Streszczenie
Badania dotyczące wyposaĪenia jednostek gospodarczych, takich jak przedsiĊ-biorstwa i gospodarstwa domowe, w podstawowe technologie informacyjno-komunikacyjne, stanowią jedne z najistotniejszych zagadnieĔ związanych ze społe-czeĔstwem informacyjnym. Podstawowa infrastruktura ICT, jak komputery stacjo-narne i przenoĞne oraz dostĊp do Internetu, stała siĊ w dzisiejszych czasach artyku-łem codziennego uĪytku dla wiĊkszoĞci gospodarstw domowych. Rozwój nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych stał siĊ dla społeczeĔstwa powszechnym sposobem na zaspokajanie podstawowych potrzeb konsumpcyjnych i wpłynął na po-jawienie siĊ nowych tendencji w zachowaniach konsumentów.
Słowa kluczowe: społeczestwo informacyjne, komputery, Internet, gospodarstwo domowe, kon-sument, e-konsumpcja
1. Wprowadzenie
Znaczenie informacji w yciu społeczno-gospodarczym zaczto dostrzega ju po II wojnie wiatowej, kiedy to próbowano znale nazw kolejnej ery rozwoju społecznego, po społecze-stwie przemysłowym. Pierwsze wzmianki na temat społeczestwa informacyjnego pojawiły si ju w połowie lat szedziesitych w Japonii, gdzie rozwój mikroelektroniki bdcej podstaw techni-ki cyfrowej był najszybszy. Termin johoka shakai oznaczajcy społeczestwo komunikujce si poprzez komputer lub po prostu społeczeĔstwo informacyjne, w skrócie SI, został uyty po raz pierwszy w 1963 roku przez Tadao Umesao w artykule na temat ewolucyjnej teorii społeczestwa opartego na informacji. Nazw t posługiwał si równie profesor Yonei Masuda na pocztku lat siedemdziesitych w swojej pracy na temat przemian społecznych w powizaniu z rozwojem sek-tora informacji i telekomunikacji1.
W II połowie XX wieku powstał nowy typ tworu społecznego zwanego potocznie Społecze-stwem Informacyjnym. Podstawow jego cech jest szybki rozwój technologii teleinformatycz-nych. Zjawiska takie jak telefonia komórkowa czy Internet umoliwiaj komunikacj i dostp do informacji na bardzo szerok, niespotykana dotychczas skal. Coraz mniej istotne w porozumie-waniu si i przekazyporozumie-waniu wiedzy stały si czynniki takie jak odległo. Nie bdzie przesad stwierdzenie, e obecnie wiat wkroczył w er, gdzie najcenniejszym dobrem jest informacja. Std włanie obserwuje si bardzo szybki rozwój technologii umoliwiajcych jej pozyskiwanie, prze-syłanie i analiz2.
W 1994 roku Martin Bangemann przedstawił Komisji Europejskiej strategi rozwoju społe-1 Masuda Y.: The information society as post-industrial society, World Future Society, Washington, społe-1983.
2 Nowak J.S.: SpołeczeĔstwo informacyjne – geneza I definicje, [w:] Praca zbiorowa pod redakcją J.S. Nowak, G. BliĨniuk: SpołeczeĔstwo informacyjne, PTI – Oddział GórnoĞląski, Katowice, 2005.
czestwa informacyjnego dla Unii Europejskiej. Jego raport (zwany Raportem Bangemanna) nie tylko spopularyzował termin „społeczestwo informacyjne”, ale był równie pierwszym dokumen-tem, w którym zdefiniowane zostały moliwe drogi pobudzania sektora informacyjnego przez władz centralna3.
Na potrzeby strategii okrelajcej rozwój społeczestwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 społeczestwo informacyjne zdefiniowano jako: „społeczestwo, w którym przetwarzanie informacji z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych stanowi znaczc warto ekonomiczn, społeczn i kulturow”4.
Rozwinite społeczestwo informacyjne to takie, które korzysta ze wspólnej przestrzeni in-formacyjnej, w jego ramach moliwe jest korzystanie z usług administracji publicznej, które s w pełni dostpne on-line, w kontekcie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyj-nych uwzgldnia kwestie integracji społecznej (m.in. poprzez minimalizacj wykluczenia cyfro-wego), inwestuje w działalno badawczo-rozwojow i charakteryzuje si wysokim poziomem innowacyjnoci5.
Istotnym wska nikiem społeczestwa informacyjnego jest poprawa jakoci ycia ludnoci, która moe w duej mierze opiera si na moliwociach wykorzystania technologii informacyj-nych i komunikacyjinformacyj-nych, w szczególnoci poprzez umoliwienie kontaktów społeczinformacyj-nych na odle-gło i odmiejscowienie usług, czyli korzystanie z e-usług dostpnych z dowolnego miejsca w kraju za pomoc kanałów elektronicznych6.
2. Cel, ródła danych oraz metody bada
Głównym celem niniejszego opracowania była ocena wyposaenia gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne. Dodatkowo przeprowadzono analiz sposobów wykorzystania posiadanych komputerów oraz dostpu do Internetu przez współczesnych konsumentów. Przesłank do realizacji opracowania był zaobserwowany w ostatnich latach dynamiczny rozwój problematyki zwizanej ze społeczestwem informacyjnym, infrastruktur IT oraz technologiami informacyjnymi, który znajduje swoje odzwierciedlenie we wzrocie poziomu i jakoci funkcjonowania nie tylko takich jednostek gospodarczych, jak przedsibiorstwa, ale przede wszystkim w jakoci ycia ludnoci zamieszkałej w najmniejszych jednostkach gospodarczych czyli gospodarstwach domowych.
Opracowanie zostało przygotowane na podstawie ródeł wtórnych. Podstawowym ródłem danych były opracowania statystyczne Głównego Urzdu Statystycznego, pt. „Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.”, „Rocznik statystyczny województw 2010” oraz „ Społeczestwo informacyjne w Polsce. Wyniki bada statystycznych z lat 2006–2010”.
3
Bangemann M.: Recommendations to the European Council: Europe and the global information society, Brussels, European Commissio, 1994.
4
Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA, Warszawa, 2008, s. 2, http://www.mswia.gov.pl/strategia/.
5
SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, urząd statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2010, s.7.
6
Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA, Warszawa, 2008, s. 5, http://www.mswia.gov.pl/strategia/.
Drugim ródłem danych były informacje uzyskane w wyniku przeprowadzonego w 2009 roku projektu badawczego pt. „Diagnoza Społeczna”. W celu przedstawienia jak najnowszych danych dotyczcych społeczestwa informacyjnego w Polsce, zastosowano obiektywne i subiektywne wska niki opisujce badane zjawisko w rónych przekrojach klasyfikacyjnych gospodarstw domowych, m. in. ze wzgldu na: województwo zamieszkania, stopie urbanizacji, grup dochodow oraz wiek i wykształcenie mieszkaców gospodarstw domowych.
Badania prowadzone przez Główny Urzd Statystyczny i dotyczce wyposaenia gospodarstw domowych w nowoczesne technologie informacyjno-telekomunikacyjne w Polsce rozpoczto w 2004 roku według metodologii zharmonizowanej prowadzonej w Unii Europejskiej. Wywiad dotyczcy wykorzystania ICT był prowadzony w gospodarstwach domowych, w skład których wchodz osoby w wieku 16–74 lata. W jego trakcie wypełniana była ankieta na temat wyposaenia gospodarstw domowych w sprzt ICT oraz dostpu do Internetu. Wypełniane były równie kwestionariusze indywidualne dla wszystkich członków gospodarstwa domowego w wieku 16–74 lata. W badaniu stosowany był dwustopniowy schemat doboru próby z warstwowaniem na pierwszym stopniu. Najpierw losowane były terenowe punkty bada, a nastpnie – mieszkania. Ogólna liczba wylosowanych mieszka w 2009 roku wyniosła 8100 a wska nik odpowiedzi w badaniu wyniósł 70%. W badaniach reprezentacyjnych badana była tylko niewielka cz populacji, a informacje uzyskane od zbadanych gospodarstw domowych i osób zostały uogólnione na cał populacj, czyli pomnoone przez odpowiednio wyliczone wagi7.
Projekt badawczy „Diagnoza Społeczna” jest wspólnym przedsiwziciem naukowym członków Rady Monitoringu Społecznego. Badanie ma charakter panelowy. W kolejnych rundach badania uczestnicz wszystkie dostpne gospodarstwa domowe z poprzedniej rundy oraz gospodarstwa z nowej reprezentatywnej próby. Do tej pory zrealizowano pi rund badania: 2000, 2003, 2005, 2007 i 2009 r. W badaniu stosuje si dwa kwestionariusze. Pierwszy z nich stanowi ródło informacji o warunkach ycia gospodarstw domowych i wypełniany jest przez ankietera w czasie wywiadu z przedstawicielem gospodarstwa domowego najlepiej zorientowanym w sytuacji samego gospodarstwa i jego członków. Kwestionariusz ten dostarcza danych na temat struktury i warunków ycia gospodarstwa domowego oraz na temat demograficzno-społecznej charakterystyki poszczególnych jego członków. Drugi kwestionariusz, przeznaczony do indywidualnego samo wypełnienia przez wszystkich dostpnych członków badanego gospodarstwa domowego, którzy ukoczyli 16 lat, słuy do zdobycia informacji o jakoci ycia poszczególnych osób. Badania terenowe przeprowadzane było w kadej rundzie w marcu przez zawodowych ankieterów GUS.
Gospodarstwa domowe były losowane do bada z uyciem losowania warstwowego dwustopniowego. Przed losowaniem gospodarstwa powarstwowano według województw, a nastpnie w ramach województw według klasy miejscowoci zamieszkania, wyróniajc due miasta (powyej 100 tys. mieszkaców), małe miasta (poniej 100 tys. mieszkaców) oraz wsie. Jednostkami losowania pierwszego stopnia w warstwach miejskich w poszczególnych województwach były rejony statystyczne, a w warstwach wiejskich obwody statystyczne. Na drugim stopniu losowano systematycznie po dwa mieszkania z uporzdkowanej losowo listy 7
SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, urząd statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2010, s. 74.
mieszka, niezalenie wewntrz kadej z warstw utworzonych na pierwszym stopniu. W 2009 roku przebadano 12381 gospodarstw domowych oraz 37800 członków tyche gospodarstw domowych. W celu zachowania reprezentatywnoci próby uzyskane w badaniu wyniki poddano odpowiedniemu waeniu, zastosowano tzw. wagi przekrojowe i longitudinalne8.
3. Wyniki bada
Polska od 2000 roku prowadzi współprac z krajami członkowskimi Unii Europejskiej w zakresie budowy i rozwoju społeczestwa informacyjnego w ramach inicjatywy Europe+ oraz programu ePolska. Wród celów realizowanego programu wymienia si midzy innymi przygotowanie społeczestwa polskiego do szybkich przemian technologicznych, społecznych i gospodarczych zwizanych z tworzeniem si społeczestwa informacyjnego, a wród najwaniejszych priorytetów rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce jest zapewnienie powszechnego dostpu obywateli do usług telekomunikacyjnych9.
Wyniki prowadzonych bada, wskazuj e sie informatyczna staje si istotnym fundamentem zarówno przedsibiorstw, jak i gospodarstw domowych. W Polsce posiadanie telefonu komórkowego, komputera oraz dostpu do Internetu stanowi jeden z podstawowych atrybutów dla konsumentów.
Według najnowszych bada z kadym rokiem coraz wicej Polaków posiada komputer stacjonarny lub przenony. Podczas gdy w 2005 roku odsetek gospodarstw domowych wyposaonych w komputer wynosił niespełna 38,6 %, to w 2010 roku wzrósł prawie dwukrotnie do 69%. Przed picioma laty niespełna co pite (22,5%) gospodarstwo domowe było wyposaone w dostp do Internetu, podczas gdy w 2010 roku odsetek ten wzrósł do 63,4%, czyli prawie trzykrotnie.
Tabela 1. WyposaĪenie gospodarstw domowych w wybrane technologie informacyjno-telekomunikacyjne w % ogółu gospodarstw domowych w latach 2006–2010 Wyposaenie gospodarstw domowych w wybrane
technologie informacyjno-telekomunikacyjne w % ogółu gospodarstw domowych:
2005 2006 2007 2008 2009 2010 komputery stacjonarne i przenone 38,6 45,4 53,7 58,9 66,1 69,0 dostp do Internetu 22,5 35,9 41,0 47,6 58,6 63,4 w tym szerokopasmowy 16,0 21,6 29,6 37,9 51,1 56,8
telefon komórkowy 65,2 73,1 79,3 83,5 86,5
- ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl, "Polska w liczbach”, GUS, Warszawa, 2010, Społeczestwo informacyjne w Polsce, Wyniki bada statystycznych z lat 2006– 2010, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2010.
8
Diagnoza Społeczna 2009, Warunki i jakoĞü Īycia Polaków, Raport, pod redakcją J. CzapiĔskiego i T. Panka, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa, s. 31–34.
9
Szewczyk P., 2004, Polityki horyzontalne UE – polityka rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego, Centrum Zarządzania Informacją dla Partnerów, Warszawa.
W analizach dotyczcych dostpu do Internetu wany jest równie pogld na odsetek gospodarstw domowych posiadajcych dostp szerokopasmowy, czyli połczenie z Internetem za pomoc szybkiego łcza lub medium o duej przepływowoci. Rozwój szerokopasmowego dostpu do Internetu jest jednym z niezbdnych warunków budowania społeczestwa informacyjnego. Według bada prowadzonych przez GUS od 2005 roku odsetek gospodarstw domowych z dostpem szerokopasmowym wzrósł ponad trzy i pół krotnie, z poziomu 16% w 2005 roku do 56,8% w 2010 roku. Na podstawie prowadzonych bada mona równie zaobserwowa dynamiczne rozpowszechnianie si telefonii komórkowej. Wzrost wyposaenia gospodarstw domowych w telefon komórkowy nie jest tak intensywny, jak wzrost wyposaenia w komputer i dostp do Internetu, jednak nie mniej istotny. Odsetek gospodarstw domowych wyposaonych w telefon komórkowy wzrósł z poziomu 65,2% w 2005 roku do 86,5% w 2009 roku (tab.1).
Według najnowszych bada GUS mona zaobserwowa, e wyposaenie gospodarstw domowych w komputer oraz dostp do Internetu uzalenione jest od przecitnego miesicznego dochodu netto gospodarstwa domowego. I tak wród gospodarstw domowych, w których przecitny miesiczny dochód nie przekracza 1428 zł, niespełna 32,6% jest wyposaonych w komputer, 58,6% posiada dostp do Internetu, a 56,7% korzysta z Internetu. Zdecydowanie korzystniej pod tym wzgldem plasuj si gospodarstwa domowe, w których przecitny miesiczny dochód przekracza 3351 zł, w których 93,7% wyposaonych jest w komputer, 88,5% posiada dostp do Internetu, a 87,8% korzysta z niego (tab. 2).
Tabela 2. DostĊp do komputera i Internetu w gospodarstwach domowych według grup dochodowych w 2009 r.
Gospodarstwa domowe ogółem
przecitny miesiczny dochód netto gospodar-stwa domowego w przedziałach kwartylowych do 1428 zł 1429–2158 zł 2159-3351 zł pow. 3351 zł wyposaone w komputer 66,1 32,6 60,4 77,9 93,7 nieposiadajce komputera 33,9 67,4 39,6 22,1 6,3 z dostpem do Internetu 58,6 25,0 50,6 70,5 88,5 z dostpem do Internetu i korzystajce z niego 56,7 22,9 48,1 68,1 87,8 ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii
informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
Tabela 3. DostĊp do komputera w gospodarstwach domowych według stopnia urbanizacji w 2009r.
Gospodarstwa domowe Ogółem Stopie urbanizacji niski redni wysoki
wyposaone w komputer 66,1 60,6 66,4 71,0
nieposiadajce komputera 33,9 39,4 33,6 29,0
z dostpem do Internetu 58,6 52,2 58,3 64,5
z dostpem do Internetu i korzystajce z niego 56,7 49,1 57,2 63,4 ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
Wyniki prowadzonych bada pokazały, e zmienn rónicujc gospodarstwa domowe pod wzgldem wyposaenia w nowoczesne technologie informacyjne jest stopie urbanizacji. Na obszarach o niskim wska niku urbanizacji niespełna 60,6% gospodarstw domowych jest wyposaonych w komputer, 52,2% posiada dostp do Internetu , a 49,1% korzysta z niego. Na obszarach Polski o wysokim wska niku urbanizacji wszystkie wymienione wska niki s o około 10 punktów procentowych wysze. Zatem mona stwierdzi, e im w regionie wystpuje wyszy współczynnik urbanizacji, czyli wyszy udział mieszkaców miast w ogólnej liczbie ludnoci, tym gospodarstwa domowe tam zlokalizowane relatywnie czciej wyposaone s w komputery oraz posiadaj dostp do Internetu (tab.3).
Dokonujc analiz dotyczcych wyposaenia gospodarstw domowych w nowoczesne technologie informacyjne nie sposób pomin zregionalizowanych statystyk w tym zakresie, z uwagi na fakt, e wiodcymi priorytetami idei zwizanej ze Społeczestwem Informacyjnym i Gospodark Opart na Wiedzy jest midzy innymi stworzenie warunków do trwałego i zrównowaonego rozwoju regionalnego poprzez zapewnienie powszechnego dostpu obywateli do usług telekomunikacyjnych i informacyjnych.
Porównujc statystyki regionalne dotyczce wyposaenia gospodarstw domowych w komputer i Internet w 2005 i 2009 roku zaobserwowano pozytywne tendencje. Na podstawie przeprowadzonych analiz mona stwierdzi, e zrónicowanie pomidzy województwami w zakresie zarówno dostpu do komputera, jak i Internetu było wysokie, co zostało potwierdzone przez obliczony współczynnik zmiennoci (Komputery – Vs=10,09%, Internet – Vs=19,94%). W wyniku realizowanej w Polsce strategii rozwoju społeczestwa informacyjnego i realizacji przyjtych celów i priorytetów, zrónicowanie w tym zakresie pomidzy województwami w 2009 roku istotnie zmniejszyło si i nie przekracza ju przyjtego progu granicznego (Vs10%) (tab. 4).
Zdecydowanie najwicej gospodarstw domowych w 2005 roku było wyposaonych w komputer w województwach: małopolskim, mazowieckim, lskim i wielkopolskim (ponad 40%), najmniej w województwach: witokrzyskim, podlaskim i lubelskim (niespełna 30%). W 2009 roku udział gospodarstw domowych posiadajcych komputer znacznie wzrósł, a skala rozpitoci pomidzy województwami istotnie zmalała. W 2009 roku najwicej gospodarstw wyposaonych w komputer było niezmiennie w województwach: mazowieckim, małopolskim i pomorskim, oraz kujawsko-pomorskim. Dokonujc analizy obliczonych wska ników dynamiki mona zaobserwowa, e najwyszy, prawie dwukrotny wzrost wyposaenia gospodarstw domowych w komputery zaobserwowano w województwach o najniszym wska niku w 2005
roku, czyli województwach Polski wschodniej: witokrzyskim, podlaskim, lubelskim, a take w województwie kujawsko-pomorskim (Tab. 4)
W latach 2005–2009 udział gospodarstw domowych posiadajcych dostp do Internetu znacznie wzrósł, a regionalne zrónicowanie w tym zakresie istotnie obniyło si. Na podstawie przeprowadzonych analiz regionalnych stwierdzono, e niezmiennie od 2005 roku najwicej gospodarstw domowych posiada dostp do Internetu w województwach: małopolskim, mazowieckim, pomorskim oraz lskim, najmniej w województwach: witokrzyskim i lubelskim. Od 2005 roku odsetek gospodarstw domowych posiadajcych dostp do Internetu wzrósł ponad trzykrotnie w województwach kujawsko-pomorskim oraz witokrzyskim, dziki czemu warto wska nika w tych województwach na najniszym poziomie w 2005 roku, w 2009 roku uzyskała warto powyej przecitnej dla kraju (tab. 4).
Tabela 4. WyposaĪenie gospodarstw domowych w wybrane technologie informacyjno-telekomunikacyjne w % ogółu gospodarstw domowych według województw
Województwo
Gospodarstwa domowe wyposaone w komputer osobisty dostp do In-ternetu komputer osobisty dostp do In-ternetu komputer osobisty dostp do In-ternetu komputer osobisty dostp do In-ternetu w % ogółu gospodarstw domowych
2005 2009 Relacja do redniej krajowej w 2009 r. wska nik dynamiki w 2009 r. (2005=100) Dolnolskie 38,8 22,7 59,8 53,6 99,2 102,3 154,1 236,1 Kujawsko-pomorskie 37,0 16,8 63,4 53,7 105,2 102,5 171,4 319,6 Lubelskie 33,4 16,4 56,7 46,0 94,1 87,8 169,8 280,5 Lubuskie 39,9 24,5 62,3 55,9 103,3 106,7 156,1 228,2 Łódzkie 35,1 18,4 55,4 47,0 91,9 89,7 157,8 255,4 Małopolskie 42,7 27,7 63,3 57,4 105,0 109,5 148,2 207,2 Mazowieckie 42,0 26,9 63,8 56,5 105,8 107,8 151,9 210,0 Opolskie 36,4 19,3 60,7 52,5 100,7 100,2 166,8 272,0 Podkarpackie 37,4 22,0 59,5 50,4 98,7 96,2 159,1 229,1 Podlaskie 30,6 19,7 59,6 51,5 98,9 98,3 194,8 261,4 Pomorskie 39,4 24,8 63,8 58,0 105,8 110,7 161,9 233,9 lskie 41,7 27,3 61,8 57,6 102,5 109,9 148,2 211,0 witokrzyskie 30,2 13,5 55,8 43,3 92,6 82,6 184,8 320,7 Warmisko-mazurskie 35,3 17,8 58,1 48,8 96,4 93,1 164,6 274,2 Wielkopolskie 40,2 20,4 60,1 51,0 99,7 97,3 149,5 250,0 Zachodniopomorskie 37,2 20,3 60,4 55,3 100,2 105,5 162,4 272,4 rednia 37,33 21,16 60,28 52,41 100,0 100,0 161,5 247,7 odchylenie standardowe 3,77 4,22 2,74 4,45 X X X X współczynnik zmiennoci (w %) 10,09 19,94 4,55 8,49 X X X X minimum 30,20 13,50 55,40 43,30 X X X X maksimum 42,70 27,70 63,80 58,00 X X X X amplituda waha 1,41 2,05 1,15 1,34 X X X X
ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województw 2006, GUS, War-szawa, 2006; Rocznik Statystyczny Województw 2010, GUS, WarWar-szawa, 2010.
Według najnowszych bada GUS wród przyczyn braku posiadania dostpu do Internetu respondenci najczciej wymieniali brak potrzeby korzystania z Internetu (2009 r. – 20,3%). Stosunkowo czsto wymieniano zbyt wysokie koszty sprztu (w 2009 r. – 12,4)%), brak umiejtnoci (w 2009 r. – 12,2%) oraz zbyt wysokie koszty dostpu (9,6%). Na kolejnych miejscach uplasowały si odpowiedzi: posiadanie Internetu w innym miejscu (3,2%), brak technicznych moliwoci podłczenia do Internetu (2,7%), niech do Internetu (1,9%). Znikomy odsetek respondentów nie korzystajcych z Internetu wskazało jako przyczyn niepełnosprawno oraz wzgldy prywatne lub bezpieczestwa (0,8%). Na podstawie przeprowadzonych analiz mona zaobserwowa e w latach 2005–2009 nastpił dynamiczny spadek odsetka osób wskazujcych powód nie posiadania Internetu typu: zbyt wysokie koszty sprztu, zbyt wysokie koszty dostpu oraz brak technicznych moliwoci podłczenia do Internetu(Rys. 1). Tym samym moe to wiadczy o pozytywnych tendencjach w rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce, bariery zwizane z ponoszeniem kosztów na infrastruktur informacyjn w gospodarstwie domowym s coraz rzadziej wskazywane, a co za tym idzie mniej istotne dla konsumentów. 39,0 35,6 14,7 32,6 7,0 7,8 2,9 20,3 12,4 12,2 9,6 3,2 2,7 1,9 0,8 0,8 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0
brak potrzeby korzystania z Internetu zbyt wysokie koszty sprztu brak umiejtnoci zbyt wysokie koszty dostpu posiadania dostpu do Internetu w innym miejscu brak technicznych moliwoci podłczenia do Internetu niech do Internetu
niepełnosprawno wzgldy prywatne lub bezpieczestwa
2005 2006 2007 2008 2009
Rysunek 1. Powody braku dostĊpu do Internetu w domu w % gospodarstw domowych bez dostĊpu do tej sieci w latach 2005–2009
ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
Na podstawie bada przeprowadzonych przez GUS uzyskano informacje dotyczce czynnoci wykonywanych za pomoc Internetu. Polacy najczciej wykorzystuj Internet do prostych czynnoci, takich: jak korzystanie z poczty elektronicznej (45%), udział w czatach i forach dyskusyjnych (36%), poszukiwanie informacji dotyczcych towarów i usług (29%). Co pity mieszkaniec Polski w wieku 16–74 lata korzystajc z dostpu do Internetu poszukuje informacji dotyczcych zdrowia (22%), korzysta z usług bankowych (21%), pobiera pliki rozrywkowe i gra w gry (20%), słucha radia i oglda telewizj on-line (19%) lub czyta i pobiera czasopism (18%). Zdecydowanie mniej Polaków wykorzystuje Internet do pobierania programów komputerowych oraz korzysta z serwisów powiconych turystyce (14%). Niespełna 9% osób korzysta z Internetu w celu szukania pracy.
Od 2005 roku istotnie wzrósł odsetek mieszkaców Polski wykonujcych róne rodzaje czynnoci dziki posiadaniu w swoim gospodarstwie domowym dostpu do Internetu. Ta pozytywna tendencja wykazuje niewtpliwie zwizek z rozwojem społeczestwa informacyjnego w Polsce. Wane jest aby osoby posiadajce Internet w domu nie tylko wykorzystywały go do najprostszych czynnoci, głównie słucych rozrywce, ale równie w celu korzystania z usług wiadczonych przez przedsibiorstwa, zwizanych z kupnem towarów, zdrowiem, turystyk, a take z usług bankowych (rys. 2).
24,0 15,0 18,0 7,0 6,0 12,0 6,0 13,0 8,0 6,0 5,0 45,0 36,0 29,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 16,0 14,0 9,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0
korzystanie z poczty elektronicznej udział w czatach i forach dyskusyjnych poszukiwanie informacji dotyczcych towarów i usług poszukiwanie informacji dotyczcych zdrowia korzystanie z usług bankowych pobieranie plików rozrywkowych (muzyka, filmy, gry) i granie w gry słuchanie radia i ogldanie telewizji on-line czytanie i pobieranie czasopism pobieranie programów komputerowych (bez gier) korzystanie z serwisów powiconych turystyce szukanie pracy
2005 2006 2007 2008 2009
Rysunek 2. Sposoby wykorzystania z Internetu dla celów prywatnych (w % ogółu osób w wieku 16–74 lata) w latach 2005–2009
ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
Przeprowadzone przez Główny Urzd Statystyczny badania dotyczce sposobów wykorzystania przez ludno dostpu do Internetu potwierdziły si w innych badaniach prowadzonych przez Członków Rady Monitoringu Społecznego pt. Diagnoza Społeczna. Na zadane pytanie respondentom „Prosz poda, czy korzystajc z Internetu wykonywał(a) Pan(i) ponisze czynnoci (kiedykolwiek, ale nie w ostatnim tygodniu)?” najczciej odpowiadano, e uczestniczono w czatach (51%), telefonowano przez Internet (44%) lub uczestniczono w grupach lub forach dyskusyjnych (41)%. Według bada zawartych w Diagnozie Społecznej 2009 najmniejszy odsetek osób tworzył lub publikował własne teksty lub grafiki (26%), korzystał z banku przez Internet (27%), przegldał strony WWW (28%) i tworzył lub modyfikował własn stron WWW lub bloga (29%). Bardziej popularne wród internautów było kupowanie produktów przez Internet (43%), pobieranie lub wypełnianie formularzy urzdowych (40%) i uzyskiwanie informacji ze stron publicznych (40%), rezerwacja biletów np. lotniczych, do kina (39%) oraz szukanie pracy i wysyłanie ofert dotyczcych zatrudnienia (39%) (rys. 3).
50,5 43,6 43,2 41,4 41,1 40,7 39,3 39,0 38,5 38,3 37,9 37,3 36,4 36,0 35,7 35,6 35,0 33,4 33,0 31,2 31,0 29,5 29,3 28,2 27,1 26,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 uczestniczenie w czatach telefonowanie przez internet (VoIP, Skype) kupowanie produktów przez internet (poza aukcjami) uczestniczenie w grupach lub forach dyskusyjnych czytanie gazet przez internet pobieranie lub wypełnianie formularzy urzdowych uzyskiwanie informacji ze stron internetowych instytucji publicznych rezerwacja biletów (np.. Lotniczych, do kina, do teatru) szukanie pracy, wysyłanie ofert dotyczcych zatrudnienia ciganie darmowej muzyki i filmów słuchanie muzyki lub radia przez internet granie w gry sieciowe przez internet ciganie darmowego oprogramowania korzystanie z komunikatorów umoliwiajcych rozmowy ze znajomymi …
ogldanie telewizji przez internet odwiedzanie portali społecznociowych (np.. Nasza Klasa) uczestniczenie w aukcjach internetowych odbywanie wideokonferencji uczestniczenie w kursach lub szkoleniach przez Internet zbieranie materiałów potrzebnych do nauki lub pracy sprawdzanie i wysyłanie poczty elektronicznej (e-mail) korzystanie z internetu i poczty elektronicznej z komputera domowego w …
tworzenie lub modyfikacja własnej strony WWW lub bloga przegldanie stron WWW korzystanie z banku przez internet tworzenie i publikowanie własnych tekstów, grafiki, muzyki lub innej …
Rysunek 3. Sposoby wykorzystania Internetu przez konsumentów
(w % osób korzystających z Internetu) w 2009 roku (ProszĊ podaü, czy korzystając z Internetu wykonywał(a) Pan(i) poniĪsze czynnoĞci (kiedykolwiek)…)
ródło: Opracowanie własne na podstawie Diagnoza Społeczna 2009, Warunki i jako ycia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, WSFiZ, Warszawa, 2009.
Rodzaje czynnoci wykonywanych przez osoby korzystajce z Internetu uzalenione s od uwzgldnianych w przeprowadzonym badaniu „Diagnoza Społeczna” kryteriów ekonomiczno-demograficznych, a zwłaszcza wieku i wykształcenia respondentów. Zaobserwowano, e najwikszy odsetek osób uczestniczcych w czatach, grupach lub forach dyskusyjnych znajduje si w grupie wiekowej do 24 lat oraz z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym lub zasadniczym zawodowym. W grupie wiekowej 25–34 lata internauci relatywnie czciej za pomoc Internetu szukaj pracy, wysyłaj oferty dotyczce zatrudnienia oraz kupuj produkty przez Internet. Podobne czynnoci w zwizku z posiadaniem Internetu zaobserwowano u respondentów z wykształceniem rednim, którzy dodatkowo porównywalnie czciej czytaj gazety przez Internet. Z kolei osoby w grupie wiekowej 45+, a take osoby z wykształceniem wyszym i policealnym relatywnie czciej wykorzystuj Internet do uzyskiwania informacji ze stron internetowych instytucji publicznych, pobieraj lub wypełniaj formularze urzdowe, a take przegldaj strony WWW i czytaj gazety. Wród respondentów z wykształceniem wyszym
i policealnym popularne jest równie kupowanie produktów przez Internet, a take uczestniczenie w czatach.
4. Podsumowanie
Rozwój społeczestwa informacyjnego w Polsce, czyli powszechna ch i umiejtno obywateli, przedsibiorców, uczniów, nauczycieli, urzdników itp. do korzystania z technologii cyfrowych w codziennym yciu społecznym i gospodarczym jest podstaw dla skutecznego rozwoju Gospodarki Opartej na Wiedzy.
Na podstawie przeprowadzonych analiz mona stwierdzi, e wyposaenie w infrastruktur informacyjn oraz dostp do nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych jest na coraz wyszym poziomie. Tym samym nastpuje poprawa jakoci ycia ludnoci poprzez umoliwienie w coraz szerszym zakresie wykorzystania Internetu do komunikowania si i kontaktów społecznych na odległo.
Najwikszym zagroeniem, jakie niesie za sob transformacja do Społeczestwa Informacyjnego i Gospodarki Opartej na Wiedzy, jest problematyka wykluczenia ze społeczestwa. Uwaa si e przyczyn takiego wykluczenia jest zjawisko tzw. digital divide, czyli podział społeczestwa na tych, którzy maj, i tych którzy nie maj dostpu do technik cyfrowych. Przeprowadzone statystyki regionalne wykazały, e z kadym rokiem zmniejsza si przestrzenne zrónicowanie województw pod wzgldem wyposaenia w komputery, a przede wszystkim w dostp do Internetu. Niezmiennie wyposaenie w nowoczesne technologie informacyjne jest na najniszym poziomie w województwach ciany Wschodniej. Dziki realizowanej przez pastwo polskie strategii rozwoju społeczestwa informacyjnego, mona zaobserwowa, e w regionach Polski Wschodniej w ostatnich latach nastpił najintensywniejszy rozwój technologii informacyjnych, w wyniku czego zmniejszył si dystans pomidzy województwami.
Intensywny rozwój Społeczestwa Informacyjnego niewtpliwie wpłynł na zachowania konsumentów. Na podstawie przeprowadzonych analiz zaobserwowano, e dostp do nowoczesnych technologii informacyjnych umoliwił zaspokajanie rónych potrzeb przez konsumentów bez wychodzenia z domu. Tym samym pojawił si nowy trend w stylu ycia ludnoci – domocentryzm, czyli realizowanie konsumpcji w miejscu zamieszkania. Dziki posiadaniu komputera oraz dostpu do Internetu ludno coraz czciej komunikuje si
przyjaciółmi bez wychodzenia z domu, robi zakupy przez Internet, korzysta z usług bankowych oraz zaspokaja potrzeby kulturowe, owiatowe czy te dotyczce ochrony zdrowia.
Bibliografia
[1] Bangemann M., Recommendations to the European Council: Europe and the global information society, Brussels, European Commissio 1994.
[2] Diagnoza Społeczna2009, Warunki i jakoĞü Īycia Polaków, Raport, pod red. J. Czapiskiego i T. Panka, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2009.
[3] Masuda Y., The information society as post-industrial society, Washington: World Future Society 1983.
[4] Nowak J.S., SpołeczeĔstwo informacyjne – geneza i definicje, [w:] praca zbiorowa pod redakcj J.S. Nowaka, G. Bli niuka: SpołeczeĔstwo informacyjne, PTI – Oddział Górnolski, Katowice 2005.
[5] Sartorius W.: SpołeczeĔstwo informacyjne i gospodarka oparta na wiedzy w Polsce Wschodniej, Cyfrowa Polsca dla kaĪdego w Polsce Wschodniej, MRR, Warszawa 2008. [6] SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010,
Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2010.
[7] Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA, Warszawa 2008.
[8] Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiĊbiorstwach i gospo-darstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa 2010.
[9] http://www.stat.gov.pl.
[10] http://www.mswia.gov.pl/strategia. [11] http://www.mrr.gov.pl.
EQUIPMENT OF HOUSEHOLDS WITH NEW INFORMATION TECHNOLOGIES AND MANNERS OF THEIR UTILIZATION BY CONSUMERS
Summary
Research concerning equipment of enterprises and households with basic infor-mation and communications technologies, is one of most important problems con-nected with the information society. Nowadays, the basic infrastructure ICT, such as desktop computers and laptops and access to the Internet have become articles of daily use for the majority of households. Development of new information and com-munications technologies has become a common way manner to meet consumers’ basic demands and it has contributed to occurrence of new trends in the behavior of consumers.
Keywords: information society, computers, internet, households, E-consumer
Anna Murawska Zofia Wyszkowska
Katedra Ekonomiki, Organizacji i Zarzdzania Wydział Zarzdzania
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Kaliskiego 7; 85-796 Bydgoszcz
e-mail: anna.murawska@utp.edu.pl zofiawyszkowska@cps.pl
