Czarne ziemie Równiny Tarnobrzeskiej na tle zmian stosunków wodnych gleb tego obszaru

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X I, N R 1, W ARSZA W A 19M>

ZBIG N IE W KLIM O W ICZ

CZARNE ZIEMIE RÓWNINY TARNOBRZESKIEJ NA TLE ZMIAN STOSUNKÓW WODNYCH GLEB TEGO OBSZARU

Z akład G leb o zn a w stw a In sty tu tu N auk o Z iem i, UM CS w L u b lin ie

W ST ĘP

W literaturze gleboznawczej, szczególnie zagranicznej, czarne ziemie nie zajm ują zbyt wiele miejsca. Stosunkowo najczęściej pisze się o czar­ nych ziemiach tropikalnych zalegających na dużych powierzchniach, a wśród nich o tzw. czarnych glebach baw ełnianych (black cotton soils), w ystępujących w Indiach.

Czarne ziemie średnich szerokości geograficznych lub im podobne są często zaledwie wspominane w pracach badaczy zagranicznych. Zresz­ tą nie wszystkie czarne ziemie przez nich opisywane odpowiadają k ry ­ teriom, jakie dla tych gleb ustalili gleboznawcy polscy. Prace nad czar­ nym i ziemiami w Polsce dotyczyły głównie gleb zajm ujących z reguły stosunkowo duże powierzchnie.

W ystępowanie czarnych ziem w północnej części K otliny Sandom ier­ skiej stwierdzone zostało już w latach pięćdziesiątych, w czasie opraco­ w yw ania Mapy Gleb Polski w skali 1:300 000. Dotychczasowe badania traktow ały je bardzo ogólnie. Pierw sze bardziej szczegółowe badania przeprow adzili na tym terenie w latach sześćdziesiątych U z i а к i P o m i a n [12]. A utorzy wydzielili m.in. ważniejsze zasięgi czar­ nych ziem oraz podali ich ikrótką charakterysty k ę i genezę. Na czarne ziemie K otliny Sandom ierskiej zwrócił również uwagę S t r z e m s k i [П], określając je jako gleby młode, ukształtow ane w ostatnich dziesiątkach lat z łąkowych gleb „sm użnych”. A utor podkreślił jedno­ cześnie inwazję czarnych ziem, będącą niezwykle czułym wskaźnikiem spadku poziomu wód gruntow ych i ogólnego wysuszenia gleb.

164

ziem K otliny Sandomierskiej w naw iązaniu d.o zmian stosunków wod­ nych gleb. Zbadanie zależności między charakterem stosunków wodnych badanego obszaru a genezą i właściwościami w spom nianych gleb jest zasadniczym celem niniejszej pracy.

M A T E R IA Ł Y I M E TO D Y K A

Badania terenowe przeprowadzono w latach 1975-1977 głównie w oparciu o zgeneralizowane i pomniejszone do 1:25 000 mapy glebowo- -rolnicze. Chodziło przede wszystkim o zbadanie morfologii gleb (w 73 profilach) na całym terenie, ze szczególnym uwzględnieniem siedmiu w ybranych powierzchni (Zakrzów, Miechocin — rys. 3, Suchorzów, Grę­ bów, Tarnow ska Wola — rys. 4, Nowy N art i Kawęczyn), kartow anie gleb (odkrywki i wiercenia zasięgowe-pomocnicze), wykonanie przekro­ jów niwelacyjno-geologicznoglebowych na sześciu powierzchniach (po­ minięto Nowy N art) o łącznej długości 10 300 m, zebranie próbek gle­ bowych do analiz laboratoryjnych oraz rejestrację stosunków wodnych, a także w yw iady z miejscową ludnością.

Dużą pomoc w zrealizowaniu opracowania stanow iły w yniki badań stosunków wodnych K otliny Sandomierskiej w ykonane przez zespół pracowników Zakładu H ydrografii UMCS w Lublinie, mapy glebowo- rolnicze 1:5000 sporządzone przez Wojewódzkie Biuro Geodezji i U rzą­ dzeń Rolnych w Rzeszowie, a także w yniki badań nad glebami byłego pow iatu tarnobrzeskiego (płn.-zach. część Równiny Tarnobrzeskiej) opracowane przez U z i a k a i P o m i a n a [12].

W oparciu o zebrane m ateriały przeprowadzono badania laborato­ ryjne najw ażniejszych właściwości fizycznych i chemicznych gleb oraz wykonano prace kam eralne. Podstaw ą charakterystyki czarnych ziem są w yniki oznaczeń w ykonanych następującym i metodami: skład me­ chaniczny metodą areom etryczną Bouyoucosa w m odyfikacji Casagran- de’a i Prószyńskiego (piasek wydzielono na sitach), ciężar właściwy metodą piknom etryczną, ciężar objętościowy i porowatość kapilarną z użyciem cylindrów Kopecky’ego, porowatość ogólną z ciężaru rzeczy­ wistego i objętościowego, porowatość niekapilarną z różnicy porow a­ tości ogólnej i porowatości kapilarnej objętościowej, przepuszczalność według Ziemnickiego, łatw o przysw ajalny fosfor i potas metodą Egnera w m odyfikacji Riehma, węglan w apnia przy użyciu aparatu Scheiblera, pH elektrom etrycznie, substancję organiczną przez żarzenie, próchnicę metodą Tiurina, skład związków próchnicznych metodą analizy frak ­ cyjnej Boratyńskiego i Wilka.

Badania mikromorfologiczne przeprowadzone zostały w Zakładzie Gleboznawstwa Akademii Rolniczej we W rocławiu przy użyciu cienkich szlifów glebowych według Kowalińskiego.

Czarne ziemie Równiny Tarnobrzeskiej 165

O G Ó L N A C H A R A K T E R Y ST Y K A TER EN U B A D A Ń

B adany obszar znajduje się w w idłach Wisły i Sanu. W ogólnych zarysach odpowiada regionowi Równiny Tarnobrzeskiej (o tzw. symbolu dziesiętnym 452.45) i jedynie na południu wchodzi nieznacznie w obręb Płaskow yżu Kolbuszowskiego. Ponadto jedna z większych powierzchni badanych czarnych ziem znajduje się na granicy Płaskow yżu Tarnow ­ skiego i Niziny Nadwiślańskiej.

Pod względem geologicznym jest on związany z zapadliskiem k ar­ packim. Na kam bryjskim podłożu zalega dość gruba w arstw a utworów mioceńskich, w stropie których w ystępuje sarm at będący bezpośred­ nim podłożem czwartorzędu. Sarm at, to przede wszystkim iły krako- wieckie i piaski w apniste zalegające bezpośrednio pod podłożem utw o­ rów czwartorzędowych i wychodzące w północno-zachodniej części rów ­ niny niemalże na powierzchnię. Czwartorzęd stanowią plejstoceńskie osady polodowcowe, głównie piaski i gliny zwałowane oraz żwiry. Utwo­ ry holoceńskie są zasadniczo zbudowane z piasków wydmowych i pia­ sków rzecznych. Skałam i m acierzystym i dla czarnych ziem są więc w ogromnej większości różnego rodzaju piaski czwartorzędowe podścielo­ ne niekiedy utw oram i mocniejszymi, głównie iłami mioceńskimi.

Współczesna rzeźba K otliny Sandomierskiej naśladuje rzeźbę przed- lodowcową z siecią większych dolin. Podstaw owym i jednostkam i morfo­ logicznymi kotliny są szerokie, akum ulacyjne rów niny terasow e oraz tzw. guzy denudacyjne — płaskowyże. Teren Równiny Tarnobrzeskiej stanowi rozległą i bardzo mało urozmaiconą płaszczyznę o wysokościach bezwzględnych w granicach 150-215 m n.p.m., pochyloną bardzo łagod­ nie ku północy oraz ku osiom dolin Wisły i Sanu [3].

W K otlinie Sandom ierskiej średnie roczne sum y opadów w latach 1951-1970 wyniosły dla badanego obszaru 600-650 mm. Według M i c h ­ n y i P a c z o s a [9] suma opadów wiosennych (III, IV i V) mieści się tu w granicach 135-140 mm, co stanowi przeciętnie około 20-25% sumy opadów rocznych. Odpowiednio dla lata w artości te wynoszą 220- -230 mm (około 40% sum y rocznej), dla jesieni 110-120 mm (około 20% sumy rocznej) i dla zimy wartości osiągające zaledwie 110 mm. Śred­ nie miesięczne tem p eratu ry pow ietrza w latach 1951-1970 wyniosły: dla stycznia — 3,8 i dla lipca 18,5; średnia roczna w ty m sam ym okre­ sie — 7,9°C.

Zbiorowiska leśne K otliny Sandom ierskiej zostały na przestrzeni wieków poważnie przetrzebione (rys. 1). Wycinanie lasów związane z postępującym osadnictwem miało najwcześniej miejsce głównie w pa­ sie nadw iślańskim (międzyrzecze Wisły i Trześniowki) i częściowo nad Sanem. Z czasem zaczęło się ono przesuwać w kierunku centralnym badanego obszaru.

zdecydowa-166 Z. Klimowicz

R ys. 1. Z m ian y u ży tk o w a n ia g leb (w ed łu g M. D o b ro w o lsk iej, za k tu a lizo w a n e)

i — g le b y w z ię te pod u p raw ę rolną do k o ń ca XIV w ie k u , 2 — w X V i XVI w ie k u , 3 — w X V II i X VIII w ie k u , 4 — w X IX i X X w ie k u , 5 — g le b y w s p ó łc z e śn ie pod la sa m i

C h an ges in lan d u se (after M. D ob row olsk a, a fter actu a liza tio n )

1 — so ils farm ed prior to th e end o f th e 14th c en tu ry , 2 — in th e 15th and 16th cen tu ries, 3 — in th e 17th and 18th cen tu r ie s, 4 — in th e 19th and 20th c e n tu ries, 5 — so ils w h ic h are

to d a y u n d er fo rests

nie dom inuje sosna, porastając największe powierzchniowo osady pias­ ków czwartorzędowych oraz liczne wydmy. Jodła, która na badanym terenie w ystępuje w sąsiedztwie buka, jest egzemplarzem dość rzadkim, porastającym głównie gleby gliniaste, często spiaszczone. W ystępuje ponadto świerk, niekiedy również grab, dąb, brzoza, olcha i inne. W miejscach niższych zanika buk i jodła, a pojawia się las mieszany, po­ nadto różne typy bagien i łąk są często porośnięte olszyną. Dość licznie w ystępujące starorzecza i zakola odcięte od wód płynących porasta ro­ ślinność łęgowa. W wielu jednak miejscach bujna niegdyś roślinność łę­ gowa z pięknym i okazami topoli czarnej i topoli białej ustąpiła miejsca gęstym zbiorowiskom zarośli wierzbowych i wiklin.

W pokryw ie glebowej omawianego terenu zdecydowanie najw ięk­ szy udział m ają gleby bielicowe piaskowe. Wiąże się to niew ątpliw ie z kw aśnym środowiskiem, na które główny w pływ m ają ubogie w związki zasadowe skały m acierzyste oraz pokrycie roślinnością lasów iglastych. W takich w arunkach, jak wiadomo, proces bielicowy przebiega

Czarne ziemie R6wniny Tarnobrzeskiej ₁₆₇ najefektyw niej. W w ym ienionym typie gleb najw iększy procent zaj­ m ują gleby bielicowe piaskowe w ytw orzone z piasków luźnych i słabo gliniastych. Znacznie mniejsze powierzchnie zajm ują gleby bielicowe wytw orzone z piasków gliniastych oraz z glin zwałowych, lekkich i śre­ dnich, a także z piasków naglinowych. Dość duży procent powierzchni zajm ują również mady lekkie, średnie i ciężkie, szczególnie na rozle­ głej terasie zalewowej Wisły. W dalszej kolejności należałoby wymienić gleby mułowo-bagienne i gleby torfow e w ytw orzone z torfów torfow isk niskich, nie dolinowych. Czarne ziemie i gleby murszowe zajm ują na

omawianym terenie stosunkowo niewielki obszar (kilka procent w sto­ sunku do całej powierzchni). Inne gleby (na przykład w ytw orzone z utw orów pyłowych) w ystępują na omawianej rów ninie sporadycz­ nie [12].

Z M IA N Y ST O SU N K Ó W W O D N Y C H JA K O G ŁÓ W NA PR Z Y C Z Y N A P O W ST A N IA C ZA R N Y C H ZIEM

Na ogół wśród gleboznawców polskich panuje dość zgodny pogląd na genezę i właściwości czarnych ziem. Zalicza się je razem z glebami m urszowymi do klasy gleb pobagiennych. Główną przyczynę pow stania tych gleb widzi się zatem w natu ralny m bądź sztucznym osuszeniu da­ wniej zabagnionych obszarów, gdzie dom inującym procesem glebotw ór- czym był proces darniowoglejowy. Stąd też poziomy gruntowoglejowe nie należą w tych glebach do rzadkości.

Wielu badaczy zwraca uwagę na dość częste w ystępow anie w pro­ filu czarnych ziem węglanu w apnia, co wiąże się z dużym na ogół wy- syceniem kompleksu sorpcyjnego zasadami i odczynem zbliżonym do obojętnego. Odnosi się to przede w szystkim do czarnych ziem właści­ wych. Dodatkowym czynnikiem m usiały być bogate w substancję o r­ ganiczną osady bagienne lub pojeziorne.

K ształtowanie się czarnych ziem jest procesem ciągle aktualnym . Stąd duży procent wśród badanych gleb Równiny Tarnobrzeskiej zaj­ m ują czarne ziemie młode, często „niedokształcone” ze względu na n ie­ daw ne osuszenie, z dużą zawartością sübstancji organicznej i mające niekiedy właściwości czarnych ziem murszowatych. Gleby te różnią się dość znacznie od czarnych ziem „dojrzałych”, kształtow anych przez dłu­ gi okres, zawartością i charakterem próchnicy, stru k tu rą, odczynem i innym i właściwościami fizyczno-chemicznymi. Powstanie czarnych ziem jest w ynikiem przeprow adzonych na omawianym terenie pod k o ­ niec ubiegłego i na początku obecnego stulecia m elioracji odw adniają­ cych, które w płynęły na znaczne osuszenie terenu, przejaw iające się m.in. w obniżeniu poziomu wód gruntow ych.

Początek osadnictwa w Kotlinie Sandomierskiej miał miejsce w p a ­ sie nadw iślańskim (międzyrzecze Wisły i Trześniówki), a częściowo ta k ­

168 z. Klimowicz

że nad Sanem. Obszar ten został zasiedlony do końca XIV wieku, m u­ siał być więc w m iarę suchy, bo osadnicy omijali piaski i obszary pod­ mokłe. Toteż najsilniej i najdłużej postęp osadnictwa ham owały bagna, które utrzym yw ały się aż do końca XVIII w ieku na znacznych obsza­ rach wideł Wisły i Sanu [5, 7].

W ezbrane po większych ulewach rzeki Łęgu i Trześniówki, prow a­ dzące wody „kwaśne i rdzaw e”, stagnow ały przez wiele miesięcy na polach i łąkach, zakwaszając glebę i uniemożliwiając upraw ę roślin [7].

Wody gruntow e w ystępują w K otlinie Sandomierskiej w utw orach czwartorzędowych zalegających na wodoszczelnych iłach krakowieckich. Ustalono, że swobodne zwierciadło wody gruntow ej na większości omawianego teren u sięga lub znajduje się poniżej 2 m [13]. Zgodne z tym są w yniki pomiarów autora, przeprow adzonych w latach 1975- 1977 w miesiącach letnich i wczesną jesienią, a więc wtedy, gdy odle­ głość do wody jest na ogół zbliżona do w artości średnich rocznych. Stwierdzono jednocześnie, że w znacznej liczbie odkryw ek glebowych woda w ystępuje na głębokości 1 m, a niekiedy naw et mniejszej. Wy­ soki poziom wody gruntow ej zaznaczył się przede w szystkim w tzw. czarnych ziemiach młodych, w ytw orzonych z piasków słabo gliniastych i gliniastych (przeważnie całkowitych). Niżej w ystępujące lustro wody stwierdzono w bezpośrednim sąsiedztwie k oryta Sanu, w pobliżu środ­ kowej i częściowo górnej części Łęgu, a także wyspowo w bliskim są­ siedztwie doliny Wisły, gdzie w ystępują czarne ziemie właściwe oraz czarne ziemie zdegradowane [13]. Zasadnicza zmiana sieci wodnej po­ legała na znacznym wzroście liczby i całkowitej długości strug wod­ nych, szczególnie w części zachodniej omawianego terenu. Największy wzrost cieków miał miejsce w byłym powiecie mieleckim (o 234%).

Prace odwadniające w K otlinie Sandomierskiej przeprow adzano już w połowie ubiegłego w ieku [7]. Jednak nasilenie tych prac nastąpiło w w yniku ustaw y z roku 1884. Regulacją objęto wówczas większe rzeki K otliny: Trześniówkę, Mokrzyszówkę, Dąbrówkę i Łęg. Dużym zmia­ nom uległy także koryta Wisły i Sanu. Począwszy od końca ubiegłego wieku zaczęto obwałowywać system atycznie największe rzeki: Wisłę, San, Łęg i Trześniówkę [13].

Przyczynę znacznego zm niejszania się powierzchni m okradeł widzą ■badacze w powszechnie przeprow adzanych na tym terenie zabiegach m elioracyjnych, gdzie przez wzrost gęstości linii odpływu uległa rów ­ nież zm niejszeniu liczba zbiorników wodnych, co w konsekwencji dopro­ wadziło do obniżenia zwierciadła wody podziemnej o 1-2 m, a w w ięk­ szych odległościach od koryt rzecznych o 1-1,5 m.

Już na początku obecnego stulecia dochodziło do przesuszenia gleb i przekształcenia ich w nieużytki. Z drugiej strony podkreśla się jedna-k, że w skutek obniżenia poziomu wody zaskórnej wartość gruntów zwięk­ szyła się o 10 do 100%, a naw et w yjątkow o do 300%.

Czarne ziemie Równiny Tarnobrzeskiej 169’

Prace m elioracyjne, które na omawianym terenie trw ają do chwili obecnej, zmieniły w poważnym stopniu ch arak ter stosunków wodnych na Równinie Tarnobrzeskiej [13]. W sumie zbytnie odwodnienie dopro­ wadziło do nadm iernego i niekorzystnego z p u n k tu widzenia gospodarki rolnej osuszenia teren u na znacznej powierzchni Równiny Tarnobrze­ skiej.

PO D ZIA Ł C ZA RN YC H ZIEM, ICH R O ZM IESZCZENIE ORAZ W A R U N K I W Y STĘ PO W A N IA

W oparciu o opracowaną przez PTG System atykę Gleb Polski z ro­ ku 1974 wyodrębniono na omawianym terenie następujące p o d typy i gatunki czarnych ziem:

— czarne ziemie właściwe w ytworzone z: piasków słabo gliniastych, bardzo lekkie, piasków gliniastych lekkich, lekkie, piasków gliniastych mocnych, lekkie, glin lekkich silnie spiaszczonych, średnie, glin lekkich słabo spiaszczonych, średnie, glin średnich, ciężkie,

glin ciężkich, bardzo ciężkie, iłów, bardzo ciężkie,

utw orów pyłowych zw ykłych (lekkie lub średnie); — czarne ziemie zdegradowane wytworzone z:

piasków słabo gliniastych, bardzo lekkie, piasków gliniastych lekkich, lekkie, piasków gliniastych mocnych, lekkie, glin lekkich silnie spiaszczonych, średnie, glin lekkich słabo spiaszczonych, średnie, glin średnich, ciężkie,

utw orów pyłowych zw ykłych (lekkie lub średnie);

— czarne ziemie murszow ate w ytworzone na piaskach luźnych i słabo- gliniastych.

P rzy wydzieleniu czarnych ziem właściwych kierowano się głównie zaw artością próchnicy, miąższością poziomu A x oraz odczynem.

Podstaw ą wydzielenia czarnych ziem zdegradowanych była przede w szystkim stosunkowo niska próchniczność (średnio poniżej 2,5% w poziomach A 1)1 mniejsza miąższość (w porów naniu z czarnym i ziemiami właściwymi) poziomu próchnicznego, niższe pH w całym profilu, a także ■mniej poziomów zaw ierających węglan wapnia. K ryterium tym nie od­

powiadają jednak niektóre gleby, zwłaszcza powierzchni Suchorzów — w stosunku do węglanów i odczynu, gleby Grębowa — co do odczynu, oraz gleby Nowego N artu — w przypadku miąższości poziomu próch­ nicznego.

170 Z. Klimowicz

(Należy podkreślić, że czarne ziemie zdegradowane Równiny Tarno­ brzeskiej nie zawsze odpowiadają kryteriom ustalonym dla nich przez PTG . Największą różnicę 'stanow i brak w wielu badanych glebach po­

ziomu akum ulacji próchnicy z cecham i wmywania (А гВ ).

Czarne ziemie m urszow ate zajm ują stosunkowo nieznaczną powierz­ chnię wśród czarnych ziem Równiny Tarnobrzeskiej. Z ajm ują one z re­ g u ły niższe położenie, a głębokość do wody nie przekracza 1 m. Czarne

ziemie m urszow ate spotyka się w bliskim sąsiedztwie nisko położonych łąk oraz cieków wodnych.

C zarne ziemie rozsiane są prawie po całej Równinie Tarnobrzeskiej, z w yjątkiem jej części centralnej pokrytej wydmam i oraz najniższej — północnej w sam ych widłach Wisły i Sanu i zajętej przez mady. Szcze­ gólne jednak zagęszczenie omawianych gleb m a miejsce w części po­ łudniowej i zachodniej Równiny (rys. 2).

Ze zbadanych profilów glebowych w obrębie siedmiu powierzchni do czarnych ziem właściwych zaliczono wszystkie profile Kawęczyna,

R ys. 2. R o zm ieszczen ie czarn ych ziem

a — p o w ierzch n ie w y d z ie lo n e do badań szczeg ó ło w y ch : l — Z akrzów , 2 — M iech ocin , 3 — S u ch orzów , 4 — G rębów , 5 — T arnow ska W ola, 6 — N o w y N art, 7 — K aw ęczyn ; b — p rzek rój,

с — nr o d k r y w k i (poza ob ręb em p o w ierzch n i w y d z ie lo n y c h )

D istrib u tio n o f b lack ea rth s

a — areas se le c te d fo r d eta ile d stu d ies: 1 — Zakrzów , 2 — M iech ocin , 3 — S u ch orzów , 4 — •Grębów, 5 — T arnow sk a WoJa, 6 — N o w y N art, 7 — K aw ęczyn ; b — c r o ss-se c tio n , с — N o. o f

Z. Klimowicz ₁₇₁

Hys. 3. R ozm ieszc7en ie cza rn y ch ziem — p o w ierzch n ia M iechocin (uproszczone) 1 — czarne ziem ie w ła śc iw e , 2 — czarne z iem ie zd eg ra d o w a n e, w y tw o rzo n e: 3 — z p ia sk ó w słab o g lin ia sty c h , 4 — p ia sk ó w g lin ia sty c h , 5 — g lin lek k ich , 6 — g lin śred n ich , 7 — u tw o ró w

p y ło w y c h , 8 — zn ak u tw o r ó w p y la sty c h , C—D — przek rój, • 23 — nr o d k ry w k i

D istrib u tio n (sim p lified ) of b lack ea rth s — M iechocin area

I — proper b la ck ea rth s, 2 — degrad ed b lack earth s, d ev elo p ed from : 3 — w e a k ly lo a m y sands, 4 — lo a m y san d s, 5 — lig h t loam s, 6 — m ed iu m loam s, 7 — silt fo rm a tio n s, 8 —

sy m b o l o f s ilt form a tio n , С—D — cr o ss-se c tio n , • 23 —■ N o. o f so il ou tcrop

II (spośród 13) profilów Tarnow skiej Woli oraz m niej więcej połowę profilów pozostałych powierzchni.

'Największą liczbę profilów o cechach czarnych ziem zdegradowa­ nych .stwierdzono na obszarze międzyrzecza Wisły i Trześniówki (w strefie przykraw ędziowej doliny Wisły); są to powierzchnie: Zakrzów, Miechocin (powierzchnia typow a dla zachodniej części rów niny, rys. 3) i Suchorzów.

Czarne ziemie m urszow ate stw ierdzono jedynie na powierzchni T ar­ nowska Wola (rys. 4), zajm ującej bardziej centralne położenie Równiny Tarnobrzeskiej i najniższe nad poziomem morza na badanej Równinie. Wilgotność profilów tych gleb jest tu większa niż w wyżej wyróżnio­ nych podtypach.

Profile znajdujące się poza w spom nianym i powierzchniami i zgrupo­ wane głównie we wschodniej części badanego obszaru zaliczono do czar­ nych ziem właściwych (około 50°/o) oraz czarnych ziem zdegradowanych. Sporadycznie w ystępują również czarne ziemie murszowate.

Na ogół większość czarnych ziem właściwych zajm uje pod wzglę­ dem wysokości n.p.m. położenie pośrednie między czarnym i ziemiami zdegradowanym i i czarnym i ziemiami murszowatym i. Również wody

R ys. 4. R ozm ieszczen ie czarn ych ziem — p ow ierzch n ia T arn ow sk a W ola (uproszczona)

1 — czarn e zie m ie w ła śc iw e, 2 — czarne ziem ie zd egrad ow an e, 3 — czarn e zie m ie m urszow ate, w y tw o r z o n e z: 4 — p ia sk ó w słabo g lin ia sty c h , 5 p ia sk ó w g lin ia sty ch , 6 — g lin lek k ich , 7 — g lin śred n ich , 8 — znak u tw o ró w p y la sty c h , I — j — p rzekrój, • 59 — nr o d k ry w k i

'D istribution (sim p lified ) o f b lack ea rth s — T arn ow sk a W ola area

I — proper b lack earths, 2 — degraded b lack earth s, 3 — m ucked b lack earths; d ev elo p ed from : 4 — w e a k ly loam y sands, 5 — lo a m j sands, 6

lig h t loam s, 7 — m ed ium loam s, 8 — sy m b o l o f silt form a tio n s, I — j — cro ss-sec tio n , • 59 — No. of soil outcrop

17 2 Z . K li m o w ic z

Czarne ziemie Równiny Tarnobrzeskiej 173

gruntow e w czarnych ziemiach właściwych w ystępują płycej (szczegól­ nie w strefie przykraw ędziowej Wisły) niż w czarnych ziemiach zde­ gradow anych, a nieco głębiej niż w czarnych ziemiach murszow atych. iNa podstawie w ykonanych przekrojów niwelacyjno-geologicznogle- bowych (na sześciu badanych powierzchniach) podjęto próbę ustalenia zależności między morfologią badanych gleb (przede wszystkim miąż­ szością poziomu próchnicznego) a rzeźbą terenu.

A nalizując wspomniane przekroje trudno jest się dopatrzeć w yraź­ nych zależności między rzeźbą terenu a miąższością poziomu akum u- lacyjno-próchnicznego. Należy to tłumaczyć -warunkami pow staw ania czarnych ziem, a także bardzo małymi spadkami terenu uniemożliwia­

jącym i erozię gleby i nam yw anie (rys. 5-7).

Do najw yżej położonych należą przekroje: Miechocin i Suchorzów.

R ys. 5. P rzek rój „ M iech o cin ” (C -D )

J — n iw e la c y jn y , I I — g le b o w y , I I I — g e o lo g ic z n y ; 1-16 — p u n k t y b a d a ń , (27) — n r o d k r y w k i, D w — c z a rn e z ie m ie w ła ś c iw e , D z — c z a rn e z ie m ie z d e g ra d o w a n e , a — p o z io m p r ó c h n ic z y A j, b — p o z io m p r ó c h n ic z n y z c e c h a m i w m y w a n ia A ±B lu b p o z io m - p r ó c h n ic z n y z c e c h a m i s k a ły m a c ie r z y s te j A jC , с — p o z io m w y m y w a n ia A g lu b p o z io m p rz e m y c ia A3# d — p o zio m w m y w a n ia B , e — s k a ła m a c ie r z y s ta C, f — w a r s tw y p o d ś c ie la ją c e D, g — p ia s e k , h — g lin a ,

i — ił

C ro ss-sectio n „ M iec h o c in ” ( C - D )

ï — le v e llin g cross se ctio n , I I — so il cr o ss-se c tio n , I I I g e o lo g ic a l cro ss-sec tio n ; 1-16 — in v e s ti­ g a tio n stan d s, (27) — N o. o f so il ou tcrop , D w — proper b la ck earth s, D z — degrad ed b lack earth s; a — h u m u s horizon A J# b — h u m u s h orizon w ith illu v ia l fea tu re s A ^B or h u m u s h o rizo n w ith p aren t rock fe a tu r e s А ±С, с — e lu v ia l or le ssiv a g e horizon Ag, Ag, d — illu v ia l h o rizo n B , e — p a ren t rock C, f — u n d e r ly in g le y e r s D; g — sand, h — loam , I — cla y

R ys. 6. Przekrój „S u ch orzów ” (E -F)

1-24 — p u n k ty b a d a ń , (37) — n r o d k ry w k i; in n e o z n a c z e n ia ja k w ry s. 5

C orss-s e c tio n „ S u ch orzów ” (E - F )

Z. K lim ow ic z

R y s.s 7. P rzek rój „T arnow ska W ola” ( I - J )

1-23 — p u n k ty badań, (45) — nr od k ryw k i; in n e ozn a czen ia ja k w rys. 5

C ro ss-sectio n „T arn ow sk a W ola” (I-J)

{-23 — in y e stig a tio ji stan d s, (45) — N o. o f so il outcrop; otfcer e x p la n a tio n s — se e F ig. 5

C za rn e zie m ie R ów nin y T ar n o b rz es k ie j 17 5»

176 Z. Klimowicz.

Mą ja one największe deniwelacje (do 11 m), a także spadki terenu. Duże zróżnicowanie, szczególnie w przypadku Suchorzowa,. wykazuje budowa geologiczna. Miąższość poziomu próchnicznego nierzadko prze­ kracza 0,5 m. Na przekroju Suchorzów najw yraźniej spośród pozosta­ łych zaznacza się poziom А гС lub A XB. Odmienny ch arak ter m ają prze­ kroje Grębów i Tarnow ska Wola zajm ujące bardziej centralną część Równiny. Wysokość n.p.m. należy tu do najniższych, a deniwelacje terenu w ahają się zaledwie od 1 do 1,5 m. Małe zróżnicowanie w yka­ zuje budowa geologiczna, a miąższość poziomu próchnicznego jest nie­ wielka (ok. 35 cm) i bardzo wyrównana.

C H A R A K T E R Y S T Y K A C Z A R N Y C H Z I E M M AKRO- I MIKROMORFOLOGIA

P r o f i l 6 (Suchorzów) — czarna ziemia właściwa, bardzo lekki skłon w kierunku N-W, upraw na

A v 0-20 cm — poziom ornopróchniczny, czam oszaraw y, piasek gli­

niasty lekki pylasty, układ lekko zwięzły, przejście niewyraźne;

А г 20-50 cm — poziom pró-chniczny, ciemnoszary, prawie czarny, pia­ sek gliniasty lekki, słabo wilgotny, układ lekko zwię­ zły, przejście wyraźne;

С 50-60 cm — poziom skały m acierzystej, jasnoszary, piasek słabo gliniasty, w ilgotny, praw ie mokry, układ jw., p rzej­ ście wyraźne;

Dg 60-160 cm — poziom skały podścielającej z cechami opadowoglejo-wyrni, rdzawostalowy, niżej stalowordzawy, ił, od 150 cm silnie reaguje z HC1.

P r o f i l 74 (M iech o cin )— czarna ziemia zdegradowana, bardzo nie­ znaczny skłon, upraw na

A p 0-25 cm — poziom ornopróchniczny, ciemnoszary, piasek glinia­ sty mocny, słabo wilgotny, układ lekko zwięzły, przej­ ście niew yraźne;

Ai 25-45 cm — poziom próchniczny, ciemnoszary, praw ie czarny, pia­ sek gliniasty mocny pylasty z domieszką żwirów i k a­ mieni północnych, układ zwięzły;

A XC 45-56 cm — poziom próchniczny z cechami skały m acierzystej, ciem noszary z brudnożółtym odcieniem, glina lekka pylasta, liczne północne kamienie, układ zwięzły; D poniżej 56 cm — poziom skały podścielającej, brudnożółtostalowy, nie­

liczne szare zacieki, ił pylasty, od 115 cm reaguje z HC1.

P r o f i l 3 (Tarnowska Wola) — czarna ziemia m urszow ata, teren pła­ ski, w pobliżu nieco niżej położonej łąki, pole orne

C z a r n e zi emi e R ó w n i n y T a r n o b r z e s k i e j ₁₇₇

R y s . 8. M i k r o m o r f o l c j m c z a r n e j : ieir i w ł a ś c i w e j , p r o f i l 6

а , b — p o zio m A p (5-15 cm ), z ia r n a s z k ie le tu o z n a c z n y m sto p n iu o b to c z e n ia . S u b . ^ n c j a o r g a ­ n ic z n a o s t r u k tu r z e z g ru ź io n e g o m u llic o lu . F ra g m e n t m u llic o lu i h u m ic o iu o ta c z a ją c e g o n ie ­ k tó r e z ia r n a k w a rc u . P o w ię k sz e n ie 48X, a — n ik o le ró w n o le g łe , b — n ik o le sk rz y ż o w a n e c, d — p o zio m A 1 (30-40), z ia r n a k w a r c u p o łą c z o n e p la z m ą z b u d o w a n ą przedf* w .-zy stk im z m u llic o lu i h u m ic o iu . P la z m a ty p u a rg illa s e p ic . R ó ż n y s to p ie ń o b to c z e n ia e le m e n tó w sz k ie ­ le to w y c h . P o w ię k sz e n ie 4 8X, с — n ik o le ró w n o le g łe , d — s k rz y ż o w a n e , e, f — p o zio m A^C (50-60 cm i, z ia rn a k w a r c u z n ie w ie lk ą d o m ie sz k ą s u b s ta n c ji ila s to - p r ć c h n ic z n e j. P o w ię k sz e n ie

<!8X e — n ik o le ró w n o le g le , f — n ik o le sk rz y ż o w a n e r v ü i c k r o m o r p h o l o g y o f p r o p e r b l a c k e r t h , p r o f i l e N o . 8

a, b — h o riz o n A p (5-15 cm ), s k e le ta l g r a in s w ith a h ig h r o u n d in g d e g re e . O rg a n ic m a tte r w ith th e stru ctu re o f cru m b ed m u llico l. F ragm en t of m u llic o l and h u m ic o l c o a tin g so m e

q u artz g ra in s. E n la rg em en t 4 8 X , a — p a r a lle l polarizers, b — cro ssed p olarizers, с , d — h orizon (30-40 cm ), quartz gra in s c o n n e c te d b y p lasm a b u ilt m a in ly from m u llic o l and h u m ico l. P lasm a o f th e a rg illa sep ic ty p e . D iffe r e n t rou n d n in g d eg ree of sk e le ta l elem en ts. E n largem en t 48X, с — p a r a lle l p o la rizers, d — cro ssed polarizers, e, f — horizon A^C (50-60 cm ), quartz g rain s w ith a slig h t a d m ix tu re o f cla y e y -h u m o u s su b sta n ce. E n la rg em en t 48X, e — p a ra llel

p o la rizers, / — crossed p olarizers 12 — R o czn ik i g leb o zn a w cze

178 Z. Klimowicz

R y s . 9. M i k r o m o r f o l o g i a c z a r n e j z i e m i z d e g r a d o w a n e j , p r o f i l 71

а, b — p o zio m A p (5-15 cm ), d u ż e z ia r n a s z k ie le tu b a rd z o d o b rz e o b to c z o n e n a Ile p la z m y

o s t r u k t u r z e a g rilla s e p ic . O r to p o ry p o c h o d z e n ia b io lo g ic z n e g o . P o w ię k s z e n ie 48x , a -■ n ik o le r ó w n o le g łe , b — n ik o le s k rz y ż o w a n e , c, ci — p o zio m A^C (47-55 cm ), p la z m a o s t r u k t u r z e a g r illa s e p ic z w y r a ź n y m i f r a g m e n ta m i la ttis e p ic u , m e ta - o rto p o r y . P o w ię k sz e n ie 48X, с — n ik o le ró w n o le g łe , ćL — n ik o le s k rz y ż o w a n e , e, j — p o zio m D (80-90 cm ), p la z m a o s tr u k t u r z e la ttis e p ic . S ła b o z a z n a c z o n e o to c z k i i c e c h y p o d o to c z k o w e , w y r a ź n e m e ta - o rto p o r y . P o ­

w ię k s z e n ie 48X, e — n ik o le ró w n o le g łe , f — n ik o le s k rz y ż o w a n e M i c r o m o r p h o i o g y o f d e g r a d e d b l a c k e a r t h , p r o f i l e N o . 74

a, b — h o riz o n A p (5-15 cm ), b ig s k e le te d g ra in s , v e r y w e ll r o u n d e d , a g e in s t p la s m a w ith th e s t r u c t u r e o f a g rilla s e p ic . O rth o p o re s of b io lo g ic a l o rig in . E n la rg e m e n t 4 8 / , a — p a r a lle l p o la riz e rs , b — c ro ss e d p o io riz e rs , c , cl — h o riz o n A ^ C (47-55 cm ), p la s m a w ith th e s t r u c t u r e o f a g rilla s e p ic , w ith d is tin c t f ra g m e n ts of la ttis e p ic , m e ta - o rth o p o r e s . E n la rg e m e n t 4 8X, с — p a r a lle l p o la riz e rs , d — c ro sse d p o la riz e rs , e, / — h o riz o n D (80-20 cm ), p la s m a w ith th e s t r u c ­ tu r e of la ttis e p ic . W e a k ly m a r k e d r o u n d e d g r a in s a n d s u b r a o u n d in g f e a tu re s , d is tin c t m e ta -

M ik ro m o rfo lo g ia c z a r n e j z ie m i w ła ś c iw e j, p r o f i l n i 6 - M icrom orphology o f p ro p e r b la c k e a r t h , p r o f i l e No. 6

T a b e l a 1

Poziom g en ety cz n y G e n e tic h o riz o n

Ap /0 - 2 0 cm/ A1 /2 0 -5 0 о т / С /5 0 -6 0 cm/

Cechy m ilcro m o rfo lo g iczn e / j e d n o s t k i o p iso w e/ M ic ro m o rp h o lo g ic a l f e a t u r e s / d e s c r i p t i o n u n i t s / ' i ' " ...- ... .. 1 3 4 S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w ej: S o l i d s o i l p a r t i c l e s : Sz k le l e t / z i a r n a m i n e r a l n e / S k e l e t a l p a r t i c l e s / m in e r a l g r a i n s /

duże z i a r n a kw arcu n a o g ó ł d o b rz e ob­ to c z o n e , p o w ie rz c h n ia z i a r e n s p ęk a n a b i g q u a r tz g r a i n s , u s u a l l y w e l l - r o u n - d e d , f i s s u r e d s u r f a c e o f g r a i n s

z ia r n a kv7arcu na o g ó ł dobrze ob to ­ c zo n e, n ie k tó r e mają spękane po­ w ie rz c h n ia

q u a r tz g r a i n s m a in ly w e ll-ro u n d e d , some o f f i s s u r e d s u r f a c e

duże z i a r n a kw arcu d o b rze o b to ­ c z o n e , z i a r n a s z k i e l e t u bez sub­ s t a n c j i p i® n e n tu ją c y c h b i g q u a r tz g r a i n s , m a in ly w e l l - ro u n d e d , s k e l e t a l g r a i n s w ith o u t p i g n e n t i n g s u b s ta n c e s Plazm a Plasm a c z ę ś c i i l a s t e z d om ieszką s u b s t a n c j i p r o c h n ic z n e j, k t ó r a o ta c a a czacem n i e k t ó r e z i a r n a m in e ra ln e c la y e y p a r t i c l e s w ith an a d m ix tu re o f humus s u b s ta n c e , som etim es c o a t i n g some m in e r a l g r a i n s

c z ę ś c i i l a s t e z d o m ieszk ą su b sta n * p ro c h n ic z n e j i n ie w ie lk ą z a w a rto ­ ś c i ą związków ż e l a z a

c la y e y p a r t i c l e s w ith an a d m ix tu re o f hiunus s u b s ta n c e and low c o n te n t o f i r o n compounds m ała z a w a rto ś ć c z ę ś c i i l a s t y c h m in e ra ln y c h i o rg a n ic z n y c h low c o n te n t o f c la y e y , m in e r a l and o r g a n ic p a r t i c l e s S u b s ta n c j a o rg a n ic z n a O rg an ie m a tte r m u l l i c o l i h u m ic o l, b a rd z o rz a d k o h u m is k e l

m u l l i c o l and h u m ic o l, v e ry seldom hu­ m is k e l m u l l i c o l i h u m ico l m u l l i c o l and h u m ic o l m u l l i c o l s ła b o z g ru ź lo n y m u l l i c o l , w eakly crumbed Wolne p r z e s t r z e n i e F re e s p a c e s głów ne o r to p o r y , rz a d k o m e ta p o ry , u - forraowane n i e r e g u l a r n i e m a in ly o r th o p o r e s , seldom m e ta p o re s o f i r r e g u l a r shape o r to - m e ta p o r y , uformowane n ie r e g u ­ l a r n i e o r th o - m e ta p o r e s o f i r r e g u l a r shape n i e r e g u l a r n i e uformowane i r r e g u l a r l y sh ap ed S to su n e k r o z d z i a ł u c z ę ś c i g ru b ­ szy ch do c z ę ś c i d r o b n ie js z y c h , c / f

R a tio betw een th e c o a r s e r and f i n e r p a r t i c l e s d i s t r i b u t i o n

" C h i t o - e n a u l i c psammi/humopeI й » f r a g ­ m enty r o z d z i a ł u p o r f i r o s k e l i c z n e go " C h ito - e n a u lio psamm i/humope1” , f r a g ­ ment s o f p o r p h y r o s k e lic s e p a r a t i o n

"C h ito n ic -p sam m i/h u m o p e l", czasem f r a g n e n ty r o z d z i a ł u p o r f i r o s k e - lic z n e g o " C h ito n ic -p s a m m ic /h u m o p e l" , some­ tim e s fr a g m e n ts o f p o r p h y r o s k e lic " C h ito n ic -p s a m ra i/h u m o p o l" ,o /f n a o g ó ł lu ź n y "C h ito n ic -p s a m m ic /h u m o p e l" , c / f u s u a l l y o f lo o s e n e d shape Budowa poziom u - H o riz o n s t r u c t u r e

Budowa- plazm y - Plasm a s t r u c t u r e a r g i l l a a e p i c - a r g i 1 1 a s e p io a r g i l l a s e p i o - a r g i l l a s e p i o a r g i l l a s e p i o - a r g i l l a s e p i o Budowa plazmy i s z k i e l e t u

Plasm a and s k e le to n s t r u c t u r e

zaglom e rowana n ie j e d n o ro d n ie n o n -u n ifo rm ly a g g lo m e ra te d

zaglom erow ana n ie je d n o r o d n ie n o n -u n ifo rm ly a g g lo m e ra te d b r a k z ag lo m ero w an ia w yraźnego no d i s t i n c t a g g lo m e r a tio n s C za rn e zi em ie R ó w n in y Tarnobrzeskiej ч 1 7 9

cd. tabeli 1

1 2 3 4

S p e c ja ln e cech y glebowo: S p e c i a l s o i l f e a t u r e s :

O to c z k i

Rounded ro c k fra g m e n ts wokół g ru b sz y ch m in e ra ln y c hrz a d k ie o to c z k i i l a s t o - p r ó c h n i c z n e т а ге clay ey -h u m o u s c o a t i n g s aro u n d c o a r s e r m in e r a l g r a i n s rz a d k ie o to c z k i i l a s t o - p r ó c h n i c z n e w okół g ru b s z y c h m in e ra ln y c h r a r e clay ey -h u m o u s c o a t i n g s aro u n d c o a r s e r m in e r a l g r a i n s b r a k , frag m e n ty zo s z k is l:- у-эт bez o to c z e k ло s p e c i a l f e a t u r e s , fr?.;;-? ; t s w ith s k e l e t a l p a r t i c i o £ •./u.thout c o a t in g s Cechy podotoczkowe S u b ro u n d in g f e a t u r e s nob ra k b ra kno nobre.k Nowotwory 1 m ik ro k o n k re c je New f o r m a tio n s and m ic ro - c o n c r e t i o n s b a rd z o r z a d k ie plamy związków ż e l a - l a z a v e ry r a r e p a tc h e s o f i r o n compounds r z a d k ie plamy 1 k o n k re c je o r g a - n l c z n o - ż e i a z i s t e o k s z t a ł t a c h n i e ­ re g u la rn y c h r a r e o r g a n i c - f e r r u g i n e o u s p a tc h e s and c o n c r e t i o n s o f i r r e g u l a r shape b ra k no K a n a lik i

T u b u les o form ach n ie r e g u la r n y c h b i o g e n i c z - nego p o c h o d ze n ia I r r e g u l a r l y s h a p e d , o f b io g e n ic o r i g i n form y n i e r e g u l a r n e p o c h o d z e n ia b i o - g e n ic z n s g o i r r e g u l a r form s o f b io g e n ic o r i g i n n i e r e g u l a r n e na ekv.tolc r o r - i z i e l - n o -c z ą s tk o w e j budo.vy i r r e g u l a r l y sh ap ed in со: ..j e t io n w ith s e p a r a t e - f r a i n e n t r.r.7 .-tr u c - t u r e B io fo rm a c je

B io fo rm a tio n a fra g m e n ty f e k a ln e w p o e t a c i m ik ro - a g re g atd w f a e c a l f r a g m e n ts o f th e shape o f m ic ro a g g re g a te s fra g m e n ty fe k a ln e w p o s t a c i m lk ro - a g re g a tó w f a e ç a l fra g m e n ts o f th e shape o f m ic r o a g g re g a te s b r a k , b a rd z o rz a d k ie c lc :;a n jy fe k a ln e n o , b io f o r m a tio n s , v e ry r a r e f a e c a l e le m e n ts Z ia r n a k r y s t a l i c z n e C r y s t a l l i n e g r a i n s b ra k n e o fo rm a c ji no new f o r m a tio n s b ra k n e o fo rm a c ji no new fo r m a tio n s b ra k n e o f o rm a c ji no new fo r m a tio n s A g re g a ty

A g re g a te s niew yras iie uformowane _{i n d i s t i n c t l y sh ap ed}

s ła b o uformowane w e ak ly shaped nieuform ow ane i n d i s t i n c t l y sh ap ed 18 0 Z . K li m o w ic z

T п b о 1 a 2 M ik ro m o rfo lo g ia c z a r n e j z ie m i z d eg ra d o w a n e j, p r o f i l n r 74 - M icrom orphology o f d e g ra d e d b la c k e a r t h , p r o f i l e No. 74

Poziom g e n ety o zn y G e n e tic h o r iz o n Cechy m lk ro m o rfo lo g ic z n e /J e d n o s t k i o p iso w e / M ic ro m o rp h o lo g ic a l f e a t u r e s / d e s t r i p t i o n u n i t ą / Ap / 5 - 1 5 cm/ A1 /3 0 -4 0 cm/ /4 7 -5 5 cm/ D /8 0 -9 0 cm / 1 2 " ...5 ... . 4 . 5 S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g l e ­ b ow ej: S o li d s o i l p a rtic le s- * S z k i e l e t / z i a r n a m in e r a ln e /. S k e l e t a l p a r t i c l e s / m i n e r a l g r a i n s / duże z i a r n a kw arcu na o g ó ł d obrze o b to c z o n e , m n ie js z e o zróżnicow anym o b to c z e n iu b ig q u a r tz g r a i n s , u s u a l l y w e ll-ro u n d e d , s m a l le r g r a i n s o f d i f f e r e n t r o u n ­ d in g duże z i a r n a kwarcu d o b rz e o b to c z o n e ; d r o b n i e j s z e o zróżnicow anym o b to c z e n iu b ig q u a r tz g r a i n s , we 1 1- -r o u n d e d , f i n e r g r a i n s o f d i f f e r e n t ro u n d in g

duże z i a r n a kw arcu d o b rze ob­ to c z o n e ; d r o j n i e j s z e o z r ó ż ­ nicowanym o b to c z e n iu b ig q u a r tz g r a i n s ,w e l l - r o u n ­ d e d , f in e g r a i n s o f d i f f e ­ r e n t ro u n d in g

drobne z i a r n a kw arcu s ła b o o b to c z o n e , b l a s z k i b i o t y t u f in e q u a r tz g r a in s ,w e a k l y ro u n d e d , lam in a o f b i c t i t e Plazm a Plasm a c z ę ś c i i l a 3 t e z d om ieszką s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j zh u m ifik o w an ej c la y e y p a r t i c l e s w ith an a d m ix tu re o f h u m ifie d o r ­ g a n ic m a tte r c z ę ś c i i l a s t e z dom ieszką s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j zhum ifikow ane j

c la y e y p a r t i c l e s w ith an a d m ix tu re o f h u m if ie d o r ­ g a n ic m a tte r c z ę ś c i i l a s t e z domieszl-cą s u b s t a n c j i o rg a n ic z n e j ztium i- fik o w a n e j c la y e y p a r t i c l e s w ith an a d ­ m ix tu re o f h u m ifie d o rg a n ic m a tte r c z ę ś c i i l a s t e z d om ieszką związków ż e l a z a i w ęglanu w apnia c la y e y p a r t i c l e s w ith an ad m ix tu re o f i r o n compounds and c alciu m c a r b o n a te S u b s ta n c ja o rg a n ic z n a O rg an ie m a tte r h u m ic o l, m u l l i c o l , b a rd z o rz ad k o h u m is k e l h u m ic o l, m u l l i c o l , v e ry seldom h u m is k e l h u m ic o l, m u l l i c o l , frag m en ­ t y h u m isk e lu z elem en tem ! fe k a ln y m i o różnym s to p n iu p rz e o b ra ż e ń h u m ic o l,m u l l i c o l , fra g m e n ta o f h u m isk e l w ith f a e c a l fra g m e n ts o f d i f f e r e n t t r a n s f o r m a t i o n d e c r e e m u l l i c o l , h u m ic o l m u l l i c o l , h u m ic o l m u l l i c o l m u l l i c o l .Yolne p r z e s t r z e n i e

F ree sp a c e s m etap o ry b a rd z o rz a d k o wy­p rzede w szy stk im o r t o p o r y , s t ę p u j ą m ain ly o r t h o p o r e s , v e ry seldom m e ta p o re s o r to - m e ta p o r y , fr a g n e n ty dużych s z c z e l i n o r t h o - m e ta p o r e s ,f r a g m e n ts o f b ig c r a c k s me t a - o r t c p o r ; / wnykowe n i c h e - l i k e o rth o -w e ta p o rc -s a c t a p o r y , r z a d z i e j o r to p o ­ ry m e ta p o re s s e ld c n o r o r t h o - p o re s S to su n e k r o z d z i a ł u c z ę ś c i g ru b sz y ch do c z ę ś c i d ro b ­ n y ch , c / f R a tio betv/een th e c o a r s e r and f i n e r p a r t i c l e s d i ­ s t r i b u t i o n

" C h i to - e n a u lic p sam m i/hu- m o sil"

" C h ito - e n a u lic psam m i/hu- m o s il" " C h i t o - e n a u l i c psam m i/hu- m o s il" " C h it o - e n a u l i c psam m i/hu- m o s il’' " P o r i y r o - c h i t o - e n a u l i c p s a m m i/a rg io p e l" " P o r p h y r o - c h ito - e n a u lic p s a m m i/a rg io p e l" " L'or f y r i c - p s a ^ i i /с v. lc i 7 21" " Р о ^ Ь у ^ с - р з а Г и Т ^ Л ^ ^ р с Г ' Czarne ziemie R ó w n in y T a r n o b r z e s k ie j

ćd.. tabeli 2 1 2 3 4 5 Budowa poziomu* H o riz o n s t r u c t u r e Budowa plazmy Plasm a s t r u c t u r e a r g i l l a s e p i c a r g i l l a s e p i c a r g i l l a s e p i c , f r a g m e n t y s k e l - s e p ic u argillasepic, fragments of Bkelsepic a r g i l l a s e p i c , f r a g j n e n t y l a t - t i s e p i c u a r g i l l a s e p i c , fra g m e n ts o f l a t t i s e p i c o m n i s e p i c , l a t t i s e p i c o ra z pev/ne te n d e n c je do tw o rz e ­ n i a v o s e p ic u o ra n is e p ic , l a t t i s e p i c and some te n d e n c ie s t o th e f o r ­ m a tio n o f v o s e p ic Budowa plazmy i s z k i e l e t u Plasm a and s k e l e t o n s t r u c t u r e

zaglom erow ana w y ra ź n ie , p o r f i r o s k e l i c z n a d i s t i n c t l y a g g lo m e ra te d , p o rp h y r o s k e lic w y ra ź n ie zag lo m ero w an a ,p o r­ f i r o s k e l i c z n a d i s t i n c t l y a g g lo m e ra te d ,p o r­ p h y r o s k e lic

w y ra ź n ie zaglom erow ana, p o - l i m o r f i c z n a , p o r f i r o s k e l i c z - ПЗ d i s t i n c t l y a g g lo m e ra te d ,p o ­ ly m o rp h ic , p o rp h y r o o k e lic w y ra ź n ie z ag lo m ero w an a ,p o r- f i r o s k e l i c z n a d i s t i n c t l y a g g lo m e ra te d , p o r p h y r o s k e lic S p e c ja ln e cechy glebow e: S p e c i a l s o i l f e a t u r e s : O to c z k i

Bounded ro c k fra g m e n ts b ra kno w idoczne m ik ro ag reg ato w e o - t o c z k i wokół z i a r n kwarcu / r z a d k o /

d i s t i n c t m ic ro a g g re g a te c o a t i n g s aro u n d q u a rtz g r a i n s / r a r e l y /

w idoczne m ik ro ag reg ato w e o - t o c z k i wokół z i a r n k r/arcu , rz a d s z e ja k obok d i s t i n c t m ic ro a g g re g a te c o a t i n g s a ro u n d q u a rtz g r a i n s /m ore r a r e l y th a n i n th e p re c e d in g colum n/ n i e i l u w i a l n e o to c z k i zw iąz­ ków ż e l a z a i na s k u te k m i­ g r a c j i zw. ż e l a z a n o n - i l l u v i a l f e r r u g in e o u s c o a t i n g s form ed i n c o n se ­ quence o f m ig r a tio n o f i r o n compounds Cechy podotoczkowe

S u b ro u n d in g f e a t u r e s _{w eakly marked}s ła b o wyrażone _{w eakly m arked}s ła b o w yrażone _{w eakly m arked}s ła b o wyrażone w y raźn ie w y k sz ta łc o n e q u a s i o to c z k i zw. ż e l a z a d i s t i n c t l y sh ap ed f e r r u g i ­ n eo u s q u a s i - c o a t i n g s Nowotwory i m ik ro k o n -

k r e c j e

New fo r m a tio n s and m ic r o - c o n c r e t i o n s k o n k re c je związków ż e l a ­ za fe r r u g in e o u s c o n c r e t i o n s dro b n e k o n k re c je ż e l a z i s t o - p ró c h n ic z n e» z w ęg lo n e r e s z t ­ k i o rg a n ic z n e f i n e fe rru g in e o u s-h u m o u 3 c o n c r e t i o n s ,c a r b o n a t e d o r ­ g a n ie r e s i d u e s dro b n e k o n k re c je ż e l a z i s t o - p ró c h n ic z n e i ż e l a z i s t e f i n e fe rru g in e o u s -h u m o u s and f e r i u g in e o u s c o n c re ­ t i o n s l i c z n e k o n k re c je ż e l a z i s t e o k s z t a ł t a c h w yraźnych i dy­ fu z y jn y c h ; n e o f e r r a n y num erous f e r r u g in e o u s con­ c r e t i o n s o f d i s t i n c and d i f ­ fu s e d s h a p e , n e o f e r r a n e s K a n a li k i T u b u les n ie w y ra ź n ie uformowane b io p o ry b io p o r e s o f i r r e g u l a r shape

niewyraźnie uformo7/ane bio­ pory b io p o r e s o f i r r e g u l a T chape n ie w y ra ź n ie uformowane b i o ­ p o ry , dużo p o r b io g e n ic z n y c h b io p o re s o f i n d i s t i n c t sh a­ p e , many b i o l o g i c p o re s p rz e d e w szy stk im p 'o ry ’f i z y - ko -m echaniczne m a in ly p h y s ic o -ra e c h a n ic a l p o re s 1 8 2 Z . K li m o w ic z

I i c d . t a b e l i 2 1 2 3 4 5 B io fa rm a c je B io fo x m a tio n s r z a d k ie e k sk rem e n ty fa u n y glebow ej ra r e e x c re m e n ts o f s o i l fa u n a ek sk rem e n ty o różnym s to p n iu t r a n s f o r m a c j i /ś w ie ż e i s t a ­ r e / e x c re m e n ts o f d i f f e r e n t t r a n ­ s f o r m a tio n d e g re e / f r e s h and o l d / fra g m e n ty fe k a ln e f a e c a l fra g m e n ts b a rd z o rz a d k ie frag m e n ty f e ­ k a ln e v e ry r a r e f a e c a l fr a g m e n ts Z ia r n a k r y s t a l i c z n e C r y s t a l l i n e g r a i n s _nob ra k b ra k no nieuform ow ane o f no shape nieuform ow ane n o n -fo rm e d A g re g a ty A g re g a te s n ie je d n o r o d n ie uformowane n o n -u n ifo rm ly shaped n ie je d n o r o d n ie uformowane i r r e g u l a r y shaped n ie je d n o r o d n ie uformowane n o n -u n ifo rm ly form ed tra p e z o -k o lu m ie n k o w e poziome t г a p e z о i d - с о lu m n lik e , h o r i ­ z o n t a l

Uwagai W ystępujące w tym p r o f i l u cechy podotoczkowe i otoczkow e n ie s ą wyrazem z ja w is k i lu w ia ln y c h , l e c z z ja w is k g le jo w y c h i zw iązan y ch s tym procesów poziomego p rz e m ie s z c z a n ia n ie k tó r y c h p o łą c z e ń i l a s t o - ż e l a z i s t y c h i związków ż e l a z a .

Rem ark: S u b ro u n d in g and ro u n d in g f e a t u r e s o c c u r r in g i n t h i s p r o f i l e a re n o t an e x p r e s s io n o f i l l u v i a l phenomena; th e y r e f l e c t g le y phenomena and p r o c e s s e s o f h o r i z o n t a l s h i f t i n g o f some c l a y e y - f e r r u g i n e o u s s u b s ta n c e s and i r o n compounds c o n n e c te d w ith th e l a t t e r phenom ena.

C za rne ziem ie R 6 w n in y T a r n o b r z e sk ie j 1 8 3

184 Z. Klimo'wicz

A XM 0-35 cm — poziom akum ulacji próchnicy murszowej, czarny

z lekko brązowym odcieniem, bezstrukturalny, lek­ ko wilgotny;

A±C 35-47 cm — poziom próchniczny z cechami skały m acierzystej, piasek słabo gliniasty pylasty, bezstrukturalny, lek­ ko wilgotny, przejście niew yraźne;

С 47-77 cm — poziom skały -macierzystej, barw y jednolicie brązo-wożółtej, piasek słabo gliniasty pylasty, wilgotny, przejście łagodne;

DG 77-150 cm — poziom skały podścielającej barw y brązowożółtosta- lowej, piasek luźny, ogle jony, mokry, woda na głę­ bokości 95 cm.

Różnice mikromorfologiczne między czarną ziemią właściwą i czarną ziemią zdegradowaną w ystępują niemal we wszystkich jednostkach opisowych, a szczególnie w budowie plazmy oraz tzw. specjalnych ce­ chach glebowych (tab. 1 i 2, rys. 8 i 9).

Jedynym typem stru k tu ry substancji koloidalnej w czarnej ziemi właściwej jest argillasepic, natom iast w czarnej ziemi zdegradowanej obok wspomnianego typu w ystępuje kilka innych. Dodać przy tym na­ leży, że zróżnicowanie w budowie plazmy zaznacza się też w poszcze­ gólnych poziomach czarnej ziemi zdegradowanej. Pewne różnice zazna­ czają się ponadto w ilościach konkrecji związków żelaza (tylko nieznacz­ ne ilości w czarnej ziemi właściwej w porów naniu z czarną ziemią zde­ gradowaną). Szczególnie wyraźna odmienność cech mikromorfologicz- nych w porównaniu z poziomami ornopróchnicznymi zaznacza się w poziomie skały m acierzystej С (profil 6) oraz skały podścielającej D (profil 74). Różnice w budowie agregatow ej badanych profilów są zwią­ zane z rodzajem i gatunkiem gleb, tj. charakterem i składem mecha­ nicznym utw orów glebowych.

W Ł A Ś C IW O Ś C I FIZ Y C Z N O -W O D N E

Czarne ziemie właściwe Równiny Tarnobrzeskiej wytworzone są zarówno z utw orów lekkich, jak średnich i ciężkich (tab. 3). Także skały podścielające m ają różny skład granulom etryczny. Stanowią je przeważnie piaski gliniaste, słabo gliniaste i luźne (Tarnow ska Wola oraz gleby wschodniej części Równiny), a także iły, gliny ciężkie oraz pyły (Zakrzew, Mdechccin. Suchorzów, Nowy Nart). Zawartość frakcji szkieletowej nie przekracza kilku procent. Na ogół znacznie lżejszym składem mechanicznym odznaczają się czarne ziemie zdegradowana. Dotyczy to głównie gleb wschodniej części Równiny. F rakcję szkieleto­ wą stanowią przede w szystkim żwiry północne o średnicy około 0,5 cm i niekiedy kamienie dochodzące do 8 cm średnicy. Czarne ziemie m ur- szowate wytworzone są głównie na piaskach luźnych i mają nieznaczną domieszkę frakcji szkieletowej (tab. 4).

Г a b e i a j S k ła d m echaniczny i n i e k t ó r e w ła ś c iw o ś c i chem iczne c z a rn y c h ziem w ła śc iw y c h

iJ o c h a n ic a l c o m p o sitio n and чоте c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f p ro p e r b la c k e a r t h s

M iejscow ość Poziom G łębokość S z k ie ­ Zawar to ś ć f r a k c j i v: % - F r a c t i o n c o n te n t in _СаСО^ рНКС1 P ró c h n ic a P r z y s w a ja ln e m g /100 g g le b y A v a ila b le mg/100 g o f s o i l iîr p r o f i l u L o c a lity P r o f i l e I'o. H o riz o n Depth _{S k e le ­}l e t to n 1 -0 ,1 0 , 1 -_{0 ,0 5} 0 ,0 5 -_{0 ,0 2} 0 ,0 2 -_{0 ,0 0 5} 0 ,0 0 5 -_{0 ,0 0 2} < 0 ,0 0 2 _{< 0 ,0 2}Г Humus cm с/о _* P2°5 k2o 1 2 5' '■ 4 6 6 _ 7 S э 1ö 11 12 ;> 14 _ 15 .1 1 ... Zakrzów _■S 5-15 0 ,3 16 10 14 1G 14 28 бо 0 6 ,0 3,7 8 3 ,8 1 4 ,0 21 S 15-30 0 ,1 15 9 12 19 13 32 64 0 4 ,6 3 ,0 5 1 ,2 9 ,8 Ai 35-45 0 ,1 21 8 8 12 10 41 63 0 5 ,2 1,6 5 0 ,4 9 ,e A,C 56-70 0 45 9 9 8 5 24 37 0 5 ,8 0 ,6 2 0 ,4 8 ,0 DS 90-100 0 29 26 18 12 8 7 27 1 1 ,0 7 ,3 - 1 ,6 5 ,0 51 _Ap 10-20 0 51 10 8 9 5 17 31 0 6 ,2 2 ,5 9 4 ,3 1 1 ,3 A1 43-53 0 53 10 6 8 6 17 31 0 6 ,4 1,76 1,1 5 ,0 A,D, 62-78 0 1 7 , 7 7 4 9 56 69 0 6 ,2 1 ,1 4 0 ,7 4 ,5 »2 70-80 0 6 3 10 7 26 43 81 11.2 7 ,0 0 ,7 2 2 ,2 8 ,2 u , 95-105 0 19 8 10 44 9 10 63 1 7 ,0 7,1 - 1 ,0 1 0 ,0 C ie c h o c in _Ap 5-15 1.4 63 11 10 5 4 7 16 0 6 ,8 2 ,6 9 24 ,0 2 7 ,3 27 Ar 20-30 5 ,7 64 9 12 5 3 7 15 0 ,3 6 ,9 2 ,1 8 2 2 ,4 2 0 ,5 A! 40-50 1 ,4 74 7 7 4 2 6 12 0 6 ,8 1,2 9 0 ,9 3 ,0 A1C! 65-75 0 86 5 4 1 0 4 5 0 6 ,6 0,51 0 ,4 3 ,0 A1C2 76-36 2 ,0 74 3 3 1 4 15 20 0 6 ,6 0 ,0 3 0 ,0 7 ,6 1>.,C 95-105 0 6 9 8 11 4 62 77 0 6 ,7 - 1,1 1 5 ,6 120-140 0 4 5 8 8 г 72 83 1 0 ,4 7 ,2 - 3 ,0 1 4 ,5 28 A„ 0-1 0 1 .7 43 19 12 8 7 11 26 0 6 ,9 3 ,5 7 1 1 ,4 1 0 ,3 J'p 15-25 0 ,7 43 16 15 8 4 14 26 0 ,2 6 ,9 3 ,0 6 4 ,8 1 1 ,2 Ai I1 30-40 0 ,9 45 19 10 6 5 15 26 0 6 ,7 1,81 0 ,4 6 ,0 Czarne ziemie R ó w n in y T a r n o b r z e sk ie j

cd. tnbeli 3 1 " " 'Z --- 3 — 5 b ■ 6 " ' 9 10 11 :■ л * " 1 r . . . 14 ■ ■ 15' ■ T Ï Ï -Tarnowska Wola B2 50-60 1 ,8 92 2 3 0 1 2 3 0 5 ,8 0 ,1 0 0 ,6 2 ,5 44 _»2 75-85 0 94 1 2 0 1 2 3 0 5 ,9 - 0 ,5 2 ,5 56 AP 5-15 0 ,4 70 9 6 5 3 7 15 0 5 ,2 5 ,4 9 2 ,9 5 ,6 A1 20-28 0 70 8 7 6 1 8 15 0 5 ,0 5,3 9 2 ,8 6 ,2 A1° 31-37 0 91 1 2 3 0 3 6 0 5 ,4 0,41 0 ,7 1,6 »1 50-60 0 96 1 1 0 0 2 2 0 5 ,9 0 ,1 4 0 ,7 1.6 B2 125-135 0 95 1 1 0 0 3 3 0 5 ,3 - 0 ,9 3 ,3 61 Ap 5-15 2 ,2 63 11 12 5 1 8 14 0 4 ,3 12, Ь4 0 ,1 2 7 ,2 Ap 20-27 0 ,9 64 11 12 5 1 7 13 0 4 ,4 13,26 7 ,0 12,4 A1C 31-36 6 ,1 84 3 5 4 0 4 8 0 5 ,2 2 ,4 9 0 ,7 2 ,0 0 85 -9 5 0 93 2 2 2 0 1 3 0 5 ,3 - 0 ,2 1 ,4 62 AP 5-15 0 49 13 14 10 1 9 20 0 3 ,4 4, 14 5 ,7 1 5,0 AP 20-28 0 48 18 15 9 2 8 19 0 3 ,4 3,73 2 ,4 12,4 A1° 32-40 0 54 15 16 10 0 5 15 0 3 ,7 0 ,9 5 0 ,7 4 ,0 C1 44-54 0 53 19 16 8 1 3 12 0 4 ,3 - 0 ,2 0 ,7 C2 70-80 0 53 19 16 8 0 4 12 с 4 ,5 - 0 ,2 2 ,0 ° 3 105-115 0 74 15 5 3 0 3 6 0 4 ,9 - 0 ,7 2 ,0 Nowy N art AP 5-15 2 ,8 46 10 10 10 6 18 34 0 6 ,2 5,13 о ^ 23,6 33 AP 20-28 0 ,2 43 10 13 9 7 18 34 0 6 ,2 4, 97 Z 15,5 A1° 35-44 0 33 11 11 13 7 25 45 0 6 ,2 3,67 1,9 13,4 De 75-85 0 2 7 9 25 8 49 82 0 ,6 6 ,9 0,41 21 ,6 34 ,0 Knapy AP 5-15 0 ,3 70 14 6 3 0 7 10 0 3 ,9 3,52 1, 2 >3,0 11 A1 20-40 0 ,2 G3 15 4 4 1 13 18 0 3 ,7 1,86 ’ , 7 7 , ; V 40-48 0 72 8 5 3 0 12 15 0 3 ,9 0 ,8 3 G, G 6 ,7 CG 48-80 0 ,1 77 15 4 1 0 3 4 Q _{4 ,2} - С ,4 5 , 7

1 ■■ ■■ ■■■ T 3 — --- 4 " “ 5 ■Б--- ... - - — 3 " Kawęozyn AP 5-15 0 46 17 16 6 47 AP 20-30 0 44 20 15 5 37-43 0 40 25 14 6 V 50-60 0 28 33 19 6 C1 70-80 0 39 24 13 8 C2 95-105 0 55 14 7 6 Grębów AP 5-15 0 ,2 60 16 12 3 25 A1 25-35 0 29 27 11 8 A1° 40-50 0 64 17 10 3 C1 70-80 0 . ? 5 3 2 0 C2 100-110 0 71 19 4 1 CG 150-180 0 54 18 12 5 49 _AP 10-20 0 46 14 23 8 A1 30-40 0 45 16 20 10 A1C 49-59 0 44 20 18 9 D1 65-75 0 32 22 21 11 DgG 90-100 0 16 21 31 16 D3G 135-145 0 57 14 17 6 Tarnowska Wola AP 5-15 0 ,3 45 19 12 8 4 A1 20-35 0 51 13 10 8 A1C 35-48 0 62 10 9 7 С 70-80 0 45 23 16 5 44 _AP 5-15 0 62 11... 9 5 AP 20-30 0 61 11 8 5 V l 35-42 0 78 9 5 3 cd. ta b e li 3 - ■ - g - _{■■ “AT " T T " ' " 4 7 “ ■■ " 14 15 ■ Ч Г} 6 9 21 0 7 ,0 4 ,4 5 16 ,5 1 0 ,0 6 10 21 0 6 ,6 4 ,1 4 3 ,4 5 ,0 4 11 21 0 6 ,6 3 ,0 0 3 ,6 3 ,7 4 10 20 0 6 ,4 0 ,2 4 2 ,8 5 ,6 9 7 24 0 6 ,9 0 ,1 3 4 ,3 5 ,0 10 8 24 0 6 ,9 - 8 ,4 7 ,5 4 5 12 0 6 ,2 7 ,8 2 1 1 ,4 6 ,9 4 21 33 0 5 ,7 5 ,1 8 1 .4 3 ,5 1 5 9 0 6 ,3 1 ,6 0 1 ,0 3 ,7 0 0 0 0 6 ,5 0 ,1 0 0 ,3 3 ,7 1 5 7 0 5 ,9 - 0 ,4 4 ,5 2 9 16 0 5 ,2 - 0 ,8 7 ,6 3 6 17 0 6 ,9 2 ,6 9 1 ï , 3 1 8 ,7 4 5 19 0 7 ,2 1,76 3 ,4 3 ,7 3 6 13 0 7 ,1 0,41 4 ,3 7 ,5 3 11 25 0 6 ,8 - 2 ,4 5 ,6 5 11 32 0 6 ,9 - 2 ,5 7 ,5 1 5 12 0 6 ,6 - 2 ,2 5 ,6 6 10 24 0 4 ,4 8 ,3 9 11 ,6 1 0 ,2 7 11 26 0 4 ,3 6 ,6 8 6 ,0 7 ,7 6 6 19 0 4 ,3 1 ,7 7 1.1 5 ,1 3 8 16 0 5,1 0 ,1 2 0 ,6 6 ,5 6 7 18 0 5 ,4 6 ,0 0 3 ,4 11,8 5 10 20 0 5 ,1 6 ,4 2 3 ,9 2 0 ,0 1 4 8 0 5 ,1 1 ,2 5 0 ,7 2 ,5 C za rn e zie m ie R ó w n in y Tar nobrzeskiej 1 87 *

1 ? ■ ' 5“ ■ ' 4 ' "i 5 ■ T a M iechoćin _{Ai c} 50-60 0 32 27 10 7 23 Di 8 5-95 0 22 34 15 7 D2 130-160 0 24 31 14 9 Suchorzów AP ’ 5-15 0 ,3 56 19 10 5 6 A1 25-45 0 ,4 75 8 с 4 С 50-6C 0 ,2 33 8 7 2 Dg 75-90 0 3 5 10 17 9 _AP 10-15 2 ,4 43 8 Q 12 A! 30-45 0 ,2 49 3 9 8 D1 55-65 0 ,3 62 11 9 4 D29 6 5-95 0 45 8 13 1 I 35 AP 10-20 1 .2 72 5 7 5 A1 30-40 0 ,2 75 5 6 4 A1° ' 50-70 0 ,3 80 4 5 3 C1 60-90 0 ,4 90 3 3 1 °2 105-115 0 ,1 73 4 2 2 A,K 120-130 0 ,1 73 6 5 4 Kawęczyn AP 5-15 0 15 13 19 14 41 AP 20-30 0 14 17 21 13 DG 50-60 0 9 10 14 26 46 AP 5-15 0 15 17 21 15 AP 20-27 0 14 16 21 14 A1°1 28-33 0 10 14 19 14 A1C2 42-50 0 19 11 18 15 °1 65-75 0 50 16 12 9 C2 85-97 0 50 12 10 13 5 ~ _{" Ï Ô " 11} Ir _ _ . u T " ■ - T V ' — ■ " у , Г " - 1 * 16 5 19 31 0 6 , 5 1 , 2 4 0 , 3 8 , 2 5 17 29 0 6 , 5 0 , 3 1 0 , 4 1 5 , 0 6 16 31 3 , 7 7 , 3 - 6 , 0 1 6 , 7 5 5 1 5 0 5 , 6 3 , 1 1 1 , 0 3 , 3 4 4 12 o . 9 1 , 1 9 1 1 , 3 4 , 0 0 4 6 0 6 , 6 0 , 0 8 , 3 4 . 8 • b ' 49 8 2 0 0 , 2 - 2 ° 3 4 , 5 9 10 * 0 6 , 1 3 , 3 1 2 , 5 6 , 7 6 20 1Л _{6 » 2} -> -,о _{0 , 4 6 , 0} 1 8 13 0 6 , 5 0 Л5 0 , 0 5 , 5 14 2 9 с 6 , 4 - - 6 , 7 <- 9 16 с ?. 6 , 7 1 , - 9 5 , 2 5 , 0 3 7 14 о 5 , 7 2 , 4 0 1 , 2 1 , 1 1 7 11 o 5 , 7 2 , 4 9 0 , 0 0 , 6 1 O 4 с 6 , 3 - 0 , 2 1 , 1 5 14 21 с 6 , С 0 , 5 7 0 , 4 6 , 2 5 7 16 0 5 , 7 2 , 4 9 1 , 5 1 , 1 13 21 48 0 4 , 7 3 , 6 2 1 . 8 4 , 7 12 23 48 0 5 , 2 2 , 8 4 1 , 0 4 , 1 15 26 6 7 0 6 , 1 0 , 4 1 0 , 2 7 , 7 13 19 47 0 5 , в 6 , 0 5 , 8 7 , 5 14 21 49 0 6 , 0 6 , 2 1 6 , 4 6 , 2 14 29 57 с 6 , 5 1 , 9 7 1 , 2 3 , 1 11 26 52 0 , 2 7 , о 0 , 4 9 2 , 4 4 , 5 7 6 22 3 , 7 7 , 4 - 5 , 6 6 , 3 Q £ z 0 7 / q /; fi т I Q g Z .. K lim o w ic z

- - \ - 1 ^ 3 1 4 I ^ 6 I 7 I Ô i $ ; 10 I 11 I 12 I 13 Г 14 15 1b— D ęb a-G rab in a Ap 5-'!5 0 ,3 61 20 8 2 1 8 11 0 4 ,0 10,62 5 ,6 2 3 ,2 15 Aa 25-40 0 59 19 7 4 1 10 15 0 3 ,9 6 ,9 4 3,1 1 6 ,2 A.,B 50-70 1 ,3 S1 5 1 1 0 2 3 0 4 ,3 1, l G 2 ,9 7 ,0 DS 80~*0 0 S 9 7 2 1 1 С 2 0 4 ,4 - 2 ,7 8 , 3 G roble Ap 5-15 С 74 6 7 3 2 G 13 0 4 ,7 7 ,0 5 5 ,0 3 3 ,4 67 Ap 25-33 0 74 9 7 3 3 4 13 0 4 ,6 6 ,5 3 2 ,8 11,6 A.,0 36-41 0 84 6 2 2 1 5 G 0 4 ,9 1,0 4 1 ,4 1 ,8 С 80-90 0 91 1 2 .1 0 5 6 О 5,1 - 0 ,9 0 ,7 Bojanów Лр 5-15 0 81 6 5 2 2 4 8 0 4 ,7 7 ,2 5 9,1 2 ,5 68 Лр 21-27 0 81 10 3 2 2 2 6 0 4 ,2 5 ,5 9 4 ,4 2 ,0 А.,В 32-38 0 3 5 9 3 3 О О 3 О 4 ,3 2 ,3 8 3 ,7 2 ,5 С 65-75 0 90 7 О О 1 2 3 О 4 ,5 - 0 ,9 1,8 Przyezów А^ 5-15 0 80 4 5 2 1 8 11 0 4 ,3 3,11 17,4 11,2 71 Ар 20-28 2 ,5 82 3 5 3 1 6 10 О 4 ,4 3 ,0 0 1 6 ,4 7 ,7 А1 31-35 0 86 4 3 2 0 5 7 О . 4 ,3 1 ,14 3 ,7 2 ,8 А^В 40-50 0 84 3 3 1 О ' 9 Ю 0 4 ,2 2 ,5 9 2 ,8 5 ,5 С 80-90 0 92 2 1 1 О 4 5 О 4 ,3 0 ,5 9 5 ,5 1 ,2 C za rn e zi em ie R ó w n in y T a r n o b r z e sk ie j 1 8 9 cd. tabeli 3

T a b e l a 4

S k ła d m echaniczny i n ie k tó ro w ła ś c iw o ś c i chem iczne c z a rn y c h ziem zdegradow anych i c z a rn y c h ziem m urszow atych m e c h a n ic a l c o m p o sitio n and come c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f d e g ra d e d and mucked b la c k e a r t h s

M iejscow ość Nr p r o f i l u L o c a l i t y P r o f i l e No-Poziom H o rizo n G łębokość Depth i n cm S z k ie ­ l e t Ske­ le t o n % Z a w a rto ść f r a k c j i w % F r a c t i o n c o n te n t i n % CaC03 % РИкС1 P ró c h n io a / s u b s t a n c j a o r g a n ic z n a / Humus / o r g a n i c m a t t e r / % P rz y s w a ja ln e w m g /100 g g le b y A v a ila b le mg/100 g o f s o i l 1 -0 ,1 0 , 1 -0 ,-0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 5 0 ,0 0 5 -0 ,0 0 2 < 0 ,0 0 2 Г < 0 ,0 2 P2°5 KgO . . . _т 2 " ' 3 4 5 ь ' 7 " ё 3 '1Ü ' 11 12 " 1 5 " 14 15 16

C zarne z ie m ie zdegradow ane D egraded b la c k e a r t h s

Zakrzów 5-20 2 ,0 69 9 7 5 2 8 15 0 5 ,6 1 ,4 5 1 ,5 9 ,8 17 _{30-45 7 ,2 74 8 6 4 1 7 12 0 5 ,9 0 ,6 6 0 ,6 3 ,5} A,C 58-70 10,3 72 6 6 4 6 6 16 0 6 ,1 0 ,3 9 0 ,7 4 ,0 De 90-100 2 ,7 6 3 14 10 10 57 77 2 1 ,8 7 ,1 - 1 ,2 1 1 ,5 30 AP 5-15 0 ,7 56 8 9 9 6 12 27 0 5 ,9 1 ,8 6 1 0 ,5 2 3 ,0 A1 25-35 0 ,8 56 7 9 8 6 14 28 0 5 ,9 1,71 9,1 2 4 ,4 A1B 45-55 1 .2 12 11 3 9 10 55 74 0 5 ,7 1 ,7 6 0 ,8 17,1 D 90-100 0 2 4 4 13 4 73 90 10 ,4 7 ,0 0 ,5 2 8 ,8 1 9 ,0 53 ap 5-15 3,1 76 7 5 3 2 7 12 0 4 ,1 1 ,4 5 8 ,5 2 5 ,0 Ai 30-40 2 ,3 81 6 4 3 1 5 9 0 5 ,6 0 ,8 3 7 ,2 9 ,7 Ai c 60-70 6 ,3 83 8 2 1 4 7 0 6 ,1 0 ,3 1 4 ,0 4 ,0 c i 8 0 -9 0 10,6 84 5 2 4 1 4 9 0 6 ,3 - 16 ,6 2 ,7 C2 115-125 0 ,6 95 1 1 1 0 2 3 0 6 ,5 - 4 ,3 2 ,7

Mie choc ir.

AP 10-20 0 82 7 3 3 0 5 8 0 4 ,0 0 ,8 8 5,1 9 ,0 57 _{A,C 32-40 0 86 5 2 0 5 7 0 4 ,7 0 ,4 1 7 ,9 6 ,2} С 65-75 0 90 4 2 1 0 3 6 0 6 ,0 - 2 ,0 4 ,0 130-140 0 85 6 2 1 0 6 7 0 6 ,3 - 1,5 4 ,0 74 AP 5-15 0 60 6 16 5 4 9 18 0 5 ,2 1 ,7 6 2 ,8 2 0 ,6 A1 30-40 5 ,7 57 12 15 7 4 5 16 0 5 ,2 0 ,9 3 0 ,5 9,1 A1c 47-55 2 1 ,0 48 8 18 8 6 12 26 0 5 ,2 0 ,7 2 0 ,2 2 ,3 19 0 Z . K li m o w ic z

1 "I 2 у -j 4 £ Ь Т в 9 10 11 12 13 14 15 M lech o cin D 8 0 -9 0 О 6 11 19 17 25 22 64 О 5 ,4 - 0 ,2 9 ,6 74 Guchorzów Ар 10-20 0 ,7 72 5 11 2 5 5 12 0 6 ,6 1,8 6 2 ,7 2 ,4 37 А1 40-50 1 ,9 74 6 9 3 5 3 11 О 6 ,5 1 ,2 4 1,1 5 ,0 А1 70-80 0 ,3 76 7 6 1 5 5 11 О 6 ,3 1 ,4 5 0 ,8 3 ,7 С 97-105 0 83 7 3 3 2 2 7 0 6 ,5 0 ,1 0 0 ,2 4 ,7 DG 110-120 0 ,1 71 3 3 2 4 17 23 0 6 ,1 - - 5 ,8 73 Ар 5-15 0 77 4 7 3 4 5 12 0 5 ,4 2 ,0 7 а , 2 1 1 ,2 А1 25-32 О 79 3 8 1 2 7 10 О 5 ,5 0 ,7 2 1 ,4 1 ,4 С 38-45 0 84 3 4 2 1 6 9 О 5 ,7 0 ,2 1 0 ,9 0 ,2 D1 60-70 0 61 5 12 6 7 9 22 0 5 ,6 0 ,4 1 1 ,8 2 ,5 D2G 90-100 0 19 8 19 25 16 13 54 0 5 ,7 - 0 ,2 4 ,1 Grębów Ар 5-15 О 73 9 11 2 О 5 7 О 5 ,8 2 ,1 2 6 ,3 9 ,0 24 1 п 25-35 0 73 9 10 3 0 5 8 О 6 ,3 1 ,8 9 4 ,8 5 ,5 А ^ 40-50 О 88 3 5 2 0 2 4 О 6 ,6 0 ,5 9 1 ,5 2 ,8 С1 60-80 О 91 3 4 1 0 1 2 0 6 ,8 0 ,8 4 ,2 С2 100-110 0 , 3 87 3 3 1 0 6 7 О 6 ,2 0 ,4 6 1 ,2 5 ,5 DG 150-170 0 55 15 19 4 1 6 11 О 6 ,3 - 2 ,5 6 ,9 58 Ар 5-15 0 43 17 4 10 0 26 36 0 5 ,2 2 ,2 8 6 ,2 1 7 ,6 Ар 20-30 0 43 16 25 10 1 5 1б 0 6 ,1 1 ,9 7 5 ,3 1 5 ,9 А1В 40-50 0 43 17 20 12 1 7 20 0 6 ,3 0 ,3 5 0 ,4 2 ,7 CG 60-70 0 16 23 31 12 2 16 30 0 6 ,1 - 0 ,7 3 ,3 DO 80 -9 0 0 67 15 7 4 2 5 11 О 6 ,0 1,1 4 ,0 Nowy N a rt Ар 5-15 0 ,4 71 12 7 5 2 3 10 0 5 ,3 2 ,3 3 7 ,5 6 ,2 34 Ар 20-30 0 , 4 72 11 8 3 2 4 9 О 5 ,1 2 ,3 8 9 ,0 8 , 0 А^В 32-36 0 77 12 4 3 0 2 5 О 5 ,0 0 ,4 1 0 ,8 2 ,4 ВС 40-50 0 71 15 7 3 0 4 7 О 4 ,8 0 ,4 2 ,4 C za rn e zie m ie R ó w n in y Tarnobrzeskiej 1 9 1 cd. tabeli 4