Janusz Burchart
Środowiskowe uwarunkowania
rozwoju miasta i gminy Szadek
Biuletyn Szadkowski 1, 77-90
Janusz Burchard*
ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU
MIASTA I GMINY SZADEK
Miasto i gmina Szadek położone są w województwie
łódzkim, w północnej części powiatu zduńskowolskiego. Zgodnie
z regionalizacją fizycznogeograficzną J. Kondrackiego (1994) teren
ten
wchodzi
w
skład
makroregionu
„Niziny
Południowowielkopolskie” i leży w środkowej i zachodniej części
mezoregionu zwanego „Wysoczyzną Łaską”. Obszar miasta
i gminy znajduje się w północnej części regionu klimatycznego
„Łódzko-Wieluńskiego”, przy granicy z regionem „Wielkopolsko-
Mazowieckim”. Należy on do zlewni Warty (dorzecza Odry) zaś
pod względem występowania wód podziemnych leży w obrębie
regionu „Srodkowopolskiego”. Miasto i gmina Szadek znajduje się,
według podziału hydrogeologicznego
Polski, na
obszarze
„Niżowym”
i
w
całości
wchodzi
w
obręb
jednostki
hydrogeologicznej „XI. Region Łódzki”, z wodami szczelinowymi
i porowymi w utworach mezozoiku (kreda) oraz porowymi
w utworach kenozoiku (głównie czwartorzęd). Miasto i gmina
położone są w środkowej i zachodniej części kredowej Niecki
Łódzkiej.
Ocena potencjału poszczególnych elementów środowiska
geograficznego, każdego obszaru, ma istotne znaczenie z punktu
widzenia planowania przestrzennego. Dlatego tak ważna jest
charakterystyka (ocena) środowiskowych uwarunkowań rozwoju
przestrzennego, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych,
uwzględniających walory i zagrożenia poszczególnych elementów
środowiska.
Europejska
Karta
Zagospodarowania
(planowania)
przestrzennego wymienia główne cele gospodarki przestrzennej, do
których zaliczone zostały:
J a n u s z B u r c h a r d j e s t s t a r s z y m w y k ł a d o w c ą w K a t e d r z e G e o l o g i i , G e o s y n o p t y k i i Z r ó w n o w a ż o n e g o R o z w o j u U Ł
-
zapewnienie
zrównowOonego
rozwoju
społeczno-gospodarczego we wszystkich regionach;
-
poprawa jakości życia;
-
odpowiedzialne gospodarowanie zasobami przyrody i ochrona
środowiska;
-
racjonalne wykorzystanie terenów.
Proces gospodarowania w przestrzeni geograficznej powinien
odbywać
się przy
zastosowaniu
kryterium
ekorozwoju,
rozumianego
jako
rozwój
gospodarczy
z uwzględnieniem
czynników środowiskowych. W tym sensie jest to rozwój
zrównoważony, polegający na takim gospodarowaniu zasobami
naturalnymi, ich ochronie oraz stosowaniu odpowiednich zmian
technologicznych i instytucjonalnych, by zapewnić osiągnięcie
(zaspokojenie) potrzeb ludzkich dla obecnych i przyszłych pokoleń,
bez
stwarzania
konfliktów
ekonomicznych,
technicznych
i społecznych (S. Kozłowski, 1995 - za J. Burchardem, 1999).
Środowisko geograficzne miasta i gminy Szadek, jako jeden z
wolniejszych elementów rozwoju zrównowOonego, zostało
scharakteryzowane i ocenione na tle potencjału krajowego, według
metody autorskiej, uwzględniającej walory i warunki środowiskowe
- od walorów bardzo wysokich do warunków bardzo
niekorzystnych (tab. I). Charakterystyka fizycznogeograficzna
miasta i gminy, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień
hydrologicznych, przedstawiona została z kolei w tab. II.
Szczegółowe dane dotyczące zasobów wodnych i gospodarki
wodnej gminy Szadek zawarte są w odrębnym opracowaniu,
wykonanym
przez
A.
Nowaka
(2001),
pod
kierunkiem
J. Burcharda.
Interpretacja treści tabel I i II pozwala, w odniesieniu do
obszaru miasta i gminy Szadek, na sformułowanie kilku istotnych
wniosków:
1. Pod miastem i gminą występują bardzo duże zasoby energii
cieplnej, zawartej w wodach geotermalnych, szacowane na
189 916 tys. ton paliwa umownego.
2. Teren
ten
posiada
znaczące,
wysokie
zasoby
wód
podziemnych, związane przede wszystkim z utworami kredy
górnej (główny poziom użytkowy).
3. Gmina Szadek posiada niezaprzeczalny walor w postaci na ogół
dobrych gleb; udział klas bonitacyjnych gleb (klasy II, IIIa,
IIIb, IVa, IVb) w gruntach ornych wraz z sadami szacowany
jest na około 70 %.
4. Teren gminy cechuje wysoka pozycja pod względem walorów
rolniczej przestrzeni produkcyjnej (70-80 pkt.); w waloryzacji
ogólnokrajowej (maksimum 100 pkt.) uwzględnione zostały
takie elementy jak: gleba, rzeźba, klimat i stosunki wodne.
5. Gmina Szadek zaliczona może być, w skali ogólnopolskiej, do
obszarów o
najwyższej
wartości
rolniczej
przestrzeni
produkcyjnej.
Biorąc pod uwagę wymienione walory, a także uwzględniając
fakt, że miasto i gmina znajdują się w strefie „penetracji
wypoczynku cotygodniowego” i „wypoczynku rozproszonego
wokół aglomeracji” (Łódź - główne „źródło emisji masowego
wypoczynku cotygodniowego”) - Atlas ... , 1994, należy
stwierdzić, że
są to okoliczności
sprzyjające
rozwojowi
agroturystyki na omawianym terenie. Ten kierunek rozwoju,
a także względy przyrodnicze, gospodarcze i społeczne, wymagają
jednak pilnych rozwiązał w zakresie poprawy jakości wód
powierzchniowych, zwłaszcza Pichny i Pichny z Szadkowic. Rzeki
te prowadzą wody nie odpowiadające normom z powodu
nadmiernego obciążenia biogenami (związki azotu i fosforu) oraz
złego stanu bakteriologicznego (miano coli).
Teren miasta i gminy Szadek posiada dobrze rozwinięty system
wodociągowy, jednak wobec dysproporcji jakie występują
w zakresie wypos^enia w sieć wodociągową i kanalizacyjną
należałoby podjąć także pilne działania w zakresie budowy
kanalizacji publicznej. Rozwiązania indywidualne, zwłaszcza
w obszarze zwartej zabudowy, oparte o odbiorniki ścieków
w postaci szamb i dołów chłonnych oraz rowów melioracyjnych,
cieków naturalnych itp. generują zagrożenie dla jakości zarówno
wód powierzchniowych, jak i podziemnych, w tym także głębszych
użytkowych poziomów wodonośnych. Migracji zanieczyszczeń do
głębszych poziomów wód podziemnych sprzyjać może, lokalnie,
brak izolacji od powierzchni pierwszego poziomu wodonośnego
oraz
istnienie
kontaktów hydraulicznych między wodami
z utworów czwartorzędowych i kredowych
Tabela I
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE MIASTA I GMINY SZADEK
NA TLE KRAJU
(oprac. głównie na podstawie „Atlasu zasobów, walorów i zagro
że
ńśrodowiska geograficznego Polski”, 1994)
R a n g a o g ó l n o p o l s k a ; w a l o r y : + i n p l u s : + + + + + p r z e c i ę t n e p o n a d p r z e c i ę t n e i n m i n u s : b a r d z o w y s o k i e — n i e z b y t k o r z y s t n e — — n i e k o r z y s t n e — — — b a r d z o n i e k o r z y s t n e L p. E le m e n ty , c e c h y , c z y n n ik i ś r o d o w is k o w e W a r to ść lic z b . lu b o p is R a n g a U w a g i 1 2 3 4 5 I. L e c z n ic z e w a lo r y k lim a tu : 1. P o g o d y k o rz y s tn e d la k lim a to te ra p ii: - k w ie c ie ń 7 0 - 80 % + 2. - lip ie c - p a ź d z ie rn ik - sty c z e ń O b s z a ry o c h a ra k te ry s ty c z n e j s tru k tu rz e p o g ó d : > 8 0 % o k . 8 0 % < 3 0 % + + + - p o g o d y o s z c z ę d z a jące w io s n ą i la te m - p o g o d y o b c ią ż a jące s iln ie - z i m + + II. O d c z u w a ln o ś ć c ie p ln a : 1. W s k a ź n ik o s tr o ści k lim a tu o k re s u z im o w e g o 1 ,8 -2 ,0 ; z im y m a ło o s tre + + 2. C z ę s to ść w y s tę p o w a n ia w a r u n k ó w te r m ic z n y c h o d c z u w a ln y c h ja k o „ k o m f o r t ” w o k re s ie w io s n y o k . 2 5 % + R a n g a o g ó l n o p o l s k a ; w a r u n k i :
1 2 3 4 5 3. C z
ę
s to ść w y s tę p o w a n ia w a r u n k ó w te r m ic z n y c h o d c z u w a ln y c h ja k o „ k o m f o r t ” w o k re s ie la ta o k . 2 0 % 4. C zę
s to ść w y s tę p o w a n ia w a r u n k ó w te r m ic z n y c h o d c z u w a ln y c h ja k o „ k o m f o r t ” w o k re s ie je s ie n i 2 0 - 2 5 % + 5. Ś re d n ia lic z b a d n i z w ia tr e m s iln y m > 8 m s -1 2 0 - 4 0 d n i + III. T y p y b io k lim a tu : 1. B io k lim a t sła b o b o d ź c o w y — IV . T u r y s ty c z n e w a lo r y k lim a tu : 1. Ś r e d n ie d z ie n n e u s ło n e c z n ie n ie r z e c z y w is te w le c ie o k . 7 g o d z in + 2. Ś r e d n ie d z ie n n e u s ło n e c z n ie n ie r z e c z y w is te w z im ie o k . 1,3 g o d z in y 3. Ś re d n ia lic z b a d n i z o p a d e m c a ło d z ie n n y m w le c ie 4 - 6 d n i + + 4. Ś re d n ia lic z b a d n i z o p a d e m c a ło d z ie n n y m w z im ie o k . 15 d ni + + 5. Ś re d n ia lic z b a d n i z w a ż n e d la p o k r y w ą śn ie ż n ą narciarskiej o g r u b o ści > 10 c m w tu ry sty k i ro k u o k . 3 0 d ni + w ę d ro w n e j 6. Ś re d n ia lic z b a d n i z p o k r y w ą śn ie ż n ą o g r u b o ści > 2 0 c m w ro k u o k . 10 d ni + 7. Ś re d n ia lic z b a d n i s e z o n u k ąp ie lis k o w e g o o k . 120 d n i + + 8. Ś re d n i w s k a ź n ik sk a la tu ry s ty c z n o - k lim a ty c z n y p rz y ję ta w lu ty m o k . 0 ,6 5 + d la P o lsk i o d < 0 ,5 5 d o > 0 ,7 51 2 3 4 5 9. Ś re d n i w s k a ź n ik sk a la tu ry s ty c z n o - k lim a ty c z n y w c z e rw c u O 0 1 o Ui + + p rz y ję ta d la P o lsk i o d < 0 ,6 5 d o > 1,15 V . K lim a ty c z n e z a g r o ż e n ia r o ln ic tw a :
1. Ś re d n ia lic z b a c iąg ó w d n i skala
b e z o p a d o w y c h tr w a jąc y c h p o w y ż ej 15 dni: przyjęta dla Polski od - m aj - c z e rw ie c o k . 0 ,2 + + < 0,1 do - lip ie c - s ie rp ie ń - w rz e sie ń - p a ź d z ie rn ik o k . 0,3 o k . 0 ,7 + + + > 0,4 skala przyjęta dla Polski od < 0.3 do > 0,8 2. S z la k i g ra d o w e d r u g o r z ę d n e sz lak i g ra d o w e _ V I. B o n ita c ja k lim a ty c z n a d la r o ln ic t w a o k . 9 4 p k t. + lu b + + z a 1 0 0 p k t. p rz y ję to n a jw ię k s z ą w a r to ść w s k a ź n ik a w P o ls c e V II. 1. Z a g r o ż e n ia k lim a ty c z n e d la k o m u n ik a c ji: Ś re d n ia lic z b a d n i z m g łą w ro k u 4 0 - 6 0 d n i + , -2. Ś re d n ia lic z b a d n i z 3. p o k r y w ą śn ie ż n ą w ro k u Ś re d n ia lic z b a d n i z 6 0 - 80 d n i + + z a w ie ją i z a m ie c ią śn ie ż n ą w ro k u 2 - 4 d n i + + 4. Ś re d n ia lic z b a d n i z b u r z ą w ro k u o k . 2 0 d ni + , -V I II . 1. W o d y p o d z ie m n e : G łó w n e u ż y tk o w e p o z io m y w o d o n o śn e w ó d s ło d k ic h w g w ie k u k re d o w e , 2. g e o lo g ic z n e g o sk ał Z a s o b n o ść w w o d y c z w a r to r z ę d o w e p o d z ie m n e d o b ra + +
1 2 3 4 5 3. M o ż l iw o ść z a n ie c z y s z c z e n ia w ó d p ie rw s z e g o p o z io m u u ż y tk o w e g o m a ła /ś re d n ia + + IX . W o d y m in e r a ln e : 1. N a jp ły c e j w y s tę p u jące p o d o b n a w o d y m in e ra ln e c h lo rk o w e , s y tu a c ja o z n a c z e n iu le c z n ic z y m c z ę ś c io w o j a k n a c h lo rk o w o - w ię k s z o ści s ia rc z a n o w e te ry to riu m P o lsk i 2. T e rm ik a w ó d : - iz o lin ia g łę b o k o ści w y s tę p o w a n ia s k a ł i w ó d o te m p e ra tu r z e 5 0 o C d o 1,5 k m + + X . O k r ę g i i s u b b a s e n y g e o te r m a ln e P o lsk i: 1. O k r ę g s z c z e c iń s k o -łó d z k i P o te n c ja ln e z a s o b y wg z w o d a m i g e o te rm a ln y m i e n e rg ii c ie p ln e j „G eosynop-w y s tę p u jąc y m i eosynop-w k re d z ie , z a w a rte j w w o d a c h tycznego ju r z e i tria s ie , g e o te r m a ln y c h p o d A tlasu z a w ie r a jąc y m i e n e r g ię g m . S z a d e k Polski” c ie p ln ą ró w n o w a ż n ą 18 w y n o s z ą 1 8 9 9 1 6 (1992) oraz 8 1 2 m ln to n p a liw a ty s. t.p .u . w g J. Soko-u m o w n e g o (t.p .Soko-u .),c o d a je + + + łow skiego śr e d n io 4 2 m ln m 3 i Z espołu w o d y /k m 2 c z y li 2 4 6 0 0 0 (2000) t.p .u ./k m 2 X I. Ź r ó d ła : n a o g ó ł n ie lic z n e , m a ło w y d a jn e w y p ły w y p o ro w e w p ia s k a c h i ż w ira c h
X II. O d p ły w c a łk o w ity :
1,51 - 2,00 l/s-km2 1. O d p ły w p o w ie rz c h n io w y + , -2. O d p ły w p o d z ie m n y 1,74 - 2,65 l/s-km2 + , -3. Z d o ln o ś ć re te n c y jn a b a rd z o d u ż a , 1,1 1 -z le w n i (q max/qmm) 1,32 + + + 4. T y p y h y d ro g e o lo g ic z n e z le w n ie o b s z a ró w z le w n i p r a d o lin X I II . N a tu r a ln e z a s o b y w o d n e : 1. Ś re d n i o d p ły w je d n o s tk o w y o k . 4 l/s -k m 2 + ,
-1 2 3 4 5 X IV . W y k o r z y s t a n ie w ó d p o d z ie m n y c h : 1. P o z io m y w o d o n o ś n e c z w a r to r z ę d o w e / k re d o w e X V . S ta n c z y s to ś c i i o c h r o n y w ó d ; w g danych rze k i: W IO Ś - P ic h n a w o d a n ie w Ł odzi -o d p -o w ia d a delegatura n o rm o m j a k o ści w Sieradzu (n .o .n ); z a A . N o -p rz e k ro c z e n ie w ak iem stę ż e ń n-n o2, n-n o3, (2001) P O 4, P og, m ia n a c o li; — - P ic h n a z S z a d k o w ic n .o .n .; p r z e k r o c z e n ia j .w. — - P is ia j a k o ś ć w o d y n ie b y ła k o n tr o lo w a n a X V I. T y p y k r a jo b r a z u n a tu r a ln e g o i je d n o s t k i fiz y c z n o g e o g r a fic z n e : 1. Je d n o s tk i fiz y c z n o g e o g ra fic z n e (m e z o r e g io n y ) - w 3 1 8 .1 9 u k ła d z ie d z ie s iętn y m W y s o c z y z n a Ł a s k a 2. K r a jo b ra z y n iz in n e : a) d o lin i ró w n in - d e n d o lin n y c h a k u m u la c y jn y c h - ró w n in b ) s ta ro g la c ja ln e pery g lacjaln y ch + X V II. W a lo r y z a c ja e s te ty c z n a k ra jo b ra z ó w : 1. S to p ie ń w a lo r ó w e s te ty c z n y c h k r a jo b r a z ó w w g m e z o r e g io n ó w f iz y c z n o g e o g r a f ic z n y c h 3 1 8 .1 9 - n a jn iż szy 2. S to p ie ń u rz e ź b ie n ia - w y s o k o ści w z g lę d n e w p o la c h 3 6 k m 2 d o 4 0 m X V I II . S to p ie ń s y n a n t r o p iz a c j i k r a jo b r a z ó w : 3 1 8 .1 9 - b a rd z o w y s o k i
-1 2 3 4 5 X IX . W s p ó łc z e s n e p r o c e s y g e o m o r fo lo g ic z n e : s p łu k iw a n ie , sp ły w a n ie i s p e łz y w a n ie - m n ie j in te n s y w n e + X X . B o n ita c ja gleb : g le b y o rn e d o b re i śre d n io d o b re o p rz e w a d z e k la s b o n ita c y jn y c h I l i a i II I b o ra z g le b y o rn e śre d n ie j ja k o ś ci + + u ogólnienie X X I. W a lo r y z a c j a r o ln ic z e j p r z e s tr z e n i p r o d u k c y jn e j (o c e n a w a r u n k ó w a g r o e k o lo g ic z n y c h - g le b a , r z e ź b a , k lim a t, s to s u n k i w o d n e - w s k a li 1 0 0 p u n k to w e j): 7 0 - 80 p k t. + + u ogólnienie X X II. O c h r o n a p o w ie r z c h n i z ie m i: - o b s z a r o n a jw y ż szej w a r to ści ro ln ic z e j p rz e s trz e n i p ro d u k c y jn e j - te r e n y o b ję te p ro c e s e m s te p o w ie n ia + + + u ogólnienie X X I II . 1. A n t r o p o g e n ic z n e p r z e o b r ^ e n i a r o ślin n o ś c i: O b s z a ry , n a k tó ry c h r o ślin n o ść s y n a n tro p ijn a , z a s tę p u j ąc a r o ś lin n o ść n a tu r a ln ą, u le g a d e g e n e ra c ji p o d d z ia ła n ie m c z ło w ie k a ( e u s y n a n tro p iz a c j a r o ślin n o ś c i) ( - - ) X X I V . 1. Z a g r o ż e n ie la s ó w p r z ez c z y n n ik i b io ty c z n e : R e g io n y w z m o ż o n e g o i m a s o w e g o w y s tę p o w a n ia w a ż n ie js z y c h s z k o d liw y c h o w a d ó w le śn y c h b r u d n ic a m n is z k a p o d o b n ie j a k n a z n a c z n y m o b s z a rz e P o lsk i ś ro d k o w e j
1 2 3 4 5 2. R e g io n y w z m o ż o n e g o - o p ie ń k a m io d o w a w y s tę p o w a n ia - w y s tę p o w a n ie w w a ż n ie js z y c h c h o ró b s to p n iu śre d n im i d r z e w l e śn y c h s ła b y m ; - k o rz e n io w ie c - , + w ie lo le tn i - w o b u w y s tę p o w a n ie p rz y p a d k a w s to p n iu s ła b y m c h lu b z a g r o ż e n ie j a k w całej p o te n c ja ln e - , + P o ls c e ś ro d k o w e j X X V . W y p o c z y n k o w e i tu r y s ty c z n e w y k o r z y s t a n ie ś r o d o w is k a g e o g r a fic z n e g o : 1. W y p o c z y n e k g m in a - te re n c o ty g o d n io w y : „ w y p o c z y n k u a) ź r ó d ła e m is ji r o z p ro s z o n e g o e le m e n ty m a s o w e g o w o k ó ł a g lo m e ra c ji” s p rz y ja jące w y p o c z y n k u łó d z k ie j o ra z s tre fa ro z w o jo w i c o ty g o d n io w e g o : „ p e n e tra c ji a g ro tu ry s -- Ł ó d ź , m ia sto w y p o c z y n k u ty k i c e n tra ln e a g lo m e ra c ji c o ty g o d n io w e g o ” + + X X V I . W a lo r y i z a g r o ż e n ia o b s z a r o ś r o d o w is k a n a jw y ż szej
g e o g r a fic z n e g o w a r to ści ro ln ic z e j u ogólnienie
(sy n te z a ): p rz e s trz e n i
