Działalność lokalnych organizacji turystycznych w Karpatach Polskich

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 842. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Bernadetta Zawilińska Katedra Gospodarki Regionalnej. Działalność lokalnych organizacji turystycznych w Karpatach Polskich 1. Wprowadzenie W Polsce, wzorem państw Unii Europejskiej, wprowadzony został trójstopniowy system promocji turystycznej, oparty na działalności Polskiej Organizacji Turystycznej (POT) – na szczeblu centralnym, oraz regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych (ROT i LOT) na szczeblach regionalnych i lokalnych. Regionalne oraz lokalne organizacje turystyczne stanowią forum współpracy samorządów terytorialnych, przedstawicieli miejscowej branży turystycznej oraz wszystkich innych podmiotów zainteresowanych rozwojem turystyki. Współpraca ta prowadzić powinna do koordynacji i wzrostu efektywności podejmowanych działań, lepszego wykorzystania rozproszonych środków promocyjnych i stworzenia profesjonalnej promocji turystycznej na danym terenie. Podstawę prawną do tworzenia zarówno regionalnych, jak i lokalnych organizacji turystycznych stanowi Ustawa o Polskiej Organizacji Turystycznej z dnia 25 czerwca 1999 r.1 Zgodnie z zapisem znowelizowanej w 2001 r. ustawy2, organizacje te tworzone są na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach3, a ich członkami mogą być osoby fizyczne oraz osoby prawne, w szczególności jednostki samorządu terytorialnego, organizacje zrzeszające przedsiębiorców z branży turystycznej, stowarzyszenia działające w tej branży. Wprowadzona w 2001 r. nowelizacja Ustawy o Polskiej Organizacji 1. Ustawa o Polskiej Organizacji Turystycznej z dnia 25 czerwca 1999 r., Dz.U. nr 62 poz. 689 z późn. zm. 2. Ustawa o zmianie ustawy o Polskiej Organizacji Turystycznej z dnia 16 lutego 2001 r., Dz.U. nr 22 poz. 249. 3. Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r., Dz.U. z 1990 r. nr 20 poz. 104..

(2) 104. Bernadetta Zawilińska. Turystycznej nie odnosi się do regionalnych i lokalnych organizacji powstałych przed jej wejściem w życie, co oznacza, że organizacje powstałe przed 9 kwietnia 2001 r. mogą posiadać inne formy prawne (np. spółki, spółdzielnie). Zgodnie z zapisem ustawy, do zadań regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych należą: – promocja turystyczna obszaru ich działania, – wspomaganie funkcjonowania i rozwoju informacji turystycznej, – inicjowanie, opiniowanie i wspieranie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej, – współpraca z Polską Organizacją Turystyczną. Regionalne i lokalne organizacje turystyczne są autonomicznymi organizacjami działającymi na rzecz rozwoju turystyki. Nadzór nad nimi sprawuje minister właściwy ds. turystyki, lecz może on, w drodze rozporządzenia, przekazać nadzór właściwym wojewodom. Według założeń, utworzenie lokalnej organizacji turystycznej prowadzić powinno do integracji miejscowej społeczności, a w szczególności jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów), lokalnej branży turystycznej i organizacji pozarządowych sektora turystyki. Organizacja taka powinna koordynować działania związane z turystyką na danym terenie, inicjować tworzenie produktów turystycznych wokół miejscowych atrakcji turystycznych oraz je rozwijać, gromadzić i aktualizować informacje o lokalnych atrakcjach i produktach turystycznych, promować te atrakcje i produkty oraz utrzymywać i prowadzić lokalne punkty informacji turystycznej4. Utworzenie lokalnej organizacji turystycznej umożliwia połączenie na szczeblu lokalnym najbardziej aktywnych i wpływowych organizacji oraz podmiotów gospodarczych z sektora publicznego i prywatnego, wcześniej współpracujących nieformalnie i incydentalnie, w jeden formalny podmiot uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej5. Oprócz stworzenia forum współpracy powstanie lokalnej organizacji turystycznej daje m.in. możliwość uczestniczenia w krajowym i międzynarodowym systemie promocji przez POT oraz ubiegania się o środki pomocowe UE, a także ułatwia efektywne wykorzystanie środków6. 4. Cele i zadania regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych 1999, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 1999; Podstawy organizacyjno-prawne regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych, Polska Organizacja Turystyczna, Departament Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2002. 5. P. Zmyślony, Integracja celów, zasobów i działań na drodze tworzenia podatków turystycznych na szczeblu lokalnym; rola lidera Lokalnych Organizacji Turystycznych, Rocznik Naukowy Wyższej Szkoły Turystyki i Rekreacji im. M. Orłowicza w Warszawie 2007, t. 6. 6. R. Pawlusiński, Samorząd lokalny a rozwój turystyki. Przykład gmin Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2005..

(3) Działalność lokalnych organizacji…. 105. 1 organizacja. Rys. 1. Lokalne organizacje turystyczne w Polsce w 2008 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych POT.. Proces tworzenia regionalnych organizacji turystycznych w Polsce został zakończony i organizacje te funkcjonują obecnie we wszystkich województwach. Jako pierwsza powstała w 2000 r. Dolnośląska Organizacja Turystyczna, jako ostatnią w 2006 r. zarejestrowano Mazowiecką Regionalną Organizację Turystyczną. Na szczeblu lokalnym natomiast proces tworzenia struktur organizacyjnych przebiega nadal. W grudniu 2008 r. zarejestrowanych było 100 lokalnych organizacji turystycznych. Organizacje te powstały we wszystkich województwach, lecz widoczne jest znaczne zróżnicowanie aktywności w tej dziedzinie. Pod względem liczby zarejestrowanych organizacji wyraźnie przoduje województwo pomorskie (22 organizacje), znaczna ich liczba zarejestrowana została również w sąsiednim województwie zachodniopomorskim (10 organizacji). Zaledwie po 2 organizacje funkcjonują w województwach opolskim i świętokrzyskim (rys. 1). Bardzo zróżnicowany jest ponadto zasięg działania organizacji, liczba i struktura ich członków oraz zakres i intensywność podejmowanych działań..

(4) 106. Bernadetta Zawilińska. 2. Lokalne organizacje turystyczne w Karpatach Lokalne organizacje turystyczne służyć mają rozwojowi turystyki na danym obszarze, tworzy się je w regionach atrakcyjnych turystycznie. Regionem takim są niewątpliwie Karpaty. W polskich Karpatach działa 11 lokalnych organizacji turystycznych, w tym 2 w województwie śląskim, 4 w województwie małopolskim i 5 w województwie podkarpackim7. W województwie małopolskim zarejestrowane były ponadto Piwniczańska Organizacja Turystyczna i Wielicka Organizacja Turystyczna, a w województwie podkarpackim Lokalna Organizacja Turystyczna w Przemyślu, niestety organizacje te nie prowadzą już działalności. Lokalne organizacje turystyczne w Polsce powstają od 2000 r., są więc młodymi stowarzyszeniami. W Karpatach pierwszą taką organizację założono w 2000 r. i była to Sądecka Organizacja Turystyczna. Kolejne powstały w 2002 r.: Krynicka Organizacja Turystyczna, „Beskid Niski”, „Pogórze” oraz Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor” w Rymanowie. Najmłodsze to Wiślańska Organizacja Turystyczna oraz „Wrota Karpat Wschodnich” (tabela 1). Trzeba jednak podkreślić, że kilka lokalnych organizacji powstało na bazie wcześniej istniejących form współpracy, które miały charakter nieformalny. Tabela 1. Lokalne organizacje turystyczne działające na terenie polskich Karpat Lokalna organizacja turystyczna. Rok założenia. Siedziba. Województwo. Zasięg działania. Beskidzka Organizacja Turystyczna. 2007. Ustroń. śląskie. gminy: Brenna, Istebna, Szczyrk, Ustroń, Wisłaa. Wiślańska Organizacja Turystyczna. 2008. Wisła. śląskie. gmina Wisła. „Beskid Zielony”. 2004. Gorlice. małopolskie. powiaty gorlicki i jasielski. Krynicka Organizacja Turystyczna. 2002. Krynica. małopolskie. gmina Krynica. Sądecka Organizacja Turystyczna. 2000. Nowy Sącz małopolskie. powiaty ziemski sądecki i gorlicki. „Zawoja”. 2005. Zawoja. małopolskie. gmina Zawoja. Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor”. 2002. Rymanów Zdrój. podkarpackie. gmina Rymanówa. „Beskid Niski”. 2002. Krosno. podkarpackie. powiaty jasielski i krośnieński. 7. Informacje dotyczące działalności lokalnych organizacji turystycznych w Karpatach uzyskano w badaniach ankietowych oraz wywiadach przeprowadzonych z członkami zarządów tych organizacji jesienią 2008 r. Na badanie ankietowe nie odpowiedziała Lokalna Organizacja Turystyczna „Zawoja”..

(5) 107. Działalność lokalnych organizacji… cd. tabeli 1 Lokalna organizacja turystyczna. Rok założenia. Siedziba. Województwo. Zasięg działania. „Bieszczady”. 2007. Sanok. podkarpackie. powiaty bieszczadzki, leski, sanocki. „Pogórze”. 2002. Strzyżów. podkarpackie. powiat strzyżowski. „Wrota Karpat Wschodnich”. 2008. Leszczawa podkarpackie Dolna. gminy Bircza i Fredropol. a. Zasięg działania określony w statucie. Źródło: opracowanie własne.. Lokalne organizacje turystyczne obejmować mogą jedną lub więcej jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów) i według POT ich zasięg działania odpowiada wielkością obszarowi skupionych w danej organizacji jednostek samorządu8. Zgodnie z tym kryterium największą pod względem obszaru działania jest Lokalna Organizacja Turystyczna „Bieszczady”, która obejmuje trzy powiaty: bieszczadzki, leski i sanocki, a najmniejszymi – organizacje gminne (tabela 1, rys. 2). Rzeczywisty zasięg działania tych organizacji jest jednak często inny, gdyż w większości podejmują one inicjatywy również poza obszarem należących do nich gmin lub powiatów i działają na terenie całej Polski, a także za granicą na rzecz promocji danego regionu. Część organizacji realizuje także projekty w regionach będących poza ścisłym terenem zainteresowań (np. Sądecka Organizacja Turystyczna). Pisząc o zasięgu działania organizacji, należy ponadto zauważyć, że obszary działania zazębiają się i kilkanaście karpackich gmin znajduje się w strefie zainteresowań dwóch różnych lokalnych organizacji turystycznych (rys. 2). Praktyka pokazuje również, że wbrew założeniom istnieją lokalne organizacje turystyczne, w których wśród członków w ogóle nie ma miejscowych samorządów (Beskidzka Organizacja Turystyczna, Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor” – tabela 2). W wypadku Beskidzkiej Organizacji Turystycznej lokalne samorządy złożyły deklaracje członkostwa, ale nie przystąpiły do organizacji i nie wpłaciły składek członkowskich. Zgodnie z założeniami lokalne organizacje turystyczne mają stanowić płaszczyznę współpracy podmiotów związanych z rozwojem turystyki na danym terenie, a przede wszystkim samorządów terytorialnych (gmin i powiatów), organizacji pozarządowych i przedstawicieli lokalnej branży turystycznej. Na poziomie regionów warunkiem niezbędnym do uznania przez POT danej organizacji za regionalną organizację turystyczną jest współtworzenie jej przez urząd marszałkowski, przystąpienie do niej jednostek samorządu terytorialnego, gospo8. Podstawy organizacyjno-prawne….

(6) 108. Bernadetta Zawilińska.

(7) "

(8) !!

(9) !.

(10) %!&

(11)

(12)

(13) .

(14)

(15) .

(16)

(17) #

(18)

(19) "

(20) .

(21) .

(22) !. . #$

(23) #. ". Rys. 2. Zasięg działania lokalnych organizacji turystycznych w polskich Karpatach w 2008 r. Źródło: opracowanie własne.. darczego i przedstawicieli lokalnej branży turystycznej oraz podpisanie umowy o współpracy z POT. W odniesieniu do lokalnych organizacji turystycznych nie ma obligatoryjnych wytycznych i struktura członków w tych organizacjach kształtuje się bardzo różnie (tabela 2). Jak wspomniano wyżej, istnieją organizacje zarejestrowane jako lokalne organizacje turystyczne, do których nie przystąpiły miejscowe samorządy. Największą pod względem liczby członków w polskich Karpatach jest Krynicka Organizacja Turystyczna, która skupia przede wszystkim podmioty gospodarcze sektora turystycznego (zwłaszcza obiekty noclegowe), a także podmioty gospodarcze niezwiązane bezpośrednio z turystyką (m.in. branży poligraficznej, budowlanej, podmioty związane z zaopatrzeniem branży turystycznej, szkoleniem kadr). W organizacji tej wśród członków nie ma osób fizycznych. Podmioty gospodarcze zdecydowanie dominują również w strukturach Wiślańskiej Organizacji Turystycznej i Sądeckiej Organizacji Turystycznej. Z kolei członkami Beskidzkiej Organizacji Turystycznej, Gminnej Organizacji Turystycznej „Tabor”, lokalnych organizacji turystycznych „Pogórze” oraz „Wrota Karpat Wschodnich” są w większości osoby fizyczne. W organizacjach „Beskid Zielony” i „Beskid Niski” dużą rolę odgrywają organizacje związane z turystyką. Lokalne organizacje turystyczne czerpią dochody głównie z opłat wpisowych i składek członkowskich, darowizn, dotacji na realizację projektów oraz dochodów z działalności gospodarczej. Zgodnie z ustawą o Polskiej Organizacji Turystycznej, organizacje te mogą prowadzić działalność gospodarczą, jeśli służy ona realizacji.

(24) 109. Działalność lokalnych organizacji…. Tabela 2. Liczba i struktura członków lokalnych organizacji turystycznych w polskich Karpatach w 2008 r. Liczba członków Organizacja. ogółem powiaty gminy. podmioty organizacje osoby gospozwiązane fizyczne darcze z turystyką. inni. Beskidzka Organizacja Turystyczna. 38. –. –. 5. 3. 30. –. Wiślańska Organizacja Turystyczna. 55. –. 1. 53. –. 1. –. „Beskid Zielony”. 67. 1. 4. 5. 24. 23. 10. Krynicka Organizacja Turystyczna. 93. –. 1. 89. 1. –. 2. Sądecka Organizacja Turystyczna. 52. 2. 12. 26. 6. 1. 5. Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor”. 40. –. –. 6. –. 34. –. „Beskid Niski”. 59. 3. 8. 4. 38. 3. 3. „Bieszczady”. 29. 3. 10. 5. 1. 10. –. „Pogórze”. 23. 1. 5. 2. 1. 14. –. „Wrota Karpat Wschodnich”. 28. –. 2. 5. 2. 17. 2. Uwaga: z powodu braku danych nie uwzględniono Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zawoja”. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.. ich celów i w przedmiocie określonym w ich statutach. Działalność gospodarczą prowadzą: Wiślańska Organizacja Turystyczna, Beskidzka Organizacja Turystyczna, Krynicka Organizacja Turystyczna oraz lokalne organizacje turystyczne „Bieszczady” i „Pogórze”. Lokalne organizacje turystyczne mogą ponadto uzyskać status organizacji pożytku publicznego (OPP) i tym samym uzyskiwać wpływy z 1% podatku dochodowego przekazywanego przez osoby fizyczne. W Polsce status OPP uzyskało tylko kilka organizacji turystycznych, a spośród badanych jedynie organizacja „Beskid Niski”. Ze względu na ograniczone środki finansowe organizacje zazwyczaj nie prowadzą biur ani punktów informacji turystycznej i nie zatrudniają na stałe pracowników. Wyjątki stanowią Sądecka Organizacja Turystyczna (1 pracownik), Krynicka Organizacja Turystyczna (2 pracowników) oraz organizacja „Beskid Zielony” (3 pracowników). W trakcie organizacji biura i punktu informacji turystycznej jest także Beskidzka Organizacja Turystyczna..

(25) 110. Bernadetta Zawilińska. /%#' %$'&#". /#-%+. / &++*. / &&.

(26) !""%"+ (%*&'*+"/#%. ,%"+(%*&'*+" %*"%"+(%*&'*+" / & #"*. &%"+(%*&'*+" &+%"+(%*&'*+" . . . . . . ++#"-) $#)'*!"*. $#!#'*#&$#%+. #&#*0+*+". "". #%"++),+"+'(%*&'*,. Uwaga: z powodu braku danych nie uwzględniono Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zawoja”.. Rys. 3. Struktura członków w lokalnych organizacjach turystycznych w polskich Karpatach w 2008 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.. 3. Działania związane z informacją i promocją turystyczną Podejmowanie działań związanych z informacją turystyczną, promocją regionu oraz kreowaniem produktów turystycznych w oparciu o lokalny potencjał wymaga przede wszystkim posiadania aktualnej bazy danych dotyczących zagospodarowania turystycznego oraz usług oferowanych w danym regionie. Wszystkie lokalne organizacje turystyczne w Karpatach gromadzą powyższe dane, lecz nie we wszystkich przypadkach dane te są pełne i regularnie aktualizowane. Aktualnym wykazem miejsc noclegowych dysponują np. Krynicka Organizacja Turystyczna, „Beskid Zielony”, „Beskid Niski”, „Tabor”, „Wrota Karpat Wschodnich” i „Pogórze”. Organizacje turystyczne „Beskid Zielony”, „Beskid Niski”, „Wrota Karpat Wschodnich”, „Pogórze” i „Tabor” dysponują również aktualnymi informacjami na temat usług turystycznych dostępnych na terenach objętych ich działalnością. We współczesnym świecie podstawowym źródłem informacji stał się Internet, a strony internetowe są istotnym, a jednocześnie stosunkowo tanim narzędziem promocyjnym. Dziwić więc może fakt, że nie wszystkie organizacje prowadzą własne portale internetowe, a istniejące strony w większości wypadków nie zawie-.

(27) Działalność lokalnych organizacji…. 111. rają podstawowych informacji dotyczących działalności organizacji oraz atrakcji turystycznych regionu. Własnych stron internetowych nie posiadają Wiślańska Organizacja Turystyczna, Sądecka Organizacja Turystyczna, organizacje „Bieszczady” i „Beskid Zielony”. To duża niedogodność szczególnie w wypadku Sądeckiej Organizacji Turystycznej i organizacji „Beskid Zielony”, prowadzących ożywioną działalność, która powinna być promowana w Internecie. Obydwie organizacje planują stworzenie portali internetowych w 2009 r. W czasie pisania niniejszego artykułu nie działała ponadto strona Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zawoja”. Najpełniejsze dane dotyczące funkcjonowania organizacji znaleźć można na stronach internetowych Krynickiej Organizacji Turystycznej oraz organizacji „Beskid Niski”. Na stronach tych znajduje się także najwięcej informacji na temat promowanych terenów. Z wyjątkiem strony Krynickiej Organizacji Turystycznej, na stronach organizacji nie ma wykazu członków, a w większości wypadków nie ma również żadnych wzmianek na temat członkostwa oraz wysokości składek członkowskich (tabela 3). Niestety, żadna ze stron internetowych nie podaje informacji w językach obcych. Ze względu na ograniczone środki finansowe większość lokalnych organizacji turystycznych nie prowadzi własnych punktów informacji turystycznej (wyjątek stanowią Krynicka Organizacja Turystyczna i „Beskid Zielony”), lecz organizacje te zazwyczaj wspierają istniejące na danym terenie punkty informacji turystycznej prowadzone przez inne podmioty: urzędy miast i gmin w Wiśle, Krośnie, Iwoniczu-Zdroju, Dukli, Komańczy, Sanoku, Birczy (Wiślańska Organizacja Turystyczna, „Beskid Niski”, „Bieszczady”, „Wrota Karpat Wschodnich”), Gminny Ośrodek Kultury w Rymanowie („Tabor”), Sądecką Agencję Rozwoju (Sądecka Organizacja Turystyczna). Jedną z podstawowych form promocji stosowaną przez wszystkie badane organizacje jest udział w targach turystycznych (tabela 4). Organizacje uczestniczyły w największych w Polsce targach turystycznych w Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Łodzi. Podkreślenia wymaga fakt, że lokalne organizacje są obecne nie tyko na targach krajowych, lecz również zagranicznych. Wyjątkową aktywnością w tej dziedzinie odznacza się Krynicka Organizacja Turystyczna, która brała udział w targach w Berlinie, Budapeszcie, Moskwie, Kaliningradzie, Kijowie, Jałcie i Lwowie. Istotną sferą aktywności lokalnych organizacji turystycznych jest także prowadzona przez nie działalność wydawnicza. Pod tym względem wyróżnia się Sądecka Organizacja Turystyczna, która wydała dotychczas 26 pozycji, głównie materiałów szkoleniowych, poradników oraz informatorów turystycznych. Ponadto organizacja ta brała udział w przygotowaniu wydawnictw opracowywanych przez inne podmioty, m.in. Małopolską Organizację Turystyczną..

(28) 112. Bernadetta Zawilińska. Tabela 3. Ocena stron internetowych organizacji. Informacje dotyczące obszaru działań. Informacje dotyczące działalności organizacji. Zawartość strony internetowej. Krynicka Beskidzka OrganizaOrganizacja cja TuryTurystyczna styczna. „Wrota „Beskid Karpat „Tabor” „Pogórze” Niski” Wschodnich”. Kontakt (adres, nr telefonu, adres e-mail). 3. 3. 3. 3. 0. 1. Ogólna informacja o organizacji, statut. 1. 2. 3. 3. 2. 0. Władze organizacji (skład zarządu, kontakty). 3. 2. 3. 3. 2. 0. Wykaz członków organizacji. 0. 3. 0. 0. 0. 0. Informacje o członkostwie, wysokości składek członkowskich. 0. 1. 0. 3. 0. 0. Informacje o podejmowanych działaniach, realizowanych projektach. 1. 2. 2. 1. 0. 0. Razem. 8. 13. 11. 13. 4. 1. Walory turystyczne. 0. 0. 2. 3. 0. 1. Baza noclegowa. 0. 3. 3. 2. 3. 0. Baza towarzysząca. 0. 3. 3. 3. 0. 0. Informacje praktyczne, ważne dane teleadresowe. 0. 3. 0. 0. 0. Kalendarz imprez. 0. 2. 0. 0. 0. 0. Mapa. 0. 3. 0. 0. 3. 3. Fotogaleria. 1. 2. 0. 0. 0. 3. Razem. 1. 16. 8. 10. 6. 7. 9. 29. 19. 23. 10. 8. Ogółem. 2. Objaśnienia: Skala 0–3, gdzie 0 oznacza brak informacji, a 3 informację najpełniejszą. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy stron internetowych: http://bot5.pl, www.krynica.org.pl, www.got-tabor.prv.pl, www.beskidniski.org.pl, www.mzs.lap.pl/lot/lotpogorze, www. wrotakarpat.com, grudzień 2008 r.. Popularną formą promocji podejmowaną przez badane organizacje jest wydawanie ulotek i broszur dotyczących walorów, zagospodarowania turystycznego lub wybranych produktów turystycznych (tabela 4). W większości organizacji miały także miejsce wizyty studyjne dziennikarzy oraz przedstawicieli biur podróży.

(29) + – + – + + – + + –. Prowadzenie strony internetowej. Wydawanie przewodników, informatorów. Wydawanie broszur, folderów, plakatów. Wydawanie pocztówek, kalendarzy. Udział w targach turystycznych. Organizowanie imprez studyjnych (study tour, study press). Ustawianie tablic informacyjnych. Reklama prasowa. Reklama w radiu lub telewizji. Inne. Wiślańska Organizacja Turystyczna –. –. +. –. +. +. –. +. –. –. –. „Beskid Zielony” +. +. +. +. –. +. –. +. +. –. +. Krynicka Organizacja Turystyczna –. –. –. –. –. +. –. –. +. +. +. Sądecka Organizacja Turystyczna +. +. +. +. +. +. –. +. +. –. –. –. –. –. –. –. +. –. +. –. +. –. Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor”. Objaśnienia: „+” tak, „–” nie. Uwaga: z powodu braku danych nie uwzględniono Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zawoja”. Żródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.. +. Beskidzka Organizacja Turystyczna. Prowadzenie punktu informacji turystycznej. Formy promocji. „Beskid Niski” –. –. –. +. +. +. –. +. +. +. –. –. –. –. –. +. –. –. –. –. –. –. „Bieszczady”. Tabela 4. Działania promocyjne podejmowane przez lokalne organizacje turystyczne w polskich Karpatach. „Pogórze” –. –. +. +. +. +. +. +. –. +. –. „Wrota Karpat Wschodnich” –. –. –. +. –. +. +. +. –. +. –. Działalność lokalnych organizacji… 113.

(30) 114. Bernadetta Zawilińska. (study tour i study press). Niestety, lokalne organizacje turystyczne w polskich Karpatach rzadko korzystają z reklamy w prasie, radiu i telewizji. Jeśli zamieszczano informacje w prasie, była to zazwyczaj prasa lokalna. Wśród innych działań w zakresie promocji turystycznej organizacje wymieniały najczęściej przygotowanie imprez o charakterze turystycznym, kulturalnym, sportowym (np. organizowany corocznie przez organizację „Beskid Zielony” piknik rowerowy pod hasłem „Rowerem przez Beskid Zielony – Magiczną Krainę Łemków i Pogórzan”). Podkreślenia wymaga również inicjatywa organizacji „Beskid Zielony” polegająca na organizowaniu jarmarków, podczas których można zapoznać się z dawnymi rzemiosłami i zanikającymi zawodami, zakupić regionalne rękodzieło oraz skosztować tradycyjnych miejscowych potraw. Organizacja ta nakręciła także film pt. „Beskid Zielony – Magiczna Kraina Łemków i Pogórzan”. Lokalne organizacje uczestniczą również w działaniach związanych z rozwojem infrastruktury turystycznej, a przede wszystkim wytyczaniem i odnawianiem szlaków pieszych, rowerowych, wodnych, konnych, ścieżek spacerowych, szlaków tematycznych oraz ustawianiem tablic informacyjnych. Działania takie podejmowane były przez Sądecką Organizację Turystyczną, „Beskid Zielony”, „Beskid Niski”, „Tabor”, „Pogórze” i „Wrota Karpat Wschodnich”. Największy z projektów w tej dziedzinie Karpacki Szlak Rowerowy zrealizowała w latach 2006–2008 Sądecka Organizacja Turystyczna we współpracy z 35 gminami województwa małopolskiego. Karpacki Szlak Rowerowy jest właściwie siecią szlaków, o łącznej długości ok. 800 km, składającą się ze Szlaku Głównego, Sądeckiego Szlaku Rowerowego, Wielokulturowego Szlaku Rowerowego, Rowerowego Szlaku Winnego, Rowerowego Szlaku Historycznym Traktem Królewskim i Transgranicznego Szlaku Rowerowego. Duży projekt wytyczenia, oznakowania i zagospodarowania szlaków dla turystyki konnej realizuje obecnie organizacja „Beskid Zielony”. Niestety organizacje w bardzo ograniczonym zakresie włączają się w działania związane z planowaniem rozwoju turystyki w regionie oraz z monitoringiem zjawisk turystycznych. W planowaniu rozwoju brały udział: Krynicka Organizacja Turystyczna, która włączyła się w opracowywanie projektów rozbudowy sieci szlaków turystycznych, Sądecka Organizacja Turystyczna, która brała udział w opiniowaniu regionalnych strategii rozwoju, organizacja „Beskid Zielony”, która uczestniczyła w budowaniu strategii rozwoju powiatu gorlickiego oraz strategii rozwoju gmin, a także organizacja „Pogórze”, która włączyła się w przygotowanie strategii rozwoju turystyki powiatu strzyżowskiego. W działaniach z zakresu monitoringu zjawisk turystycznych uczestniczyła tylko Sądecka Organizacja Turystyczna. Niewielkie jest również zaangażowanie lokalnych organizacji turystycznych w działania związane z podnoszeniem kompetencji kadr turystycznych. Zdecydowanie najaktywniejsza w tej dziedzinie jest Sądecka Organizacja Turystyczna,.

(31) Działalność lokalnych organizacji…. 115. która kilkakrotnie organizowała związane z turystyką ogólnopolskie szkolenia oraz szkolenia dla swych członków (w ramach projektu „Turystyka – wspólna sprawa”), ponadto organizowała lub współorganizowała konferencje i seminaria oraz wydawała poradniki. Spośród pozostałych lokalnych organizacji turystycznych w polskich Karpatach działania w tym zakresie podejmowały także: Wiślańska Organizacja Turystyczna (pozyskiwanie funduszy na szkolenia związane z obsługą gościa hotelowego, szkolenia językowe, kulinarne, związane z obsługą komputera), „Beskid Zielony” (m.in. szkolenia w ramach projektu „Turystyka – wspólna sprawa”), „Beskid Niski” (kurs przewodnicki dla osób bezrobotnych i właścicieli gospodarstw agroturystycznych, szkolenia w ramach projektu „Turystyka – wspólna sprawa”) oraz „Wrota Karpat Wschodnich” (szkolenia w ramach projektu „Turystyka – wspólna sprawa”). Znaczna część działań podejmowanych przez lokalne organizacje turystyczne prowadzona jest we współpracy z innymi podmiotami. Wśród podmiotów tych istotne znaczenie mają regionalne organizacje turystyczne. Współpraca z nimi, jak również członkostwo w tych organizacjach nie mają charakteru obligatoryjnego, lecz są bardzo ważne dla integracji działań z zakresu turystyki na szczeblach regionalnym i lokalnym. Niestety nie wszystkie badane lokalne organizacje turystyczne współpracują z organizacjami regionalnymi i tylko pięć z nich jest członkami tych organizacji. Sądecka Organizacja Turystyczna i „Beskid Zielony” są członkami Małopolskiej Organizacji Turystycznej, a „Tabor”, „Beskid Niski” i „Pogórze” są członkami Podkarpackiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Dobrowolny charakter ma również współpraca z POT, niestety większość badanych organizacji współpracy tej nie podejmuje (tabela 5). Podkreślenia wymaga fakt, że w większości badanych organizacji nie jest praktykowana współpraca z dyrekcjami parków narodowych i krajobrazowych, chociaż obszary chronione stanowią znaczną część obszarów działań wszystkich organizacji. Ponadto w granicach parków znajdują się tereny o najwyższych walorach przyrodniczych, a tym samym najbardziej atrakcyjne dla rozwoju turystyki. Stałą współpracę z dyrekcjami obszarów chronionych prowadzą jedynie organizacje „Beskid Zielony” (z Magurskim Parkiem Narodowym) i „Wrota Karpat Wschodnich” (z Zespołem Parków Krajobrazowych w Przemyślu). Rzadkością jest również współpraca z miejscowymi nadleśnictwami, a przecież nadleśnictwa te podejmują także działania z zakresu turystyki. Stałą współpracę z nadleśnictwami prowadzą jedynie organizacje „Beskid Zielony” i „Wrota Karpat Wschodnich”. Niestety, lokalne organizacje turystyczne w polskich Karpatach zazwyczaj nie współpracują z instytucjami naukowymi. Tymczasem współpraca taka byłaby wskazana, zwłaszcza przy okazji działalności wydawniczej, konsultacji projektów,.

(32) + ++ + + + + – – + –. Regionalna organizacja turystyczna. Urzędy gmin. Starostwa powiatowe. Urząd marszałkowski. Dyrekcje obszarów chronionych (parków narodowych, parków krajobrazowych). Nadleśnictwa. Instytucje naukowo-badawcze. Organizacje turystyczne. Podmioty gospodarcze. Inne. Wiślańska Organizacja Turystyczna –. +. –. –. –. –. +. –. –. –. –. „Beskid Zielony” –. –. +. –. ++. ++. +. ++. ++. ++. +. Krynicka Organizacja Turystyczna –. –. –. –. –. –. +. +. ++. –. +. +. +. +. ++. +. +. ++. +. +. ++. +. –. ++. –. –. –. –. ++. –. ++. ++. –. Gminna Organizacja Turystyczna „Tabor”. Współpraca dotyczy podmiotów niebędących członkami organizacji. Objaśnienia: „++” współpraca stała, „+” współpraca okresowa, „–” brak współpracy. Uwaga: z powodu braku danych nie uwzględniono Lokalnej Organizacji Turystycznej „Zawoja”. Żródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.. *. +. Beskidzka Organizacja Turystyczna. POT. Podmioty. Sądecka Organizacja Turystyczna. Tabela 5. Współpraca lokalnych organizacji turystycznych z innymi podmiotami* „Beskid Niski” +. –. +. –. –. –. –. –. –. +. –. „Bieszczady” –. +. –. –. –. –. +. ++. ++. ++. –. „Pogórze” –. –. +. –. –. –. +. –. –. ++. –. „Wrota Karpat Wschodnich” –. ++. ++. –. ++. ++. –. –. ++. ++. –. 116. Bernadetta Zawilińska.

(33) Działalność lokalnych organizacji…. 117. prowadzeniu szkoleń, seminariów, działaniach związanych z monitoringiem zjawisk turystycznych. W przeprowadzonej ankiecie badane organizacje wskazały także na ograniczoną współpracę z lokalnymi samorządami, innymi organizacjami turystycznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Wynika to jednak z faktu, że podmioty te są często członkami lokalnych organizacji turystycznych9 (tabela 2 i tabela 5). Organizacje turystyczne w polskich Karpatach funkcjonują na terenach przygranicznych, dlatego powinny przywiązywać dużą wagę do rozwijania i promocji transgranicznych produktów turystycznych. Niestety oferowanie takich produktów należy do rzadkości, a podejmowana współpraca międzynarodowa ma przeważnie charakter okazjonalny. Jako pozytywne przykłady współpracy międzynarodowej i rozwoju transgranicznych produktów turystycznych wskazać można projekty realizowane przez Lokalną Organizację Turystyczną „Beskid Niski”: międzynarodowy szlak turystyczny „Śladami Aleksandra Fredry”, „Szlak naftowy” oraz transgraniczny szlak rowerowy „Beskidzkie muzea”. 4. Ograniczenia w działalności organizacji We wszystkich badanych organizacjach za najważniejsze ograniczenie w podejmowaniu działań uznano brak wystarczających funduszy. Zwrócono również uwagę na to, że niewielkie środki finansowe ograniczają możliwości ubiegania się o dofinansowanie projektów, ponieważ konieczny jest odpowiedni wkład własny. Ponadto ze względu na ograniczone fundusze większość organizacji nie może zatrudnić stałych pracowników, a w pozostałych pracowników jest zbyt mało w stosunku do podejmowanych działań. Funkcjonowanie tych organizacji opiera się więc głównie na pracy społecznej. W tej sytuacji istotną barierą są ograniczone możliwości czasowe osób zaangażowanych w działania danego stowarzyszenia, jak również niewielka liczba ludzi skłonnych podjąć taką pracę nieodpłatnie. Wśród barier wymieniano także nikłe zainteresowanie władz samorządowych rozwojem turystyki („Pogórze”, „Wrota Karpat Wschodnich”) oraz działalnością lokalnej organizacji turystycznej („Beskid Niski”), brak zainteresowania przedsiębiorców (Wiślańska Organizacja Turystyczna, „Pogórze”), słabe zaangażowanie gospodarstw agroturystycznych w rozwój usług turystycznych („Wrota Karpat Wschodnich”). Istotnym problemem wydaje się małe zainteresowanie władz lokalnych, mieszkańców, a także lokalnych przedsiębiorców działalnością organizacji. Tymczasem zrównoważony rozwój turystyki powinien następować przede wszystkim w opar9. Pytanie dotyczyło tylko podmiotów zewnętrznych, niebędących członkami organizacji..

(34) 118. Bernadetta Zawilińska. ciu o lokalny potencjał i wymaga poparcia oraz partycypacji miejscowych społeczności, lokalnych samorządów oraz branży turystycznej. Wymaga też współpracy, której platformą mogą być lokalne organizacje turystyczne. Najsłabiej zainteresowanie radnych gmin problematyką rozwoju turystyki oceniono w organizacji „Beskid Zielony”, w której stwierdzono zupełny brak zainteresowania. Ponadto 5 organizacji uznało, że radni w małym stopniu interesują się tym zagadnieniem. Jedynie w organizacji „Tabor” stopień zainteresowania radnych oceniono jako duży. Nisko oceniano również poziom zainteresowania mieszkańców rozwojem turystyki. Wyjątki stanowiły Krynicka Organizacja Turystyczna oraz organizacja „Tabor”, których przedstawiciele stopień zainteresowania mieszkańców ocenili jako duży. Zwraca uwagę fakt, że lokalne organizacje turystyczne tak nisko oceniają poziom zainteresowania lokalnych samorządów rozwojem turystyki. W podobnych badaniach przeprowadzonych przez autorkę w urzędach gmin deklarowano zazwyczaj bardzo duże lub duże zainteresowanie radnych10. Być może samorządy lokalne dostrzegają szansę rozwoju regionu przez rozwój turystyki, nie są jednak skłonne do podjęcia współpracy z innymi podmiotami w ramach działalności lokalnych organizacji turystycznych. 5. Podsumowanie W polskich Karpatach widoczny jest intensywny rozwój współpracy oraz promocji w dziedzinie turystyki, przejawiający się m.in. powstawaniem lokalnych organizacji turystycznych. Niestety lokalne organizacje turystyczne w Polsce nie zostały wyposażone w narzędzia, za pomocą których mogłyby skutecznie działać, ponadto istnieje wiele niejasności dotyczących zasad ich funkcjonowania. W efekcie, jak pokazuje przykład lokalnych organizacji turystycznych w polskich Karpatach, stowarzyszenia te borykają się z problemami finansowymi i organizacyjnymi. Ponadto w części przypadków możliwości działania ogranicza brak wsparcia ze strony miejscowych samorządów. Lokalne organizacje turystyczne w polskich Karpatach znajdują się przeważnie w początkowej fazie rozwoju, mają charakter społeczny i dysponują niewielkim budżetem. Podejmują działania na bardzo różną skalę, poczynając od drobnych zadań, jak np. publikacja folderów, a kończąc na projektach dużych (pod względem finansowym, czasowym i przestrzennym), których realizacja wymaga współpracy podmiotów sektora publicznego i prywatnego. Intensywność, zasięg oraz skuteczność podejmowanych przez nie działań zależy przede wszystkim od stopnia zaan10. B. Zawilińska, Działania władz lokalnych w rozwoju turystyki w karpackich parkach krajobrazowych, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 2007, z. 117..

(35) Działalność lokalnych organizacji…. 119. gażowania, pomysłowości i operatywności pojedynczych osób pracujących w tych organizacjach, a także od stopnia zainteresowania rozwojem turystyki w regionie oraz chęci współpracy. Literatura Cele i zadania regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 1999. Pawlusiński R., Samorząd lokalny a rozwój turystyki. Przykład gmin Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2005. Podstawy organizacyjno-prawne: regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych, Polska Organizacja Turystyczna, Departament Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2002. Zawilińska B., Działania władz lokalnych w rozwoju turystyki w karpackich parkach krajobrazowych, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 2007, z. 117. Zmyślony P., Integracja celów, zasobów i działań na drodze tworzenia produktów turystycznych na szczeblu lokalnym; rola lidera Lokalnych Organizacji Turystycznych, Rocznik Naukowy Wyższej Szkoły Turystyki i Rekreacji im. M. Orłowicza w Warszawie, Warszawa 2007, t. 6. Local Tourism Organisation Activity in the Polish Carpathians A three-step system for promoting tourism has been operating in Poland since the beginning of 2000. It is based on the Polish Tourist Organisation at the national level but regional and local tourist organisations are involved at their respective levels as well. Creating local tourist organisations enables the integration of local governments, representatives of local tourist branches and all the other entities involved with the development of tourism in a given area. Such cooperation should lead to growth in the effectiveness of measures undertaken, the creation of attractive tourist products based on the local potential and the professional promotion of tourism. Eleven local tourist organisations were functioning in the the Polish Carpathians at the end of 2008. They are a diverse group in terms of their range of activity, the number and structure of their members, and the type and intensity of their activity. Local tourist organisations in Poland were not equipped with the tools which would allow them to function effectively. As the example of one of the organisations researched shows, such organisations have a limited budget and their existence in large measure depends on the social involvement of members. The scale and effectiveness of their activity depends above all on the degree of involvement, ingenuity, and competence of individual members as well as the extent of interest in the growing of tourism in the region and the desire to cooperate..

(36)