110 Recenzje
s t r u k c j a r a k i e t y wielostopniowej nie była p r e k u r s o r s k i m pomysłem Siemieno-wicza, znano ją już od przeszło stu lat1 8.
S i e r a k o w s k i K a r o l . T e r m i n a r c h i t e k t u r a w o j s k o w a oznaczał w ł a ś nie f o r t y f i k a c j ę , więc t r u d n o mówić o S i e r a k o w s k i m j a k o o profesorze „ a r c h i t e k -t u r y cywilnej i w o j s k o w e j oraz f o r -t y f i k a c j i " . Podobnie nie po-trzeba mówić o „budowie umocnień i f o r t y f i k a c j i obronnych", bo umocnienia, czyli f o r t y f i k a c j e m a j ą zawsze o b r o n n y c h a r a k t e r .
S o l s k i S t a n i s ł a w . P r a c a Geometra polski zawiera przede wszystkim w y k ł a d tzw. geometrii p r a k t y c z n e j , czyli m i e r n i c t w a , a nie „teorii zasad geometrii".
T e s z n a r o w i c z Z a c h a r i a s z . Teza jego dotyczyła nie tyle „geometrii i n ż y n i e r y j n e j " , co po prostu f o r t y f i k a c j i , mówiła bowiem, że podstawą obliczania poszczególnych e l e m e n t ó w twierdzy b a s t i o n o w e j powinien być poligon w e -wnętrzny, a n i e zewnętrzny. W a r t o dodać, że została ona w y d a n a d r u k i e m j a k o Questio polemomathematica ( K r a k ó w 1683)
W i t t e J a n d e . Do b u d o w l i wzniesionych pod jego k i e r u n k i e m w K a mieńcu należałoby dodać, ważniejsze niż te, k t ó r e zostały wymienione: l u d w i -s a r n i ę p r o d u k u j ą c ą lufy dział -spiżowych, zakład w y t w a r z a j ą c y proch - strzelni-czy i m a g a z y n do jego p r z e c h o w y w a n i a2 0.
W o l s k i M i k o ł a j . W notce bibliograficznej odczuwa się b r a k p r a c y Be-n e d y k t a ZieBe-ntary, Dzieje małopolskiego hutBe-nictwa żelazBe-nego XIV—XVII w. W a r s z a w a 1954, n a ś w i e t l a j ą c e j jedną z ważnych dziedzin działalności Wol-skiego.
Z a m o y s k i T o m a s z . W 1617 r. był nie tylko w P a d w i e , Neapolu i W e -necji, lecz również w Rzymie, gdzie podobno uczył się f o r t y f i k a c j i , n a t o m i a s t nie był w 1621 r. pod Chocimiem, ponieważ nie zdołał n a czas zebrać w o j s k a , a ponadto był z a j ę t y osłanianiem przed zagonem t a t a r s k i m otrzymanego w po-sagu Tarnopola 21.
Z b a r a s k i K r z y s z t o f . P o odbyciu poselstwa do T u r c j i w 1622 r. p r z e d -stawił w 1623 r. Relacyję rządów monarchii tureckiej, w k t ó r e j zobrazował m.in. s t a n sił z b r o j n y c h p a ń s t w a tureckiego oraz w y s u n ą ł kilka p o s t u l a t ó w w s p r a w i e ochrony ziem Rzeczypospolitej przed T u r k a m i Słuszniej byłoby nazwać Z b a -raskiego znawcą zagadnień wojskowych niż strategiem.
Z e b r z y d o w s k i J a n . W s p o m n i a n y t u Józef Naronowicz-Naroński był przede wszystkim inżynierem i k a r t o g r a f e m . A r y t m e t y k a i geometria (wraz z trygonometrią) stanowiły dlań w p r o w a d z e n i e do n a u k technicznych, a nie były jego głównym zawodem.
T. Nowak
The Intellectual Revolution of the Seventeenth Century. Edited by C h a r l e s W e b s t e r . Londyn 1974. Routledge and Kegan Paul, X + 445 s.
W y d a w c a zebrał w t e j p u b l i k a c j i rozprawy, które ukazywały się w ciągu ostatnich 20 lat (1953—1973) w „Past a n d P r e s e n t " — wiele z nich było p r z e d miotem d y s k u s j i na t e m a t tego, co zwykło się określać m i a n e m „rewolucji i n
-18 Tadeusz N o w a k : Geneza księgi „O rakietach" Kazimierza Siemienowicza.
S M H W t. X V I I I cz. 2. W a r s z a w a 1972 s. 105—145.
19 N o w a k , Polska technika wojenna XVI — XVIII w. s. 33.
20 Tadeusz N o w a k : Fortyfikacja i artyleria Kamieńca Podolskiego w
XVIII w. SMHW T. X I X cz. 1. W a r s z a w a 1973 s. 139—186.
21 D e 11' A q u a : Praxis ręczna działa s. 9 i 13.
22 J a n u s z W o j t a s i k : Uwagi księcia Krzysztofa Zbaraskiego, posła
wielkie-go do Turcji z 1622 r. o państwie ottomańskim i jewielkie-go siłach zbrojnych. SMHW t. VII cz. 1 W a r s z a w a 1961 s. 321—346.
Recenzje 111
t e l e k t u a l n e j " w X V I I w. P u n k t e m wyjścia dla rozważań wielu a u t o r ó w (jest ich razem 19) jest głównie Anglia, ale j e j powiązania z i n n y m i c e n t r a m i e u r o -p e j s k i e j k u l t u r y i n t e l e k t u a l n e j s -p r a w i a j ą , że n i e m a l każdy k r a j m a t u s w e określone miejsce. A zakres p o r u s z a n e j t e m a t y k i jest bardzo szeroki: n a czoło wysunięte zostały problemy myśli politycznej „Levellersôw", J a m e s a H a r r i n g t o -n a oraz r u c h ó w społecz-nych związa-nych z r e w o l u c j ą p u r y t a ń s k ą . W dalszym ciągu omawiane są n a s t ę p u j ą c e kwestie: ideologiczny k o n t e k s t fizjologicznych teorii Williama H a r v e y ' a , stosunek n a u k i do religii i społeczne r e l a c j e n a u k i , a wreszcie rola, j a k ą w rozwoju ówczesnego m y ś l e n i a odegrał „ m i l l e n a r i a n i z m " oraz eschatologia. Wstęp pióra Charlesa W e b s t e r a u k a z u j e okoliczności, w j a kich poszczególne g r u p y a r t y k u ł ó w zostały n a p i s a n e oraz zwraca u w a g ę na n a j -ważniejsze pozycje bibliograficzne omawianego zagadnienia.
Byłoby t r u d n o w d a w a ć się w szczegółową analizę każdego z p o r u s z a n y c h problemów, wystarczy n a t o m i a s t powiedzieć, że idea w y d a w c y polegała na tym, aby każde zagadnienie ukazać co n a j m n i e j d w u a s p e k t o w o . Stąd, szereg a r t y k u -łów dotyczących j e d n e j kwestii lub j e d n e j postaci stanowić może z n a k o m i t ą p o d s t a w ę do snucia przez czytelnika własnych r e f l e k s j i n a w y b r a n y t e m a t . T r z e b a też podkreślić, że syntetyczność r e f l e k s j i każdego a u t o r a nie oznacza f o r m u ł o w a n i a opinii t a k ogólnych, że można b y j e określić j a k o ogólnikowe, lecz przeciwnie — wnioski n a t u r y syntetycznej w y n i k a j ą logicznie z o b f i t e g o (ale poddanego s u r o w e j selekcji) m a t e r i a ł u erudycyjnego.
Co przede wszystkim uderza czytelnika? Niewątpliwie to, że t r u d n o byłoby wyznaczyć dokładną cezurę między wiekiem X V I I a jego bezpośrednimi s ą s i a -dami, a głównie wiekiem XVI. I nie było na p e w n o p r z y p a d k i e m , że p i e r w s z a antologia czasopisma „Past a n d Present", w y d a n a przez Trevor'a Aston'a ( n a czelnego w y d a w c ę t e j serii), nosiła t y t u ł Crisis in Europe 1560—1660, a d a t y w y -mienione w t y t u l e t e j p u b l i k a c j i są bardzo z n a m i e n n e i dowodzą płynności r a m ustanowionych dla kolejnych epok i n t e l e k t u a l n e g o rozwoju.
I n n y szczególnie ciekawy problem — to początki tego, co można by określić j a k o t a k dziś m o d n y „szok przyszłości". Myśląc o idealnej n a u c e przyszłości, kreślono często (mniej lub więcej świadomie) j e j u t o p i j n y model. Stąd na u w a -gę zasługują r e f l e k s j e siedemnastowiecznych utopistów na ten t e m a t .
Jest wreszcie j e d n a kwestia, k t ó r ą należałoby b o d a j s u m a r y c z n i e z a s y g n a -lizować przy o m a w i a n i u t e m a t u r e w o l u c j i i n t e l e k t u a l n e j X V I I w. — w p ł y w (najczęściej zresztą u k r y t y ) idei braci polskich zwanych a r i a n a m i l u b socynianami. Ta nieliczna sekta zdobyła sobie wówczas z d u m i e w a j ą c y rozgłos, w y r a ż a j ą c y się m.in. częstotliwością potępień. W y k l i n a n o ich n a u k i n a synodach, z a -k a z y w a n o przywozu ich -książe-k w y d a w a n y c h w Polsce, a d e b a t a w Izbie G m i n w k w i e t n i u 1652 dotyczyła w y d a n e g o po k r y j o m u w Anglii Katechizmu Rakow-skiego ( n a j p i e r w po łacinie, potem w t ł u m a c z e n i u angielskim), co pociągnęło za sobą utworzenie s p e c j a l n e j k o m i s j i z udziałem m.in. Oliwera Cromwella. P r z y -k ł a d e m w p ł y w u idei a r i a n n a gruncie angiels-kim są studia nad w a r s z t a t e m n a u k o w y m Locke'a, (McLachlan, H a r r i s o n , Laslett), k t ó r e w y k a z a ł y dokładną znajomość dzieł socynian u tego myśliciela.
Opublikowana przez Charles'a Webster'a książka s t y m u l u j e czytelnika do samodzielnego k o n t y n u o w a n i a wielu w ą t k ó w poruszonych przez zespół d o b o r o -wych w s p ó ł p r a c o w n i k ó w „Past and Present". I n a t y m t a k ż e polega szczególna w a r t o ś ć „szkicowego" c h a r a k t e r u wielu a r t y k u ł ó w , k t ó r e s t a r a j ą się raczej z a -rysować problem aniżeli dać jego szczegółowy obraz: przykład zawsze godny naśladowania.
