Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
W a c ł a w Pa n a s i e w ic z
Tr z y o s t r o g i z Gr ó d k a, p o w. Hr u b i e s z ó w
W 1999 r. do M uzeum im. St. Staszica w H rubieszo w ie dotarły w iadom ości o znalezieniu w G ródku trzech żelaznych ostróg o zaczepach haczykow ato zagiętych do środka, a zaraz potem i sam e okazy, zachow ane w dość dobrym stanie. D o opracow ania udostępnił je znalazca H enryk Jasiński - m ieszkaniec Gródka. Znalezione zo stały na pow ierzchni północnej - lewej części doliny Huczw y, na przeciw grodziska w G ródku, na którym stw ierdzono ślady osady w czesnośredniow iecznej o kil kuhektarow ej p o w ierzch n i z m asow o w ystępującym m ateriałem zabytkow ym .
W cześniej, w trakcie badań pow ierzchniow ych pro w adzonych w ram ach AZP na tym terenie, nie stw ier dzono występow ania m ateriału zabytkowego. Jedynie we w schodniej części tego w yniesienia zarejestrow ano dwa m ałe obszarow o stanow iska n r 13 i 14 w obrębie m iej scow ości Teptiuków (dla obszaru 86-95 oznaczone nu m eram i 61 i 62). W obecnej chw ili m ateriał zabytkow y w ystęp u je niem al na całej p o w ierzch n i południow ej i wschodniej części w yniesienia. Jego zaś szczególne na grom adzenie w ystępuje po obu stronach drogi, prow a dzącej z G ródka do Teptiukow a, nad tzw. „jeziorkam i” . Teren ten znajduje się w adm inistracyjnych granicach wsi Gródek.
O stroga pierw sza (ryc. 2: 1) pow ierzchniow o skoro dowana, posiada kabłąk w form ie półkola o wysokości wewnętrznej ok. 3,3 cm i rozpiętości w ew nętrznej ok. 6,7 cm. R am ię kabłąka o przekroju prostokąta z jednym bokiem w ypukłym . Istnieje praw dopodobieństw o tego, iż brakujące praw e ram ię m ogło być dłuższe, jednakże nie m iałoby to w pływ u na klasyfikację. Bodziec o dłu gości 3,1 cm i przekroju prostokąta ze ściętym i narożni kami posiada prostokątną bazę oraz grubszą od bolca „szyjkę” o długości 0,7 cm, zdobioną trzem a rowkam i. Bolec o długości 2,1 cm.
D ruga ostroga (ryc. 2: 2), ja k poprzednia, je st po w ierzchniow o skorodow ana. K abłąk o przekroju tró j kąta posiada form ę półkola o w ysokości w ew nętrznej ok. 3,2 cm i rozpiętości w ew nętrznej ok. 6,7 cm. Podob nie ja k w ostrodze pierw szej, brakuje w iększej części praw ego ram ienia, a ponadto zaczepu przy lew ym ra m ieniu. B odziec o długości 3,1 cm p osiada przekrój prostokąta ze ściętym i narożnikam i. B odziec od zd o bionej row kam i bazy oddziela szyjka o długości 0,5 cm. N ad n ią znajduje się część z fragm entarycznie zacho w anym zdobieniem w postaci trzech karbów i dw óch rowków.
Ryc. 1. Gródek nad Bugiem . Lokalizacja stanowiska, na któ rym znalezione zostały ostrogi z zaczepami haczykowato za giętym i do środka.
Ostroga trzecia (ryc. 2: 3) zachow ała się niem al w ca łości, jedynie bodziec je st częściow o uszkodzony. Z o stała w ykonana z m asyw niej sztabki o przekroju dasz- kow atym . K abłąk w form ie zbliżonej do półkola o w y sokości w ew nętrznej 3,9 cm oraz w ew nętrznej rozpięto ści ram ion, w ynoszącej 6,7 cm. B odziec, kształtu w al c o w ateg o ze z d o b ie n ie m w p o sta c i trz e c h ro w k ó w i dwóch karbów, w zachow anej swojej postaci posiada długość 2,3 cm. O sadzony je s t w m asyw nej podstawie. Na ram ionach w ystępow ało zdobienie w postaci row ków. Na praw ym ram ieniu ornam ent stanow ią row ki uło
210 Wa c ł a w Pa n a s ie w i c z
Ryc. 2. Gródek nad Bugiem. Ostrogi żelazne z zaczepami haczykowato zagiętymi do środka.
żone w potrójną jodełkę, pow tórzoną i odw róconą w ierz chołkami. N a lew ym ram ieniu występuje co najmniej trzy półkolistych rowków.
W szystkie ostrogi zostały w ykonane w techno typie III: 2 (J. Żak, L. M aćkow iak-K otkow ska 1988, s. 22- 26). N ie znajdziem y dla nich bezpośredniej analogii. Jak do tej pory nie odkryto dw óch takich sam ych. N a tym etapie badań w skazuje to, iż ów czesne ostrogi były no szone n a jed n ej nodze, a dodatkow o potw ierdza znajdy
w anie w pochów kach grobow ych tylko i w yłącznie p o je d y n c z y c h eg zem plarzy. W y stę p u ją je d y n ie ostrogi o zbliżonych cechach. I tak dla ostrogi pierw szej, w ob rębie tej samej odm iany, podobieństw a m ożem y się do patryw ać w egzem plarzu z Plisneska, raj. Olesko, obw. Lw ów (tam że, tabl. IV, ryc. 8). D uże podobieństw o w y kazuje także ostroga odm iany D z M ikulčic (tam że, tabl. XV, ryc. 3) oraz ze Skoczow a-M iędzyśw iecia odm iany В (tam że, tabl. IX, ryc. 1). W przypadku ostrogi drugiej
Tr z yo s t r o g iz Gr ó d k a 211
analogie w ykazuje zabytek odm iany В znaleziony w Lu biczu (tam że, tabl. III, ryc. 3) - posiada trójkątny prze krój ram ion oraz bodziec z szyjką i zdobieniem w posta ci rowków. Do ostrogi trzeciej w znacznym stopniu po dobna je st ostroga znaleziona w trakcie badań kurhanu w H usynnem , stan. 1 zaliczana do odm iany В (К. Ż u row ski, G. M ikołajczyk 1955, ryc. 7: d). Różni się je d nak brakiem bazy dla bodźca. Posiada dolną granicę w y sokości w ew nętrznej kabłąka, klasyfikującą do odm ia ny В wg J. Żaka i L. M aćkow iak-K otkow skiej, a okaz z G ródka z kolei ma g órną granicę w ysokości w ew nętrz nej w obrębie odm iany A. M ożem y pokusić się o stw ier dzenie, iż m ogły być w ykonane w jed n y m w arsztacie kow alskim . W obrębie odm iany A m ożem y próbow ać porów nyw ać j ą z o stro g ą z M okrego (L. G ajew ski 1984, ryc. 2).
Przyjm ując klasyfikację J. Żaka i L. M aćkowiak-Kot- kowskiej w szystkie opisyw ane ostrogi z G ródka należą do odm iany A i technotypu III: 2. Ze w zględu na fakt znalezienia ostróg na pow ierzchni pól, przybliżone ich datow anie m oże być przeprow adzone jed y n ie w oparciu o ogólną chronologię przypisyw aną dla okazów tej od
miany. J. Żak i L. M aćkow iak-K otkow ska w ystępow a nie ostróg odm iany A u m iejscaw iają w V /V I-V III w., przy czym sugerują, iż na terenach dorzecza Bugu ostrogi haczykow ate tej odm iany funkcjonują w VII i począt kach VIII w. K. W achowski ( 1991) podszedł do zagad nienia ostróg haczykowatych od strony wpływów zachod nioeuropejskich na rozw ój i produkcję tych przedm io tów na terenach zachodniosłow iańskich. Przyjął ogól nie chronologię sporządzoną przez J. Żaka (1959), je d nakże w p row adził jej u zależn ien ia od w ystępow ania zdobienia. O ddziaływ ania zachodnie wg K. W achowskie go szczególnie przejaw iały się w zdobnictw ie ostróg. Sugeruje on, że ostrogi odm iany A z reguły posiadały zdobienie charakterystyczne dla czasów m erow ińskich, tj. dla 1 połow y i początków 2 połow y VIII w. — takie zdobienie m a ostroga trzecia. N atom iast dwie pierw sze posiadają ornam ent m ało charakterystyczny, który - wg K. W achowskiego - datow any je st na okres od VII w. do
1 połow y IX w. Porów nując chronologię J. Żaka i K. Wa chow skiego m ożem y przyjąć dla ostrogi trzeciej dato w anie na V III w., natom iast dw ie pierw sze należałoby chronologicznie um ieścić w okresie VII i VIII wieku.
Li t e r a t u r a
Ż a k J., M a ć k o w i a k - K o t k o w s k a L.
1988 Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku. Zachodniobałtyjskie i słowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowato zagiętych do wnętrza, Poznań.
Ż u r o w s k i K., M i k o ł a j c z y k G.
1955 Sprawozdanie z badań kurhanu we wsi Husyn-ne, w pow. Hrubieszowskim w 1954 r., Spr. Arch., t. 1, s. 125-268.
G a j e w s k i L.
1984 Wczesnośredniowieczna ostroga o zaczepach haczykowato zagiętych do wnętrza z miejsco wości Mokre, woj. Zamość, SI. Ant., t. 29 (1983), s. 297-299.
W a c h o w s k i K.
1991 Oddziaływania zachodnie na wytwórczość ostróg haczykowatych u Słowian, PArch., t. 38, s. 85-107.
Ż a k J.
1959 Najstarsze ostrogi zachodniosłowiańskie (wcze snosłowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowa to zagiętych do wnętrza), Warszawa-Wrocław.
Wa c ł a w Pa n a s i e w i c z
T h r e e Sp u r s f r o m Gr ó d e k, H r u b i e s z ó w Di s t r i c t
In 1999, three iron spurs with hook-like fastenings bent to the inside were found in Gródek. Assuming the classifica tion of J. Żak and L. Maćkowiak-Kotkowska, the spurs in question belong to the variety A and technotype III: 2. The
dating of the spurs can be carried out only on the basis of a general chronology used for items of this type. This allows us to place these artefacts in the period between the 7,b and 8lh centuries.
