ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. X X X , NR 1, W A R S Z A W A 1979
ZB YSZK O TU CHOŁKA
-R O L A N A W O Ż E N IA M IN E -R A LN E G O
W K S Z T A Ł T O W A N IU P R O D U K T Y W N O ŚC I GLEB W IE L K O P O L SK I
Instytut Gleboznawstwa i Chemii Rolnej Akademii Rolniczej w Poznaniu
W ielkopolska była i jest jeszcze obszarem roln iczym w yróżn iającym się w yższym i plonam i z hektara niż przeciętna krajow a. W okresie m ię dzyw ojen n ym plon y w w oj. poznańskim, pok ryw a ją cym się m niej w ię cej z historyczn ym obszarem W ielkopolski, kształtow ały się na poziom ie 30 do 40%> w yższym od średniej k ra jow ej i łącznie z w oj. pom orskim i śląskim m iały prym at w kraju. P o w ojn ie w n ow y ch granicach nasze go państwa znalazły się obszary o bardzo dobrych glebach i korzystnym klim acie, jak np. w ojew ód ztw o opolskie i w rocław skie. Jednak jeszcze w pierw szych latach p ow ojen n ych w oj. poznańskie miało najw yższe w P olsce plon y zbóż, ziem niaków i buraków cukrow ych . D opiero ok oło 1955 r. zaczęła się zaznaczać przew aga plon ów nad w oj. poznańskim w w o j. opolskim i w rocław skim , później rów nież bydgoskim . W pierw szych latach siedem dziesiątych w oj. poznańskie znalazło się na czw ar tym m iejscu w plonie zbóż, trzecim m iejscu w plonie ziem niaków i trze cim m iejscu w plonie buraków cu k row ych . W ciąż jednak w W ielkopolsce poziom plon ów z hektara zachow uje przew agę ok oło 15°/o nad przeciętną krajow ą.
Utrata czołow ego m iejsca w kraju jest niew ątpliw ie w ynikiem g or szych w arunków g leb ow y ch i klim atycznych w porów naniu do niektó rych innych obszarów Polski. W miarę ogóln ej inten syfikacji rolnictw a w kraju i w zrastającego zużywania środków produkcji, przyrost plon ów w obszarach o lepszych w arunkach naturalnych musiał b y ć szybszy niż w w oj. poznańskim, które w k rajow ej bon itacji gleb m iało 1 1 m iejsce w śród 17 w ojew ód ztw . Jeśli m im o to w ydajn ość plon ów w W ielkopolsce wciąż jeszcze przekracza średni poziom kraju, należy przyjąć, że o d g ry wa tu rolę przede w szystkim w yższy poziom agrotechniki, związany z lepszym gospodarow aniem na roli roln ik ów poznańskich.
Zależność produ ktyw n ości gleb W ielkopolski od nawożenia m ineral nego można rozpatryw ać w oparciu o w yniki dośw iadczeń polow ych , których prow adzi się na tym obszarze stosunkow o dużo. Tą drogą jednak nie uzyska się w yraźnego obrazu charakteryzującego ten obszar. Nawet duża liczba dośw iadczeń nie daje bow iem m ożliw ości odtw orzenia w szy stkich w arunków produkcji, zwłaszcza że g le b y na tym terenie są bar dzo zróżnicow ane. D latego przyjęto inną m etodę, m ianow icie oparto się na m ateriałach statystycznych dotyczących plon ów i nawożenia w W iel- kopolsce w określon ym okresie czasu. M ateriały te są niew ątpliw ie ró w nież obciążone pew n ym błędem w yn ik ają cym z niedoskonałości zbiera nia danych statystycznych, ale dają na pew no w artości zbliżone do rzeczyw istych.
W niniejszym opracow aniu w zięto pod uwagę okres 15 lat — 1960 do 1974 r. — z następujących w zględów : przede w szystkim w tym okresie nastąpił w W ielkopolsce znaczny przyrost plon ów z hektara przy rów n o czesnym dużym zwiększeniu zużycia naw ozów m ineralnych. W historii W ielkopolski nigdy nie b yło takiego okresu, w którym w ystąpiłoby tak znaczne zw iększenie plonów . P lon y w szystkich roślin przeliczone na je d nostki zbożow e z hektara w zrosły w tym czasie o 60,9°/o, zużycie NPK ponad 3,5-krotnie, zużycie wapna ponad 10-krotnie. R ów nież obsada in wentarza żyw ego, a w ięc i produ kcja obornika, zw iększyła się w tym okresie o 44,5% .
W ybran y okres jest rów nież przydatny dla tematu dlatego, że w tym czasie zostały zakończone dw ie rotacje badań gleb przez Stację C he m iczn o-R oln iczą w Poznaniu. Pierw sza rotacja zakończona była w 1965 r., druga (niepełna) w 1974 r. Dzięki tem u można b y ło w nioskow ać o w p ły w ie gospodarow ania na zakwaszenie i zasobność gleb w fosfor i potas. Trzeba rów nież podkreślić, że od 1960 r. można b y ło zebrać szcze gółow e dane statystyczne z ów czesn ych pow iatów , natomiast m ateriały z lat poprzednich są ju ż dziś trudno dostępne. Zresztą w okresie sprzed 1960 r. zm iany w w ielkości plon ów i zużyciu naw ozów są stosunkow o niew ielkie.
Do niniejszego opracow ania korzystałem w pew nym zakresie z m ate riałów zebranych do pracy doktorskiej m gra Bolesława Stachowiaka. M ateriały te zostały ocen ione rachunkiem regresji w ielok rotn ej m iędzy ośmiu różnym i czynnikam i m ającym i znaczenie dla efektyw n ości n aw o zów. W yniki tego opracow ania będą podane w innej pracy. Tam też znajdzie się pełna dokum entacja zebranych m ateriałów . Dlatego ograni czam się do podania tylk o n iektórych zależności, najw yraźn iej ilustrują cych efektyw n ość naw ożenia m ineralnego w yrażoną przyrostem plonów i zmianą niektórych w łaściw ości gleb.
M ateriały te pochodzą z 29 pow iatów , które obejm ow a ło b yłe w oj. po znańskie. W przedstaw ionych rozw ażaniach operow ałem wartościam i średnimi dla w ojew ód ztw a i poszczególnych pow iatów . Odznaczają się
Naw ożenie m ineralne a produktyw ność gleb W ielkopolski 37
one dużym zróżnicow aniem pod w zględem w łaściw ości gleb, p lon ów i zu życia naw ozów m ineralnych. Dzięki tem u można b y ło poszukiw ać zależ ności m iędzy w p ły w em nawożenia m ineralnego пн plon y i niektóre cech y żyzności a zróżnicow anym i w arunkam i g leb ow ym i i innym i.
W praw dzie każdy z om aw ian ych pow iatów jest rów nież zróżn ico w any pod w zględem w łaściw ości gleb i innych czynników , ale op erow a nie średnim i z pow iatów daje w ystarczający obraz interesu jących nas zmian i zależności.
Materiał, k tóry przedstawiam , ośw ietla dwa zagadnienia: pierw sze — jak kształtow ały się stosunki m iędzy naw ożeniem a plonem roślin, dru g i e — jak działało naw ożenie na niektóre w łaściw ości gleb (z badań Stacji
C hem iczno-R olniczej w Poznaniu).
W rysunkach i zestawieniach podano średnie dane dla całego w o je w ództw a i dla pow iatów w ykazu jących w artości m aksym alne i m ini malne.
W poszczególnych latach plon y w szystkich roślin upraw nych p rzeli czono na jednostki zbożow e stosując odpow iednie w spółczynniki [3]. U w zględniając strukturę obsiew ów uzyskano średnią ważoną jednostek zbożow ych na 1 ha.
Rys. 1. Plony w jednostkach zbożowych na hektar w okresie 1960-1974
Yields in grain units from hectare in the period 1960-1974
P rzebieg k rzy w y ch na rys. 1 w skazuje na znaczny przyrost średnich plon ów w om aw ianym okresie w całym w ojew ód ztw ie i w poszczegól nych powiatach. C harakterystyczne jest przy tym załam anie się plon ów
w 1969 r. R ok ten odznaczał się w y ją tk ow o niekorzystnym przebiegiem pogody i spadkiem plon ów zbóż i ok opow ych , zwłaszcza buraków cu k ro w ych. Załam anie to b y ło szczególnie duże w pow iatach najsłabszych, o niskim poziom ie plonów , tak jak w po w. M iędzychód należącym do pow iatów o najniższej bon itacji gleb. P lon y w 1969 r. b y ły tam na p o ziom ie n iew iele w yższym niż w roku 1960, k tóry dał najniższe plony
w badanym okresie. W pow iatach o w ysokim poziom ie plon ów ich w a hania b y ły stosunkow o m niejsze (pow. Rawicz).
W zrost zużycia naw ozów m ineralnych (N P K) 1 na 1 ha u żytków ro l nych, b y ł w w ojew ód ztw ie dość nierów nom iern y (rys. 2). W ostatnich
Rys. 2. Zużycie NPK w kg/ha w okresie 1960-1974 NPK use in kg/ha in the period 1960-1974
d w óch latach obserw u je się jednak zaham owanie przyrostu zużycia N P K w powiatach, które przek roczyły 200 kg N P K na hektar u żytków ro l n ych (pow iaty: Gostyń, Rawicz, Środa, Szam otuły, Września).
W zużyciu wapna naw ozow ego w om aw ianym okresie w ystępują duże różnice m iędzy pow iatam i (rys. 3). Ponad 3,5 raza w ięcej CaO/ha zużyto w 1974 r. w pow. G ostyń w porów naniu do pow. Trzcianka. Nie ma przy tym zgodności m iędzy stanem zakwaszenia gleb a intensyw nością w ap nowania. Tak na przykład w pow. G ostyń w I rotacji oznaczeń Stacji C h em iczno-R olniczej w Poznaniu stw ierdzono 38,4% bon itacji negatyw nej zakwaszenia gleb, gd y tym czasem w pow. Trzcianka procent ten w ynosił 6 8,1. O tych niezgodnościach będzie jeszcze mowa.
W badanym okresie wzrosła produkcja obornika (rys. 4), którą w y li czono przyjm u ją c odpow iednie w spółczynniki przeliczeniow e [3]. N a
Naw ożenie m ineralne a produktyw ność gleb W ielkopolski 39
Rys. 3. Zużycie CaO w kg/ha w okresie 1960-1974 CaO uise in (kg/ha in the period 1960-1974
Rys. 4. Produlkcja obornika w q/ha w okresie 1960-1974
Farmyard manure production in q/ha in the period 1960-1974
wyższą w tym okresie w ykazał pow iat Gostyń, najniższą pow iat M iędzy chód. M ożna spostrzec szybki przyrost tych w ielkości począw szy od 1970 r.
W zrost zużycia N P K w naw ozach m ineralnych b y ł znacznie szybszy niż w zrost produ kcji obornika. Licząc średnie zawartości N P K na pozio mie 0 ,25% P20 5, 0 ,50% N i 0,6 0 % K 20 [4], w obliczonej ilości obornika w prow adzano do g leb y przeciętnie w w ojew ód ztw ie w latach 1960-1966 w ięcej N P K niż w naw ozach m ineralnych (rys. 5). D opiero od tego czasu
Rys. 5. Całkowite zużycie NPK w województwie a — NPK w nawozach mineralnych, b — NPK w oborniku
Total NP ? use in the provim e
a — NPK in mineral fertilizers, b — NPK in formyard manure
zaznacza się przewaga N P K w naw ozach m ineralnych. P rzy końcu bada nego okresu z ogóln ej ilości składników N P K stosow anych w obu rodza jach naw ozów ok oło 2/3 stanow iły N PK w nawozach m ineralnych a 1/3 w oborniku. Podane liczby wskazują, że obornik traci na znaczeniu jak o źródło N P K dla roślin, ch oć oczyw iście nie um niejsza to jeg o znaczenia dla żyzności gleb.
Z u życie N PK , CaO i obornika do uzyskania średnich przyrostów roczn ych obliczon o za pom ocą rów nań trendu prostoliniow ego. W yniki tych obliczeń pozw oliły na ocenę kształtowania się badanych zm iennych oraz poszukiwanie zależności m iędzy przyrostem plon ów a in tensyw no ścią i przyrostem nawożenia. Zależności te określono w spółczynnikiem korelacji prostej.
W tabeli 1 zam ieszczono średnie roczne plony z hektara w je d n o stkach zbożow ych oraz średnie przyrosty roczne dla w ojew ód ztw a i p o w iatów w ykazu jących m aksym alne i m inim alne w ielkości. W obec n
ie-Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski
T a b e l
Plony w jedn ostkach zbożowych z h e k tara w o k r e sie 1 9 6 0 -1 9 7 4 Y ie ld s i n g r a in u n it s from h e cta re i n the p e rio d 1 9 6 0 -1 9 7 4
Średn io ro c z n ie - Annual mean
+
śred n ie p r z y r o s ty roczne Mean annual Increment
Województwo - Province 3 2 ,6 2
Bajwyższe w pow. Rawicz 4 3 ,4 5
The h ig h e s t i n the Rawioz oounty
N a jn iż sz e w pow« O strzeszów 2 4 ,9 0
The low est i n the O strzeszów county
W spółczynnik zm ienn ości Э 13,4%
V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t ^
Województwo - p ro vin ce + 0 , 9 7
najw yższe w pow. J a r o c in + 1,40
the h ig h e s t i n the J a r o c in county
n a jn iż s z e w pow* Międzychód + 0,61
the lo w est i n the Międzychód county
w spółczy n n ik zm ienn ości ^ 20,756
v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t ^
m ożności przedstawienia w niniejszej pracy, ze w zględu na je j rozm iary, pełnego m ateriału dok u m en tacyjn ego poprzestano na w spółczynniku zm ienności r, k tóry orien tu je o rozm iarach różnic badanych w ielkości m iędzy pow iatam i [2].
Średnie przyrosty plon ów w badanym okresie b y ły w e w szystkich pow iatach dodatnie, z dość jednak dużą zm iennością i przy znacznej roz piętości w artości skrajnych. Średni przyrost plon ów w w oje w ó d ztw ie (tab. 1), w ynoszący 0,97 j.zb./ha, jest w yższy niż średnia krajow a w tym okresie (w edług badań własnych, nie publikow anych).
Średnie roczne zużycie N P K /ha w badanym okresie na całym obsza rze w ojew ód ztw a (tab. 2) b y ło w yższe od średniej k ra jow ej w yn oszącej
T a b e l a
Zużycia ЯРК / k g / h a / w o k r e s ie 1 9 6 0 -1 9 7 4 HPK use / i n k g /h a / i n the p e rio d 1 9 6 0 -1 9 7 4
ś r e d n io roozn le - Annual mean Średnie p r z y r o s ty roczne
Mean annual Increment
Województwo - Province 1 0 6 ,6
Bajwyższe w pow« Gostyń 1 6 8 ,0
The h ig h e s t i n the Gostyń county
N a jn iż sz e w pow. Konin 7 2 ,3
The low est i n the Konin county
Współczynnik zmiennośoi V 22,3% V ariability c o e ffic ie n t V
■ Województwo - province + 9 , 7
и
2 najw yższe w pow, Gostyń + 1 4 .6
SI the h ig h e s t i n the Gostyń county
В
jj n a jn iż s z e w pow« O strzeszów •» 6 , 4
Ü the lo w est In the O strzeozów county н
S współczynnik zmienności y> 22,2% fl v a ria b ility c o e ffic ie n t
90,2 kg. Średni przyrost roczn y N P K /ha b ył natomiast nieco niższy (średnia krajow a = 1 0,2). Zaznaczają się przy tym znaczne różnice m ię dzy powiatam i, na co w skazuje duża rozpiętość m iędzy wartościam i skrajnym i i stosunkow o w ysoki w spółczynnik zmienności.
W celu ocen y działania nawożenia m ineralnego na plon y roślin trze ba określić efektyw n ość 1 kg czystych składników. W ielkość ta m oże być w yrażona jako „efek tyw n ość p rod u k cy jn a ” , czyli przyrost ciężaru
plonu na 1 kg N PK , lub jak o „efek tyw n ość ekonom iczna” , uw zględnia jąca cen y naw ozów i płodów rolnych, w ykazująca zysk otrzym any z za
stosowania 1 kg składników w nawozach.
W niniejszym opracow aniu obliczono efektyw n ość 1 kg N P K m ierzoną przyrostem plon ów w przeliczeniu na jednostki zbożow e. Na podstaw ie posiadanego m ateriału nie można b y ło ob liczy ć opłacalności naw ozów , czyli tzw. „efek tyw n ości ek on om iczn ej” , gdyż w badanym okresie ceny płodów roln ych podlegały znacznym fluktuacjom . Poza tym, operu ją c wartościam i średnim i plon ów w szystkich upraw ianych roślin w y ra żo nych w jednostkach zbożow ych i średnim i zużycia naw ozów na całym obszarze, nie dało się u ch w ycić przeciętnej w artości plon ów z 1 ha i prze ciętnej efektyw n ości nawożenia poszczególnych roślin, co b y ło b y po trzebne do obliczenia zysku ze zużytego 1 kg NPK.
T a b e l a 3
Efektywność 1 kg NPK w Jednostkach zbożov7ych/100 E f f e c t i v e n e s s o f 1 kg HPK i n g r a in u n it s /1 0 0 W y szcze g ó ln ien ie S p e c i f ic a t io n P r z y r o st plonu w stosunku do p rz y ro stu NPK Y i e ld increment w ith regard to the NPK l e v e l in cre a se
60% p r z y r o stu plonu w stosunku do p rz y ro stu NPK 60% o f y i e l d increment w ith
regard to the NIK l e v e l in c re a se
Województwo - Province 1 0 ,5 9 6 ,3 5
HaJwyższy w pow. Koło The h ig h e st i n the Koło county
1 4 ,0 6 8 , 4 4
N a jn iż s z y w pow. O strzeszów The low est i n the O strzeszów county
6 ,3 8 3 ,8 3
W spółozynnik zm ienności V V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t 0
1 9 ,3 ? 19,3%
W tabeli 3 podano efektyw n ość 1 kg N P K w yrażoną w j.zb. na 100, obliczoną ze stosunku średniego przyrostu plon ów do średniego p rzyro stu N P K dla w ojew ód ztw a i dla pow iatów w ykazu jących w artości skraj ne oraz w spółczynnik zm ienności m iędzy w artościam i z 29 pow iatów . E fektyw ność 1 kg N P K w ypadła stosunkow o wysoka. Podaw ane w lite raturze polskiej efektyw n ości kształtują się na og ół na poziom ie niższym. B o g u s z e w s k i [1] podaje na podstaw ie średnich z liczn ych dośw iad czeń przyrost plonu przy daw ce 2 1 2 kg N P K /ha w w ysokości 2,9 kg (pszenica) do 4,7 kg (owies) ziarna. K u r e k [5], porów n u ją c w 1971 r. w 92 gospodarstw ach w ojew ód ztw a poznańskiego dawki naw ozów z p lo nami, podaje, że przy w zroście nawożenia z 84 do 164 kg N P K /ha uzy skuje się z 1 kg N P K /ha w plonie ziarna 4 zbóż zw yżkę 4,17 kg. Ta sama autorka zwraca jednak słusznie uwagę, że w badaniach prow adzo nych w układzie w ieloletnim efek tyw n ość nawożenia m ineralnego w prze liczeniu na 1 kg N P K jest z regu ły większa. N ależy rów nież uw zględnić, że efektyw n ość nawożenia w yrażona w przyroście plon ów w szystkich roślin upraw nych jest zw yk le większa niż dla sam ych zbóż, gdyż przy
Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski 43
rost plonu jednostek zbożow ych przy naw ożeniu o k op ow y ch i użytków zielon ych jest na jednostkę N P K w iększy niż u zbóż. P ł u d o w s k i [7] w badaniach prow adzonych w latach 1962-1972 w 55 gospodarstw ach państw ow ych w oj. lubelskiego uzyskał średnio przy w zroście zużycia N P K z 92 do 320 kg/ha przyrost plon ów w szystkich roślin upraw nych 0 8,7 j.zb./100 na 1 kg N PK . W edług obliczeń w łasnych (nie pu blikow a nych) przyrost globalnej produ kcji roślinnej w kraju na 1 kg przyrostu N P K wahał się w poszczególnych pięcioleciach 1960 do 1975 od 6 do 8 j.zb./100. U zyskany przyrost plonu 10,59 j.zb./100 na 1 kg N P K w w oj. poznańskim w okresie 1960-1974 jest w ięc stosunkow o w ysoki. W n iektórych pow iatach (K oło) efektyw n ość 1 kg N P K jest jeszcze wyższa, ale w in n ych pow iatach znacznie spada.
E fektyw ność 1 kg N PK, określona stosunkiem całkow itego przyrostu plon ów do przyrostu N PK , nie odd a je w pełni rzeczyw istego skutku zu żytych naw ozów . Na przyrost plonu w badanym obszarze w ciągu 15 lat składa się jeszcze w iele innych czyn n ików plon otw órczych , jak w prow adzenie do upraw y inten syw n ych odm ian roślin, postęp w och ro nie roślin, w apnow anie i naw ożenie obornikiem , popraw a agrotechniki 1 inne. O kreślenie, jaką część przyrostu plon ów m ożna przypisać inten syfik a cji naw ożenia m ineralnego, jest bardzo trudne i m ożliw e tylko szacunkow o. W chodzi tu w rachubę w iele czyn n ików zm iennych w sp ół działających w tw orzeniu plonów , trudnych do ścisłego oznaczenia i zna lezienia ich w zajem n ych powiązań. W literaturze k rajow ej podaje się, że do 6 0 % przyrostu plon ów uzyskuje się pod działaniem intensyfikacji nawożenia m ineralnego. W literaturze zachodnioniem ieckiej [6] podaje się, że w podnoszeniu prod u kcji roślinnej naw ożenie m ineralne bierze udział w 50% . W tabeli 3 podano efek tyw n ość 1 kg N PK , licząc 6 0 % przyrostu plonu na rzecz nawożenia m ineralnego. L iczb y te prezentują efek tyw n ość naw ozów m ineralnych bardziej zbliżoną do rzeczyw istości niż stosunek całego przyrostu plonu do przyrostu NPK.
W tabeli 4 podano bonitację gleb w punktacji od 1 do 3 w średnich dla w ojew ód ztw a i dla pow iatów o skrajnych wartościach. P rzyjęto taką bonitację z uwagi na potrzebę operow ania jedną liczbą w celu scha rakteryzow ania gleb w poszczególnych pow iatach i m ożliw ość poszuki wania generalnych zależności m iędzy działaniem nawożenia a jakością gleb. Średnia bon itacja gleb byłego w ojew ód ztw a poznańskiego nie jest wysoka. Zw raca uwagę duży w spółczynnik zm ienności tej w artości m ię dzy poszczególnym i pow iatam i oraz znaczna rozpiętość m iędzy w artościa mi skrajnym i.
W poszukiw aniu zależności m iędzy kształtow aniem się plon ów a na w ożeniem N P K obliczon o w spółczynniki korelacji r, uw zględniając w ar tości 29 pow iatów dla n iektórych zm iennych charakteryzujących n a jw y raźniej te zależności (tab. 5). W spółczynniki te obliczon o m iędzy średnim
apa-T a b e l a 4
O gólna b o n ita c ja g le b w p u n k ta c ji od 1 do 3 G en era l b o n lta tlo n o f s o i l s In p o in ts from 1 t o 3
Województwo - Province 1 ,6 2
Najwyższa w pow. Gostyń 2 ,0 2
The h ig h e s t t o the Gostyń county
N a jn iż sz a w pow* O strzeszów 1 ,2 0
The low est i n the O strzeszów county
W spółczynnik zm ienn ości ^ 40,6%
V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t *
T a b e l a 5
K o r e la c ja m iędzy plonem a nawożeniem NPK 1' ogó ln ą b o n ita c ją g le b C o r r e la tio n between the y i e l d , the NPK f e r t i l i z a t i o n and the g e n e r a l
b o n i ta tio n o f s o i l s W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f i c a t i o n W spółczynnik k o r e l a c j i C o r r e la tio n c o e f f i c i e n t Poziom i s t o t n o ś c i S i g n ifi c a n c e l e v e l o L P r zy ro st plonu Y ie ld increment - 1 p r z y r o s t NPK - and NPK in cre a se + 0 ,6 6 6 9 0 ,0 1
- i efek tyw n ość 1 kg NPK - and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK + 0 ,3 7 0 3 0 , 0 5 - i poziom NPK - and NPK l e v e l + 0 ,6 7 8 8 0 ,0 1 - i ogóln a b o n ita c ja g le b - and b o n i ta ti o n o f s o i l s + 0 ,6 8 1 0 0 ,0 1 Poziom plonu Y ie ld l e v e l - i og ó ln a b o n ita c ja g le b - and g e n e r a l b o n ita tio n o f s o i l s
+ 0 ,7 9 9 3 0 ,0 1
- i efek tyw n ość 1 kg NPK - and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK
- 0 ,3 6 1 3 0 , 0 5
- i poziom NPK - and NPK l e v e l + 0 ,8 8 1 7 0 ,0 1
Efektywność 1 kg NPK - i ogóln a b o n ita c ja g le b - 0 ,1 8 1 3
-E f f e c t iv e n e s s o f 1 kg NPK - and g e n e ra l b o n i ta ti o n o f s o i l s - i poziom NPK
- and NPK l e v e l
- 0 ,2 4 7 0 —
logicznym i wartościam i dla NPK. U w zględniono rów nież zależność m ię dzy kształtowaniem się plon ów a efektyw nością 1 kg N P K i bonitacją gleb.
Uzyskano k orelację dodatnią na w ysokim poziom ie ufności m iędzy przyrostem plon ów a przyrostem N PK , poziom em zużycia N PK i b o n i- acją gleb. R ów nież poziom plon ów w ykazu je dodatnią k orelację z b o n
i-Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski 45
tac ją gleb i poziom em zużycia N PK . W yniki te można w zasadzie uznać za praw idłow e, aczkolw iek dodatnia korelacja m iędzy przyrostem plonu a poziom em zużycia N P K nie jest zgodna z „praw em zm niejszającego się przyrostu p lon ów ” , w edług którego w yższe naw ożenie pow inno da wać zm niejszające się przyrosty plonów . B yć m oże, że rachunek regresji w ielokrotn ej przy uw zględnieniu innych czyn n ików zm iennych rzuci w ięcej światła na te zależności. N iezgodne jest rów nież ze w spom nianym „p ra w em ” uzyskanie dodatniej k orelacji (chociaż tylko na niższym pozio mie ufności) m iędzy przyrostem plonu a efektyw nością 1 kg N P K oraz brak istotnej k orelacji m iędzy efektyw nością 1 kg N P K a poziom em zużycia N PK . Nie uzyskano rów nież istotnej zależności efektyw ności 1 kg N P K od bon itacji gleb. E fektyw ność 1 kg N P K nie w ykazu je w ięc takich zależności, jakich można się b y ło spodziewać. Zagadnienie to w y maga dalszych badań.
W tabeli 6 podano średnie roczne w badanym okresie i średnie rocz ne przyrosty produ kcji obornika obliczon e w edług obsady sztuk przeli czen iow ych na 1 0 0 ha, w średnich dla w ojew ód ztw a i dla pow iatów o w artościach skrajnych. W spółczynnik zm ienności m iędzy 29 powiatam i jest szczególnie duży dla średnich przyrostów rocznych.
T a b e l a 6 Obsada inw entarza ty v ie ç o v э з tukach p r z e lic z o n y c h na 100 ha
w o k r e s ie 1 9 6 0 -1 9 7 4
L iv e s to c k d e n s ity i n co n v e rsio n heads per 100 h e c ta r e s i n the p e rio d 1 9 6 0 -1 9 7 4
W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f i c a t i o n Średn io ro c z n ie Annual mean Ś red n ie p r z y r o s ty roczne Mean annual in c r e a se
V7ojGw6dztwo - Province 7 0 , 4 Województwo - Province ♦ 1 . 7
Kajwyższa w pow. Gostyń The h ig h e s t i n the G ostyń cou ntj
9 1 ,9 Najwyższa w pow, Gostyń
The h ig h e s t i n the G ostyń county ♦ 2 ,5
N a jn iże za w pow* Konin The low est i b the Konin county
5 7 ,6 H a jn iż sz a w pow*
Turek-The low est i n the Turek county
+ 0 , 8
W spółczynnik zm ienn ości v? V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t ]>
12,6% W spółczynnik zm ienn ości
V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t ö
3 1 , 8 *
W spółczynniki k orelacji (tab. 7) są dodatnie i istotne na w ysokim poziom ie ufności m iędzy obsadą inw entarzy a przyrostem plon ów oraz przyrostem obsady a poziom em i przyrostem plonów . Św iadczy to o du żym znaczeniu nawożenia oborn ikiem dla uzyskiw anych plon ów i ich wzrostu, m im o braku zależności m iędzy poziom em plonu a obsadą in wentarza żyw ego. U jem n y w p ły w zw iększonych daw ek obornika na efektyw ność 1 kg N PK można b y przypisać nierów nom iernem u, nad m iernem u zaopatryw aniu gleb y w naw ozy NPK. Nasuwa się jednak w ątpliw ość co do praw dziw ości takiej zależności w ob ec braku k orelacji
T a b e l a 7 K o r e la c ja między obsadą inw entarza żywego a plonem i efek ty w n o ścią nawożenie
C o r r e la tio n betwaen l iv e s t o c k d e n s i t y , y i e ld and f e r t i l i z e r e f f e c t i v e n e s s
W y szcze g ó ln ien ie S p e c i f i c a t i o n W spółczynnik k o r e l a c j i C o r r e la tio n c o e f f i c i e n t Poziom i s t o t n o ś c i ^ S i g n ific a n c e l e v e l s Obsada inw entarza żywego
L iv e s to c k d e n s ity / - i poziom plonów - and y i e l d l e v e l + 0 ,0 8 2 5 -- i p rz y ro st plonów and y i e l d increment + 0 ,6 1 7 8 0 ,0 1 - i efektyw ność 1 kg NPK and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK - 0 ,7 6 3 4 0 ,0 1
P rzy ro st inw entarza żywego L iv e s to c k in c r e a s e
- i poziom plonów and y i e l d l e v e l
+ 0 ,7 5 9 9 0 , 0 i
- i p rz y ro st plonów and y i e l d increm ent
+ 0 ,6 9 2 4 0 ,0 1
- i efektyw ność 1 kg NPK and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK
+ 0 ,0 1 3 6 “
T a b e Г. a Zu życie CaO / k g / h a / w o k re sie 1 9 6 0 -1 9 7 4
CaO use / i n k g /h a / i n the p e rio d 1 9 6 0 -1 9 7 4
W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f ic a t i o n śre d n io ro c z n ie Annual mean śre d n ie p rz y ro sty roczne Mean annual in c r e a se
Województwo - Province 8 0 , 7 + 9 , 2
Najwyższe w pow. Gostyń The h ig h e s t i n the Gostyń county
1 4 9 ,5 + 2 0 ,3
N a jn iż sz e w pow. Turek The low est in the Turek county
3 1 ,6 + 2 ,5
Współczyrmi zm ienn ości - V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t 37 ,7 % 46,7%
m iędzy przyrostem inwentarza żyw ego a efektyw nością 1 kg N PK w na w ozach m ineralnych.
Z u życie CaO w kg/ha średnio nie b y ło w badanym okresie w ystar czające w stosunku do rzeczyw istego stanu zakwaszenia gleb. W praw dzie przyrost roczny zużycia CaO (tab. 8) b y ł dość znaczny, stąd dla k oń co w ych lat badanego okresu zużycie CaO/ha w zrosło do ok oło 140 kg CaO/ha (rys. 3). Dawka ta jednak odbiega jeszcze znacznie od szacow a nej przez Stację C hem iczno-R olniczą w Poznaniu dla badanego obszaru, w ynoszącą 250 kg CaO/ha średnio rocznie. Zw raca przy tym uwagę duża rozpiętość skrajnych w artości w pow iatach zarów no średnich rocznych, jak i śiedn ich przyrostów roczn ych oraz bardzo w ysoki w spółczynnik
Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski
47
T a b e l a 9 B o n ita c ja negatywna zakwaszenia g le b
N egative b o n ita ti o n o f a c i d i f i c a t i o n o f s o i l s
W y szcze g ó ln ie n ie - S p é c i f i c a t i o n
Procent g le b o b o n i t a c j i negatywnej Per cen t o f s o i l s w ith the n e g a tiv e b o n i ta tio n I r o t a c ja - 1 s t c y c le 11 r o t a c j a - U n d c y c le
Województwo - Province 6 2 , 5 6 3 , 2
N ajwyższa w pow. O strzeszów Th9 h ig h e s t i n the O strzeszów county
9 1 ,5 9 1 ,5
N a jn iż s z a w pow. W rześnia The low est i n the W rześn ia county
3 8 , 4 5 4 ,2
W spółczynnik zm ienn ości ^ V a r ia b i l i t y c o e f f i c i e n t v
28,3% 1 7,4%
T a b e l a 10
K o r e la c ja m iędzy b o n ita c ją negatywną z a k w a sz e n ia 'g le b a plonami i nawożeniem NPK i CaO
C o r r e la tio n between n e g a tiv e b o n ita tio n o f a c i d i f i c a t i o n o f s o i l s , y i e l d s and NPK and CaO f e r t i l i z a t i o n
W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f i c a t i o n W spółczynnik kor e l a c j i . C o r r e la tio n c o e f f i c i e n t Poziom i s t o t n o ś c i cC S ig n ific a n c e l e v e l o^
B o n ita c ja negatywna - N egative b o n i ta tio n - 0 ,0 1
Zakwaszenie g le b i poziom plonów S o i l a c i d i f i c a t i o n and y i e l d l e v e l
- 0 ,5 5 9 ■
Zakwaszenie g le b i p r z y r o s t plonów S o i l a c i d i f i c a t i o n and y i e l d increment
- 0 ,3 5 4 2 0 ,0 5
Zakwaszenie g le b i efektyw n ość 1 kg NPK
S o i l a c i d i f i c a t i o n and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK
- 0 ,1 9 1 3
-Zakwaszenie g le b i zu ż y cie CaO S o i l a c i d i f i c a t i o n and CaO use
- 0 ,6 1 8 9 0 ,0 1
Zakwaszenie g le b i p r z y r o s t CaO S o i l a c i d i f i c a t i o n and CaO in c r e a se
- 0 ,0 2 9 3
-Zu życie CaO i poziom plonów CaO use and y i e l d l e v e l
+ 0 ,5 4 4 6 0 ,0 1
Zu życie CaO i p r z y r o s t plonów CaO use and y i e l d increment
+ 0 ,6 3 1 9 0 ,0 1
Zu życie CaO i efektyw ność 1 kg NPK CaO use and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK
- 0 ,1 9 1 3
-P r zy ro st CaO i poziom plonów CaO in c r e a se and y i e l d l e v e l
+ 0 ,7 5 9 9 0 ,0 1
P rzy ro st CaO i p rz y ro st plonów CaO in c r e a se and y i e l d increment
+ 0 ,6 9 2 4 0 ,0 1
P rzy ro st CaO i efektyw ność 1 kg NPK CaO in c re a se and e f f e c t i v e n e s s o f 1 kg NPK
-zm ienności m iędzy powiatami. R ozpiętość zużycia wapna i jeg o przyrost nie są uspraw iedliw ione różnicam i bonitacji negatyw nej zakwaszenia gleb, które są znacznie m niejsze (tab. 9), zwłaszcza w II rotacji badań Stacji C hem iczno-R olniczej.
M iędzy I i II rotacją badań S ta cji C hem iczno-R olniczej w Poznaniu nie nastąpiło zm niejszenie, lecz pew ien w zrost procen tow y obszaru gleb o negatyw nej bon itacji zakwaszenia (tab. 9), m im o że w okresie badań II rotacji, tj. w latach 1966-1974 zużyto w badanym okresie około 900 kg CaO/ha. Ilość zużytego w tym okresie wapna n aw ozow ego była niew ątpliw ie za mała nie tylko dla regu lacji odczynu gleb, ale nawet dla spow odow ania tendencji zm niejszania się stanu zakwaszenia gleb. Na leży jednak przyjąć, że stosowanie wapna naw ozow ego w badanym ok re sie nie b yło dostosow ane w pełni do stanu zakwaszenia gleb. Potw ierdza to u jem n y w spółczynnik k orelacji m iędzy bonitacją negatyw ną zakwa szenia gleb a zużyciem CaO (tab. 10). G d y b y zużyta ilość wapna naw o zow ego w rzeczyw istości była rozdysponow ana praw idłow o w dostoso waniu do stanu zakwaszenia gleb, korelacja ta pow inna b yć dodatnia. M imo to obliczon e k orelacje w ykazują pozytyw n e działanie naw ozow e wapna na plony. Świadczą o tym ujem ne korelacje m iędzy bonitacją negatywną zakwaszenia gleb a poziom em i przyrostem p lon ów oraz do datnie korelacje m iędzy średnim zużyciem i średnim przyrostem zuży cia wapna a poziom em i przyrostem plonów . Nie uzyskano natomiast istotnej k orelacji m iędzy bonitacją negatyw ną zakwaszenia gleb, a także zużyciem i przyrostem CaO a efektyw nością 1 kg N P K w naw ozach m i neralnych.
M ając do d ysp ozycji w yniki oznaczeń zasobności gleb w fosfor i potas na badanym obszarze, w ykonane przez Stację C hem iczno-R olniczą w P o znaniu za 2 okresy, m ożna b yło ocen ić w p ły w zu żytych naw ozów na
zawartość tych składników w glebach.
Procent gleb o bon itacji negatyw nej pod w zględem zasobności w fos for w yraźnie zm niejszył się w II rotacji badań Stacji C h em iczn o-R oln i czej (tab. 1 1). B onitacja negatyw na gleb pod w zględem zaw artości fo sfo ru w ykazu je stosunkow o niew ielką zm ienność m iędzy 29 powiatam i — w spółczynnik zm ienności w obu rotacjach w ynosi tylko 13% . W okresie dokonyw ania oznaczeń w II rotacji przy znacznych różnicach m iędzy powiatam i w stosow anych daw kach fosforu stw ierdzono bardzo dużą zm ienność ogóln ej obniżki procentu gleb o niedostatecznej je g o zaw ar tości. K onsekw entnie, analogiczny spadek procentu gleb przypada na 100 kg zużytego P2O5 (tab. 12). W yn ik taki potw ierdza ujem n y w sp ół czynnik k orelacji m iędzy bonitacją negatyw ną gleb pod w zględem za wartości fosforu a je g o zużyciem (tab. 13). U jaw nił się tu, podobnie jak •dla wapna naw ozow ego, niepraw idłow y rozdział zużytych naw ozów fos
forow ych . Im uboższe w fosfor gleby, tym m niej stosowano naw ozów fosforow ych . M im o to poziom zużycia fosforu daje k orelację dodatnią
Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski 49
T a b e l a 1 1 B onitacja negatywna gleb pod względem zasooriuści w f o s f o r
N egative b o n i ta ti o n o f s o l l e w ith regard to the phpsphorus con ten t
Procent gleb o b o n it a c ji negatywnej Per cent o f s o i l s with negative b on ita tion
w y sz c z e g ó ln ie n ie - s p e c i f i c a t i o n I r o t a c ja 1 s t c y c le w yszczególn ien ie-spec i f ik a ticn I I r o t a c ja U n d c y c le
Województwo - Province 6 6 ,1 województwo - province 5 8 ,4
Najwyższa w pow« O strzeszów The h ig h e s t i n the O strzeszów county
8 9 , 0 na jw yższa w pow. O strzeszów
The h ig h e s t i n the O strzeszów county
7 2 f 6
N a jn iż s z a w pow. Nowy Tomyśl The lo w est In the Nowy Tomyśl county
5 3 ,0 n a jn iż s z a w pow. Rawicz
fh e low est in the Rawicz county 4 3 ,8
W spółczynnik zm ienn ości V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t ^
13,0% n sp ó łczy n n lk zm ienn ości 0
v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t v*
13,1%
T a b e l a 1 2 D z ia ła n ie nawożenia fo sfo re m na g le b y o b o n i t a c j i negatywnej
pod względem z a w a rto śc i P
Phosphorus f e r t i l i z a t i o n e f f e c t on s o i l s and n e g a tiv e b o n i ta ti o n w ith regard to the P con ten t
W y szcze g ó ln ie n ie - S p e c i f i c a t i o n Z u życie P2°5 w o k r e s ie 1 9 6 6 -1 9 7 4 P2° 5 use i n the Obniżka procentu g le b o b o n i t a c j i negatywnej
D ecrease per cen t o f s o i l s w ith n e g a tiv e b o n ita tio n p e rio d 1 9 6 6 -1 9 7 4 k g /h a ogółem t o t a l na 100 kg PgOj per 100 kg PgOg Województwo - Province 3 0 1 ,5 - 7 , 7 - 2 ,5 5
N ajwyższa w pow* Gostyń The h ig h e s t I n the G ostyń county
4 4 8 ,1 “ 1 3 ,9 - 3 , 1 0
N a jn iż s z a w pow* Turek The low est I n the Turek cou nty
2 2 0 ,6 - 4 , 4 - 1 ,9 9
W spółczynnik zm ienn ości ^ V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t
2 7 ,4 % 6 3 ,8 % 116,9%
ze zm niejszeniem procentu gleb o bon itacji negatyw nej pod w zględem jeg o zawartości. Zaznacza się to szczególnie w yraźnie w odniesieniu do zm niejszenia procentu gleb o m ałej zasobności w fosfor. Brak jest nato miast istotnej n egatyw nej k orela cji pod w zględem zawartości fosforu na
1 0 0 kg P2O5 a poziom em jego zużycia.
Na badanym obszarze w ysoki procent gleb w ykazu je bon itację ne gatywną pod w zględem zasobności w potas (tab. 14), przy czym zm
ień-T a b e l a 13 K o re la c ja między b o n ita c ją g le b pod względem za w a rto śc i f o s f o r u
a je g o zużyciem
C o r r e la tio n between b o n ita tio n o f s o i l s w ith regard to the con ten t and use o f phosphorus
W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f i c a t i o n W spółczynnik k o r e l a c j i C o r r e la tio n c o e f f i c i e n t Poziom , i s t o t n o ś c i <tL S i g n ific a n c e l e v e l
Zm n iejszen ie procentu g le b o b o n i t a c ji negatywnej pod względem
• zaw a rto śc i P i zu ż y cie fo s fo r u + 0 ,4 2 1 8 0 ,0 5
Decrease o f per cent o f s o i l s o f n e gativ e b o n ita tio n w ith r e gard to the P con ten t and use o f phosphorus
Z m n ie jszen ie procentu g le b I k la sy z a so b n o ści P i zu życie
fo s fo r u + 0 ,7 1 8 3 0 ,0 1
D ecrease o f per cent o f s o i l s w ith the 1 s t p abundance c l a s s and phosphorus use
Zm n ie jszen ie procentu p leb o b o n i t a c ji negatywnej pod względem
z a w a rto śc i P na 100 kg P2°5 * z u ż y cie fo s f o r u + 0 ,2 4 4 1 _
D ecrease o f per cen t o f s o i l s o f n e g a tiv e b o n ita tio n w ith r e gard to the ? con tent per 100 kg PpO^ and phosphorus use B o n ita c ja negatywna g le b pod względem z a w a rto śc i P i zu ż y cie
f o s fo r u - 0 ,4 3 1 0 0 , 0 2
N egative b o n i ta tio n w ith regard to the P con ten t and use o f phosphorus
Ogólna b o n i ta c ja g le b i zm n ie jsz e n ie procentu g le b o b o n i t a c ji
negatywnej pod względem za w a rto śc i P - 0 ,3 0 8 ? _
G eneral b o n i ta ti o n o f s o i l s and decrease o f per cen t o f s o i l s w ith n e g a tiv e b o n ita tio n w ith regard to the P con tent
T a b e l a
14-B o n ita c j a negatywna g le b pod względem z a so b n o śc i w po ta s N egative b o n ita tio n w ith regard to the potassium con ten t
Procent g lo b o i o o n i t a c j i necciuj-T/nej Per cen t o f r o i l s w ith n e g a tiv e b o n ita tio n
w y sz c z e g ó ln ie n ie - s p e c i f i c a t i o n 1 r o t a c j a 1 s t c y c le w y sz c z e g ó ln ie n ie - s p e c i f i c a t i o n 11 r o t a c ja U n d c y c le
Województwo - Province
Najwyższa w pow. Turek The h ig h e s t in the Turek county N a jn iż sz a w pow. Szamotuły The low est in the Szamotuły county W spółczynnik zm ienn ości ^ V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t V> 8 9 . 0 9 6 .0 7 8 ,6 4 ,94% województwo - province
najw yższa w pow.O strzeszów 4;he h ig h e s t in the O strze b z ó w count U a jn iż s z a w pow. Rawicz
the low est i n the Rawicz county w spółczynnik zm ienności v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t 7 7 .1 8 9 . 2 У 6 5 ,1 9,96%
Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski 51
T a b e l a 15
D z ia ła n ie n a w o ż en ia potasem ca b o n ita c ję negatywną g le b pod względem z a so b n o ści w p o ta s
Potassium f e r t i l i z a t i o n e f f e c t on n e g a tiv e b o n i ta ti o n o f s o i l s w ith regard to the potassium con ten t
W y szcze g ó ln ien ie - S p e c i f i c a t i o n
Zużycio KgO w o k r e sie 1S 66-1 S 74 K2O use i n
Obniżka procentu g le b 0 b o n i t a c j i negatywnej pod względem z a w a rto śc i К
D ecrease o f per cen t o f s o i l s w ith n e g a tiv e bo n i t a t i o n w ith regard to the potassium con ten t
towards the p e rio d 1 9 6 6 -1 9 7 4 kg/ha ogółem t o t a l
na 100 kg K2O zastosow anego w nawo
żen iu
per 100 kg K2O a p p lie d w ith f e r t i l i z e r s
Województwo - Province 5 5 0 ,0 - 1 1 ,9 - 2,16
Najwyższe w pow. Gostyń The h ig h e st i n the Gostyń county
812*1 - 2 2 ,8 - 2 ,8 1
N a jn iższe w pow» Konin The low est i n the Konin county
35 4 *4 - 6 , 4 - 1 ,8 1
W spółczynnik zm ienności V a r i a b i li t y c o e f f i c i e n t
21,0% 51,5% 4 5,1%
T a b e l a 16
K o r e la c j a między b o n ita c ją g le b pod względem z a w a rto śc i potasu a je g o zużyciem
C o r r e l a t io n between the s o i l b o n ita tio n w ith regard to the con ten t and use o f potassium
I W y s z c z e g ó ln ie n ie - S p e c i f i c a t i o n W sp ó łc z y n n ik k o r e l a c j i C o r r e l a t i o n c o e f f i c i e n t Poziom i s t o t n o ś c i - o '. S i g n i f i c a n c e l e v e l <=£. I Z m n ie j s z e n ie p r o c e n tu g le b 0 b o n i t a c j i n eg a ty w n e j pod w zględem i z a w a r t o ś c i К i z u ż y c ie p o t a s u + 0 ,5 8 8 4 0 ,0 1 D e c r e a se o f p er c e n t o f s o i l s o f n e g a t iv e b o n i t a t i o n w it h r e g a rd t o th e К c o n t e n t and u se o f p o ta s s iu m Z m n ie j s z e n ie p r o c e n tu g le b I k la s y z a s o b n o ś c i w К i z u ż y c ie p o ta su + 0 ,5 3 1 6 0,Cf1 D e c r e a se o f p e r c e n t o f s o i l s w it h th e 1 s t К abundance c l a s s and p o ta s s iu m u se Z m n ie j s z e n ie p r o c e n tu g le b 0 b o n i t a c j i n eg a ty w n e j pod w zględem z a w a r t o ś c i К na 100 kg K20 i z u ż y c ie p o ta s u + 0 ,1 0 9 9 D e c r e a s e o f p er c e n t o f s o i l s o f n e g a t iv e b o n i t a t i o n w it h r e g ard t o th e К c o n t e n t p e r 100 kg K^O and p o ta s s iu m u se
B o n it a c j a n eg a ty w n a К i z u ż y c ie p o ta s u - 0 ,7 6 1 6 0 ,0 1
N e g a t iv e b o n i t a t i o n o f К and p o ta s s iu m u se
O gólna b o n i t a c j a g le b i z m n ie j s z e n i e p r o c e n t u g le b 0 b o n i t a c j i
n eg a ty w n e j pod w zględem z a w a r t o ś c i К na 100 kg KgO + 0 ,5 8 8 4 0 ,0 1
G e n e r a l b o n i t a t i o n o f s o i l s and d e c r e a s e o f p e r c e n t o f s o i l s w ith n e g a t iv e b o n i t a t i o n w it h r e g a r d t o th e К c o n t e n t p er 100 kg K20 B o n it a c j a g le b i n eg a ty w n a b o n i t a c j a pod w zględem z a w a r t o ś c i К - 0 ,7 5 7 3 0 ,0 1 B o n it a t io n o f s o i l s and n e g a t iv e b o n i t a t i o n w it h r e g a r d t o t h e К c o n t e n t
ność tych w ielkości jest stosunkow o mała. Z jaw iskiem pozytyw n ym jest dość znaczne obniżenie się tego procentu m iędzy I i II rotacją badań Stacji C hem iczn o-R oln iczej. W okresie II rotacji przy znacznych różn i cach zużycia potasu m iędzy pow iatam i stw ierdzono dużą zm ienność ob niżki procentu gleb o bon itacji negatyw nej pod w zględem zawartości potasu ogólnie, ja k i w przeliczeniu na 100 kg K 20 (tab. 15).
Zm niejszenie procentu gleb o bon itacji negatyw nej pod w zględem zasobności w potas w ykazu je k orelację dodatnią z poziom em je g o zuży cia (tab. 16). Nie ma przy tym, tak jak przy fosforze, w yraźnego w p ły wu poziom u zużycia potasu na lik w idację zubożenia w potas gleb o n aj niższej je g o zasobności. W ystąpiła natomiast, tak jak przy wapnie i fosforze, ujem na korelacja przy w ysokim stopniu istotności m iędzy p o ziom em bon itacji negatyw nej gleb odnośnie do potasu w glebach a jeg o zużyciem . Św iadczy to o n iepraw idłow ej dystryb u cji ogóln ej ilości zuży tego potasu, gdyż stosow ano go m niej na glebach uboższych, a w ięcej na glebach zasobniejszych w ten składnik. Nieistotna natomiast okazała się zależność m iędzy poziom em zużycia potasu a zm niejszeniem procentu gleb o bon itacji negatyw nej pod w zględem zasobności w potas w przeli czeniu na 100 kg K 20 w nawozach. Ta ostatnia w ielkość w ykazu je d o datnią k orelację z bonitacją gleb w punktacji od 1 do 3. W yższa bon i tacja gleb jest związana najczęściej z większą ich zasobnością w potas. W spółczynnik k orelacji m iędzy ogóln ą bonitacją gleb a negatyw ńą ich bonitacją pod w zględem zaw artości potasu w glebie w ynosi — 0,7573 i jest istotny na w ysokim poziom ie ufności. N ależy stąd w nioskow ać, że zmiana klasy zasobności g leb y w potas pod działaniem potasu zawartego w naw ozie jest łatw iejsza na glebach zasobniejszych w ten składnik niż na glebach ubogich.
Z przedstaw ionego m ateriału najw ażniejsze k onkluzje i w nioski m oż na zgrupow ać w trzech punktach.
1. Stw ierdzono dodatnią k orelację m iędzy poziom em i przyrostem plon ów oraz m iędzy poziom em zużycia i przyrostem N P K w nawozach m ineralnych a bonitacją gleb. M ożna b y ło rów nież stw ierdzić dodatnią k orelację m iędzy przyrostem plon ów a poziom em prod u kcji obornika i je j przyrostem .
Dodatnia korelacja m iędzy przyrostem plon ów a przyrostem i pozio m em zużycia N P K oraz efektyw nością 1 kg N P K w skazuje, że w miarę podnoszenia daw ek naw ozów nie zm niejszyła się efektyw n ość nawożenia, co nie jest zgodne z „pra w em zm niejszającego się przyrostu p lo n ó w ” . W ynik taki dow odzi, że w badanym okresie m iało m iejsce w zm ożone działanie in n ych czyn n ików plon otw órczych , poza naw ożeniem m ineral nym.
N ależy przyjąć rów nież za praw idło ujem ną k orelację m iędzy nega tyw ną bonitacją zakwaszenia gleb a poziom em i przyrostem jplonów, a także dodatnią korelację m iędzy poziom em zużycia i przyrostem w
ap-Nawożenie mineralne a 'produktywność gleb Wielkopolski 53
nia pochodzącego z naw ozów w a pn iow ych a poziom em i przyrostem p lo nów. R ozm iary tych zależności świadczą o dużym znaczeniu w apnow ania gleb badanego obszaru dla kształtowania plon ów roślin.
P raw idłow a jest rów nież dodatnia k orelacja m iędzy zużyciem fosforu i potasu w naw ozach m ineralnych a zm niejszeniem procentu gleb o ne gatyw nej bon itacji zasobności gleb w te składniki.
2. Zebrany materiał w ykazu je pew ne n iepraw idłow ości w ym agające dalszych w yjaśnień i badań. Chodzi tu przede w szystkim o podw yższe nie bonitacji negatyw nej zakwaszenia gleb w II rotacji badań Stacji C hem iczno-R olniczej, m im o że w tym czasie zużyto dość znaczne, choć niew ystarczające ilości wapnia w naw ozach w apniow ych.
D alszych badań w ym aga rów nież zagadnienie efek tyw n ości 1 kg N PK , która kształtuje się bardzo nierów no i nie w ykazu je takich zależności, jakich należało się spodziew ać np. od zakwaszenia gleb i zużycia n aw o-
t5w w apn iow ych bądź od nawożenia obornikiem .
3. Uzyskane w yn ik i w skazują, że dystrybu cja naw ozów w apniow ych, fosforow y ch i potasow ych nie była w badanym okresie w pełni praw i dłowa. N ależałoby zw rócić uwagę na kierow anie posiadanych naw ozów w w iększej m ierze tam, gdzie w ystępu je zakwaszenie i zubożenie gleb w fosfor i potas.
LITERATURA
[1] B o g u s z e w s k i W .: Efektywność nawożenia mineralnego na użytkach or-
nyth. IUNG, Puławy 1973.
[2] E l a n d t R.: Statystyka matematyczna w zastosowaniu do doświadczalnictwa rolniczego. PWN 1964.
[3] Encyklopedia Ekonomiczno-rolnicza. PWRiL 1964.
[4] G ó r s k i M. , K u s z e l e w s k i L.: Chemia rolnicza. PWRiL 1970.
[5] K u r e k E.: Nawożenie mineralne jako czynnik intensyfikujący produkcję rol ną. Nowe Rolnictwo 1974, 21.
[6] N i e s e i B.: Faus-tzaihlen für Landwirtschaft. Landwirtschaftsverlag GmbH,
Hiltrap 1974.
[7] P ł u d o w s k i H.: Badania efektywności nawożenia metodą funkcji produkcji. IUNG, Puławy. 1974. 3 . Т У Х О Л К A РОЛЬ МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЯ В ФОРМИРОВАНИИ П РОДУКТИВНОСТИ ПОЧВ ВЕЛЬКОПОЛЬСКОГО РАЙОН А Институт почвоведения и агрохимии, Сельскохозяйственная академия в Поз-нани Р е з ю м е Чтобы охарактеризовать влияние минеральных удобрений на продуктив ность почв бывшего Познаньского воеводства составлено данные из 29 былых
повятов (уездов) за период 1960-1974 г.г. Учитывались урожаи возделываемых растений, потребление 'минеральных удобрений NPK и удобрительной извести, установлена была ориентировочная продукция навоза, исходя из поголовья животных, сделан подсчет обеспеченности почв калием и фосфором, а также оценка «их кислотности согласно данным анализов проведенных агрохимической опытной станцией в Познани. Урожаи были выражены в условных зерновых эквивалентах по пересчету на среднюю их производительность с гектара для каждого уезда и каждого года отдельно. В обсуждаемом периоде обнаружилось в Познаньском воеводстве значи тельное повышение урожая с гектара и быстрый рост потребления удобрений NPK и удобрительной извести при менее интенсивном повышении продуции навоза. Средняя прибавка урожаев была высшей от средней для всей страны, а средний прирост потребления NPK был немного ниже. Получено высокую степень корреляции при высоком уровне значимости между прибавкой урожаев и уровнем урожаев а бонитировкой почв, а также уровнем потребления и прироста NPK. Также корреляция между прибавками урожаев и эффективностью 1 кг NPK, измеряемая соотношением прироста урожаев к приросту потребления NPK была положительной. Рост потребления NPK в виде минеральных удобрений не приводил к уменьшению эффектив ности удобрения. Отрицательная корреляция между негативной бонитировкой кислотности почв а уровнем и приростом урожаев, а также положительная корреляция между потреблением и приростом СаО в известковых удобрениях а приростом и уровнем урожаев свидетельствует о большом значении известкования почв для формирования урожаев на исследован ой площади. Результаты исследований Агрохимической станции в Познани выявили по вышение кислотности почв между первой ротацией (законченной в 1965 году) а второй ротацией определений (законченной в 1974 году), несмотря на то, что во время второй ротации анализов вносились уже в Познанском воеводстве в среднем около 900 кг СаО в известковых удобрениях на каждый гектар. Та кой результат говорит в пользу недостаточности потребления извести в данном периоде. Частично это является последствием неправильного распределения кальциевых удобрений. Показатель (коэффициент) корреляции между негатив ной бонитировкой кислотности почв а потреблением удобрительной извести имеет отрицательный знак, это доказывает, что на почвах с высшей кислот ностью вносились меньше дозы извести, чем на менее кислых почвах. Между первой и второй ротацией анализов проведенных Агрохимической станцией в Познани понизился процент почв с недостаточной обеспеченностью фосфором и калием. Уменьшение показывает добравочную коореляцию с по треблением фосфора либо калия в минеральных удобрениях. Получено однако отрицательную корреляцию между процентом почв с негативной бонитировкой обеспеченности почв фосфором и потреблением фосфора, а также между ана логическими значениями для калия. Это указывает, равно как и при удобри тельной извести, что распределение находящихся в распоряжении резервов фосфорных и калийных удобрений не было на всей площади вполне правиль ным. При удобрении почв выявляющих недостаток калия и фосфора большее количество этих элементов было внесено на почвах относительно лучше ими обеспеченных, чем на почвах совсем бедных; из этого вытекает общий вывод, что располагаемые количества известковых, фосфорных и калийных удобрений необходимо распределять в большей согласованности с показаниями кислотно сти и истощения почв фосфором и калием на данной территории.
Nawożenie mineralne a produktywność gleb Wielkopolski 55
Z. TUCHOŁKA
MINERAL FERTILIZATION ROLE IN THE PRODUCTIVITY FORMATION OF W IELKO PO LSKA SOILS
Department of Soil Science and Agricultural Chemistry, Agricultural University of Poznań
S u m m a r y
To characterize the mineral fertilization effect on the productivity of soils in the formei' Poznań province, respective data from 29 former counties for the period 1960-1974 were collected. Yields of crops as well as use of mineral ferti lizers (NPK) and lime were put together and the approximate farmyard manure production was determined on the basis of livestoak density. Moreover, the abun dance of soils in phosphorus and potassium was determined in the form of a syn thesis and their acidification was estimated on the basis of determinations carried aut by the Agricultural Chemistry Station in Poznan. The yields of crops were converted into mean yields of grain units from hectare for every county in every year.
In the period covered with the investigations a considerable yield increment per hectare, at a rapid fertilizer use growth and less increase of the farmyard manure production was observed. The mean yield increment was higher than the country mean, whereas the mean NPK use increase was somewhat lower. High correlations at a high confidence level between the yield increment and level on the one hand and the bonitation of soils and the NPK use level and increase on the other have been proved. Also the correlation between the yield increment and the effectiveness of 1 kg NPK, measured by the ratio between the yield increment and the NPK use increase, proved to be positive. An increase of the NPK use in mineral fertilizers did not cause any decrease of the fertilizer effectiveness.
A negative correlation between the negative bonitation of soil acidification and the yield level and increment as well as a positive correlation between the level and increase of CaO in calcium fertilizers and the yield increment and level prove a great importance of liming of soils for the formation of yields on the area under study.
The results of investigations carried out by the Agricultural Chemistry Station in Poznań proved an increase of the soil acidification in the period from the 1st (finished in 1965) to the Und (finished in 1974) cycle of investigations, although in determinations carried out in the course of the Ilnd cycle the mean use of CaO in calcium fertilizers in the province of Poznań amounted, on the average, to about 900 ikg per hectare. The above data prove a too low use of fertilizer lime in 'that period. For the above state a wrong distribution of calcium fertilizers is partly responsible. The coefficient of correlation between the negative bonitation of soil acidification and the fertilizer lime use is negative, what proves that on more strongly acidified soils lower lime rates were applied than on less acid soils.
Between the 1st and the Ilnd cycle of investigations of the Agricultural Che mistry Station in Poznań a decrease of the per cent of soils with an insufficient phosphorus and potassium content occurred. This decrease proves an additional correlation between the use of phosphorus or potassium in mineral fertilizers. However, there was a negative correlation between per cent of soils with nega tive bonitation of phosphorus content in soil and its use and similarly between analogic potassium values. It proves that the distribution of the phosphorus and potassium contingent over 'the whole country territory was not quite correct,
siimi-larly as in case of fertilizer lime. A t the fertilization of soils with an insufficient phosphorus and potassium content higher amounts of these elements «were applied on soils more abundant than on those poorer -in them. Thus the general conclusion can be drawn that the available amounts of calcium, phosphorus and potassium fertilizers should be applied to a wider extent on the areas acidified and impo verished in phosphorus and potassium.
Prof. dr Zbyszko Tucholka Instytut Gleboznawstwa i Chemii Rolnej AR
