Koziełło-Poklewski, Bohdan
"Niewola i eksterminacja jeńców
wojennych - Włochów w niemieckich
obozach jenieckich, wrzesień 1943
-maj 1945", Jacek Wilczur, Warszawa
1969 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 148-154
1 4 8
W a rm ii, w y d a n y w P o z n a n iu . P rzeg lą d w s p o m n ie ń z a w ie ra z a le d w ie d w a w sp o m n ie n ia n a u c z y c ie li p ra c u ją c y c h n a W a rm ii, d w a w sp o m n ie n ia n a u c z y c ie li p r a c u ją c y ch n a P o g ra n ic z u i je d n o w sp o m n ie n ie p rz e d sz k o la n k i. R e la c je u s tn e s k ła d a n e b y ły p rz e z re s p o n d e n tó w w e d łu g s p e c ja ln ie o p ra c o w a n e g o k w e s tio n a riu s z a . M ało p re c y z y jn e o d p o w ie d z i n a s ta w ia n e w k w e s tio n a riu s z u p y ta n ia s k ło n iły w y d a w c ę do stre sz c z e n ia ich sen su . B ad a c z o k re ś lo n e j p ro b le m a ty k i, się g a ją c do te j p u b lik a c ji, o c ze k u je m a te r ia łu źró d ło w eg o . T y m cz a se m aż 51 r e la c ji zo sta ło stre sz c zo n y c h , p o m im o s ta w ia n ia p y ta ń n a p ro w a d z a ją c y c h , ja k w w y w ia d a c h so cjo lo g iczn y ch . S z k o d a też, że z ta k ic h szkół ja k B rą s w a łd , U n ieszew o , G ie trz w a łd , P lu s k i i W ym ój p o d a n o z a le d w ie trz y w sp o m n ie n ia lu b s tre sz c z e n ia , choć szk o ły te p o s ia d a ły b o g a tą p rzeszło ść, o s ią g a ły le p sz e w y n ik i n a u c z a n ia od szkół n ie m ie c k ic h i le g ity m o w a ły się b o g a tą p ra c ą p o z asz k o ln ą . O m a w ia n e w y d a w n ic tw o o d d a je k lim a t szk o ln y , w i d z ia n y p rz e d e w sz y s tk im o c zy m a d z ie ck a , p o tw ie rd z a te ż m a te r ia ły ź ró d ło w e p o l s k ie i n ie m ie ck ie. U w ię k sz o ści re la c jo n u ją c y c h z a t a r ły się ju ż p e w n e d ro b n e f a k ty , a p o z o sta ły w p a m ię c i je d y n ie t e w y d a rz e n ia , k tó re w ią z a ły się z u ro c z y sto ś c ia m i ro d z in n y m i, szk o ln y m i czy p o z asz k o ln y m i. W re c e s ie p o p rz e d z a ją c y m w sp o m n ie n ia w a rto b y ło z am ieśc ić a d n o ta c ję , w ja k ic h la ta c h d a n y u c ze ń u czę szc z ał do szkoły, co p o zw o liło b y b a d a c z o w i n a u s y tu o w a n ie n ie ty lk o w m ie js c u , a le i w c z a sie d a n y c h w y d a rz e ń .
Z e w s p o m n ie ń ty c h w y n ik a n ie d w u z n a c z n ie , że o s to ją p o ls k ic h szk ó ł b y ły n ie lic z n e ro d z in y ch ło p ó w i ro b o tn ik ó w w ie lo d z ie tn e , k tó r e w y tr w a le p o s y ła ły d zieci do szkół p o lsk ic h , a w y p a d k i o d e jśc ia b y ły ra c z e j s p o ra d y c z n e . U w y p u k lo n e z o sta ły ró ż n e fo r m y n a c isk u , s to so w a n e p rz e z a d m in is tra c ję i o r g a n iz a c je n ie m ie ck ie. D uży p lu s k s ią ż k i s ta n o w i b o g a ty z e s ta w d o k u m e n ta c ji fo to g ra f ic z n e j, ja k ró w n ie ż w y k a z d zieci c h o d zą c y c h do w sz y s tk ic h sz k ó ł w o s ta tn im ro k u p rz e d w o jn ą . Z y g m u n t L ie tz J a c e k W i l c z u r , N ie w o la i e k s te r m in a c ja je ń c ó w w o je n n y c h — W ło c h ó w w n ie m ie c k ic h o b o za ch je n ie c k ic h , w r z e s ie ń 1943 — m a j 1945, W y d a w n ic tw o M in is te r s tw a O b ro n y N a ro d o w e j, W a rsz a w a 1969, ss. 224.
W P o s ło w iu s w o je j p ie rw s z e j k sią ż k i, p o św ięc o n e j e k s te r m in a c ji p rz e z h itle ro w c ó w ż o łn ie rz y e k s p e d y c y jn e j a rm ii w ło sk ie j n a fr o n c ie w sc h o d n im (A r m a ta
Ita lia n a in R u s s ia , z w a n e j w sk ró c ie A r m ir ą ) p o k a p itu la c j i W ło ch w d n iu 8 w rz e ś
n ia 1943 r. J a c e k W i l c z u r w y ra z ił n a d z ie ję , że k s ią ż k a t a s ta n ie się w stę p e m do o b ie k ty w n e g o i p e łn e g o w y ja ś n ie n ia lo só w ż o łn ie rz y w ło s k ic h sił z b ro jn y c h i n t e r n o w a n y c h p rz e z h itle ro w c ó w w o b o zach je n ie c k ic h n a z ie m ia c h p o ls k ic h I. W sw e j n a jn o w sz e j p ra c y te n ż e a u to r d a ł p o sze rz o n y , p o g łę b io n y i w p e łn i u d o k u m e n to w a n y o b ra z te j p ro b le m a ty k i. P r z y czym n ie o g ra n ic z y ł się je d y n ie do p rz e d s ta w ie n ia lo só w ż o łn ie rz y A r m ir y , a le — w m ia r ę z a c h o w a n y c h i d o s tę p n y c h d o k u m e n tó w — u k a z a ł ró w n ie ż lo sy ż o łn ie rz y in n y c h je d n o s te k w ło s k ic h sił z b ro j n y c h , w a lc z ą c y c h u b o k u h itle ro w c ó w , a po k a p itu la c j i in te rn o w a n y c h i o sa d z o n y c h w o b o zach je n ie c k ic h , lu b też, g d y p rz e c iw s ta w ia li się z b ro jn ie ro z b ro je n iu ic h p rz e z N iem có w , p o m o rd o w a n y c h n a ró ż n y c h fr o n ta c h w J u g o sła w ii, A lb a n ii, p o łu d n io w e j F r a n c ji i w T rie śc ie .
P o d s ta w ę ź ró d ło w ą te j p ra c y s ta n o w ią p rz e d e w sz y s tk im a k ta z a rc h iw u m G łó w n e j K o m is ji B a d a n ia Z b ro d n i H itle ro w s k ic h w P o lsc e, A rc h iw u m M in is te r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h P R L , A rc h iw u m Z a rz ą d u G łó w n eg o P o lsk ie g o C zerw o n eg o
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 149 K rz y ż a , A rc h iw u m Z a k ła d u H is to rii P a r t i i , W o je w ó d z k ic h A rc h iw ó w P a ń s tw o w y c h w e W ro c ła w iu , w O p o lu i S zczecin ie. O b o k teg o a u to r w y k o rz y s ta ł z e b r a n e p rz e z sáebie d w a d z ie ś c ia c z te ry re la c je ś w ia d k ó w z b ro d n i h itle ro w s k ic h p o p e łn io n y c h n a je ń c a c h w ło sk ich w ró ż n y c h ob o zach , w re sz c ie n ie k tó r e n u m e ry p ra s y h itle ro w s k ie j („D as R e ic h ” i „ V ö lk isc h e r B e o b a c h te r”) i g a d z in o w e j („G o n iec K ra k o w s k i”) z w rz e śn ia i p a ź d z ie rn ik a 1943 r. P o w a ż n ą p o m o c s ta n o w iła l i t e r a t u r a p rz e d m io tu z a ró w n o p o ls k a , ja k i o b c o ję zy c z n a,, w ty m p rz e d e w sz y s tk im w ło sk a.
P r a c a s k ła d a się ze w stę p u , s ie d m iu ro z d z ia łó w i z a k o ń c z e n ia . Z a m y k a ją ją a n e k s y , b ib lio g r a f ia i w y k a z s k ró tó w .
W trz e c h p ie rw s z y c h ro z d z ia ła c h a u to r s c h a r a k te ry z o w a ł p o k ró tc e s y tu a c ję f a s z y sto w sk ic h W łoch w czasie so ju sz u z h itle r o w s k im i N ie m c a m i o ra z p o k a p itu la c j i r z ą d u m a rs z a łk a B ad o g lio , p o czy m o m ó w ił s y tu a c ję ż o łn ie rz y w ło s k ic h sił z b r o j n y c h po 8 w rz e ś n ia 1943 r. n a w y sp a c h M o rz a J o ń sk ie g o , Ś ró d z ie m n e g o i n a B ia ło ru s i. Z a g a d n ie n ia p rz e d s ta w io n e w ty c h ro z d z ia ła c h o p ra c o w a n e z o s ta ły w o p a rc iu 0 l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu , a k t a p ro c e su n o ry m b e rs k ie g o i z b ió r o p u b lik o w a n y c h d o k u m e n tó w z d z ia ła ln o ś c i d y p lo m a c ji w ło s k ie j w la ta c h 1935— 1939. N a jo b sz e rn ie js z y , c z w a rty ro z d z ia ł p ra c y p o ś w ię c o n y j e s t p rz e d s ta w ie n iu e k s te rm in a c ji je ń c ó w w ło s k ic h n a z ie m ia c h p o ls k ic h w łą c z o n y c h do I I I R zeszy i w tzw . G e n e r a ln e j G u b e rn i. W y k o rz y s tu ją c n ie lic z n e , z a c h o w a n e d o k u m e n ty h itle ro w s k ie , p rz e d e w sz y s tk im p o d s ta w o w e w y ty c z n e N a cz e ln e g o D o w ó d z tw a N ie m ie c k ic h Sił Z b r o jn y c h (O b e rk o m m a n d o d e r W e h r m a c h t) o tr a k to w a n iu ż o łn ie rz y w ło s k ic h sił z b ro jn y c h i m ilic ji (G r u n d sä tz lic h e R i c h tli n ie n ü b e r d ie B e h a n d lu n g d e r S o ld a te n d er
ita lie n is c h e n W e h r m a c h t u n d M iliz), o p ie r a ją c się ta k ż e o w ła s n e o b s e r w a c je z t e r e
n u L w o w a , z e b r a n e p rz e z sieb ie i G łó w n ą K o m is ję B a d a n ia Z b r o d n i H itle ro w s k ic h w P o lsc e re la c je ś w ia d k ó w , w re sz c ie o r a p o r t y w y w ia d u D e le g a tu r y R z ą d u n a K ra j a u t o r p rz e d s ta w ił e k s te r m in a c ję je ń c ó w w o je n n y c h w B ia łe j P o d la s k ie j (obóz w d z ie ln ic y Z o fii L as), C h e łm ie L u b e ls k im (obóz p rz y u l. O k sz o w sk iej, S ta la g 119), D ę b lin ie -Ir e n ie (S ta la g 307), L ip in a c h -C e g ie ln i (obóz je n ie c k i), L w o w ie (s ta la g 328), M y sło w ic a c h (obóz p ra c y ), N e h ry b c e - P ik u lic a c h (S ta la g 337), P u s z c z y N ie p o ło m ic k ie j (e g z ek u c je je ń c ó w ), P r o s tk a c h (S ta la g 373, O fla g 56), S ie d lc a c h (S ta la g 336), Z a je - zie rz u k o ło D ę b lin a (e g z e k u c je je ń c ó w ), Ż a g a n iu -S w ię to s z o w ic a c h (S ta la g V I I I С 1 308), Ż e lic h o w ie (e g z e k u c ja p ię c iu w ło s k ic h g e n e ra łó w ). P o n a d to a u to r o m ó w ił lo sj je ń c ó w w o je n n y c h , k tó rz y p rz e b y w a li w o b o zach z a g ła d y w B ełżcu , M a jd a n k u i T re b lin c e , g d z ie w ie lu z n ic h zg inęło.
Z k o le i n a p o d s ta w ie r e la c ji ś w ia d k ó w p rz e d s ta w ił a u to r p o m o c, ja k ie j u d z ie l a ł a je ń c o m w ło s k im lu d n o ś ć p o ls k a o ra z o m ó w ił a s p e k ty p ra w n e u d z ie le n ia p o m o cy R e p u b lic e W ło sk ie j ze s tro n y w ła d z P o ls k ie j R z e c z y p o sp o lite j L u d o w e j w z a k r e s ie r e p a t r i a c j i o b y w a te li w ło s k ic h z te r y to r iu m P R L po 9 m a ja 1945 r. W a n e k s a c h z a łą c z y ł a u to r t e k s t „ U k ła d u w s p ra w ie o c h ro n y i p o m o c y d la o b y w a te li w ło s k ic h n a te r y to r iu m p o ls k im d la o b y w a te li p o ls k ic h n a te r y to r iu m w ło s k im ” , z a w a rte g o m ię d z y T y m c z a so w y m R z ą d e m R z e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j a R z ą d e m K ró le s t w a W łoch w d n iu 28 k w ie tn ia 1945 r. w M o sk w ie.
W b re w ty tu ło w i ro z d z ia ł W n io s k i je s t n ie ty lk o p o d s u m o w a n ie m w y n ik ó w p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z a u to r a b a d a ń w n a jb a r d z ie j go in te re s u ją c y m p rz e d m io cie, tzn . b e z p o ś re d n ie j e k s te r m in a c ji je ń c ó w w ło sk ic h . P rze d staw ili w n im a u to r ró w n ie ż , z k o n ie c z n o śc i w z n a c z n y m s k ró c ie , lo sy ty c h je ń c ó w w o je n n y c h -W ło c h ó w , k tó rz y u n ik n ą w s z y b e z p o ś re d n ie j e k s te r m in a c ji z a t r u d n ie n i b y li w ró ż n y c h g a łę z ia c h h itle ro w s k ie j g o s p o d a r k i w o je n n e j.
O g ra n ic z o n a z k o n ie c zn o śc i b a z a ź ró d ło w a , n a k tó r e j o p a rł s ię a u to r , n ie p o z w o liła m u n a p rz e d s ta w ie n ie c a ło k s z ta łtu p r o b le m a ty k i z w ią z a n e j z p o b y te m j e ń
150
c ów w o je n n y c h -W ło c h ó w n a z ie m iac h p o lsk ic h . A u to r z re sz tą z d a je so b ie z teg o d o s k o n a le s p ra w ę , p o d k re ś la ją c , iż o p ra c o w a n ie ta k ie w y m a g a ło b y z je d n e j s tro n y z a a n g a ż o w a n ia s z ta b u p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h — h is to ry k ó w , w o jsk o w y c h , p r a w n ik ó w , z d ru g ie j zaś — s ięg n ięc ia do w sz y s tk ic h z a c h o w a n y c h d o k u m e n tó w d o ty czą c y c h te j p ro b le m a ty k i. W o b e cn e j je d n a k s y tu a c ji, zw łasz cz a te n d ru g i w a r u n e k je s t n ie m o ż liw y d o s p e łn ie n ia d la te g o p rz e d e w sz y stk im , że d o k u m e n ty p rz e c h o w y w a n e w in s ty tu c ja c h N ie m ie c k ie j R e p u b lik i F e d e ra ln e j, ja k i p rz e z o so b y p r y w a tn e w ty m p a ń s tw ie n ie s ą u d o s tę p n ia n e , bo j a k s łu sz n ie p isze a u to r: „ z a w ie ra ją o n e tre ś c i n ie m a l z aw sz e k o m p r o m itu ją c e b y łą a rm ię n ie m ie c k ą : W e h r m a c h t, L u f t
w a ffe , K rie g s m a rin e , a z w łasz cz a W a ff e n S S ró w n ie ż c y w iln ą a d m in is tra c j ę n ie
m ie c k ą (...)” (s. 184). S tą d te ż k a ż d y d o k u m e n t, p o c h o d zą c y ze źró d e ł n ie m ie c k ic h , ilu s tr u ją c y s y tu a c ję je ń c ó w w o je n n y c h W ło ch ó w je s t c en n y , z w łasz cz a g d y się p rz y ty m p a m ię ta , że G łó w n a K o m is ja B a d a n ia Z b ro d n i H itle ro w s k ic h w P o ls c e p r o w a d z i d a lsz e p ra c e n a d p rz y g o to w a n ie m p e łn e g o w y k a z u im ie n n e g o o b y w a te li w ło s k ic h — w o js k o w y c h i o só b cy w iln y c h , k tó r z y w la ta c h o k u p a c ji p rz e b y w a li n a z ie m ia c h P o lsk i.
N iech w ięc n in ie js z e o m ó w ie n ie c en n e j i p io n ie rs k ie j p ra c y J a c k a W ilc z u ra b ę dzie ró w n ie ż je j u z u p e łn ie n ie m . T y m b a rd z ie j, że w ro z w a ż a n ia c h sw o ich a u to r p o m in ą ł z u p e łn ie o b s z a r W a rm ii i M az u r, c h o ciaż p isze o P o m o r z u G d a ń sk im i Z a c h o d n im i o D o ln y m Ś lą s k u (ss. 131— 139). J e d y n ie w d o łą c zo n y m ja k o a n e k s w y k a z ie m ie jsco w o śc i n a z ie m ia c h p o lsk ic h , w k tó r y c h p r z e b y w a li je ń c y w o je n n i-W ło s i w y m ie n io n o d w a n a ś c ie m ie jsc o w o śc i z te r e n u o b e cn e g o w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o . N ie j e s t to w y k a z p e łn y . P o z a w y m ie n io n y m i w n im m ie js c o w o ś c ia m i n a te re n ie w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o je ń c y w o je n n i — W ło si p rz e b y w a li ró w n ie ż w w ie lu
S ię g n ię c ie do z aso b ó w W o je w ó d z k ie g o A rc h iw u m P a ń s tw o w e g o w O lszty n ie p o z w o liło b y a u to ro w i n a u z u p e łn ie n ie w sp o m n ia n e g o w y k a z u k ilk u m ie js c o w o ś c ia m i p o w ia tu o ls z ty ń sk ie g o i o stró d z k ie g o .
W le ś n ic tw ie T a b ó rz , p o w . o s tró d z k i, p ra c o w a li do d n ia 17 lis to p a d a 1944 r. n a s tę p u ją c y W łosi: 1. A c h ille B iggi, u r. 17 lip c a 1908 r., 2. L u ig i B isc h e lla , u r. 12 w rz e śn ia 1914 r., 3. M a rio B iss ig n a n a , u r. 9 w rz e ś n ia 1915 r., 4. P ie tr o B a rto lu z z i (B a rto lu z z i?), u r. 9 sty c z n ia 1913 r., 5. S e b a s tia n o C a m p e r u , u r. 11 m a rc a 1911 r., 6. C o rn e lio C a lle g a ri, u r. 2 lip c a 1921 r., 7. S a n te C o rra d in i, u r. 7 s ie r p n ia 1910 r., 8. G io v a n i C a s te llin o , u r. 22 s ty c z n ia 1922 r., 9. G e n isc h F a b ris , u r. 8 m a rc a 1910 r., 10. A m b ro sio G u slin i, u r. 28 s ie r p n ia 1 9 l4 r., 11. A n d re a M azzoni, u r. 15 lu te g o 1922 г., 12. B iogio M aren g o , u r. 11 p a ź d z ie rn ik a 1911 r., 13. G io sep p e (G iu se p p e? ) R eg is, u r. 11 g r u d n ia 1915 r., 14. M a rio T ra s p e d in i, u r . 27 lu te g o 1914 r., 15. N a ta le Z in g a ro , u r. 25 lu te g o 1911 r., 16. G iu s e p p e (G io sep p e?) C en si, u r . 19 lip c a 1921 r., 17. V ir- g in o B asso , u r. 22 w rz e ś n ia 1913 r., 18. A ttilio B o rto lo , u r. 10 lu te g o 1915 r., 19. M a rio C io ssi, u r. 24 k w ie tn ia 1923 r., 20. G iaco n o F e r la , u r. 25 lip c a 1913 r., 21. E lio L u t ti, u r. 3 s ty c z n ia 1909 r., 22. C a rlo M a w e ro , u r. 28 g r u d n ia 1915 r., 23. D o m in ico M o ra , u r. 17 p a ź d z ie rn ik a 1921 r., 24. T irin o M a r ia n i, u r. 1 s ie r p n ia 1922 r., 25. F r a n - zisco M a ffio le tti, u r. 26 m a ja 1921 r., 26. T o m aso N a v o n i, u r. 24 sty c z n ia 1923 r., 27. G iolio P e rg o le tti, u r. 4 lu te g o 1915 r., 28. L u ig i P o b b ia ti, u r. 18 s ty c z n ia 1909 r., 29. E n ric o P o r to (P o rta ), u r . 11 s ty c z n ia 1914 r., 30. L u ig i P e liz z a ri, u r. 11 g r u d n ia 1915 r ., 31. A ld o R igo, u r. 11 lu te g o '1920 r., 32. F io re n s o T r in s c h ir i, u r. 5 cze rw c a 1917 r., 33. G io v a n i W ezzali, u r. 16 lip c a 1912 r., 34. B a t is ta Z acci, u r. 29 c z e rw c a 1923 r., 35. L e o n id o Z a c c a rin i, u r. 4 g r u d n ia 1923 r., 36. N a ta le R o se tto , u r. 25 g r u d n ia 1911 r., 37. A n g elo A lfie ri, u r. 1 s ie r p n ia 1920 r. 2.
2 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O ls z ty n ie (d a le j W A PO ), X L V I/2 /X IV -2 4 ,
G e fa n g e n e n s a c h e n u n d A r b e its e in s a tz 1944, k. 5.
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 161 W y m ie n ie n i w ty m w y k a z ie C a m p e r u i M a re n g o p r z e b y w a li w ty m czasie w s z p ita lu o s tró d z k im 3.
W d n iu 19 lis to p a d a 1944 r. w y m ie n io n y c h n a p o w y ż sz e j liśc ie W ło c h ó w p r z e k a z a n o do n a d le ś n ic tw a K u d y p y , p o w . o ls z ty ń sk i, k tó r e s ie d e m n a s tu p ie rw s z y c h o d e sła ło w d n iu 28 lis to p a d a teg o ż r o k u d o p ra c y w le ś n ic tw ie S t a r y D w ó r, p ow . o ls z t y ń s k i4, a w c ze śn iej, bo 22 lis to p a d a , d w u d z ie s tu n a s tę p n y c h do le ś n ic tw a S k w a ry , p o w . o s tr ó d z k i5.
Z a c h o w a n e d o k u m e n ty n a d le ś n ic tw a K u d y p y o b ra z u ją n a m r ó w n ie ż w a ru n k i ży cia i p ra c y je ń c ó w w ło sk ich . W je d n y m z p ism s k ie r o w a n y c h do o ls z ty ń sk ie g o U rz ę d u P r a c y (A r b e its a m t), k ie r o w n ik n a d le ś n ic tw a , K rie g e r, z w ra c a ł u w a g ę, że W ło si są z u p e łn ie o b d a rc i (da d ie se in v o lls tä n d ig a b g e ris s e n e n Z u s ta n d h ie r e in g e
t r o ffe n sin d ) i p r o s ił o d o s ta rc z e n ie k o n ie c z n e j o d z ie ż y 6. B ra k b y ło z re sz tą n i e ty lk o
odzieży. Z k o re s p o n d e n c ji p ro w a d z o n e j p rz e z k ie ro w n ic tw o n a d le ś n ic tw a z o ls z ty ń s k im U rz ę d e m P ra c y , j a k i z k ie ro w n ic tw e m o rg a n iz a c ji T o d t, m ie szc z ąc y m się w G u tk o w ie (R ii- u n d B e s ta n d s la g e r G ö tth k e n d o r f d e s B e v o llm ä c h tig te n d e s R e ic h s
m in is te r iu m s S p e e r im B e z ir k d e s R ü s tu n g s in s p e k tio n s ) w y n ik a , że do k o ń c a lis to
p a d a W ło si m ie s z k a li w n ie o p a la n y c h i n ie o św ie tlo n y c h b a r a k a c h , a p rz e z cały czas p o d s ta w ą ich w y ż y w ie n ia b y ła b ru k ie w , k is z o n a k a p u s ta i z ie m n ia k i w ilo śc i trz e c h k ilo g ra m ó w z ie m n ia k ó w n a o so b ę ty g o d n io w o . O czy w iście, je ś l i z ie m n ia k i z o sta ły w o d p o w ie d n im czasie d o sta rc z o n e , c o n i e z aw sz e się z d a r z a ł o 7. P o tw ie rd z a to u w a g i J a c k a W ilc z u ra o s p o so b a c h o d ż y w ia n ia W ło c h ó w w in n y c h o b o z ac h (ss. 174— 175).
W z r a s ta ją c e s ta le z a d a n ia p ro d u k c y jn e (np. w o k re s ie z im o w y m 1944/1945 o 50% w p o r ó w n a n iu do o k re s u p o p r z e d n ie g o )8, z d r u g ie j z aś s tro n y p o w o ły w a n ie c o ra z to s ta rs z y c h ro c z n ik ó w do W e h r m a c h tu i z w ią z a n e z ty m z m n ie jsz a n ie się lic z b y r o b o tn ik ó w n ie m ie c k i c h 9 zm u siło k ie ro w n ic tw o n a d le ś n ic tw a do z w ię k s z e n ia tro s k i o w a r u n k i b y to w e ro b o tn ik ó w p rz y m u s o w y c h i je ń c ó w w o je n n y c h w g o s p o d a rc e le ś n e j, z a lic z a n e j p rz e c ie ż do w a ż n e j g a łę z i g o s p o d a rk i w o j e n n e j 10. W w y n ik u ty c h s t a r a ń z a p e w n io n o k ie ro w n ic tw o n a d le ś n ic tw a , że d la z w ię k s z e n ia r a c ji ż y w n o śc io 3 Ib id e m , k. 6. 4 Ib id e m , k. 7. 5 Ib id e m , k. 15. 6 Ib id e m , k. 15 p is m o z 2 2X 1 1944. 7 Ib id e m , k . 59. 8 Ib id e m , k. 79.
0 W A PO , X L V I/2 /X V I-2 6 , L is te d e r u k - g e s te llte n W e h r p flic h tig e n d e r J a h rg ä n g e
1897 u n d jü n g e r . F o r s ta m t K u d ip p e n ; zob. te ż W A P O X L V I/2 /X IV -2 4 , k. 15 p ism o
z 22 V I 1944.
10 W A P O , X L V I/2 /X IV -2 4 , k . 59, p ism o n a d le ś n ic tw a w K u d y p a c h do o ls z ty ń sk iej e k s p o z y tu ry k ra jo w e g o u rz ę d u le śn e g o w K ró le w c u . W p iś m ie ty m c z y ta m y :
N a c h F ü h lu n g n a h m e m i t d e r h ie sig e n K r e is b a u e r n s c h a ft u n d n a c h d e n E r fa h r u n g e n d e s V o r ja h r e s s te h t z u e r w a r te n , d a ss b e i d e r B e s c h a ffu n g v o n K a r to f fe ln , W r u k e n u n d G e m ü s e f ü r d ie z u s ä tz lic h e in z u s te lle n d e n 90 H o lz sc h lä g e r ■(U m s a tz u n g s k r ä fte ) e rh e b lic h e S c h w i e r ig k e it e n e n ts te h e n w e r d e n . Ic h b itte d e sh a lb h ö h e r e n O rte s d a fü r e in z u t r e te n d a ss d ie K a r t o f f e l u s w . f ü r d ie g a n z e E in s a tz z e it d e r 90 A r b e its k r ä fte s o fo r t b e zo g e n w e r d e n k ö n n e n u n d n ic h t, w ie d ie se s v o n d e r K r e is b a u e r n s c h a ft b e a b s ic h tig t is t, e r s t a n g e w a r te t w ir d , b is d ie z u s ä tz lic h e n A r b e its k r ä fte e in g e tr o ffe n sin d . A u c h m ü s s e n d ie K a r to ffe ls c h e in e s o fo r t f ü r d ie g a n z e Z e it a u s g e g e b e n w e r d e n (n ic h t w ie i m V o r ja h r e r s t b is z u m 31. 12), da im J a n u a r K a r t o f f e l i m g r ö ss e r e m U m fa n g e n ic h t m e h r z u b e s c h a ffe n sin d . E n d lic h b itte ic h z u v e r s u c h e n , d a ss die K a r to f fe lr a tio n f ü r d ie U m s a tz k r ä ft e e r h ö h t w ir d , d a b e i d e r s c h w e r e n W a ld a r b e it m i t e in e m W o c h e n s a tz v o n 6 P fd . K a r t o f f e l n ic h t a u s z u k o m m e n s e in w ird i z u m a l d ie so n stig e E r n ä h n m g s p n m d ta p e im L a g e r e in e v ie l g e rin g e re is t a ls b e i d e n d e u ts c h e n W a ld a r b e ite r n , d ie m e is te n s V o ll- b z w . T e ils e lb s tv e r s o r g e r sin d .
w y c h ro b o tn ik ó w p rz y m u s o w y c h i je ń c ó w w o je n n y c h z a tru d n io n y c h w g o sp o d a rc e le ś n e j r o z p a tr u je się m o żliw o ść p rz y z n a n ia p e w n y c h ilości su sz u ja rz y n o w e g o i m ią ż sz u o w o cow ego 11. N ie w iad o m o , czy o b ie tn ic a t a z o s ta la s p e łn io n a .
O czy w iście, n a d le ś n ic tw o K u d y p y i p o d le g łe m u le ś n ic tw a n ie b y ły je d y n y m i m ie js c o w o ś c ia m i w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im , g d z ie z a tru d n ia n o je ń c ó w w o je n n y c h — W ło ch ó w . O b o k w y m ie n io n y c h p rz e z J a c k a W ilc z u ra m ie jsc o w o śc i p rz y p o m n ie ć je sz c z e trz e b a obóz p ra c y w L id z b a rk u W a r m iń s k im p r z y u l. W ie jsk ie j, g d zie o p ró cz P o la k ó w , R o sja n , F ra n c u z ó w , z a t ru d n ia n o te ż W ło ch ó w . P r a c o w a li o n i w o k o lic z n y c h g o s p o d a rstw a c h ro ln y c h o ra z p ie k a rn ia c h , rz e ź n ia c h i in n y c h p r y w a tn y c h p rz e d s ię b io rs tw a c h . P o n a d to p rz y ta r t a k a c h w M a rc in k o w ie , N o w ej W si i S ta w ig u d z ie (w szy stk ie w p o w . o lsz ty ń sk im ) is tn ia ły p o d o b o z y S ta la g u I -В H o h e n s te in (O lszty n ek ), w k tó ry c h p rz e b y w a li W łosi p r a c u ją c y w ty c h ta r ta k a c h .
W y m ie n ić też tr z e b a t a r t a k w E łk u (S ä g e w e r k L ip p e u n d S c h im a n s k y ), gdzie w b a r a k u o g ro d z o n y m d r u te m k o lc z a s ty m i o d d z ie lo n y m od b a r a k ó w ro b o tn ik ó w p rz y m u s o w y c h i je ń c ó w w o je n n y c h R o sja n , P o la k ó w , B elg ó w , F r a n c u z ó w i H o le n d ró w , p rz e b y w a ło o k o ło 60 W ło c h ó w — je ń c ó w o ra z k ilk u W ło c h ó w — c y w iló w . S z c ze g ó ln ie je d n a k s m u tn ą s ła w ę z y sk a ł so b ie w śró d je ń c ó w w o je n n y c h -W ło c h ó w obóz n a lo tn is k u w J e ż o w ie (Je esa u ), po w . k ę trz y ń s k i, w k tó ry m p rz e b y w a li oni od p ie r w szy ch d n i lis to p a d a 1943 r. aż do ch w ili e w a k u a c ji w g ru d n iu - s ty c z n iu 1944/45 r. W obozie ty m p rz e b y w a ło k ilk u s e t je ń c ó w w o je n n y c h -W ło c h ó w . N a s k u te k w y c z e r p u ją c e j p ra c y , p a n u ją c e g o g ło d u , b r a k u o d p o w ie d n ie j o d zieży z im o w e j i w y ją tk o wo b ru ta ln e g o tra k to w a n ia p rz e z s tra ż n ik ó w o b o zo w y ch , w obozie ty m z m a rło w ie lu w ło sk ich je ń c ó w . I n n i z aś z m a rli w czasie e w a k u a c ji obozu.
A u to r o m a w ia n e j p ra c y słu sz n ie p o d k re ś la , że b r a k sił ro b o c z y ch z m u sz a ł h i tle ro w c ó w do c o ra z szerszeg o w y k o rz y s ty w a n ia je ń c ó w w o je n n y c h w ro ln ic tw ie i p rz e m y ś le , w ty m ró w n ie ż W ło ch ó w . Z a c y to w a n y p rz e z a u to r a o k ó ln ik M in is te r s tw a G o sp o d a rk i R zeszy z 28 w rz e ś n ia 1943 r. n a k a z u ją c y w m y ś l z a le c e ń S p e e ra w y k o rz y s ta n ie W ło ch ó w w c h a r a k t e r z e siły ro b o c z ej (s. 33), czy te ż ro z p o rz ą d z e n ie
O b e rk o m m a n d o d e r W e h r m a c h t z 28 lu te g o 1944 r. o u a k ty w n ie n iu je ń c ó w w o je n n y c h W ło c h ó w z a tr u d n io n y c h w ro ln ic tw ie i p rz e m y ś le (s. 170), czy w re sz c ie ro z p o rz ą d z e n ie m in is tr a do s p ra w a p ro w iz a c ji i ro ln ic tw a R zeszy z s ie r p n ia 1944 r. o z m ia n ie s ta t u s u in te rn o w a n y c h w o js k o w y c h w ło s k ic h i p rz e n ie s ie n ie ic h n a „ w o l n y s to s u n e k p r a c y ” , co w rz e c z y w is to śc i o z n ac z a ło z ro b ie n ie z n ic h ro b o tn ik ó w p rz y m u s o w y c h (s. 171), n ie są je d y n y m i te g o ro d z a ju z a rz ą d z e n ia m i. P r o b le m z a t r u d n i a n ia je ń c ó w w o je n n y c h W ło ch ó w re g u lo w a n y b y ł w ie lo m a je sz c z e in n y m i ro z p o rz ą d z e n ia m i. W y m ie ń m y trz y z a c h o w a n e w z b io ra c h W o je w ó d z k ie g o A rc h iw u m P a ń s tw o w e g o w O lszty n ie, a n ie z n a n e a u to ro w i. P ie rw s z y m z n ic h j e s t ro z p o rz ą d z e n ie sze fa p o lic ji b e z p ie c z e ń s tw a i s łu żb y b e z p ie c z e ń s tw a z 7 m a r c a 1944 r., d o ty c z ą ce z a t r u d n ia n ia o fic e ró w i p o d o fic e ró w w ło sk ich . S tw ie rd z a się w n im , że o fic e ro w ie w ło scy m o g ą b y ć z a t r u d n ie n i je d y n ie w ó w cz a s, g d y zg ło szą się d o b ro w o ln ie do p ra c y . Z a tr u d n ie n ie ich m oże n a s tą p ić n a ta k ic h s a m y c h 'w a ru n k a c h , n a j a k ic h z a t r u d n i a n i są o fic e ro w ie fr a n c u s c y i b e lg ijs c y . W y n a g ro d z e n ie w in n o b y ć w y p ła c a n e w e d łu g o b o w ią z u ją c y c h s ta w e k d la je ń c ó w w o je n n y c h , a o b o k te g o w in n i o trz y m y w a ć n ie z m n ie jsz o n y żo łd . S z c ze g ó ln ą u w a g ę n a le ż a ło zw ró c ić n a s ta n z d ro w o t n y p o d e jm u ją c e g o p r a c ę o fic e ra , z b a d a ć je g o z a p a tr y w a n ia i p r z y ją ć sło w o h o n o ru . N ie b y ło n a to m ia s t p o tr z e b n e o trz y m a n ie p is e m n e g o o św ia d c z e n ia , j a k to m ia ło m ie js c e w p rz y p a d k u z a t r u d n ia n ia o fic e ró w f ra n c u s k ic h . Z w r a c a n o też u w a g ę , że o fic e ro w ie w ło scy w in n i b y ć o d d z ie le n i o d o fic e ró w in n y c h n a ro d o w o śc i, z w łasz cz a a n g ie lsk ic h , a m e ry k a ń s k ic h , ro s y js k ic h i fra n c u s k ic h . K a ż d y z z a tru d n io n y c h o fi
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 153
c e ró w w in ie n b y ć p o s ia d a ć d o w ó d w e d łu g u s ta lo n y c h p rz e p isó w . J e ś li ch o d zi o p o d o fic e ró w , to n a p o d s ta w ie d e c y z ji O b e rk o m m a n d o d e r W e h r m a c h t z 25 sty c z n ia 1944 r. p o d le g a li o n i o b o w ią z k o w i p r a c y 12. D ru g ie z z a c h o w a n y c h z a rz ą d z e ń d o sk o n a le ilu s tr u je s ta n je ń c ó w w o je n n y c h W ło c h ó w „ z w o ln io n y c h ” do c y w ila , c zy li za m ie n io n y c h w ro b o tn ik ó w p rz y m u s o w y c h . S tw ie rd z a się w n im , że s ta n z d ro w o tn y w ie lu je ń c ó w w ło sk ich je s t te g o ro d z a ju , że z a t r u d n ie n ie ic h n ie d a je ż a d n y c h k o rz y ści, a p rz e c iw n ie p rz y n o s i szkody. Z a le c a się w ięc, b y p rz e d p rz e k a z a n ie m ich do p ra c y o d ż y w io n o ich , ta k b y s ta l i się z d o ln i do p o d ję c ia p ra c y 13. T rz e c ie w re sz c ie ro z p o rz ą d z e n ie O b e r k o m m a n d o d e r W e h r m a c h t z 5 k w ie tn ia 1944 r. s tw ie rd z a , że o g ó ln e z a rz ą d z e n ia o z a t r u d n ia n iu je ń c ó w w o je n n y c h d o ty c z ą ró w n ie ż je ń c ó w W ło chów , a p o n a d to o m a w ia w a r u n k i ich z a k w a te ro w a n ia i n a k a z u je k o n tro lo w a n ie k w a t e r je n ie c k ic h p rz e z ż a n d a rm e r ię I4. 12 W A P O , V III/7 -3 , k. 324 o k ó ln ik g e sta p o w K ró le w c u z 7 I I I 1944, p rz e k a z u ją c y p ism o sz e fa p o lic ji b e z p ie c z e ń s tw a i słu żb y b e z p ie c z e ń s tw a , s k ie r o w a n e do w sz y s t k ic h p la c ó w e k p o lic ji p a ń s tw o w e j, k o m e n d a n tó w s łu ż b y b e z p ie c z e ń s tw a i p o lic ji b e z p ie c z e ń s tw a o ra z d o w ó d c ó w p o lic ji b e z p ie c z e ń s tw a i s łu ż b y b e z p ie c z e ń s tw a . O k ó l n i k d o ty c z y z a t r u d n ia n ia in te rn o w a n y c h w ło s k ic h o fic e ró w i p o d o fic e ró w . S tw ie rd z a się w n im : 1. D ie i n te r n ie r te n ita l. O ffiz ie r e k ö n n e n z u r A r b e it e in g e s e tz t w e r d e n ,
w e n n sie sic h f r e i w i l l i g d a z u b e r e it e r k lä r e n . F ü r ih r e n E in s a tz g e lte n d ie fü r d e n A r b e its e in s a tz k rie g s g e f. fr a n z . u n d belg. O ffiz ie r e e r la s s e n e n B e s tim m u n g e n d e r B e z u g v e r fü g u n g e n 1 u. 2. D ie E n tlo h n u n g r ic h t e t sich n a c h d e n B e s tim m u n g e n d e r V e r f. O K W A z . 2F 24.17 с C h e f d e r K rie g s g e f. (A l lg llV c ) N r 9517143 1. A n d . v . 28. 9.43. D e r z u s te h e n d e S o ld w ir d n e b e n d e m A r b e its v e r d ie n s t u n g e k ü r z t a u s g e z a h lt. 2. A u f d ie v o r d e m A r b e its e in s a tz e r fo r d e r lic h e ä r z tlic h e U n te rs u c h u n g , a b w e h r - m ä ss ig e Ü b e r p r ü fu n g u n d A b g a b e d e r e h r e n w ö r tlic h e n E r k lä r u n g w ir d b e so n d e rs h in g e w ie s e n . E in e s s c h r iftlic h e n A n tr a g e s d e r O ffiz ie r e a n e in e d ip l. S te lle b e i Ü b e r n a h m e d e r A r b e it w ie es b e i k rie g s g e f. fr a n z. O ffiz ie r e a n d ie D ie n s ts te lle S c a p i- n i z u r ic h t e n is t — b e d a r f es b e i d e n in te r n ie r te n ita l. O ffiz ie r e n n ic h t. 3. D ie i n te r n i e r te n ita l. O ffiz ie r e d ü r fe n n ic h t g e m e in s a m m i t b rit., a m e r ik a n . u n d s o w j. K rie g s g e fa n g e n e n e in g e s e tz t w e r d e n u n d sin d n a c h M ö g lic h k e it a u c h v o n fr a n z. K rie g s g e fa n g e n e n g e tr e n n t z u h a lte n . 4. D ie in A r b e it e in g e s e tz te n i n te r n ie r te n ita l. O ffiz ie r e m ü s s e n im B e s itz e in e s A u s w e i s e s s e in e n ts p r e c h e n d d e m M u s te r n a c h B e z. V e r f. 2, A n la g e 2 (A u s w e is f ü r fr a n z. u. belg. K r. Gef . b e i a u fg e lo c k e r te r B e w a ch u n g ). B e i B e u r la u b u n g u n d B e s u c h s in d die in d e r g le ic h e n V e r f g (A n l. 3 u. 4) v o r g e s c h r ie b e n e n A u s w e is e z u v e r w e n d e n . D iese A u s w e is e i n d e u ts c h -ita lie n . S p r a c h e sin d v o n d e r F irm a B a rg o u S ö h n e N a c h f., B e r lin SW 68, W a s se r to rs tr . 62 (F ern sp r. N r B e r lin 6123 33134) z u b e zie h e n . B e z a h lu n g a u s K a p ite l V I I I E 230 As. 4. D u rc h E r la s s v o m 25 14 4 — A z . 2 f 24. 73 n C h e f K r ie g s g e f. A llg . IlO rg . (III) N r 561/44 — b e s ti m m t d a s O K W d a ss f ü r U n te r o ffiz ie r e A r b e its p flic h t b e s te h t.
13 W A P O , I X / l l - B - 6 9 : ro z p o rz ą d z e n ie O b e rk o m m a n d o d e r W e h r m a c h t o z a t r u d n ie n iu czaso w o n ie z d o ln y c h do p r a c y in te r n o w a n y c h ż o łn ie rz y w ło s k ic h w g o sp o d a rc e ro ln e j n a t e r e n ie R zeszy m ó w i: D e r G e s u n d h e its z u s ta n d z a h lr e ic h e r ita lie n is c h e r
M iliiä r in te r n ie r te is t d e ra r t, d a ss ih r A r b e its e in s a tz im d e r z e itig e n Z u s ta n d f ü r die W ir ts c h a f t k e i n e n G e w in n , s o n d a rn n u r e in e B e la s tu n g b e d e u te t. Es w ir d d a h e r g e n e h m ig t, n ic h t a r b e its fä h ig e In te r n ie r te in g le ic h e r W e ise, w ie so w j. K r ie g s g e fa n g e n e z u r W ie d e r h e r s te llu n g ih r e r v o lle n A r b e its fä h ig k e it Id w . U n te r n e h m e n z u r A u f p ä p p e lu n g z u ü b e rg e b e n . D ie G ru n d s ä tz e d e r B e z u g v e r fü g u n g e n s in d in Z u k u n f t a u c h a u f ita lie n is c h e M il itä r in te r n ie r te a n z u w e n d e n .
D ie B e z u g v e r fü g u n g e n b e s tim m e n , das die v o n Id w . B e tr ie b e n z u r W ie d e r h e r s te llu n g ih r e r A r b e its fä h ig k e it a u fg e n o m m e n e n K r ie g s g e fa n g e n e n b z w . I n te r n ie r te n d e n A u f n a h m e b e tr ie b e n a ls A r b e its k r ä fte z u b e la ss e n sin d .
14 Ib id e m . Z a rz ą d z e n ie O b e r k o m m a n d o d e r W e h r m a c h t z 4 IV 1944 o z a k w a te ro w a n iu w ło sk ich je ń c ó w w o je n n y c h i in te rn o w a n y c h w k w a te r a c h p o je d y n c z y c h w g o sp o d a rc e ro ln e j:
1. D ie V e r fü g u n g v o m 24.3.1943 — 2 f 24. 17 a K r ie g s g e f/O r g /I I I b /N r. 1360/43 — (v e r ö ff e n tli c h in d e n D N 1943 S. 383) w ir d a u f ita lie n is c h e M ü itä r in te r n ie r te a u s g e d e h n t.
2. F ü r so w j. K rie g s g e fa n g e n e w ir d sie d a h in a u fg e lo c k e r t, d a ss i n b e g r ü n d e te n E in z e lfä lle n n a c h a b w e h r m ä s s ig e n Ü b e r p r ü fu n g d e r L a g e r k o m m a n d a n t a ls A u s
-1 5 4
O m a w ia n a p r a c a j e s t n ie ty lk o rz e te ln y m o p ra c o w a n ie m n a u k o w y m , w n o sz ą c y m w ie le n o w eg o m a te ria łu do p rz e d s ta w io n e j p r o b le m a ty k i, a le też p r o s tu je tw ie rd z e n ie la n s o w a n e p rz e z p e w n e k o ła N ie m ie c k ie j R e p u b lik i F e d e ra ln e j u s iłu ją c e o d p o w ie d zialn o ść za z b ro d n ie p o p e łn io n e n a je ń c a c h w o je n n y c h W ło c h ac h p rz e z h itle ro w c ó w n a z ie m iac h p o ls k ic h z rz u cić n a w o js k o w e w ła d z e ra d z ie c k ie i p o lsk ie.
N a z a k o ń c z e n ie je d n a u w a g a k ry ty c z n a p o d a d re s e m w y d a w n ic tw a , m ia n o w ic ie b r a k in d e k só w osób i n a z w g e o g ra fic z n y c h n ie z m ie rn ie u t r u d n i a k o rz y s ta n ie z k s ią ż k i. B ra k w n ie j te ż m a p k i ilu s tr u ją c e j ro z m ie szc z en ie obo zó w je n ie c k ic h , w k tó ry c h p rz e b y w a li W łosi, c h o ciaż b y ta k ie j ja k ą z am ieszczo n o w p ra c y A r m ir a n ie w ró c i
do Ita lii.
B o h d a n K o z ie llo - P o k le w s k i
A n z elm G o r y w o d a , Z p r o b le m a ty k i r o z w o ju rze m io sła n a Z ie m ia c h Z a c h o d
n ic h i P ó łn o c n y c h w la ta c h 1945— 1965, O p o le 1970, ss. 110, ta b lic 10. W y d a w
n ic tw a I n s t y t u t u Ś lą sk ie g o w O p o lu . M a te ria ły i S tu d ia .
P r-o b le m a ty k a rz e m io sła , a z a te m w y tw ó rc z o śc i i u s łu g r o z w ija ją c y c h się p o za o b rę b e m p a ń stw o w e g o s e k to r a p ro d u k c ji, s ta n o w i n ie w ą tp liw ie te m a ty k ę m a ło z b a d a n ą , o czym św ia d c z y m .in . s to su n k o w o n ie w ie lk a lic z b a p ra c m o n o g ra fic z n y ch , w c h o d z ą c y c h do l i t e r a t u r y p rz e d m io tu . A n a liz a c zy n n ik ó w k s z ta łtu ją c y c h p o l ity k ę o d d z ia ły w a n ia n a rz e m io sło je s t p ro b le m e m n a d e r zło żo n y m , g łó w n ie z p o w o d u ścisłeg o z w ią z k u z p ro c e se m d o k o n y w u ją c y c h się p rz e m ia n w s to s u n k a c h w ła sn o śc io w y ch w w a r u n k a c h n o w e g o u s tr o ju sp o łeczn eg o . G łó w n y m celem b a d a ń n a d ro z w o je m rz e m io s ła w P o ls c e je s t o k re ś le n ie je g o ro li n a tle o g ó ln y c h p rz e m ia n u s tro jo w y c h o ra z p o s z u k iw a n ie m o żliw o ści je g o s to p n io w e j p rz e b u d o w y n a d ro d z e u s p o łe c z n ie n ia . Ic h w y n ik ie m p o w in n o b yć w y z n a c z e n ie o d p o w ie d n ie j f u n k c ji rz e m io s łu w z a s p o k a ja n iu p o trz e b lu d n o ś c i w z a k r e s ie n ie k tó ry c h d ó b r i u słu g , k tó r y c h p r o d u k c ji n ie p o d ją ł się d o ty c h c z a s p rz e m y sł u sp o łec z n io n y . W ty m u j ę ciu p r o b le m a ty k a rz e m io s ła n ie z o s ta ła w p r a c a c h n a u k o w y c h d o s ta te c z n ie p o g łę b io n a , s ta n o w ią c n ie z w y k le a k tu a ln y t e m a t b a d a ń .
P r a c a A n z e lm a G о г y w o d y s ta n o w i p o d ty m w z g lę d e m c e n n ą i a m b itn ą p r ó b ę p rz e d s ta w ie n ia w y b ra n y c h p ro b le m ó w rz e m io s ła in d y w id u a ln e g o i u s p o łe c z n io n eg o n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h w la ta c h ic h in te n s y w n e j in te g r a c ji p o lity c z n o -g o s p o d a rc z e j z p o z o sta ły m i o b s z a ra m i k r a j u . A u to r p o d ją ł się o p ra c o w a n ia te m a tu z p o g ra n ic z a n a jn o w sz e j h is to r ii g o sp o d a rc z e j i p o lity k i e k o n o m ic z n e j P o ls k i L u d o w ej, d o k o n u ją c p r z y ty m o c e n y p ra w id ło w o ś c i, z w ią z a n y c h z p ro c e se m k s z ta łto w a n ia s to s u n k ó w w ła sn o śc io w y c h rz e m io s ła w n o w y c h w a ru n k a c h u s tro jo w y c h .
W p ie rw s z y m ro z d z ia le a u to r s c h a ra k te ry z o w a ł p o d s ta w o w e c z y n n ik i ro z w o ju rz e m io s ła n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h b e z p o ś re d n io po I I w o jn ie ś w ia to w e j. R o z p a tr u ją c z a g a d n ie n ie k s z ta łto w a n ia s ię p o p y tu n a w y ro b y i u s łu g i rz e m io s ła w P o lsc e, a u to r z w ró c ił szc z eg ó ln ą u w a g ę n a ro lę u s łu g p r o d u k c y jn y c h n a b a d a n y m o b sza rz e , k tó ry w z w ią z k u z a k c ją z a s ie d la n ia w y m a g a ł p rz y ś p ie s z e n ia o d b u d o w y p o te n c ja łu
n a h m e r e g e lu n g d ie E i n z e lu n te r b r in g u n g in sb e s o n d e re f ü r M e lk e r, T r a k to r e n fü h r e r , P f e r d e p fle g e r u n d in ä h n lic h e n M a n g e lb e r u fe n b e s c h ä ftig te s o w j. K r ie g s g e fa n g e n e z u la s s e n k a n n . A u f e in z e ln lie g e n d e n G e h ö fte n b le ib t d ie U n te r b r in g u n g n o c h w ie v o r v e r b o te n .
3. D ie ö r tlic h z u s tä n d ig e n P o liz e id ie n s ts te lle n (G e n d a r m e r ie - L a n d w a c h t) sin d f ü r d ie E i n z e lu n te r b r in g u n g z u u n te r r ic h te n u n d u m B e te ilig u n g a n d e r B e a u fs ic h tig u n g z u b itte n . I m ü b r ig e n s in d d ie E in z e ls te lle n la u fe n d d u r c h S t r e i f e n d er W a c h m a n n s c h a ft z u k o n tr o lie r e n .
