Edward Ozorowski
"Des neue Volk Gottes : Entwürfe",
Joseph Ratzinger, Düsseldorf 1970 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 298-300
298
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JEz a g a d n ie ń n a jb a r d z ie j d y s k u to w a n y c h . S tą d te ż jeg o w y p o w ie d ź je s t s w o is ty m g ło se m w d y s k u s ji i ta k ją c h y b a n a le ż y tr a k to w a ć . S ła w a a u to r a , je g o p o w a g a i a u to r y te t n a u k o w y , a n a s tę p n ie zw ięzło ść u j ę cia o ra z b e z k o m p ro m is o w e z a jm o w a n ie s ta n o w is k a w k w e s tia c h k o n tr o w e r s y jn y c h zło ży ły się n a n ie w ą tp liw ą p o p u la r n o ś ć k s ią ż k i w ś ró d c z y te ln ik ó w ., I tr z e b a p rz y z n a ć , że po p rz e c z y ta n iu o d k ła d a się ją z w ię k s z y m z a d o w o le n ie m , a n iż e li w s p o m ia n e n a p o c z ą tk u dzieło z b io ro w e B i l a n z d e r T h e o lo g ie . J e ż e li b o w ie m o bu p o z y c jo m m o ż n a z a rz u c ić f r a g m e n ta r y c z n o ś ć to w w y p a d k u k s ią ż k i C o n g a ra b ę d z ie to fr a g m e n ta ry c z n o ś ć m n ie j ro z w le k ła , u z a s a d n io n a ty tu łe m , c h a r a k te r e m i w y tk n ię ty m celem . E d w a r d O z o r o w s k i J o s e p h R a t z i n g e r , Des n e u e V o l k G o ttes . E n t w ü r f e z u r E k k l e sio lo g ie , D ü s s e ld o rf 1;97Ό, P a tm o s — V e rla g , s. 434. N ie je s t b e z w y m o w y fa k t, że p o m im o p ra w d z iw e g o z a le w u l i t e r a tu r y e k le z jo lo g ic z n e j w o s ta tn ic h c z a sa c h k s ią ż k a J. R a t z i n g e r a u k a z a ła się po ra z d ru g i w o d s tę p ie z a le d w ie je d n e g o r o k u . N ależy p rz y p u s z c z a ć , iż o p o p u la r n o ś c i teg o d z ie ła i o w ie lk im n a ń p o p y c ie z a d e c y d o w a ło n ie ty lk o n a z w is k o a u to r a , lecz ró w n ie ż w y b ó r p r o b le m a ty k i o ra z sp o só b je j o p ra c o w a n ia . J . R a tz in g e r n a le ż y do czo ło w y ch w sp ó łc z e s n y c h ek le z jo lo g ó w . P o z y c ję tę z d o b y ł so b ie z je d n e j s tro n y p o p rz e z so lid n e s tu d iu m i n ie p r z e r w a n ą w p r o s t p r a c ę d y d a k ty c z n o -b a d a w c z ą , z d ru g ie j p rz e z sw e b e z k o m p ro m is o w e z a a n g a ż o w a n ie w n a jw a ż n ie js z e s p r a w y K o ścio ła. O d 1957 r., tz n . od c z a su sw e j h a b ilita c ji, w y k ła d a ł d o g m a ty k ę i te o lo g ię f u n d a m e n ta l n ą w F re is in g , w la ta c h 1959— 1963 te o lo g ię f u n d a m e n t a l n ą w B o n n , w 1963'— 1966 d o g m a ty k ę i h is to r ię d o m g a tó w w M ü n s te r, w re s z c ie od 1966 r. je s t p ro f e s o re m ty c h ż e p rz e d m io tó w w T ü b in gen. N a d to b r a ł u d z ia ł w c h a r a k te r z e d o ra d c y k a r d y n a ł a F r i n g s a w p ra c a c h S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. O w o cem ty c h d łu g o le tn ic h w y s iłk ó w tw ó rc z y c h je s t w ie le d z ie ł z z a k re s u h is to rii d o g m a tó w i w s p ó ł cze sn e j te o lo g ii, tłu m a c z o n y c h n a ró ż n e ję z y k i, w ty m ró w n ie ż n a j ę z y k p o ls k i (W p r o w a d z e n i e w c h r z e ś c i j a ń s t w o , K r a k ó w 1970).
J a k k o lw ie k p re z e n to w a n a tu k s ią ż k a je s t z b io re m jeg o a r ty k u łó w p u b lik o w a n y c h p rz e d te m w ró żn eg o r o d z a ju c z a so p ism a c h i d z ie ła c h z b io ro w y c h , to je d n a k p rz e z to n ie tr a c i w e w n ę tr z n e j sp o isto ś c i i n i e o d z o w n e j je d n o ś c i, w ła ś c iw e j p ra c o m m o n o g ra fic z n y m . R e z u lta t te n
u d a ło się a u to r o w i o sią g n ą ć d z ię k i o d p o w ie d n ie m u d o b o ro w i te m a tó w i m e to d y c z n e m u u k ła d o w i m a te r ia łu . S tą d też, m im o iż a u to r z a s tr z e
g a się w p o d ty tu le , że c h o d z i je d y n ie o szk ice z e k le z jo lo g ii, to w rz e c z y w is to ś c i o tr z y m u je się z w a r ty w y k ła d n a u k i o K o ściele, w p ra w d z ie n ie k o m p le tn e j, a le n a p e w n o w n o sz ą c e j i tw ó rc z e j. I ta k ro z d z ia ł I (A u s der G e s c h ic h t e d e r E k k l e s i o l o g i e ), z a w ie ra ją c y ry s h i
[
27
]
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE299
s to ry c z n y e k le z jo lo g ii ze z w ró c e n ie m sz c zeg ó ln ej u w a g i n a d o k tr y n ę T y k o n iu s z a i św . A u g u s ty n a o ra z w p ły w z a k o n ó w ż e b ra c z y c h n a n a u k ę o p ry m a c ie p a p ie s k im , s p e łn ia ro lę sw o iste g o w p ro w a d z e n ia - w s tę p u , k tó r e o r ie n tu je c z y te ln ik a w n a jw a ż n ie js z y c h p u n k ta c h z a p a ln y c h n a u k i o K o śc ie le w je j d z ie jo w y m ro z w o ju . R o z d z ia ł II n o si w p ra w d z ie ty tu ł „K o śció ł i jeg o u r z ę d y ” (K i r c h e u n d ih r e Ä m t e r ) , a le b y n a jm n ie j n ie o g ra n ic z a się do su c h e g o je d y n ie w y k ła d u o s tr o n ie in s ty tu c jo n a ln e j te j b o s k o - lu d z k ie j w s p ó ln o ty . Z n a le ź ć p rz e c ie ż w n im m o ż n a , p oza o m ó w ie n ie m p ro b le m a ty k i p r y m a tu , so b o ru i k o le g ia ln o ś c i b is k u p ó w , u j ę cie w n o w y m ś w ie tle is to ty K o śc io ła , sp o so b u jeg o is tn ie n ia w św ie c ie o ra z k w e s tii p rz y n a le ż n o ś c i i z w ią z a n e j z ty m p r o b le m a ty k i z b a w ie n ia . R o z d z ia ł I I I z o s ta ł z a ty tu ło w a n y „K o śció ł i r e f o r m a K o ś c io ła ” (K ir c h e u n d K i r c h e n r e f o r m ) i ja k k o lw ie k z a w ie r a rz e c z y w iś c ie w ie le c e n n y c h m y ś li n a te m a t m o żliw o ści, sz a n s i p e r s p e k ty w o d n o w y K o śc io ła w ś w ie tle p o s ta n o w ie ń V a tic a n u m I I , to je d n a k n ie p o p r z e s ta je ty lk o n a ty m . J e s t w n im ró w n ie ż m o w a o ś w ię to ś c i K o śc io ła i o ro li, ja k ą o d g ry w a w ty m w z g lę d z ie życie p ra w d z iw ie c h rz e ś c ija ń s k ie o ra z o s to s u n k u K o śc io ła do ś w ia ta i w y p ły w a ją c y c h z teg o k o n se k w e n c ja c h . R o z d z ia ł IV p e łn i f u n k c ję sw o is te g o z a k o ń c z e n ia . R a tz in g e r jeszcze r a z w ró c ił w n im do p r o b le m a ty k i z b a w ie n ia w K o śc ie le i p rz e z K o ściół, a n a s tę p n ie p rz e s z e d ł do szczeg ó ło w y ch w n io sk ó w p ły n ą c y c h z ta k p r z y ję te j te z y . K o n ie c z n o ść K o śc io ła do z b a w ie n ia — to p rz e d e w s z y s t k im p o s t u la t w ła śc iw e g o r o z u m ie n ia p o s ła n n ic tw a m is y jn e g o K o ścio ła, jeg o s to s u n k u do in n y c h w y z n a ń , re lig ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h i całego w ogóle ś w ia ta . W te n sp o só b ro z d z ia ł IV s ta ł się rz e c z y w iś c ie z w o r n ik ie m łą c z ą c y m w je d n ą cało ść p o szczeg ó ln e lin ie w y k ła d u . N a k o ń c u z n a jd u je się s k o ro w id z o so b o w y , rze c z o w y i te k s tó w b ib lijn y c h .P o m y s ł w y d a w a n ia w je d n y m to m ie z w ią z a n y c h ze s o b ą te m a ty c z n ie a r ty k u łó w p o s ia d a o b o k n ie w ą tp liw y c h z a le t p e w n e m a n k a m e n ty . J e s t ic h w z a s a d z ie n ie w ie le . B ąd ź co b ą d ź w ty m w y p a d k u w s z y s tk ie a r ty k u ły p is a ł a u to r n ie z w y k le u ta le n to w a n y . Z a u w a ż y ć m o ż n a p e w n ą n ie ró w n o ś ć w o p ra c o w y w a n iu p ro b le m ó w : je d n e p o tr a k to w a n o w s p o sób z b y t sz k o ln y , in n e z n o w u z b y t s w o b o d n ie , z ro z m a c h e m z a c z e p ia ją c y m o w iz jo n e r s tw o . N ie k tó r e a r ty k u ły z o sta ły n a p is a n e p rz e d V a tic a n u m II, s tą d ze z ro z u m ia ły c h w z g lę d ó w d o m a g a ją się u z u p e łn ie n ia o p o s ta n o w ie n ia teg o ż S o b o ru , ch o cia ż w w ię k sz o ś c i — tr z e b a p r z y z n a ć — z a w ie r a j ą n a u k ę c ią g le a k tu a ln ą , u ję t ą o ry g in a ln ie i p r z e d s ta w io n ą n ie k ie d y n ie m a l po m is trz o w s k u . T a k ż e s tr o n a fo r m a ln a k sią ż k i d o m a g a się p e w n y c h p o p ra w e k . A u to r n p . k o rz y s ta o b fic ie ze s k ró tó w , a n ie p o d a je ic h w y ja ś n ie n ia . N a to m ia s t n a k o ń c u z a m ie ś c ił aż d w a in d e k s y o so b o w e, w k tó r y c h n ie p o trz e b n ie p o w ta r z a n a z w is k a ty c h sa m y c h a u to r ó w . Z a u w a ż o n e u s t e r k i n ie p r z e k r e ś la ją w sz a k ż e w a rto ś c i d z ie ła . J e s t ono n a p e w n o p o z y c ją c e n n ą , g o d n ą u w a g i i p o s ia d a ją c ą tr w a łe m i e j sce w li te r a t u r z e e k le z jo lo g ic z n e j. S z k o d a ty lk o , że b a r i e r a ję z y k o w a ,
300 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [28] j a k ą je s t d la P o la k ó w ję z y k n ie m ie c k i, n ie p o z w a la n a jeg o ro z p o w s z e c h n ie n ie w n a s z y m k r a j u . E d w a r d O z o r o w s k i S t u d i a W a r m i ń s k i e , t. 8, O lsz ty n 1971, W a rm iń s k ie W y d a w n ic tw o D ie c e z ja ln e , ss. 528.
1. Do n ie w ą tp liw ie u d a n y c h p rz e d s ię w z ię ć W a rm iń s k ie g o W y d a w n ic tw a D ie c e z ja ln e g o n a le ż ą p u b lik o w a n e p rz e z n ie ro c z n ik i S t u d i a W a r m i ń s k i e , n a ła m a c h k tó r y c h u k a z a ło się i w d a ls z y m cią g u u k a z u je się w ie le c e n n y c h ro z p r a w i a rty k u łó w . J a k k o lw ie k b o w ie m ro c z n ik te n r e p r e z e n tu je w p rz e w a ż n e j m ie rz e d o ro b e k m ło d e g o ś r o d o w is k a n a u k o w eg o D ie c e z ji W a rm iń s k ie j i sw o ją u w a g ę k o n c e n tr u je g łó w n ie n a p r o b le m a ty c e z w ią z a n e j z ty m re g io n e m , to je d n a k n ie w p a d a w lo k a ln y p a r ty k u la r y z m , a p rz e c iw n ie z d o b y w a się n a p e w ie n u n iw e r s a lizm , u s iłu ją c słu ż y ć n a w łasiny sp o só b ro z w o jo w i n a u k i w P o lsce. U m iło w a n ie w ła sn e g o te r e n u n ie p rz e s z k a d z a p o sz c z e g ó ln y m a u to r o m w id z ie ć s p r a w całe g o k r a j u . S tą d te ż b a d a n ia ich , n ie k ie d y b a rd z o w y c in k o w e , m ie sz c z ą się w o g ó ln y c h r a m a c h n a u k i p o ls k ie j i p o s ia d a ją o d c ie ń n a ro d o w e g o p a tr io ty z m u . N a p o c z ą tk u 1972 r. u k a z a ł się 8 -m y z k o le i to m S t u d i ó w W a r m i ń s k i c h , k tó r y z a w ie r a 11 a r ty k u łó w w d z ia le „ r o z p r a w y ” , 2 p o z y c je w d z ia le „ m a t e r i a ły ” , 1 re c e n z ję o ra z s k o ro w id z e (osobow y, n a z w g eo g ra fic z n y c h , rz e c z o w y , b ib lijn y , p r a w n y i rę k o p isó w ). S w o im i ra m a m i o b ją ł on sz e ro k i w a c h la r z p r o b le m a ty k i, p o c z ą w sz y od z a g a d n ie ń z d z ie d z in y ź ró d ło z n a w s tw a , p o p rz e z m u z y k o lo g ię , filo z o fię , te o lo g ię , p ra w o k a n o n ic z n e , po so cjo lo g ię i p e d a g o g ik ę . M a m y w ię c ta m r o z p r a w k ę b p a J. O b ł ą к a o o d n a le z io n y m rę k o p is ie Ig n a c e g o K ra s ic k ie g o pt. P r a w d z i w a p o w i e ś ć o k a m i e n i c y n a r o ż n e j w K u k o r o w c a c h (s. 5— 48), n a s tę p n ie 2 a r t y k u ły ks. J . S i a n к i z d z ie d z in y m u z y k o lo g ii (B a r o k o w e o r g a n y z X V I I I w i e k u na te r e n ie d ie c e z ji w a r m i ń s k i e j , s. 49— 83, M e n z u r a c j a o r g a n ó w k a t e d r a l n y c h w e F r o m b o r k u , s. 463—491), d a le j szczeg ó ło w ą a n a liz ę w y p o w ie d z i V a tic a n u m II n a te m a t a p o s to la tu w ie rn y c h (ks. Z. L i e d m a n n, A p o s t o l a t w i e r n y c h a w a r to ś c i z i e m s k i e w ś w i e t l e u c h w a ł S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II , s. 85— 114) i u b ó s tw a e w a n g e lic z n e g o (ks. A. S e t l a k , U b ó s t w o e w a n g e l i c z n e w ś w i e t l e d o k u m e n t ó w S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II , s. 115— 146), w re s z c ie s tu d ia z p r a w a k a n o n ic z n e g o n a o d c in k u h is to rii n a u k i o s z a f a rz u s a k r a m e n tu c h rz tu (ks. J . P o d o l e c k i , S z a f a r z s a k r a m e n t u c h r z t u od S o b o r u T r y d e n c k i e g o do c z a s ó w n a j n o w s z y c h , s. 147— 223) i z a g a d n ie ń k a n o n ic z n eg o p o s tę p o w a n ia k a rn e g o (ks. T. P a w l u k , Z z a g a d n i e ń k a n o n i c z n eg o p o s t ę p o w a n i a k a r n e g o , s. 225— 311). A u to r o s ta tn ie g o a r ty k u łu , ks. 'Г. P a w lu k , w y p o w ie d z ia ł się jeszcze ra z , w „ m a t e r i a ła c h ” , n a te m a t s t r u k t u r y r a d y k a p ła ń s k ie j (S t r u k t u r a r a d y k a p ł a ń s k i e j , s. 493—502). Z in n y c h d z ie d z in za m ie sz c z o n o w o m a w ia n y m to m ie sz k ic e h is to ry c z n e o s z tu k a c h w y z w o lo n y c h w p is m a c h K a s jo d o r a (ks. M. L o h r , Z a g a d
