WYDARZENIA Reforma szkolnictwa wyższego łącząca naukę z gospodarką

Reforma szkolnictwa wy¿szego ³¹cz¹ca naukê z gospodark¹

odby³o siê spotkanie Akademickiego Klubu Obywatels-kiego im. Prezydenta Lecha KaczyñsObywatels-kiego. Goœæmi spe-cjalnymi posiedzenia byli minister nauki i szkolnictwa wy¿szego Jaros³aw Gowin i podsekretarz stanu dr Piotr Dardziñski. Rozmowy mia³y na celu konsultacje nt. refor-my szkolnictwa wy¿szego ze œrodowiskiem akademickim. Minister opowiedzia³ o za³o¿eniach planowanych zmian i celach dzia³ania ministerstwa.

Pierwszym elementem d³ugofalowych dzia³añ resortu jest zmniejszenie biurokracji w nauce.

Za³o¿eniom nowej ustawy przyœwiecaj¹ trzy podsta-wowe priorytety.

Priorytet 1. Nowa konstytucja polskiej nauki – czyli nowa ustawa o szkolnictwie wy¿szym i nauce. Planowane zmiany na uczelniach wy¿szych to:

1. Nowy algorytm finansowania, czyli uniezale¿nienie finansowania od iloœci studentów, który ma zakoñczyæ masowoœæ na uczelniach wy¿szych, a zwiêkszyæ jakoœæ kszta³cenia.

2. Powstanie Narodowej Agencji Wymiany Akademic-kiej. Instytucja ma stworzyæ system wspó³pracy miêdzyna-rodowej i system stypendialny. Podstawowym zadaniem agencji bêdzie odwrócenie trendu „drena¿u mózgów”, a wrêcz œci¹ganie naukowców do nas. Ma siê te¿ staraæ o to, ¿eby do kraju wrócili m³odzi naukowcy, którzy wyjechali za granicê.

Priorytet 2. Budowa pomostu miêdzy œwiatem nauki i gospodarki. Reforma jest wpisana w plan zrów-nowa¿onego rozwoju ministra Mateusza Morawieckiego.

1. Proces ³¹czenia nauki z przedsiêbiorczoœci¹ – zosta-nie wprowadzone ustawodawstwo, które wspomo¿e przed-siêbiorców w prowadzeniu badañ i dzia³alnoœci badawczo--rozwojowej dziêki obni¿aniu kosztów, czyli p³aceniu ni¿szych podatków.

2. Projekt doktoratów wdro¿eniowych – ustawa w Sej-mie – od 2017/2018 dla osób, które chc¹ siê poœwiêciæ badaniom przeznaczonym dla przedsiêbiorców. Magistrant uruchomiaj¹c swój przewód doktorski, zatrudnia siê u przed-siêbiorcy, ustalaj¹c program zadañ, a nastêpnie z pro-motorem tworzy z niego agendê badawcz¹, która musi spe³niaæ wszystkie wymagania procesu doktorskiego.

Kolejnym kropkiem jest udzia³ w konkursie o jedno z 500 stypendiów rocznie o wysokoœci 2450,00 PLN. Dofi-nansowanie jest czteroletnie, dziêki temu uczelnia bêdzie mia³a szybko promuj¹cych siê doktorów. Stypendium bêdzie ewaluowane co roku po osi¹gniêciu „kamieni milo-wych”, a w przypadku nierealizowania jego etapów – zatrzymywane. Mo¿e ono nawet podlegaæ zwrotowi, gdy za³o¿enia doktoratu nie zostan¹ spe³nione. Dodatkowo jeœli badania bêd¹ prowadzone w laboratoriach uczelni, ministerstwo przygotowuje program rycza³towego pokry-cia kosztów wykorzystania tych laboratoriów.

3. Reforma instytutów badawczych – czyli stworzenie ³¹cznika miêdzy uczelniami i przedsiêbiorcami, którym ma byæ Narodowy Instytut Technologiczny (NIT). Powstanie

on z konsolidacji obecnych instytutów naukowych, ale nie wszystkich. NIT ma byæ zorientowany na komercjalizacjê badañ, natomiast kariera naukowa bêdzie realizowana na uczelniach wy¿szych i ewentualnie w instytutach Polskiej Akademii Nauk. Powstanie nowej jednostki jest planowa-ne pod koniec bie¿¹cego roku. Ma to te¿ u³atwiæ przep³yw kadry naukowej miêdzy uczelniami a NIT, zaœ dorobek naukowy Narodowego Instytutu Technologicznego bêdzie bardziej afiliowany na uczelniach.

Dodatkowo zosta³a podniesiona punktacja za patenty i patenty wdro¿eniowe w ramach realizowanej parametry-zacji uczelni.

Narodowe Centrum Badañ i Rozwoju – tam stopniowo s¹ dokonywane coraz wiêksze zmiany, kóre bêd¹ siê sku-pia³y na projektach strategicznych, programach sektoro-wych, jak równie¿ na systemie ewaluacji projektów.

Priorytet 3. Spo³eczna odpowiedzialnoœæ nauki. Wy-prowadzenie nauki z „wie¿y z koœci s³oniowej”, populary-zowanie odkryæ naukowych i budowanie w Polakach œwia-domoœæ wagi wiedzy naukowej i œwiadomoœci potrzeby reformy szkolnictwa wy¿szego:

– uniwersytety dla dzieci; zosta³ uruchomiony system grantowy, do konkursu zg³osi³o siê prawie 200 uczelni, z czego 90 zosta³o dofinansowanych;

– powsta³ system grantowy dla uniwersytetów trzecie-go wieku;

– we wspó³pracy z Centrum Nauki Kopernik zosta³ zainicjowany program Naukobusów, czyli mobilnych la-boratoriów naukowych, które je¿d¿¹ do szkó³ wiejskich;

– zostan¹ stworzone Strefy Odkrywania Wiedzy Aktywnej (SOWA), czyli Minicentra Nauki Kopernik. Pro-gram ma byæ uruchomiony z okazji 100–lecia odzyskania niepodleg³oœci przez Polskê. Strefy maj¹ powstawaæ w miastach powiatowych, poza oœrodkami akademickimi.

Kszta³t nowej ustawy

Ustawa ma po³¹czyæ w sobie obecne Prawo o szkolnic-twie wy¿szym, ustawê o stopniach i tytule naukowym, ustawê o zasadach finansowania nauki. Odrêbny akt praw-ny powstanie prawdopodobnie tylko dla Polskiej Akademii Nauk, ale jeœli dojdzie do konsensusu naukowego i poli-tycznego, to PAN zostanie objêta nowym Prawem o szkol-nictwie wy¿szym. Planowana ustawa ma byæ du¿o mniejsza i mieæ charakter ramowy, tak ¿eby jak najwiêcej pozosta-wia³a do regulowania na poziomie statutów i aktów wew-nêtrznych uczelni, przez co zwiêkszy siê realnie ich autonomia, oczywiœcie stawiaj¹c na kryteria projakoœcio-we. Ma byæ wyodrêbniona grupa wiod¹cych uczelni ba-dawczych (ok. 10–20 i bêd¹ kszta³ci³y du¿o mniejsz¹ licz-bê studentów ni¿ obecnie).

Maj¹ równie¿ zajœæ zmiany w systemie wy³aniania w³adz uczelni. Wspólnota akademicka na tych samych zasadach wy³ania Senat uczelni, a ten Radê Powiernicz¹ z³o¿on¹ w 49% z przedstawicieli wspólnoty akademickiej, zaœ w 51% z osób spoza niej (np. wybitnych wychowanków, 145

Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 3, 2017

przedsiêbiorców, autorytetów moralnych). Wy³oniona Rada Powiernicza og³asza konkurs na rektora, który winien byæ naukowcem, ale równoczeœnie dobrym menad¿erem.

Rektor bêdzie wskazywa³ prorektorów i dziekanów, ¿eby unikn¹æ obecnej sytuacji, ¿e uczelnie s¹ luŸn¹ federa-cj¹ wydzia³ów, które s¹ czêsto ze sob¹ skonfliktowane.

Podmiotem do nadawania stopni i tytu³ów naukowych bêd¹ ca³e uczelnie, a nie wydzia³y, tak aby mog³y siê one w³¹czaæ w konkurowanie ze szkolami wy¿szymi na ca³ym œwiecie.

Stopnie naukowe i œcie¿ka awansu naukowego Po pierwsze likwidacja Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytu³ów ze wzglêdu na jej anachronizm, a czêsto odgry-wanie przez ni¹ negatywnej roli poprzez blokoodgry-wanie karier niepokornych naukowców.

Habilitacje przetrwaj¹ w zmienionej formie, albo zostan¹ zast¹pione du¿ym doktoratem. Radykalnie zmieni zmniejszy siê liczba uczelni uprawnionych do nadawania stopnia doktora. Prawo to bêdzie powi¹zane nie z kryteria-mi iloœciowykryteria-mi, takikryteria-mi jak odpowiednia liczba profeso-rów, a wy³¹cznie z prowadzeniem rzeczywistych badañ. Mog³oby to prowadziæ do parametyzacji szkó³ wy¿szych.

Doktoraty zdobywane na wydzia³ach wybranych uczelni dawa³by uprawnienia do prowadzenia samodziel-nej dzia³alnoœci naukowej w momencie uzyskania przez badacza presti¿owych grantów miêdzynarodowych albo grantów w Narodowym Centrum Nauki.

Po czêœci spotkania, podczas której zosta³y zreferowa-ne za³o¿enia reformy, nast¹pi³ czas na pytania. Minister Jaros³aw Gowin udziela³ na nie krótkich odpowiedzi.

Kszta³t nowej ustawy ma byæ w krótce ustalony.

Dominik Krasowski

146