Jeszcze o bitwie pod Sieburczynem

Zygmunt Stefan Zalewski

Jeszcze o bitwie pod Sieburczynem

Echa Przeszłości 13, 197-208

Zygm unt Stefan Zalewski

U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie

JESZCZE O BITWIE POD SIEBURCZYNEM

R o z le w a ją c y się w a r tk im n u r t e m p ło m ie ń w ie lk ie g o n a ro d o w e g o p o w s ta ­ n i a n ie o m in ą ł, p o łożonej n a p o g ra n ic z u M a z o w sz a i P o d la s ia , z ie m i ło m ż y ń ­ sk ie j. P o d o b n ie j a k w in n y c h re g io n a c h u c ie m ię ż o n e g o z a b o r a m i k r a ju , p ozo­ s ta w ia ją c dom y, ro d zin y , m ie js c a p racy , u rz ę d y , szkoły, k ła d ą c n a s z a li lo su w ła s n e życie ru s z y li do w a lk i p o lscy p a trio c i. N a z ie m i ło m ż y ń sk ie j sto czy li k ilk a d z ie s ią t b ite w i p o ty c z e k , a je d n y m z n a jw y b itn ie js z y c h dow ódców , k tó r y p ro w a d z ił p o w s ta ń c ó w do b o ju b y ł J ó z e f K o n s ta n ty R a m o to w s k i1.

W yw o d zący się z m ie jsco w ej s z la c h ty z a ś c ia n k o w e j ppor. J ó z e f K. R a m o ­ to w s k i o p u ś c ił k r a j po u p a d k u p o w s ta n ia listo p a d o w e g o . P o d o b n ie j a k w ie lu in n y c h lis to p a d o w y c h d z ia ła c z y p o lity c z n y c h i ż o łn ie rz y o s ia d ł n a e m ig ra c ji w e F r a n c ji i t a m z a ło ż y ł ro d z in ę . J e d n a k ż e n a w ie ść o tr w a ją c y c h p rz y g o to ­ w a n ia c h do k o le jn e g o z ry w u n aro d o w o -w y z w o le ń cz e g o p rz y b y ł w 1862 r. n a L itw ę , g d zie w łą c z y ł się w n u r t a n ty ro s y js k ie g o r u c h u k o n s p ira c y jn e g o . Po w y b u c h u p o w s ta n ia sty c z n io w e g o p r z y b r a ł p s e u d o n im „W a w er” i w s tą p ił do d z ia ła ją c e g o w p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j c zęści ło m ż y ń sk ie g o o ra z p rz y le g ły c h o b s z a r a c h g u b e r n i g ro d z ie ń s k ie j, o d d z ia łu W ła d y s ła w a C ic h o rsk ie g o p s. „Z a­ m e c z e k ”.

W r e z u lta c ie d o tk liw y c h s t r a t p o n ie s io n y c h w k i l k u n a s t u k rw a w y c h b i­ tw a c h , a z w ła s z c z a sto czo n e j w d n iu 7 lu te g o p o d S ie m ia ty c z a m i, p łk C ichor- s k i w y co fał się n a z a ch ó d . P rz e k ro c z y w s z y g r a n ic ę g u b e r n i p ło ck iej p o d ją ł w a lk ę z a r m i ą z a b o rc z ą n a o b s z a r a c h p o ło żo n y ch p o m ię d z y O s tr o w ią M a z o ­ w ie c k ą , W y sz k o w e m , P u łtu s k ie m i R ó ż a n e m . W k ró tc e je d n a k z o s ta ł, n a p o le ­ c e n ie R z ą d u N a ro d o w e g o , p o d p o rz ą d k o w a n y o rg a n iz a c y jn ie n a c z e ln ik o w i w o jsk w o je w ó d z tw a p ło ck ieg o Z y g m u n to w i P a d le w s k ie m u . W p o c z ą tk a c h m a r c a , w p o b liż u w si K u n in , o d d z ia ł p łk . „ Z a m e c z k a ” z o s ta ł o fic ja ln ie w łą c z o ­ 1 Józef Konstanty urodził się w Tykocinie, natomiast jego ojciec Józef urodził się w Grą­ dach Wielkich, wsi położonej w gminie Jedwabne w powiecie łomżyńskim.

n y do s t r u k t u r p ło ck iej p o w s ta ń c z e j s iły z b ro jn e j, a f a k ty c z n ie z n a la z ł się w z g r u p o w a n iu d o w o d z o n y m p rz e z Z y g m u n ta P a d le w s k ie g o . W ra z z p a r t i ą C ic h o rsk ie g o d o ta r ł t a m ró w n ie ż J ó z e f K. R a m o to w s k i. U c z e s tn ic z y ł w p ie r w ­ szej, sto czo n e j 12 m a r c a , b itw ie p o d D rą ż d ż e w e m , 21 m a r c a w a lc z y ł pod R a d z a n o w e m 2, a n a s tę p n ie z o s ta ł s k ie ro w a n y n a w sc h ó d , z a N a re w , b y p o d ­ j ą ć m isję tw o r z e n ia w ła s n e g o o d d z ia łu .

W o b lic z u s e r ii k lę s k p o n ie s io n y c h w d n ia c h 2 1 - 2 2 m a r c a , p o d c z a s m a ­ n e w r u w y c o fy w a n ia się n a p ó łn o c n y z a c h ó d n a s z la k u : N a d ra to w o , S z re ń s k , R a d z a n ó w , W róblew o, C h ra p o ń , S k rw iln o , la s y s k ę p s k ie o ra z d e p ry m u ją c e j ż o łn ie rz y u c ie c z k i k ilk u ofic eró w (m . in . K o w a lk o w sk ie g o , Z d z ia rs k ie g o i Ci- c h o rsk ie g o „ Z a m e c z k a ”) Z y g m u n t P a d le w s k i p o s ta n o w ił ro z w ią z a ć , b ę d ą c e fa k ty c z n ie w ro z sy p c e , z g ru p o w a n ie 3. W ie lu ż o łn ie rz y p o s ta n o w iło je d n a k p o z o s ta ć w s z e re g a c h a r m ii p o w sta ń c z e j i k o n ty n u o w a ć w a lk ę . S. Z ie liń s k i n a p is a ł, iż po w s p o m n ia n e j p o ra ż c e : O c h o t n i c y z p u ł t u s k i e g o j e d n a k i c a ł a k a w a l e r i a , o b r a w s z y s o b ie z a d o w ó d c ę R o s z k o w s k i e g o , p o s z l i z a N a r e w i t a m s t a l i s i ę z a w i ą z k i e m f o r m u j ą c e g o s i ę o d d z i a ł u „ W a w r a ”4 .

N ie b a w e m do m ie sz c z ą ce j się w la s a c h koło K o m o ro w a w p o b liż u O stro - w i M a z o w ieck iej k w a te r y J ó z e f a K. R a m o to w sk ie g o zac z ęli śc ią g a ć licz n i o chotnicy, a ta k ż e p o w s ta ń c y z ro z b ity c h o d d z ia łó w 5. R z ą d N a ro d o w y w id z ą c m o żliw o ść p o d tr z y m a n ia d z ia ła ń w o je n n y c h w te j części P o ls k i, z w ła sz c z a po lik w id a c ji z g r u p o w a n ia Z y g m u n ta P a d le w s k ie g o , a w a n s o w a ł J ó z e f a K . R a- m o to w sk ie g o do s to p n ia p u łk o w n ik a i m ia n o w a ł n a c z e ln ik ie m w o jsk p o ­ w s ta ń c z y c h p o w ia tu ło m ż y ń sk ie g o 6. Z p e w n o ś c ią c z y n n ik ie m s k ła n ia ją c y m w ła d z e c e n tr a ln e do p o d ję c ia ta k ie j d ecy zji b y ły t a l e n t y dow ódcze „W a w ra ” w y k a z a n e p o d c z a s p ie rw s z y c h ty g o d n i w a lk , w c z e śn ie jsz e d o ś w ia d c z e n ia w o­ j e n n e z d o b y te n a s z la k u b o jo w y m 2 P u łk u P ie c h o ty K ró le s tw a P o lsk ie g o w c z a s ie p o w s ta n ia lis to p a d o w e g o , a ta k ż e k o n e k s je w r o d z in n e j z ie m i ło m ­ ż y ń sk ie j. S łu s z n ie z a k ła d a n o , iż p łk R a m o to w s k i z d o ła ro z n ie c ić t a m p ło m ie ń p a trio ty c z n e g o z ry w u n a ro d o w e g o .

T y m c z a se m d o w ó d ztw o ro s y js k ie , z a n ie p o k o jo n e n a s ile n ie m a k ty w n o ś c i p o w s ta ń c z e j p o m ię d z y O s tr o w ią M a z o w ie c k ą a O s tr o łę k ą , zaczęło k ie ro w a ć t a m c o ra z lic z n ie jsz e p o d o d d z ia ły w o jsk a . W obec p o w ię k sz a ją c e j się d y s p ro ­ p o rc ji s ił p łk „W a w e r” p o s ta n o w ił o p u śc ić tę część K r ó le s tw a P o lsk ie g o . 25 m a r c a w y ru s z y ł z p o łożonej w g m in ie R z e k u ń koło O s tro łę k i w si B o ra w e w k i e r u n k u P u s z c z y A u g u s to w s k ie j licząc, iż z n a jd z ie w je j ro z le g ły c h o s tę ­ p a c h s c h ro n ie n ie o ra z c z a s, n ie z b ę d n y do k o n s o lid a c ji o d d z ia łu i w y s z k o le n ia 2 Stanisław Zieliński podaje, iż J. K. Ramotowski walczył pod Drążdżewem 29 czerwca. Jest to informacja błędna, ponieważ w tym dniu dowodzone przez niego zgrupowanie toczyło krwawy bój z Rosjanami w Puszczy Augustowskiej pod Krasnem. Zob.: S. Zieliński, B itw y i potyczki 1863-64; n a podstaw ie m ateryałów drukow anych i rękopiśm iennych M uzeum N arodo­ wego w R apersw ilu, Rapperswil 1913, s. 462.

3 Ibidem, s. 229-30. 4 Ibidem, s. 30. 5 Ibidem, s. 255. 6 Ibidem.

żo łn ierzy . P o d c z a s p ięc io d n io w e g o fo rso w n eg o m a r s z u , u n ik a ją c p o w a ż n ie j­ sz y c h s ta r ć z R o s ja n a m i, z a to c z y ł d łu g i s z la k bojow y w io d ą c y p rz e z la s y C ze rw o n e g o B o ru , C h o m e n to w o , S z c z e p a n k o w o , C hojny, N o w o g ró d , M orgow - n ik i, D ę b n ik i, Z b ó jn ę, O so w iec7, L a s k i i G aw ry ch y , p o te m p r z e p r a w ił się p rz e z r z e k ę P is ę koło D o b re g o L a s u , a n a s tę p n ie p rz e z R u d ę , R ak o w o , K orze- n is te , O rlik o w o o ra z M iec zk i d o ta r ł w ie c z o re m 30 m a r c a do w si k o śc ie ln e j P rz y tu ły . N ie c h c ą c w d a w a ć się w t r u d n y bój s p o tk a n io w y z n a d c ią g a ją c y m i od s tr o n y Ł o m ży p o d o d d z ia ła m i ja z d y k o z a c k ie j o ra z w y k o rz y s tu ją c osło n ę z b liż a ją c e j się nocy, n ie z w ło c z n ie s k ie ro w a ł o d d z ia ł n a p ó łn o c n y w sch ó d . Id ą c s z y b k im m a r s z e m p rz e z K u b r ę , K o n o p k i, B ro d o w o , R a c ib o ry , K a rw o w o , M ścichy, K lim a s z e w n ic ę d o ta r ł 31 m a r c a o godz. 8 .0 0 r a n o do B ia ła s z e w a 8.

T y m c z a se m n a p ró b u ją c y c h ta m o ra z w p o b lis k im d w o rz e S w id e rs k ic h z n a le ź ć ch w ilę w y tc h n ie n ia i o d ro b in ę p o ż y w ie n ia P o la k ó w u d e rz y li Kozacy. P łk R a m o to w s k i z d o ła ł je d n a k w fe rw o rz e w z m a g a ją c e j się w a lk i o d e sła ć ta b o r y do l a s u p o m ię d z y B ia ła s z e w e m a O so w cem 9, a n a s tę p n ie o d e rw a ć o d d z ia ł od n a c ie ra ją c e g o w ro g a 10. J e d n a k ż e n a p o lu b itw y p o z o sta ło tr z e c h p o le g ły c h i o ś m iu r a n n y c h ż o łn ie rz y 11.

W o d w ecie z a u d z ie lo n ą p łk . R a m o to w s k ie m u g o śc in ę ro z w śc ie c z e n i R o ­ s ja n ie z a a ta k o w a li dw ór. P o d p a lili z a b u d o w a n ia g o sp o d a rc z e z a p ę d z iw sz y p r z e d te m do g o rz e ln i s ie d m iu lu d z i. W sz y sc y p o n ie ś li m ę c z e ń s k ą ś m ie rć w p ło m ie n ia c h 12. P o d c z a s b a r b a r z y ń s k ie j p a c y fik a c ji z g in ę ła c ó rk a w ła śc ic ie li W e s p a z ja o ra z ic h lo k a j. C ięż k o p o b ity p rz e z K o z a k ó w d z ie d z ic K a lik s t S w i­ d e r s k i z m a r ł13.

U c h o d z ą c sp o d B ia ła s z e w a p łk „W aw er” p o d ą ż y ł sz y b k im m a r s z e m n a p ó łn o c n y w sch ó d . W p o ło żo n y m n a o b rz e ż a c h P u s z c z y A u g u s to w s k ie j n ie d a le ­ ko L ip s k a m ie js c u , z w a n y m K ozi R y n e k , ro zło ży ł obóz, g d z ie - n ie n ę k a n y p rz e z tr z y ty g o d n ie - u z u p e łn ia ł siły i sz k o lił żołnierzy. K ra ń c o w o w y c z e rp a n i lu d z ie o d p o c z ę li14.

7 Osowiec w gminie Zbójna w powiecie łomżyńskim. 8 S. Zieliński, op. cit., s. 256.

9 Osowiec nad Biebrzą w powiecie Mońki. 10 S. Zieliński, op. cit., s. 256.

11 C. Brodzicki, D. Godlewska, Ł om ża w latach 1794-1866, Warszawa 1987, s. 261. Nie­ zwykłym poświęceniem i odwagą wykazał się 21-letni uczeń VI klasy gimnazjum łomżyńskiego Feliks Mianowski, który walcząc tylko siekierą zabił dwóch Moskali zanim poległ ugodzony bagnetem. Zob. Z. Kolumna, P a m ią tka d la rodzin polskich. Krótkie wiadom ości biograficzne o straconych na rusztow aniach, rozstrzelanych, poległych n a placu boju, oraz zm arłych na tułac- twie i na w ygnaniu Syberyjskiem , 1861-1866 r. Ze źródeł urzędowych, dzienników polskich, ja k nie m niej z ustnych p o d a ń osób w iarygodnych i towarzyszy broni, cz. 2, Kraków 1868, s. 174. Tymczasem S. Zieliński podaje, iż Feliks Mianowski dowodząc niewielkim pododdziałem kosy­ nierów Tadeusza Wojczyńskiego został ciężko ranny podczas bitwy stoczonej 23 marca pod Czarnym Brodem, a uchodzący z pola walki powstańcy, zabierając go ze sobą, ocalili mu życie. Zob. S. Zieliński, op. cit., s. 258.

12 C. Brodzicki, D. Godlewska, op. cit., s. 261. 13 Ibidem; Z. Kolumna, , op. cit., s. 266.

P o p rz e c in a n y je z io ra m i, b a g n a m i, r z e k a m i i K a n a łe m A u g u s to w s k im o l­ b r z y m i p u s z c z a ń s k i k o m p le k s le ś n y z a p e w n ia ł o c h ro n ę , a ta k ż e u m o ż liw ia ł p ro w a d z e n ie o p e ra c ji w o je n n y c h w s ty lu p a r ty z a n c k im . W y k o rz y s tu ją c do­ s k o n a łe w a lo ry to p o g ra fic z n e te r e n u g ro m a d z iły się t a m lic z n e z g r u p o w a n ia a r m ii p o w s ta ń c z e j, b y p ro w a d z ić c o ra z ś m ie ls z e d z ia ła n ia z b ro jn e s k ie r o w a n e p rz e c iw p o d o d d z ia ło m w o jsk c a rs k ic h .

J e d n a k ż e k o n c e n tr a c ja z n a c z n y c h sił p o ls k ic h n a p o łu d n io w o -w sc h o d n ic h i w sc h o d n ic h r u b ie ż a c h P u s z c z y A u g u s to w s k ie j z m u s z a ła d o w ó d ztw o ro s y j­ sk ie do p o d ję c ia w y s iłk u j a k n a js z y b s z e j ic h lik w id a c ji. P r z y s tę p u ją c do r e a l i ­ zacji z a ło ż e ń p la n ó w sz ta b o w y c h , ju ż od p o c z ą tk u k w ie tn ia z a c z ęto p r z e s u ­ w a ć s ta c jo n u ją c e w p o b lis k ic h g a r n iz o n a c h w A u g u s to w ie , B ia ły m s to k u , G ro d n ie , S e jn a c h i S u w a łk a c h p o d o d d z ia ły k a w a le r ii i p ie c h o ty w k i e r u n k u P u szczy . Z e ś ro d k o w a n ie t a m c o ra z lic z n ie jsz y c h je d n o s te k w o jsk ro s y js k ic h zaow ocow ało n ie b a w e m s e r ią u c ią ż liw y c h i k rw a w y c h w a lk . P ie rw s z ą , sto c z y ­ ły p o łą c z o n e p a r t i e p łk . R a m o to w sk ie g o i A n d ru s z k ie w ic z a 19 k w ie tn ia p o ­ m ię d z y J a s t r z ę b n ą a L ip s k ie m , k o le jn ą 2 3 k w ie tn ia p o d C z a rn y m B ro d e m . P o d ru g ie j z w y m ie n io n y c h , p łk R a m o to w s k i z o s ta ł m ia n o w a n y d o w ó d cą sił p o w s ta ń c z y c h w A u g u s to w s k ie m , a p r a k ty c z n ie w całej g u b e r n i15.

T y m c z a se m R o s ja n ie , n a p o tk a w s z y n a d s p o d z ie w a n ie s iln y opór, z a w ie s ili n a o k re s c z te r e c h ty g o d n i p o w a ż n ie js z e d z ia ła n ia z b ro jn e . P r z e r w ę w w a l­ k a c h w y k o r z y s ta li n a lic z e b n e u z u p e łn ie n ie w o jsk , k tó r y c h o s ta te c z n y m ce­ le m m ia ło b yć z a d a n ie d e c y d u ją c eg o cio su , d e fin ity w n ie u ś m ie rz a ją c e g o p o l­ s k i r u c h n a ro d o w o -w y z w o le ń cz y n a o b s z a r a c h od L ip s k a i A u g u s to w a aż po M a r ia m p o l i O litę.

T ra f n ie p r z e w id u ją c p la n y o p e ra c y jn e w ro g a , dow ódcy p o lscy p o s ta n o w ili u p rz e d z ić c o ra z g ro ź n ie js z e d z ia ła n ia R o sja n . 21 m a ja k p t. B r a n d t i W ik to r H ła s k o z a a ta k o w a li n ie p r z y ja c ie la p o d K a d y s z e m , m a łe j m iejsco w o ści położo­ n e j w p o b liż u S o p o ćk iń . W m o m e n c ie n a jz a c ię ts z y c h z m a g a ń , do p o la toczącej s ię b itw y z b liży ł się o d d z ia ł p łk . R a m o to w sk ie g o i n a ty c h m ia s t w łą c z y ł się do w a lk i. W z m o c n io n e siły p o w s ta ń c z e u z y s k a ły n ie b a w e m p rz e w a g ę , z a d a ły w o jsk o m m o s k ie w s k im p o w a ż n e s t r a t y i z m u s iły je do w y c o fa n ia s ię 16.

J e d n a k ż e o d n ie s io n e p o d K a d y s z e m z w y cięstw o m o ż n a o k re ś lić m ia n e m „ p y rru so w e g o ”. Z a c is k a ją c y się b o w ie m p ie r ś c ie ń p rz e w a ż a ją c y c h lic z e b n ie w o jsk m o s k ie w s k ic h , p o d ą ż a ją c y c h k o n c e n tr y c z n ie w k i e r u n k u K a d y s z a , a ta k ż e o s ła b ie n ie sp o w o d o w a n e p o w a ż n y m i s t r a t a m i o d n ie s io n y m i w w a l­ k a c h , sk ło n iły p łk . „W a w ra ” do p o d ję c ia d ecy zji o w y c o fa n iu się. Z e b ra w sz y u tr u d z o n y c h ż o łn ie rz y r u s z y ł R a m o to w s k i w k i e r u n k u ro z c ią g a ją c y c h się koło S z ta b in a p o d m o k ły c h n a d b ie b r z a ń s k ic h lasó w , b y p o d ic h o s ło n ą z re g e ­ n e ro w a ć m ocn o n a d w ą tlo n e siły.

T y m c z a se m n ie z w y k łe p o św ię c e n ie i d e te r m in a c ja d z ia ła ń P o la k ó w p o d K a d y s z e m m ocn o z a sk o c z y ły w ła d z e z a b o rc z e. O b a w ia n o się p rz e d e w s z y s t­

15 S. Zieliński, op. cit., s. 258.

k im „ k rz e p ią c y c h p o lsk ie g o d u c h a ” p o lity c z n y c h n a s tę p s tw ro sy jsk ie j k lę sk i. T ru d n e z a d a n ie z a ta m o w a n ia c o ra z g ro ź n ie j ro z le w a ją c e g o się p ło m ie n ia p o l­ sk ie g o z ry w u n a ro d o w o -w y z w o le ń cz e g o n a a u g u s to w s z c z y ź n ie p o w ie rz o n o z n a n e m u z w y ją tk o w e g o o k r u c ie ń s tw a w t łu m ie n iu p o w s ta n ia n a K u ja w a c h g e n e ra ło w i k s ię c iu E m ilo w i S a y n -W ittg e n s te in - B a r le b u rg o w i17.

M ia n o w a n y n a c z e ln ik ie m w o je n n y m g u b e r n i a u g u s to w s k ie j k s ią ż ę g e n e ­ r a ł p rz y b y ł w d ru g ie j po ło w ie c z e rw c a do S u w a łk , g d z ie w y p o sa ż o n y w s to ­ so w n e p e łn o m o c n ic tw a o ra z n a d z w y c z a jn e ś ro d k i n a c is k u p ra w n e g o - w łą c z ­ n ie z m o ż liw o śc ią fe r o w a n ia w y ro k ó w ś m ie rc i - z a b r a ł się do lik w id a c ji p o lsk ie g o p o w s ta n ia 18. S. Z ie liń s k i p o d a je , iż o d d a n e p o d ro z k a z y k s ię c ia E m ila S a y n - W ittg e n s te in - B a r le b u r g a siły z b ro jn e w z ro sły do: [...] 2 3 r o t p i e ­ c h o ty , 6 0 0 s t r a ż y g r a n i c z n e j p i e s z e j , 4 s z w a d r o n ó w h u z a r ó w , 3 0 0 k o z a k ó w , 7 0 0 o b j e s z c z y k ó w i o ś m i u a r m a t”19. D y s p o n u ją c lic z b ą około p ię c iu ty s ię c y ż o łn ie ­ r z y r e g u la r n e g o w o js k a , c a r s k i w ó d z z in te n s y f ik o w a ł d z i a ł a n i a z b ro jn e w P u s z c z y A u g u s to w s k ie j i n a o b s z a ra c h do n ie j p rz y le g ły c h 20.

O b a w ia ją c się n a r a s ta ją c e g o z a g ro ż e n ia w p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j części P u s z c z y p łk R a m o to w s k i w y ru s z y ł n a p ó łnoc, w s tr o n ę S e jn . T a m d o łączy ły do n ieg o , o c a la łe po b itw ie p o d S tr a g is z k a m i (2 1 .0 6 .6 3 ) o ra z po p o ty czce pod B e r ż n ik a m i (2 5 .0 6 .6 3 ), r e s z tk i o d d z ia łó w W ik to r a H ła s k i i m jr. L u d w ik a L ic z b iń sk ie g o 21. N a s k o n c e n tro w a n e w p o w iecie s e jn e ń s k im siły p o w s ta ń c z e s k ie ro w a ł k s ią ż ę S a y n - W ittg e n s te in - B a r le b u r g p ię ć k o lu m n w o jsk . C h cąc u n ik n ą ć o k r ą ż e n ia p łk „W aw er” ro z p o c z ą ł m a n e w r w y c o fy w a n ia się n a p o łu ­ d n ie . P o p r z e k r o c z e n iu C z a r n e j H a ń c z y i K a n a łu A u g u s to w s k ie g o p o d M ik a - sz ó w k ą d o ta r ł 27 c z e rw c a do l a s u ro z c ią g a ją c e g o się w p o b liż u w si G ru sz k i.

17 S. Krzemiński, D w adzieścia pięć la t Rosyi w Polsce (1863-1888) Zarys historyczny,

Lwów 1892, s. 25.

18 A. Matusiewicz, Egzekucje powstańców styczniowych w S uw ałkach, [w] http//astn.free. of.pl/rocznik2/artykul5.html.

19 S. Zieliński, op. cit., s. 262.

20 Etatowa liczebność szwadronu rosyjskiej kawalerii w XIX w. wynosiła 179 ludzi. Fak­ tycznie, najczęściej było w nim ok. 100-120 żołnierzy. Stosując metodę szacunkową możemy przyjąć, iż w rotach wojsk pieszych była podobna liczba żołnierzy. Oba pododdziały odpowiadają liczebnie współczesnej kompanii piechoty. Rotą piechoty dowodził kapitan, a szwadronem jazdy rotmistrz.

21 Ludwik Liczbiński był uczestnikiem powstania węgierskiego podczas Wiosny Ludów w 1848 r. Po zakończeniu walk na Węgrzech, wraz z liczną grupą polskich oficerów i żołnierzy, przekroczył granicę Imperium Otomańskiego, gdzie został internowany. Zob. P am iętnik Genera­ ła Wysockiego z czasów k a m p a n ii węgierskiej, Warszawa 1899, s. 157. Zwolniony z obozu w Turcji powrócił do Polski, podjął pracę urzędnika na stacji kolei warszawsko-petersburskiej w Łochowie. 24 stycznia „powstańcza partia kolejarzy” zmusiła go do przystąpienia do powsta­ nia. Zob. K. Janikowski, Powstańcza p a rtja kolejarzy, „Głos Kolejowca” R. 12, 1930 Nr. 3, s. 6. Służąc w oddziale Władysława Cichorskiego ’’Zameczka” został awansowany do stopnia majora. Po bitwie pod Drążdżewem urlopowany dla poratowania zdrowia. Wrócił do zgrupowania płk. Ramotowskiego i objął dowództwo oddziału po poległym Pawle Suzinie. Poległ 6 lipca 1863 r. na polach pomiędzy Sieburczynem a Samborami osłaniając przeprawę oddziałów płk. Ramotow­ skiego i Wiktora Hłaski przez rzekę Narew. Zob. Z. Kolumna, op. cit., s. 154-155.

T u d o p ę d z ił go p łk M a k a ro w s k i, d o w o d zący d w ie m a r o ta m i p ie c h o ty i sze ść d z ie się c io o so b o w y m p o d o d d z ia łe m ja z d y k o z a c k ie j. P o d c z a s k ró tk ie j le tn ie j n o cy z 27 n a 28 c z e rw c a p łk R a m o to w s k i z d ą ż y ł je d n a k u s ta w ić lic z ą c y p o n a d s z e ś ć s e t ż o łn ie rz y o d d z ia ł w trz y c z ło n o w y m s z y k u bojow ym . O godz. 2 n a d r a n e m R o s ja n ie z a a ta k o w a li. N a tk n ą w s z y się w s z a k ż e n a lic z n e o ra z w a lc z ą c e z n ie z w y k ły m p o ś w ie c e n ie m s z e re g i p o w s ta ń c z e za c z ęli s ię cofać. N a p o lu b itw y p o z o s ta w ili około s t u p o le g ły c h i r a n n y c h żołnierzy. S t r a t y p o ls k ie b y ły m n ie js z e i w y n io sły o s ie m n a s tu p o le g ły c h i d w u d z ie s tu p ię c iu r a n n y c h 22. M o ż n a p rz y ją ć , iż z w y cięstw o o d n ie s io n e p o d G r u s z k a m i b y ło sz c z y to w y m o s ią g n ię c ie m m ilita r n y m p łk . R a m o to w sk ie g o w je g o k a r i e ­ rz e p o w sta ń c z e j w 1863 r.

T y m c z a se m , p o d o b n ie j a k po b itw ie p o d K a d y s z e m , p o ls k ie zw y cięstw o n ic z y m m a g n e s p rz y c ią g a ło p r z e w a ż a ją c e s iły w ro g a . C h c ą c u n ik n ą ć k o le jn e ­ go, je s z c z e g ro ź n ie jsz e g o s t a r c i a z p o łą c z o n y m i k o lu m n a m i w o jsk ro s y js k ic h , p u łk o w n ik o p u ś c ił p o b o jo w isk o i w ycofał się n a p o łu d n ie . 28 c z e rw c a po p o łu d n iu je g o k ra ń c o w o z m ę c z e n i ż o łn ie rz e s ta n ę li w K o zim R y n k u . P o d ą ż a ­ ją c e z a n im i w o js k a m o s k ie w s k ie je s z c z e te g o s a m e g o d n ia w ie c z o re m z b liż y ­ ły się do p o w sta ń c z e g o o b o z o w isk a i p o d o s ło n ą n o cy o k rą ż y ły je . 29 c z e rw c a o godz. 3 .0 0 n a d r a n e m u d e r z e n ie m od s tr o n y w si K r a s n e R o s ja n ie z a in ic jo ­ w a li k o le jn ą b itw ę . D o w o d zący n im i m jr K a r l s t e d t p o d e r w a ł do a t a k u sześć r o t p ie c h o ty i s k ie ro w a ł je n a p rz y g o to w u ją c ą się do w y m a r s z u k o lu m n ę p o ls k ą . O św icie r o z g o rz a ła k r w a w a w a lk a . Z a a ta k o w a n y w tr u d n y m do o b ro ­ n y te r e n ie o ra z n ie u fo rm o w a n y w o d p o w ie d n im s z y k u b ojow ym o d d z ia ł z a c z ął b e z ła d n ie w ycofyw ać się w s tr o n ę p o d m o k ły ch lasów . O d z a g ła d y u r a to w a ła go u c ie c z k a i ro z p ro sz e n ie się lu d z i w p rz y le g ły c h b a g n a c h . N a p o lu b itw y zo stało c z te r n a s tu p o le g ły ch i s ie d e m n a s tu r a n n y c h to w a rz y sz y b ro n i23.

N a s tę p n e g o d n ia z e b ra w s z y o c a la łe r e s z tk i z g ru p o w a n ia , a n a s tę p n ie s t a r a j ą c się zg u b ić p o śc ig w tr u d n o d o s tę p n y c h , p o p r z e c in a n y c h s z la k a m i w o d n y m i r e w ir a c h P u s z c z y A u g u s to w s k ie j, p u łk o w n ik s k ie ro w a ł się n a p ó ł­ n o c w s tr o n ę G łę b o k ieg o B ro d u i T obołow a. D o ta rłs z y t a m z m ie n ił k ie r u n e k m a r s z u n a p o łu d n io w y i 2 lip c a s t a n ą ł p o n o w n ie w la s a c h s z ta b iń s k ic h . Po k r ó tk im o d p o c z y n k u r u s z y ł w k i e r u n k u W izny, b y k o r z y s ta ją c z ta m te js z y c h p r z e p r a w p rz e jś ć n a le w ą s tr o n ę N a rw i.

D o w ó d ztw o ro s y js k ie p o s ta n o w iło n ie d o p u śc ić do w y m k n ię c ia się n a js il­ n ie jsz e g o z g r u p o w a n ia p o w sta ń c z e g o d z ia ła ją c e g o w te j części K r ó le s tw a P o l­ sk ieg o . N ie z w ło c z n ie r u s z y ła w p o śc ig j a z d a k o z a c k a . P o la c y z a u w a ż y li j ą d o p ie ro 4 lip c a , w o kolicy W oźnej W si. P łk R a m o to w s k i, z a re k w iro w a w s z y w o k o lic z n y c h w s ia c h f u r m a n k i, p o s a d z ił n a n ie p ie c h u ró w i p rz y ś p ie s z y ł o d w ró t. J e d n a k ż e w ró g p o s tę p o w a ł w ś la d z a u m ę c z o n y m i p o w s ta ń c a m i. 5 lip c a po p o łu d n iu K o za cy d o p ę d z ili p o ls k ą a r ie r g a r d ę n a r y n k u w R a d z iło ­ w ie i sto c z y li z n i ą p o ty c z k ę 24.

22 S. Zieliński, op. cit., s. 263; S. Kieniewicz, op. cit., s. 538. 23 Ibidem, s. 263-264.

W o b lic z u n a r a s ta ją c e g o z a g ro ż e n ia p rz y ś p ie s z o n o m a r s z , b y p o d o s ło n ą k r ó tk ie j lipcow ej n o cy id ą c w p o b liż u p ra w y c h b rz e g ó w W issy, a n a s tę p n ie B ie b rz y m óc j a k n a jd a le j u jś ć n ie p rz y ja c ie ls k ie j p o g o n i. J e d n a k ż e p o m im o c z y n io n y c h w y siłk ó w 6 lip c a o św icie, w p o b liż u w si C h y lin y z n o w u u jrz a n o K ozaków . D o w ó d c a ro s y js k i m a ją c św ia d o m o ść , iż P o la c y m o g ą w y m k n ą ć się z z a s ta w io n e j sie c i p o s tę p o w a ł c o ra z śm ielej.

6 lip c a w c z e sn y m r a n k ie m s tr o n a p o ls k a z n a la z ła się w n a d z w y c z a j n ie ­ s p rz y ja ją c e j s y tu a c ji o p e ra c y jn e j. U c h o d z ą c p o g o n i, m a r s z o w a k o lu m n a p o ­ w s ta ń c z a m u s ia ła p rz e jś ć p rz e z o tw a rty , p ła s k i, p o z b a w io n y w ię k s z y c h k o m ­ p le k s ó w le ś n y c h t e r e n , n a k tó r y m p rz e w a ż a ły p o la u p r a w n e . W y m ie n io n e c z y n n ik i to p o g ra fic z n e s tw a r z a ły n a t o m i a s t d o s k o n a łą o k a z ję p o d o d d z ia ło m ja z d y m o s k ie w s k ie j do p r z e p r o w a d z e n ia f ro n ta ln e g o n a t a r c i a d la te g o , n ie tr a c ą c c z a s u , K o z acy ru s z y li n a a r ie r g a r d ę p o ls k ą w m o m e n c ie g d y t a , id ą c w k ie r u n k u położonej 6 k ilo m e tró w n a p o łu d n ie W izny, m ija ła w ieś S ieburczyn. Do w a lk i z M o sk a la m i s t a n ą ł n ie ź le w y p o sa ż o n y w n o w o c z e s n ą b r o ń p a ln ą o d d z ia ł m jr. L u d w ik a L ic z b iń sk ie g o , p o d c z a s g d y o d z ia ły p łk . R a m o to w sk ie g o i W ik to ra H ła s k i p o ś p ie s z n ie p o d ą ż a ły w k i e r u n k u p r z e p r a w y p rz e z N arew .

N a n a d b ie b r z a ń s k ic h p o la c h ro z g o r z a ła k r w a w a b itw a . W p o c z ą tk o w e j fa z ie p o w s ta ń c y o g n ie m k a r a b in o w y m dość s k u te c z n ie o d p ie r a li a t a k i k o z a c ­ k ie j k o n n icy . J e d n a k ż e w c h w ili g d y p o leg ł d o w ó d ca m jr L ic z b iń s k i, a n ie b a ­ w e m ta k ż e d o w o d zą cy p o d o d d z ia łe m s trz e lc ó w je g o z a s tę p c a M ic h a ł C zem - p iń s k i25, p o ls k a o b ro n a z a ła m a ła s ię 26.

W id z ą c p o w a ż n e z a g ro ż e n ie , p łk . R a m o to w s k i s k ie r o w a ł do w a lk i p o d o d ­ d z ia ł k o sy n ie ró w . Ic h s k u te c z n y k o n t r a t a k p o w s trz y m a ł w ro g ie n a ta r c ie d a ­ ją c b e z c e n n y c z a s n a d o k o ń c z e n ie p rz e p ra w y . J e d n a k ż e u d a n y m a n e w r n a d N a r w ią z o s ta ł o k u p io n y p o w a ż n y m i s t r a t a m i . N a ro z le g ły c h p o la c h p o m ię d z y S ie b u rc z y n e m , W ie rc isz e w e m a S a m b o ra m i z g in ęło d w u d z ie s tu s ie d m iu p o ­ w s ta ń c ó w a o s ie m n a s tu o d n io sło r a n y 27.

C ia ła p o le g ły c h p o z o s ta ły n a b ite w n y m p o lu d w a d n i. Ó sm eg o lip c a z o s ta ły o b e jrz a n e „ n a g r u n c ie ” p rz e z p rz e d s ta w ic ie li s ą d u i p o licji z Łomży. D a to w a n y 11 lip c a p ro to k ó ł ty c h p o n u r y c h c z y n n o śc i z o s ta ł d o s ta rc z o n y so ł­ ty so w i w si S ie b u rc z y n F ra n c is z k o w i K o z ło w sk ie m u , a t e n w to w a rz y s tw ie W ik to r a S u le w sk ie g o , z a n ió s ł d o k u m e n t p ro b o szczo w i p a r a f ii w B u rz y n ie k s ię d z u W in c e n te m u S z c z e rb iń s k ie m u c e le m s p is a n ia a k t u zgonu.

W p a r a f ia ln e j k s ię d z e zg o n ó w z 1863 r. p o d n u m e r e m d w u d z ie s ty m ó sm y m p ro b o sz cz n a p is a ł:

25 Pochodzący z warszawskiego Michał Czempiński walczył w oddziale Pawła Suzina. Po śmierci Suzina odział został podporządkowany mjr. Ludwikowi Liczbińskiemu. Zob. Z. Ko­ lumna, op. cit., s. 46. W kilku publikacjach Michał Czempiński jest mylony z Ludwikiem Liczbińskim, a nawet z niejakim Krajewskim. Zob. C. Brodzicki, W izna w latach 1529-2000,

Warszawa 2000, s. 102 oraz Z. Kolumna, op. cit. s. 133-134. 26 S Zieliński, op. cit., s. 264; Z. Kolumna, op. cit., s. 46. 27 S. Zieliński, op. cit., s. 264.

B u r z y n - d z i a ł o s i ę w e w s i k o ś c i e l n e j B u r z y n i e d n i a t r z y n a s t e g o l i p c a t y s i ą c o s i e m s e t s z e ś ć d z i e s i ą t e g o t r z e c ie g o r o k u , o g o d z i n i e ó s m e j r a n o s t a w i l i s i ę : F r a n c i s z e k K o z ł o w s k i s o ł t y s - t u d z i e ż W i k t o r S u l e w s k i , p o l a t p i ę ć d z i e s i ą t li c z ą c y , w y r o b n i c y w S i e b u r c z y n i e z a m i e s z k a l i i o ś w i a d c z y l i , i ż d n i a s z ó s t e g o b i e ż ą c e g o m i e s i ą c a o g o d z i n i e s z ó s t e j r a n o p o b i t w i e p o m i ę d z y p o w s t a ń c a m i a w o j s k a m i r o s y j s k i m i n a p o l a c h w s i S i e b u r c z y n a i W i e r c i s z e w a w p o w i e c i e ł o m ż y ń s k i m p o ł o ż o n y c h z n a l e z i o n e z o s t a ł y z w ł o k i p ł c i m ę s k i e j w l i c z b i e d w a ­ d z i e ś c i a s i e d e m r ó ż n e g o w i e k u , z i m i o n , n a z w i s k , z a m i e s z k a n i a , s t a n u n i e w i a ­ d o m y c h , a k t ó r e w s z a k ż e n i ż e j , n a m o c y w e z w a n i a S ą d u P o l i c j i P r o s t e j O k r ę g u Ł o m ż y ń s k i e g o z d n i a j e d e n a s t e g o l i p c a r o k u b i e ż ą c e g o N r 8 0 9 o p i e r a j ą c e g o n a o w e j c z y n n o ś c i z u r z ę d u o b e j r z e n i a n a g r u n c i e p o l e g ł y c h p o d d n i e m ó s m e g o l i p c a t e g o ż r o k u d o k o n a n e j , s p o r z ą d z o n e g o z a r a z e m p r o t o k o ł u - M y p r o b o s z c z p a r a f i i b u r z y ń s k i e j c e le m s p i s a n i a a k t u s t a n u c y w i l n e g o r z e c z o n y c h d w u d z i e s t u s i e d m i u p o l e g ł y c h - d o s ł o w n i e w y p i s z p r o t o k o ł u o b e j r z e n i a z a ł ą c z a m y [...] k a ż d e g o z o s o b n a p o d l i c z b ą p o r z ą d k o w ą t a k j a k i w p r o t o k o l e S ą d u n o t u j e m y -1. Z w ł o k i m ę s k i e o k o ł o l a t c z t e r d z i e s t u u b r a n e w k o s z u l ę b i a ł ą i g a t k i p ł ó c i e n n e . 2 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t d w a d z i e ś c i a m i e ć m o g ą c e g o u b r a n e w p a l t o p o p i e l a ­ te , s p o d n i e w k r a t k i i k a m i z e l k ę p e r k a l i k o w ą , b u t y w y k r z y w i o n e . 3 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t d o t r z y d z i e s t u s z e ś c i u , p a l t o s a m o d z i a ł o w e g a t k i i k o s z u l a b i a ł a . 4 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o d w u d z i e s t u u b r a n e w p a l t o s a m o d z i a ł o w e i t a k i e ż s a m e s p o d n i e o r a z k a m i z e l k ę i k o s z u l ę b i a ł ą . 5 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t d o t r z y d z i e s t u m i e ć m o g ą c e g o , u b r a n i e s a m o d z i a ł o ­ w e , s p o d n i e s z a r e p ł ó c i e n n e , k a m i z e l k a b r ą z o w a . 6. Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o c z t e r d z i e s t u u b r a n e w c z a r m a r k ę28 b r ą z o w ą s a m o ­ d z i a ł o w ą , k o s z u l ę b i a ł ą i s p o d n i e s z a r e . 7. Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t d o d w u d z i e s t u c z t e r e c h , p a l t o s a m o d z i a ł o w e , s p o d n i e p ł ó c i e n n e , k o s z u l a b ia ł a . 8 . Z w ł o k i n u m e r u o s i e m , d z i e w i ę ć , d z i e s i ę ć i j e d e n a ś c i e u b r a n e j e d n a k o w o , p a l t o s a m o d z i a ł o w e , s p o d n i e s z a r e p ł ó c i e n n e , k o s z u l e b ia ł e , w s z y s c y c i t r z e j m n i e j w i ę c e j d o d w u d z i e s t u d w u l a t w i e k u m i e ć m o g ą . 1 2 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y , o k o ł o l a t c z t e r d z i e s t u , u b r a n e w c z a m a r k ę g r a n a t o w ą z w y s z y c i a m i , s p o d n i e z i e l o n e w k r a t k i . 1 3 . Z w ł o k i m ę s k i e o k o ł o l a t d z i e w i ę t n a s t u p a l t o s a k ( s i c ! ) s z a r a c z k o w y , s p o d n i e s u k i e n n e , k o s z u l a b ia ł a . 1 4 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t o k o ło t r z y d z i e s t u p i ę c i u , p a l t o s a m o d z i a ł o w e , s p o d n i e s z a r e , k o s z u l a z w y c z a j n a . 1 5 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o d w u d z i e s t u , p a l t o s a m o d z i a ł o w e , s p o d n i e s z a r e z n a c z n i e z n i s z c z o n e , k o s z u l a p e r k a l o w a k o l o r o w a . 1 6 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t o k o ł o d w u d z i e s t u c z t e r e c h m i e ć m o g ą c e g o , u b r a n e w p a l t o s z a r a c z k o w e , s p o d n i e s z a r e p ł ó c i e n n e i k o s z u l ę b ia ł ą .

28 Czamara, czamarka - staropolski długi ubiór męski. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia staro­ polska, t. I, Warszawa 1978, s. 260.

1 7 . Z w ł o k i m ę ż c z y z n y l a t o k o ło t r z y d z i e s t u p i ę c i u m i e ć m o g ą c e g o u b r a n e w b lu z ę z s z a r e g o p ł ó t n a z c z e r w o n y m i o b w ó d k a m i i k o s z u l ę c i e n k ą w e b o w ą 29. 1 8 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o d w u d z i e s t u p i ę c i u , k o s z u l a b i a ł a g r u b a i s p o d n i e a k s a m i t o w e w p a s k i . 1 9 . Z w ł o k i m ę s k i e d o l a t t r z y d z i e s t u s z e ś c i u , k a m i z e l k a n i e b i e s k a w k r a t k i , s p o d n i e z w y c z a j n e i k o s z u l a p ł ó c i e n n a . 2 0 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o d w u d z i e s t u o ś m i u , p a l t o s a m o d z i a ł o w e i k a m i z e l k a c z a r n a s u k i e n n a , p o d n i ą b i a ł a p i k o w a k o s z u l a i g a t k i . 2 1 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o t r z y d z i e s t u p a l t o d y m o w e (s ic !) s p o d n i e t a k i e g o ż k o l o r u , k a m i z e l k a s u k i e n n a , k o s z u l a b i a ł a l e p s z a , c h o d a k i r z e m i e n n e . 2 2 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o t r z y d z i e s t u tr z e c h , b l u z a z p ł ó t n a s z a r e g o c z e r w o n e m o s z y t a , k o s z u l a w e b o w a , g a t k i p ł ó c i e n n e . 2 3 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o t r z y d z i e s t u d w ó c h , k u r t k a s a m o d z i a ł o w a , k o s z u l a p ł ó c i e n n a i s p o d n i e c z a r n e d y m o w e . 2 4 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o c z t e r d z i e s t u , p a l t o s a m o d z i a ł o w e , k o s z u l a z w y c z a j n a , s p o d n i e s u k i e n n e p o d a r t e . 2 5 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o t r z y d z i e s t u o ś m i u , b l u z a z p ł ó t n a s z a r e g o c z e r w o n e o b w ó d k i , s p o d n i e k o r t o w e w p a s k i , k o s z u l a p e r k a l o w a n i e b i e s k a . 2 6 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o t r z y d z i e s t u p i ę c i u , k u r t k a s a m o d z i a ł o w a , k o s z u l a b i a ł a , g a t k i p ł ó c i e n n e i b u t y z n i s z c z o n e . 2 7 . Z w ł o k i m ę s k i e l a t d o c z t e r d z i e s t u , b l u z a z p ł ó t n a s z a r e g o z r ó ż o w y m i o b w ó d k a m i , k o s z u l a c i e n k a , b e z s p o d n i i g a t e k . P o p r z e k o n a n i u s ię n a o c z n y m o z e j ś c i u z te g o ś w i a t a w y ż e j w lic z b ie d w a d z i e ś c i a s i e d e m o s ó b p o l e g ł y c h p r z e z S ą d P o li c ji P r o s t e j O k r ę g u Ł o m ż y ń s k i e g o p o d d a t ą j a k w y ż e j o p i s a n y c h - a k t t e n s t a w a j ą c y m p r z e c z y t a n y p r z e z n a s p o d p i s a n y . S t a w a j ą c y ś w i a d k i p i s a ć n ie u m ie ją . X i ą d z W . S z c z e r b i ń s k i P r o b o s z c z B u r z y ń s k i30 W o b u d o k u m e n ta c h - z a ró w n o w p ro to k o le j a k i w n a p is a n y m n a jego p o d s ta w ie a k c ie z g o n u s t a n u c y w iln eg o - n ie w y m ie n io n o n a z w is k p o le g ły c h p o w sta ń c ó w . C z e sła w B ro d z ic k i i D o n a ta G o d le w s k a b a z u ją c n a p u b lik a c ja c h S. Z ie liń sk ie g o i Z. K o lu m n y w y m ie n ia ją p e r s o n a lia d w u n a s tu . B y li w śró d n ic h : „[.••] M a k s y m i l i a n E w e l i n a , M a c i e j P i e t r a s z e w s k i , Z a r ę b a , 3 0 - l e t n i p i ­ s a r z p r e w e n t u r y z O l s z o n k i , a b s o l w e n t V k l a s y g i m n a z j u m ł o m ż y ń s k i e g o , 4 0 - l e t n i P i o t r S a w i c k i , k a n c e l i s t a m a g i s t r a t u w A u g u s t o w i e , p o d o f i c e r 1 7 - l e t n i E m i l i a n P i a s e c k i , s y n o r g a n i s t y z S u w a ł k , R o ś c i s z e w s k i , s y n p r e z y d e n t a m i a ­ s t a S u w a ł k i , 1 6 - l e t n i S a r a n k i e w i c z , s y n P i o t r a , u c z e ń V I k l a s y g i m n a z j u m s u w a l s k i e g o , A n t o n i W o r o n o w i c z , u c z e ń g i m n a z j u m ł o m ż y ń s k i e g o , J ó z e f M i ­ c h a ł o w s k i , 2 8 - l e t n i s y n w ł o ś c i a n i n a z Ł o m ż y c y , k a n c e l i s t a t r y b u n a ł u w Ł o m ż y , A l f o n s M o d z e l e w s k i , 2 8 - l e t n i k a n c e l i s t a r z ą d u g u b e r n i a l n e g o w S u w a ł k a c h ,

29 Web/weba - cienkie płótno lniane. (Słownik SJP.pl) .

30 Księga zgonów parafii Burzyn z roku 1863, dok. 28. (W cytowanym dokumencie oraz kolejnych zachowana jest pisownia oryginalna).

[...], M a r c e l i O s t a f i ń s k i z W a r s z a w y , p o r u c z n i k s t r z e l c ó w o r a z 2 9 - l e t n i O s ta - f i ń s k i , a b s o l w e n t W y d z i a ł u T e c h n i c z n e g o w K r a k o w i e , u r z ę d n i k k o l e i w a r - s z a w s k o - w i e d e ń s k i e j 31.

C y to w a n y w c z e śn ie j Z ie liń s k i p o d a ł, iż w o m a w ia n e j b itw ie o d n io sło r a n y o s ie m n a s tu p o ls k ic h żo łn ierzy . M n ie j k o n tu z jo w a n i z a p e w n e o p u śc ili pole w a lk i o w ła s n y c h s iła c h lu b k o r z y s ta ją c z pom o cy kolegów , n a t o m i a s t ciężko r a n n i z o s ta li p rz e w ie z ie n i do w ie jsk ie g o s z p ita la w B u rz y n ie . N ie w ie m y ilu p o w s ta ń c ó w t a m tra f iło lecz d o k u m e n ty p a r a f ia ln e w s k a z u ją , iż tr z e c h z n ic h n ie b a w e m z m a rło . T rz y n a s te g o lip c a 1863 r. p ro b o szc z W in c e n ty S z c z e rb iń s k i u m ie ś c ił w k s ię d z e zgonów d w a k o le jn e w pisy. [...] o g o d z i n i e d r u g i e j z p o ł u - d n i a u m a r ł w B u r z y n i e w s z p i t a l u r a n n y z p o l a b i t w y z p o d w s i S i e b u r c z y n a i W i e r c i s z e w a p r z y w i e z i o n y n a z w i s k i e m P a w e ł B o c z a n o w s k i v e l B o c z k o w s k i z P o n i e w i e r z a p o c h o d z ą c y l a t d w a d z i e ś c i a j e d e n l i c z ą c y [...] 32. W s p o m n ia n y ż o łn ie rz j e s t je d y n ą , w y m ie n io n ą w o fic ja ln y c h d o k u m e n ta c h z im ie n ia , n a ­ z w is k a o ra z m ie js c a p o c h o d z e n ia o f ia r ą bitw y. [...] o g o d z i n i e t r z e c i e j z p o ł u d n i a u m a r ł w B u r z y n i e w s z p i t a l u R a s z e k r a n n y l a t t r z y d z i e ś c i d w a m a j ą c y , z p o l a b i t w y z p o d w s i S i e b u r c z y n a i W ie r c i- s z e w a p r z y w i e z i o n y , z i m i e n i a , p o c h o d z e n i a o r a z z a m i e s z k a n i a n i e w i a d o m y

[...] 33. K s ią d z z a p is a ł ty lk o n a z w is k o z m a rłe g o ! R a s z e k . C z te r n a s te g o lip c a 0 g o d z in ie trz e c ie j po p o łu d n iu z m a r ł k o le jn y p o w s ta n ie c „[...] z i m i e n i a 1 n a z w i s k a o r a z p o c h o d z e n i a i z a m i e s z k a n i a n i e w i a d o m y [...] 34. W ty m p r z y ­ p a d k u p ro b o szcz o p is a ł ty lk o , j a k u b r a n e b y ły je g o zw łoki.

Z a c z e rp n ię te z k s ią g p a r a f ia ln y c h , d a n e w s k a z u ją , iż lic z b a p o ls k ic h ś m ie r te ln y c h o fia r b itw y p o d S ie b u rc z y n e m w y n io s ła trz y d z ie ś c i osób. J a w i s ię je d n a k w iele in n y c h p y ta ń , n a k tó r e s k ą p e ź r ó d ła n ie p o z w a la ją u d z ie lić w ią ż ą c e j o d p o w ied zi. N a d a l n ie w ie m y czy c ia ła d w ó ch o ficeró w L u d w ik a L ic z b iń sk ie g o i M ic h a ła C z e m p iń s k ie g o p o z o s ta ły n a p o b o jo w isk u , w śró d z w ło k d w u d z ie s tu s ie d m iu osób w y m ie n io n y c h w p ro to k o le N r 8 0 9 , czy z o s ta ­ ły z a b r a n e p r z e d p rz y b y c ie m k o m isji z Ł om ży? P o n a d to p ro b o szcz W in c e n ty S z c z e rb iń s k i n ie w s p o m n ia ł, g d z ie p o c h o w a ł p o leg ły ch .

W p rz e k a z y w a n y c h z p o k o le n ia n a p o k o le n ie re la c ja c h , o d d a lo n y w n ie ­ w ie lk ie j o d leg ło śc i n a z a c h ó d od d ro g i łą c z ą ce j S ie b u r c z y n z W iz n ą , p o k ry ty n ie lic z n y m i d rz e w a m i i z a k r z a c z e n ia m i p a g ó re k z w a n y „ J u r n ą G ó rą ”, o k r e ­ śla n o m ie js c e m n a jz a c ię ts z y c h w a lk . P a m ię ć o to czącej się t a m k rw a w e j b i­ tw ie p r z e tr w a ła w o k o lic z n y c h w s ia c h d zie się c io le cia . J e d n a k ż e , w m ia rę u p ły w u c z a s u , o d c h o d z e n ia k o le jn y c h g e n e ra c ji o ra z w o b lic z u k a ta k liz m ó w w o je n n y c h XX w. z a c z ę ła c o ra z b a rd z ie j z a c ie ra ć się. J e d n a k ż e u w z g lę d n ia ją c n ie z w y k łą ro lę , j a k ą m o g ą s p e łn ić o p is y w a n e w y d a r z e n ia w p ro c e sie tw o rz e ­ n i a p a tr io ty z m u i św ia d o m o śc i n a ro d o w e j n a le ż y u c z y n ić m o ż liw ie w sz y stk o ,

31 Cz. Brodzicki, D. Godlewska, op. cit., s. 264. 32 Księga zgonów..., op. cit., dok. nr 29. 33 Księga zgonów., op. cit., dok. nr 30. 34 Ibidem, dok. nr 31.

b y j a k n a jw ie r n ie j je z r e k o n s tr u o w a ć i u p o w sz e c h n ić . W y m a g a te g o p a t r i o ­ ty c z n a p o w in n o ść o b e c n y c h i p rz y s z ły c h p o k o le ń P o lak ó w , n a le ż n a p łk . R a- m o to w s k ie m u i je g o d z ie ln y m ż o łn ie rz o m , k tó r z y n a o łta r z u O jczy zn y złożyli lo s sw ój, a c z ę sto k ro ć ta k ż e lo sy sw o ich b lis k ic h 35.

J u r n a Góra. Istniejący w dniu 25 kw ietnia 2011 r. fragm ent pagórka po rozkopaniu i wywiezieniu piask u n a budowę dróg.

P is z ą c t e n s k ro m n y a r ty k u ł, ch c ę w 150. ro c z n ic ę w y b u c h u p o w s ta n ia sty c z n io w e g o u czcić b o h a te ró w , k tó rz y w a lc z y li n a m ojej r o d z in n e j zie m i w 1863 r., a z w ła s z c z a ty c h , k tó rz y n a n ie j p o leg li. P o n a d to ży w ię s z c z e rą n a d z ie ję , iż p r z e d s ta w io n y p rz e z e m n ie m a t e r i a ł a rc h iw a ln y w zb o g aci nieco w ie d z ę o p rz e b ie g u p o w s ta n ia sty c z n io w e g o n a z ie m i ło m ż y ń sk ie j. A m oże s ta n ie się im p u ls e m s k ła n ia ją c y m do p o d ję c ia s z e rs z y c h b a d a ń n a d p o w s ta ń ­ czy m i c z y n a m i p łk . J ó z e f a K o n s ta n te g o R a m o to w sk ie g o i je g o p o d k o m e n d ­ n y ch ?

T y m c z a se m 76 l a t p ó ź n ie j, o tę s a m ą p r z e p r a w ę n a N a r w i - k t ó r ą sz c z ę ­ śliw ie p rz e k ro c z y ło z g ru p o w a n ie p łk . „W a w ra ” - to czy li k rw a w y bój ż o łn ie rz e k p t. W ła d y s ła w a R a g in is a . W o b u p r z y p a d k a c h b o h a te r s k ie c z y n y p rz o d k ó w o ra z ic h d z ie ln y c h p o to m k ó w d o k o n a n e n a w is k im s k r a w k u z ie m i w e sz ły do p a n te o n u c h w a ły o r ę ż a p o lsk ie g o , d a ją c św ia d e c tw o n ie z w y k łe g o p o ś w ię c e n ia P o la k ó w w w a lc e o n ie p o d le g ło ść O jczyzny.

35 Zob. A. Matusiewicz [w:] Powstanie styczniowe 1863-1864.W alka i uczestnicy. Represje i wygnanie. H istoriografia i tradycja, red. W. Caban, W. Sliwowska, Kielce 2005, s. 74.

SU M M A R Y

The article gives hom age to m em bers of the J a n u a ry U prising who fought in the Łomża region in 1863, in p articu larly those who were killed in th e b a ttle of Siebur- czyn. I t is th e au th o r’s hope th a t th e presented analysis of archive m aterials will contribute to our knowledge about th e U prising whose 150th an n iv ersary will be celebrated in 2013. The article paves th e way for fu rth e r research into the m ilitary accom plishm ents of Colonel Józef K onstanty Ram otowski and his officers during the J a n u a ry Uprising.