' ZDZISŁAW POPŁAWSKI
W ARTOŚĆ NAW OZOW A P H O SP A L U
W ŚW IETLE PR ZEPROW AD ZON YCH DOŚW IADCZEŃ Katedra Chemii Rolniczej SGGW W arszawa
K ierow nik — | prof. dr M. Górski |
WSTĘP
P rzem y sł chem iczny w e F ra n c ji p ro d u k u je począw szy od 1950 r. no w y naw óz fosforow y pod n azw ą phospal, k tó ry cechuje duża zaw artość kw asu fosforow ego i glinu. Do p ro d u k cji tego naw ozu zastosow ano jak o surow ce, k op alin y zasobne w m in e ra ł pse udow a w e lit, w edług C apdecom - m e — СаА1з(Р0 4 )2(0 Н )5*Н20 , o d k ry te w 1930 r. w S enegalu i obecnie
eksploatow ane n a d użą skalę w pobliżu m iejscow ości Thies [10]. Do eks
p lo atacji kopalin senegalskich sk ło n iła przedsiębiorców fran cu sk ich duża zasobność złóż o raz łatw ość ich w ydobycia. B adania m ineralogiczne ty ch złóż w y k azały obecność całego szereg u .składników n ie u ję ty c h d o ty ch czas n o m e n k la tu rą krystalo g raficzn ą, c h a ra k te ry z u ją c y ch się jedn akże podobieństw em d o w y stęp u jąceg o w n ich obficie pseudow aw elitu.
W w y n ik u przeprow ad zon y ch an a liz chem icznych stw ierdzono, że ko- ' p a lin y senegalskie zaw ierają: 29,8% P 20 5, 30,9% A120 3, 9,2% CaO, 7,9% F e20 3, 2,5%i S i0 2 i 0,7% F; są w ięc zasobne nie ty lk o w kw as fosforow y, lecz za w iera ją rów nież znaczne ilości glinu, w ap n ia i żelaza. M ała za w arto ść flu o ru m oże w skazyw ać na n iew ielk ą ilość flu o ro ap aty tó w , w y stę p u jący ch obficie w inn ych surow cach fosforow ych, np. w fo sfory tach . P ho sp al jest o trz y m y w a n y na p o d staw ie m eto d y o p raco w anej przez C om pagnie des P ro d u its C him iques et E le ctro m e ta lu rg iq u e s — P echiney. P ro ces fab ry k a c ji polega n a d o k ład n y m rozd ro b n ien iu i przesian iu su row ca o raz n a jego w y p ra ż en iu w obecności p o w ie trz a w piecach o b ro tow ych p rz y te m p e ra tu rz e 700— 800 °C. W sk utek w ysokiej te m p e ra tu ry n a s tę p u je całkow ita przem ian a sia tk i k ry sta lic zn e j m inerałów , co
po-302 Z. Popław ski
tw ierd ziły w y k o n an e we F ra n c ji b a d a n ia za pom ocą prom ieni R oentge na [12]. P ro ces term ic z n y usuw a w odę k ry sta lic zn ą i pow oduje rów nież usunięcie z siatk i k ry sta lic zn e j żelaza, k tó re zostaje zw iązane z tlenem . Obecność tlenk ów żelazow ych w p h o sp alu je st przy czy n ą b ru n a tn e j b a r w y, c h a ra k te ry sty c z n e j dla tego naw ozu.
S kład chem iczny phospalu, n a p o d staw ie d an y ch fabrycznych , p rz e d staw ia się n a stęp u jąco [12]:
Straty pod w pływ em prażenia — 2,6°/o Pozostałe składniki — 2,l°/o.
P rzew ag a składników m etaliczn y ch n ad n iem e ta lam i nie w y w iera •istotnego w p ły w u n a odczyn phospalu, gdyż jego p róbki pozostaw ione w wodzie na ok res od 10 m in. do 48 godz. w y k azy w ały odczyn o b o jęt n y [12]. N aw óz ten m a zaw ierać 26,3% fosfo ru rozpuszczalnego w alk a licznym c y try n ian ie am onow ym , co stanow i 76,3% w sto su n k u do fosforu ogółem . P e w n e znaczenie m oże m ieć ró w n ież skład m echan iczny phospalu, gdyż 95% k ry sz ta łó w przechodzi przez sita n r 120 (o p rz e k ro ju oczek 0,125 m m), zaś 50% cząstek przez sita n r 300 (o p rz e k ro ju oczek 0,053 mm). P asyw ność chem iczna p hospalu w obec in n y ch naw ozów , a szczególnie w obec naw ozów azotow ych o raz jego niehigroskopijność um ożliw ia sto sow anie go w m ieszankach naw ozow ych. D uża zaw artość glin u w ty m naw ozie, ze w zględu n a jego toksyczność w n ie k tó ry ch w aru n k ach , budzi pew ne zastrzeżenia. Z daniem M o r i c e a u [10, 11], szkodliw ość glinu zaw artego w p ho sp alu dotychczas n ie została zaobserw ow ana. P rz y ta c za on re z u lta ty d o św ia d c z e ń . polow ych, p rzep row adzonych na up raw ach arachidow ych, p ro sie i ry żu w S enegalu o raz b a n an ach w G w inei, gdzie nie stw ierdzono toksyczności glinu, d ziałan ie zaś naw ozow e pho sp alu było rów ne, a n iek ie d y nieco* w yższe niż su p erfo sfatu i p rec y p ita tu . W artość naw ozow a p hospalu by ła p rzed m io tem b ad ań różnych ośrodków ro ln i czych rów nież na te re n ie F ra n cji. D e p a r d o n i B u r o n [3] p rz e prow adzili w ieloletn ie dośw iadczenia połowę, w k tó ry c h phospal b y ł po ró w n y w an y z in n y m i .nawozami fosforow ym i pod ziem niaki, b u ra k i i zboża. Stw ierdzono, że n a glebach p róchnicznych o odczynie o b o jętn y m phospal d ziałał podobnie ja k s u p e rfo sfa t i tom asyna, nieco zaś słabiej niż p rec y p ita t. N a glebach zasobnych w w ap ń w dośw iadczeniach polo w ych M a l t e r r e i F i o r a m o n t i [9], R a d e t [13] oraz J o r e t i L e f e V r e [6, 7], p rzep ro w ad zo n ych n a zbożach i traw ach , phospal w y k azał słabsze d ziałanie w sto su n k u do in n ych naw ozów fosforow ych.
P2O5 CaO AI2O3 34,6% F e203 10,9°/o T i02 35,9<Vo S i 02 9,l°/o 1,9%) 2,9°/o
Nieco słabiej niż su p erfo sfat d ziałał rów nież phospal na plony zbóż i g or czycy w dośw iadczeniach w azonow ych T e n d i I l e [14] p rzy naw oże n iu K N 0 3.
N a podstaw ie dotychczasow ych b ad ań stw ierdzono, że ph ospal jest typow y m naw ozem p rzedsiew nym , w y m ag ający m dłuższego k o n ta k tu z glebą. Z aleca się go n a biologicznie czynne g leb y o odczynie o b o ję tn y m lub słabo kw aśnym . Ze w zględu n a pow olną rozpuszczalność w glebie k w asu fosforow ego nie zalecano' stosow ania phospalu pod ro ślin y o szyb k im w zroście i k ró tk im o k resie w eg etacji.
B a r b i e r i w spółpraco w n icy [1, 2] n a podstaw ie b a d ań la b o ra to ry jn y c h uw ażają, że rozpuszczalność k w asu fosforow ego p hospalu je st w y sta rc z a ją c a do zaspokojenia p o trzeb p o karm ow ych roślin. •
O trzy m y w an ie naw ozów fosforow ych ze sk a ł zasobnych w fosfo ran y g linu w chw ili obecnej nie je st nowością. W d ru g ie j połow ie X IX s tu lecia, ja k podaje L e n g l e n [8], o trz y m y w a n o już naw ozy fosforow e ze skał zasobnych w fo sfo ran y glinu, k tó re w ydobyw ano n a w y sp ie R e- donda (A n tyle angielskie). Naw óz taki, zw any ,,G uano d e R ed o n d a”, sp ro w ad zan y był tak że do F ra n cji. Jako' naw ozy fosforow e b y ły rów nież w y k o rzy sty w a n e k o p alin y z w y sp y G ran d C onetable w A m eryce P o łu d n io w ej. Stosow ano je głów nie w S tan ach Z jednoczonych, n a to m ia st w e F ra n cji produkow ano z nich ałuny. A n d o u a r d bad ał p rzy d atno ść rolniczą ty ch skał, p rz y czym stw ierdził, że d z ia ła ją one podobnie do su p erfo sfatu , to m asy n y i p re c y p ita tu , a lepiej niż m ączki kostne. W 1895 r. G a u t i e r o d k ry ł złoża fosforanów glinu w grocie M in erve w d e p a rtam e n c ie H é ra u lt na te re n ie F ra n c ji i n azw ał je m in erw itam i. T ak zw ane m in e r w ity b y ły n a w e t przez pew ien czas stosow ane w ro ln ictw ie, lecz z pow odu dużych kosztów w ydobycia dalsza ek sp lo atacja złóż została w k ró tce zarzucona. Rów nież M a r a i s b ad ał dostępność d la roślin fosforu z w a w elitu o raz z innego fo sforan u glinu, pochodzącego z S ald an ah i ustalił, że w pew nych w a ru n k a c h m ożna je stosow ać jako naw o zy fosforow e.
N a p o dstaw ie przytoczonych b a d a ń należy stw ierdzić, iż fo sfo ran y glinu w postaci suro w ych kop alin d z ia łały n ie je d n o k ro tn ie zadow alająco n a plony. Nie w szy stk ie jed n a k k o p alin y są p rz y d a tn e do bezpośredniego użycia jako naw ozy i d lateg o w y d ob y w an e w S enegalu m in e ra ły p rz e rab ia się term iczn ie na phospal.
U kazujące się n a ry n k a c h św iato w y ch now e surow ce fosforow e czy też gotow e p ro d u k ty naw ozow e in te re s u ją nasze ro ln ictw o z uw agi n a b ra k złóż fosforow ych w k ra ju . Toteż w in te n c ji poznania rek lam ow an ego w e F ra n c ji pho sp alu K a te d ra Chem ii R olniczej SGGW w lata ch 1957— 1961 p rzep ro w ad ziła szereg dośw iadczeń, w k tó ry c h naw óz te n p o ró w n y w an o z su p erfo sfatem i tom asyną.
304 Z. Popław ski
M ając do dyspozycji m ałe ilości phospalu przeprow adzono jed y n ie w ażniejsze oznaczenia la b o ra to ry jn e o raz dośw iadczenia w azonow e n a jęczm ien iu jary m , owsie, prosie, łu b in ie żó łtym słodkim , peluszce, g o r czycy i gryce.
BA DA NIA WŁASNE
P rz ed założeniem dośw iadczeń naw ozy fosforow e zanalizow ano na za w artość fo sforu ogółem o raz fosforu rozpuszczalnego w 2% kw asie cy try n o w y m 1 i c y try n ia n ie am onow ym 2. J a k w idać z tab l. 1, rozpuszczal ność pho spalu b yła znacznie w yższa w c y try n ia n ie am onow ym alkalicz n y m niż o b o jętn ym . Z nikom ą rozpuszczalność w y k azał phospal w 2% k w asie cytry now y m .
A nalizy m echaniczne pho sp alu i tom asy n y b e lg ijsk ie j3 podano w tabl. 2. W szystkie dośw iadczenia w azonow e b y ły przep ro w ad zan e na glebie b ru n a tn e j, będącej piaskiem g lin iasty m m ocnym , d o b rze rea g u jąc y m n a naw ożenie fosforow e. S kład m ech an iczn y tej gleby (m etodą a e ro m etry cz - ną) i n ie k tó re jej w łasności podano w tabl. 3. J a k w idać, gleba w zięta do dośw iadczeń zaw ierała bardzo m ałą ilość fosforu dostępnego d la roślin, a jej k om pleks so rp c y jn y był silnie nasyco ny zasadam i.
D ośw iadczenia wazonow e, z w y ją tk ie m dośw iadczenia I, zak ład ano w c z te ro k ro tn y m po w tórzen iu ; do dośw iadczeń I, II, III i IV a u żyto w a zonów W agnera (8 kg gleby), pozostałe zaś zakładano w w azonach M it- sch erlich a (7 kg gleby). N aw ozy fosforow e p o ró w n yw an o m iędzy sobą w d aw k ach u stalon ych n a p o d staw ie całkow itej ilości fosforu. Stosow ane naw ozy m ieszano k o lejn o z całą ilością g leby p rzew idzianej n a w azon. W czasie w egetacji w azony podlew ano w odą d estylo w aną, u trz y m u ją c w ilgotność n a poziom ie 60% całkow itej pojem ności w odnej gleby.
D ośw iadczenie I z jęczm ien iem . W azony założono w sześciokrotnym
pow tórzeniu. Siew u d okonano 8. IV. 1957. P h o spal i p o rów n yw an e z nim naw ozy zastosow ano w daw k ach 0,1 i 0,2 g P 20 5 n a w azon. O prócz n a w ozów fosforow ych jęczm ień o trz y m a ł po 0,5 g N i tyleż K 20 n a w azon w postaci ro ztw orów C a (N 0 3)2 i K 2S 0 4. Ze w zględu n a n isk ą te m p e ra tu rę w ty m czasie w schody w y stą p iły d o p iero po u pły w ie 17 dni. Ju ż w fazie k rzew ien ia zauw ażono lepszą od phospalu skuteczność su p erfo sfatu i to m asy n y b elg ijskiej; ro ślin y bow iem b y ły w yższe i b a rd z iej rozkrzew ione w p rzeciw ień stw ie do jęczm ienia n a phospalu. P o upływ ie 28 d ni w eg e tac ji zeb ran o d w a pow tó rzenia k ażdej kom b inacji naw ozow ej. U zyskane p lony i w y n ik i przep ro w ad zo ny ch analiz p rzed staw ia tabl. 4.
1 Na podstaw ie Norm Polskich PN-55-C-87005; PN-55-C-87019. 2 Wg danych A.O.A.C.
T a b l i c a 1 Zaw artość f o s fo ru w badanych nawozach
Fhesphoruß c o n te n t in th e in v e s tig a te d f e r t i l i z e r s Nazwa nawozu F e r t i l i z e r % r 2° 5 ogółem t o t a l ro z p . w 2% kw. c y t r . s o lu b le in 2% с i t r . acid ro z n . w cytr.am onu so lu b le in ammon. c i t r . pH-7 pk->7 F hospal 3 4 ,5 2,4 7 ,1 25,0 S u p e rfo s fa t - Superphosphate 19,5 - -
-Tomasyna b e lg . - Belg.Thomas meal 18,5 16,5 -
-T a b l i c a 2 Skład mechaniczny phospalu i tomasyny b e l g i j s k i e j
M echanical com position of p h o sp a l and ite lg ia n Thomas meal
Nazwa nawozu P ro c en t c z ą ste k - P e rc e n t p a r t i c l e s - mm F e r t i l i z e r > 0,250
> 0,125 0,061 < 0,061
P hoepal 2 ,4 9 ,4 3 8 ,0 50,2
Tomasyna b e lg . - Be l g . Thomas meal 9 ,0 14,2 22,8 5 3,8
T a b l i c a 3 Skład mechaniczny w p ro cen tach i inne w łasn o ści gleb y u ży tej do doświadczeń
M echenical com position in p e rc e n t and o th e r c h a r a c t e r i s t i c s of th e ex p erim en tal s o i l
> 1 mm 1 -0 ,5 0 ,5 -0 ,2 5 0 ,2 5 -0 ,1 0 ,1 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 < 0 , 0 2 mm
9 ,5 6 ,5 10 34 10 10 20
T a b l i c a За C h a rak tery sty k a n ie k tó ry c h w łaściw ości chemicznych i fizy czn y ch g leb y
u ż y te j do doświadczeń wazonowych
C h a ra k te r is tic s o f some chem ical and p h y s ic a l p r o p e r tie s o f th e so il used in th e p o t experim ents
pH Kwasowość h y d r. m g-równ./100 g Hydr. ac i d i t y m .e./lO O g s o i l Suma zasad mg/100 g T o ta l a l k a l i s mg/100 g
S to p ień n asy cen ia kompleksu sorpcyjnego zasadami S a tu r .d e g r. of s o r p t . compl. w ith a l k a l i s % Pojemność so rp c y jn a mg-równ./lOOg S o rp tio n capac. m .e .7 l0 0 g P205 wg Zgnera m g /1 0 0 g g leb y a f t e r Ą jner Pojemność wodna Water c a p a c ity % HgO KC1 6 ,5 0 6 ,0 0 1 ,72 27,27 9 4 ,0 28,99 1 ,3 2 7,0 20 R o c z n ik i G le b o z n a w c z a
T a b l i c e 4 Średnie plony c z ę ś c i nadziemnych i korzeni oraz % w ykorzystania f o s fo ru przez jęczm ień po 28 dniach w e g e ta c ji. Doświadczenie I . Rok 1957 "
L tan y ie ld s of green p a r ts ana ro o ts and £ phosphorus u t i l i z a t i o n by b a rle y a f t e r 28 v e g e ta tiv e days. Experiment I . Year 1957 \
Dawka :
p2 °5 -g/wazon
*2
°b-Plony p o w ie trz n ie s.ra. g/wazon
A ir-d rv m a tte r y ie ld g /p o t % p 205 PoOc * И^ " “ оп * J - mg/pot Rodzej nawozu
F e r t i l i z e r nadziemnec z ę ś c i k o rzen ie razem nadziemnec z ę ś c i k o rzen ie nadziemnec z ę ś c i k o rzen ie razem dose
g /p o t greenp a r ts r o o ts t o t a l greenp a r ts r o o ts greenp a r t s r o o ts t o t a l
bez nev»ozu f o s f . - no p h o s p h .f e r t. 2 , С 1,7 3 ,7 0,55 0,48 10,8 8 ,0 18,8
0 ,1 phospal 2 ,2 2 ,2 4 ,4 0,42 0,37 9,3 8 ,1 17,4 0 ,0
su p e rfo s fa t - superphosphate 4 ,1 2 ,1 6,2 0,80 0,59 3 3 ,2 12,7 4 5,9 27,1
tomasyna b e lg . - Be lg . Thom аз meal 3 ,0 2 ,6 5 ,6 0,60 0,4У 18,3 13,0 31,3 12,5
0 ,2 phospal 2,5 1 ,8 4 ,3 J 0,45 0,45 11,1 8 ,1 19,2 0 ,2
s u p e rfo sfa t - superphosphate 4 o 2 ,5 6,8 0,92 0,60 3 9,6 15,1 54,7 17,9
tomasyna b e l g .- B elg .Thomas meal 3 ,6 2 ,5 6,1 0,83 0 ,6 ? 29,6 16,7 46,4 13,8
P r z e d z ia ł u fn o ś c i d la P - 0,05 Confi d . in te r v . f o r P 0,5 - -30 6 Z . P o p ła w sk i
J a k w idać, phospal w ty m czasie n ie w y k azał d ziałan ia naw ozow ego w p rzeciw ień stw ie do su p erfo sfatu i to m a sy n y belg ijsk iej. W późniejszym o k resie w eg etacji w kom bin acjach z ph ospalem i bez naw ozu fosforow ego zauw ażono, że blaszki liściow e w p oró w n an iu do in n y ch b y ły węższe, n a w ierzch o łk ach zaś w y stą p iło m asow o żółknięcie liści. S tw ierdzono ró w nież znaczne różnice w term in ie kłoszenia się ro ślin i ta k n a poszczegól n y ch k o m binacjach początek kłoszenia zanotow ano:
— 18. VI n a superfosfacie,
— 21. VI n a to m asy n ie belgijskiej, — 27. VI bez naw ozu fosforowego, — 2. V II n a phospalu.
Z rac ji d użych różnic rozw ojow ych sp rzęt jęczm ienia przeprow ad zo n o w fazie p ełn ej dojrzałości d w u k ro tn ie : 27. V II zeb ran o ro ślin y n aw o żone su p erfo sfatem i to m asy n ą b elgijską, 2. V III zaś pozostałe.
Ś re d n ie p lo ny zia rn a i słom y zestaw iono w tab l. 5. W idać z n iej w y raźn ie d o d a tn ie d ziałan ie su p e rfo sfa tu i to m a sy n y b elg ijskiej. U zyskane n a p h o sp alu p lo n y b y ły niższe od plonów z ko m binacji bez naw ozu fos forow ego.
J a k w y n ik a z tabl. 5, w y k o rz y sta n ie fosforu b y ło najw ięk sze z su p e r fo sfa tu i to m a sy n y belg ijsk iej, p ho sp al zaś b y ł naw ozem p rak ty c zn ie n iep rz y sw a ja ln y m d la jęczm ienia.
Z b adan o ró w nież n astępcze d ziałan ie phospalu. W ty m celu w n a stę p n y m ro k u ziem ię w w azonach po jęczm ieniu do kładnie spulchniono i 21. IV o b siano ow sem . P o w schodach dano po 0,5 g N i K 20 w postaci ro ztw o ró w N H 4N O 3 i K 2S 0 4.
W zrost i rozw ój ow sa w czasie w eg etacji p rze d staw ia ł się podobnie ja k w ro k u p o p rzed n im jęczm ienia, gdyż phospal w yk azy w ał znacznie m n iejszą skuteczność niż pozostałe naw o zy (rys. 1).
Ś red n ie p lo ny ow sa uzy sk ane z tego dośw iadczenia zestaw iono w tabl. 6. J a k z n iej w ynika, phospal pow odow ał n a w e t p ew n e obniżenie plonów owsa, podczas gd y d ziałan ie n astęp cze pozostałych naw ozów by ło w idoczne, szczególnie p rzy w yższej d aw ce fosforu.
K o rzy stn iej nieco w y p ad a ocena p hospalu w y n ik ająca z analizy za w a rte g o w plon ach fosforu. W p raw d zie p rz y daw ce 0,1 g P 20 5 ilość po b ranego fosforu je s t niższa niż w kom b in acji bez naw ozu, p rzy daw ce 0,2 g w idoczne je s t jed n a k n astęp cze d ziałan ie phospalu. W yko rzy stanie fosfo ru z p ho sp alu przez ow ies w ynosi 6ю/о, tj. 3V2 raza m niej niż z s u p erfo sfatu .
D ośw iadczenie II z o w se m . M im o n eg a ty w n y ch n a ogół w yn ikó w oce
n y ph ospalu postanow iono zbadać jego d z ia łan ie w p rz y p a d k u użycia naw ozów azotow ych o fizjologicznie kw aśn ej lub zasadow ej reak cji. Z a-20’
Średnie plony z ia rn a i słomy oraz % w ykorzystania f o s f o ru przez jęczm ie£ w f a z ie p e łn e j d o jr z a ło ś c i. Doświadczenie I . Rok 1957 Mean g r a in and straw y ie ld s and % phosphorus uptake by b a rle y a t phase o f f u l l rip e n e s s . Experiment I . Years 1957
T e Ь 1 i c e 5
Dawka p2°5~
2/Tjazon Rodzaj nawozu
Plony p o w ie trz n ie s.m . g/wazon
A ir-d ry m a tte r y i e l d g /p o t % P 2 ° 5 Po0c 5 - g / p o t .“ e/»e*on
wykorzy s ta n ia p2o5 % P205 uptake from f e r t i l i z e r p2° 5- dose g /p o t F e r t i l i z e r z ia rn o g ra in słoma straw razem t o t a l zia rn o g r a in słoma straw z ia rn o g r a in słoma straw razem t o t a l bez nawozu f o s f . - no p h o s p h .f e r t. 11,4 17,4 28,8 0,71 0,11 80,8 19,2 100,0 0,1 phospal 8,8 13,1 21,9 0,83 0,12 72,8 15,7 88,5 0,0 s u p e rfo s fa t - superphosphate 13,9 21,3 35,2 0,8 0 0,10 111,6 21,3 132,9 32,9
tomasyne b e l ę .- Belg.Thomas meal 11,7 17,4 29,1 0,84 0,14 98,3 24,4 122,7 22,7
0,2 phospal 10,6 14,7 25,-3 0,76 0,11 8 0 ,9 16,1 97,0 0,0
s u p e rfo s fa t - superphosphate 16,3 22,8 39,1 0,80 0,09 130,5 20,5 151,0 25,5
tomasyna b e lg .- Belg.Thomas meal 14,6 22,5 37,1 0,80 0,14 116,9 31,5 148,4 24,2
« P rz e d z ia ł u fn o ści d la P - ^ ^ 1 C cnfid. in t e r v . fo r ? - * i 1,4 x»4 -30 8 Z . P o p ła w sk i
łożono w zw iązku z ty m dośw iadczenie w azonowe, w k tó ry m phospal po ró w n y w an o z su p erfo sfatem i to m asy n ą b elg ijsk ą n a tle azotan u sodu i siarczan u am onu pod owies.
D ośw iadczenie założono 18. V. 1959. P hospal oraz p o rów nyw ane z nim naw o zy stosow ano w ilości 0,15 g P 20 5. N aw ozy azotow e w ilości 0,5 g N na w azon d an o w postaci N a N 0 3 lu b (NH4)2S 0 4. W szystkie w azony o trz y
-Rys. 1. Następcze działanie na ow sie różnych nawozów fosforow ych przy dawce 0,2 g fosforu
115 — b e z n a w o z u f o s f o r o w e g o , 91 — t o m a s y n a b e l g i j s k a , 210 — p h o s p a l , 105 — s u p e r f o s f a t
Successive action on oat of various phosphate fertilizers w ith 0,2 g phosphorus dose
115 — n o p h o s p h a t e f e r t i l i z e r s , 91 — B e l g i a n T h o m a s m e a l , 210 — p h o s p a l , 105 — s u p e r p h o s p h a t e
m ały K 2S 0 4 w ilości odpo w iad ającej 0,5 g K 20 . W schody ow sa n a s tą p iły 21. V. P ocząw szy od k rzew ien ia obserw ow ano różnice w w yglądzie roślin. S łabszy w zro st w y k a z y w a ły ro ślin y n a p h o sp alu w sto sunku do ow sa na su perfosfacie i tom asynie b elg ijsk iej bez w zględu n a to, czy zastoso w an o azo tan sodu, czy też siarczan am onu (rys. 2).
D ośw iadczenie zakończono w faizie p ełn ej dojrzałości ow sa. W yn ik i dośw iadczenia zestaw iono w tabl. 7.
J a k widać, działan ie p h o sp alu n a plo n y ta k p rz y azotanie sodu, ja k i siarczanie am onu było znacznie m n iejsze od działan ia su p e rfo sfa tu czy też to m asy ny belgijskiej. Te d w a naw ozy n iezależnie od re a k c ji fizjolo gicznej naw ozów azotow ych d z ia łały n a p lo n y ow sa podobnie. Z w yżki plonótw ow sa na ko m b in acji z (NH4)2S 0 4 + phosphal są w sto su n k u do ko m b in acji N a N 0 3 + phospal w y ra ź n e i sta ty sty c z n ie udow odnione. J e d n a k w z ro st-p lo n ó w n a ko m bin acji bez naw ozu fosforow ego je st po dobny. W zw iązku z ty m n ależy przypuszczać, że re a k c ja fizjologiczna soli azotow ych nie m iała bezpośredniego w pły w u na phospal, powodo w ała n a to m ia st zw iększenie d zia łan ia fosforanów zn ajd u jąc y c h się w gle bie.
Ś r e d n i e plony z ia r n a i słony oraz % w ykorzystania f o s f o ru w d z ia ła n iu następczym przez owies w f a z ie p e łn e j d o jr z a ło ś c i Doświadczenie I . hok 1558
Mean " r a in and straw y ie ld s and % phosphorus uptake in su c c e ssiv e a c tio n by o a t a t f u l l rip e n e ss phase. Experiment I . ï i e r 1558
T a b l i c a 6
Dawka
p2o5-g/wazon Rodzaj nawozu
F e r t i l i z e r
Flony p o w ie trz n ie s.m . g/wazon
A ir-d ry m a tte r y ie ld g /p o t % P2' ü 5 PpCs “ g/wazon - ß / pot wykorzys ta n ia P2°5 % P2O5 uptake from f e r t i l i z e r P2C5-dose g /p o t z ia rn o g ra in słoma straw razem t o t a l z ia rn o g ra in słoma straw ziarn o , g ia in słoma straw razem t o t a l bez nawozu f o s f . - no p h o s p h .f e r t. 13,6 .1 9 ,9 33,5 0,55 0,38 74,8 75,6 150,4 0Д phospal 11,6 17,3 28,9 0,63 0,40 73,0 69,2 142,2 0,0 su p e rfo s fa t - superphosphate 13,7 19,7 33,5 0,66 0 ,3 7 90,4 72,9 163,3 12,9 tomазуna b e lg .- Belg.Thomas n e a l 15,0 20,4 35,4 0,67 0,42 100,5 8 5,7 186,2 35,8 0,2 phospal 12,0 20,1 32,1 0,60 0,45 72,0 90,4 162,4 6,0
s u p e rfo sfa t - superphosphate 16,7 23,3 40,0 0,61 0,38 101,9 90,9 192,8 21,2
tomasyna b e lg .- Belg.Thoma6 meal 16,3 23,4 39,7 0 ,71 0,47 115,7 110,0 225,7 37,6
P rz e d z ia ł u fn o ści d la P - ^ ^ C o n f id .in te r v .f o r P - 9 1,3 0 ,7 -31 0 Z . P o p ła w sk i
R ys. 2. D ziałanie różnych nawozów fosforow ych na ow ies w zależności od reakcji fizjologicznej nawozów azotowych
a z o t a n s o d u — 84 — b e z n a w o z u f o s f o r o w e g o , 627 — t o m a s y n a b e l g i j s k a , 637 — p h o s p a l , 621 — s u p e r f o s f a t ; s i a r c z a n a m o n u — 108 — b e z n a w o z u f o s f o r o w e g o , 631 — t o m a s y n a b e l g i j s k a ,
630 — p h o s p a l , 626 — s u p e r f o s f a t
A ction of d ifferen t phosphate fertilizers on oat in relatio to physiological reac tion of n itrofertilizers
s o d i u m n i t r a t e — 84 — n o p h o s p h a t e f e r t i l i z e r s , 627 — B e l g ia n T h o m a s m e a l , 637 — p h o s p a l , 621 — s u p e r p h o s p h a t e ; a m m o n i u m s u l p h a t e — 108 — n o p h o s p h a t e f e r t i l i z e r , 631. — B e l g i a n
T h o m a s m e a l , 630 — p h o s p a l , 623 — s u p e r p h o s p h a t e
T a b e l e Î Ś red n ie p lo n y owsa otrzyjuar.o пэ p h ospalu w z a le ż n o ś c i od r e a k c ji f i z j o l o g i c z n e j
nawozów azotow ych. L osw ied czen ie I I . itok 1959
Lieao o a t y i e l d s o b ta in ed on p h ospal in dependence on p h y s io lo g i c a l r e a c tio n o f n i t r o f e r t i l i z e r s . Experiment Ц . Year 1959 0 ,5 g N/wazon w r o s t.e c i 0 ,5 1 N / p o t in Trod o f Rodzaj nawozu F e r t i l i z e r P o w ie tr z n ie s.m . g/wazon L r^ -a ir m a tter g /p o t
z ia r n o - g r a in słoma _ strew razen - t o t a l ber nawozu f o s f . no phosph. f e r t . 5 Л 1 0 ,1 1 5 ,2 KaKO^ phospal s u p e r f o s f e t 7 ,2 1 3 ,3 2 0 ,5 superphosphate 2 2 ,3 3 6 ,2 tomasyna b e lg . B e l g .Thomas meal 1 4 ,0 2 2 ,2 3 6 ,2 bez nawozu f o s f . 8 .1 1 2 ,3 2 1 ,0 no phoep. f e r t . Inh4 ) 2so4 p h o sp a l 1 0 ,0 1 6 ,3 2 6 ,5 s u p e r fo s f a t superphosphate 1 3 ,8 2 6 ,8 4 0 ,6 tomasyna b e lg - B e lg . Thomas meal 1 3 ,A 2 5 ,1 3 8 ,5 P r z e d z ie } u fn o ś c i d ie P - ^ ^ Ctfnfid. in t e r v . fo r P - * 1 ,2 0 1,75 »
312 Z. Popławski
D ośw iadczenie III z łu b in e m ż ó łty m s ło d k im . B adano rów nież w a rto ść
ph ospalu na łubinie. D ośw iadczenie to założono n a podstaw ie podobnego ja k poprzedn io schem atu, zastosow ano jed n a k jeszcze w iększe d aw k i fosforu (0,4 i 0,6 g na wazon), przypuszczano bowiem , że może w te d y w y stą p i d ziałan ie phospalu. A zot w ilości 0,1 g, a K 20 w ilości 0,5 g n a w azon dano w postaci ro ztw o ru N H4N O3 i K2S 0 4.
Ł u b in słodki żó łty w ysian o 29. V. 1959 r. W schody w y stą p iły 9. VI, zaś 23. V I łu b in przerw an o , p ozostaw iając po 7 roślin w w azonie. W cza sie w egetacji obserw ow ano dość siln ą rea k c ję roślin n a naw ożenie fos forow e w kom binacji z superfo sfatem , ta k p rz y w iększej, ja k i m n iejszej daw ce fosforu. Ł u bin n a superfosfacie zaczął k w itn ąć 28. V II, n a to m a synie belg ijsk iej 2. V III, n a p h o sp alu zaś i bez naw ozów fosforow ych znacznie później.
Po k w itn ie n iu w e w szystkich k o m b in acjach (24. V III) dośw iadczenie zakończono.
T a b l i c a 8 Średnie plony łu b in u (pow. s.m . g/w azon). Doświadczenie I I I . Rok 1959
Mean łu p in o y i e ld s ( a i r - d r y m .in g / p o t ) . Experiment I I I . Year 1959
Rodzaj nawozu F e r t i l i z e r
Dawki PgO^ g/wazon - - doses g /p o t
0 ,0 0,1 0,2 0,4 0,6
Bez nawozu f o s f . - no phosph. f e r t . 32 ,1
Phospal - 32,4 3 0,8 26,0 31 ,1
S u p e rfo s fa t - superphosphate - 3 8 ,8 41 ,6
Tomesyna b e lg . - Belg. Thomas meal - 3 3 ,1 3 4,2
P rz e d z ia ł u fn o ści d la P - 0,05 d la w szystkich kom binacji - 2 ,9 C onfid. in t e r v . f o r P - 0,05 in a l l combin. - 2 .9
P lo n y części nadziem ny ch łu b in u zestaw iono w tabl. 8. O trzy m an e n a phospalu p lo ny zarów no p rz y m ałych, ja k i d użych daw k ach n ie ró ż n iły się od plonów z kom b in acji bez naw ozu fosforowego, a n a w e t obserw o w an o ten d e n c je zniżkow e. D ziałanie to m asy n y b elg ijsk iej n a łu b in by ło rów nież słab e i sta ty sty c z n ie nie udow odnione, p rzypuszczalnie z pow odu z b y tn iej alkalizacji gleby. N ajw yższe p lony łu b in u uzyskano na su p e r fosfacie.
D ośw iadczenie IV z prosem . P rzep ro w ad zo n o tak że dośw iadczenie
z prosem w 1959 i 1961 r. W 1959 r. phospal, su p erfo sfat i tom asyn ę b e l g ijską zastosow ano w daw ce 0,15 g P205 n a w azon p rz y 0,5 g N i 0,6 g K 20 w postaci NH4NO3 i K2S 0 4.
P ro so w ysiano 24. VI. 1959 r. Począw szy od w schodów w z ro st ro ślin postępow ał bardzo szybko. Skuteczność pho spalu (rys. 3) była znacznie m niejsza niż supeirfosfatu i to m a sy n y belg ijsk iej. Różnice te w sta n ie nie zm ienionym u trz y m a ły się do końca w egetacji. U zyskane plon y prosa podano w tab l. 9.
W p rzeciw ieństw ie do dotychczasow ych dośw iadczeń stw ierdzono tu k o rzy stn e d ziałan ie pho sp alu n a p lo ny z iarn a i słom y prosa. W sto su n k u
Rys 3. D ziałanie różnego nawożenia fosforow ego na proso
235 — tfe z n a w o z u f o s f o r o w e g o , 389 — p h o s p a l , 366 — t o m a s y n a b e l g i j s k a , 373 — s u p e r f o s f a t
A ction of different phosphate fertilizers on m illet
235 — n o p h o s p h a t e f e r t i l i z e r , 389 — p h o s p a l , 366 — B e l g i a n T h o m a s m e a l, 373 — s u p e r p h o s p h a t e
T a b l i c a 9 Ś re d n ie p lo n y p r o s a (pow. s .m . g /w a z o n j. D o św ia d c z en ie IV. Kok 1353 i 1961
llean m i l l e t y i e l d s ( a i r - d r y m .in g / p o t ) . E x p e rim en t IV. Y ear 1959 and 19б1
1959 1961
R o d za j nawozu
F e r t i l i z e r 0 ,1 5 g P2 03 0 ,2 0 g Р20ь z i a rn o
g r a i n słom as tra w razemt o t a l g r a i nz ia r n o strawsłoma razemt o t a l bez nawozu f o s f o r , no p h o sp h . f e r t . 8 »5 11,1 19,6 2 , 0 1 5 ,7 1 7 ,7 p h o s p a l 1 2 ,4 13,6 2 6 , 0 2 ,5 1 7 ,9 2 0 ,4 s u p e r f o s f a t s u p e r p h o s p h a te 1 8 ,6 2 3 ,3 4 1 ,9 - V - -tom asyna b e lg .
B elg.T hom as m eal • 1 8 ,8 2 2 ,3 1 4 1 ,1 8 ,3 2 1 ,7 3 0 ,0
P rz e d z ia ł u fn o ści d la p Confi d . i n t e r v . “ 0,05 f o r Р 2,6 . 2 ,4 - 0 ,5 2,0
-314 Z. Popław ski
je d n a k do su p e rfo sfa tu i to m a sy n y belg ijsk iej d zia łan ie ph osp alu było znacznie m niejsze.
W 1961 r. p orów nyw ano ty lk o phospal i tom asynę belgijską, k tó re dawkowano- w ilości 0,2 g P20 5, zaś N i K 20 w ilości 0,5 g n a w azon w postaci CO(NH2)2 i K2S04. P ro so w y sian o 26. V. 1961 r. W czasie w z ro stu w y stą p iła w y ra ź n a re a k c ja p rosa na naw ożenie fosforow e, lecz tylk o w p rz y p a d k u tom asyny. P ro so naw ożone phospalem ch arak tery zo w ało się słabym w zro stem i w ykazyw ało n a w e t pew ne opóźnienie rozw ojow e. N ależy podkreślić, że chłody i b ra k słońca w sezonie w eg etacy jn y m 1961 r. spow odow ały znaczne obniżenie plonów prosa. Są one sk u tk ie m tego ogólnie niższe od plonów w 1959 r. Mimo tego obraz d ziałan ia po szczególnych naw ozów jest tak i sam. O trzy m an e plon y zestaw iono w tabl. 9. J a k w idać, w zro st plonów ziarn a i słom y prosa n a phospalu leży niem al w granicach błędu, n a to m ia st d ziałanie naw ozow e to m asy n y b elgijsk iej je st w y raźne.
D ośw iadczenie V z p eluszką, gorczycą i gryką. W 1961 r. p rze p ro w a
dzono' jeszcze jed n ą serię dośw iadczeń w azonow ych, w k tó ry c h d ziałanie naw ozow e p h o sp alu b adano na peluszce, gorczycy i gryce; ro ślin y te, ja k w iadom o, w y k a z u ją d u żą zdolność do w y k o rzy sty w an ia tru d n o p rz y sw ajaln y ch fosforanów . P eluszk ę zasiano 26. V. 1961 r. D aw ki naw ozów fosforow ych w ynosiły 0,4 g P20 5, a prócz tego d an o 0 ,2 g N i 0,6 g K 20 w postaci CO(NH2) 2 i K2S 04 n a w azon. W czasie w eg etacji obserw ow ano tu ta j rów nież lepszą skuteczność to m asy n y belg ijskiej. P eluszka n a phos p a lu w y k azała opóźnienie rozw ojow e, k tó re szczególnie w y ra ź n ie w y s tą p iło podczas k w itn ien ia. Z bioru ro ślin dokonano tuż po k w itn ien iu . P lo n y zestaw iono w tabl. 1 0.
D ziałanie naw ozow e ph o sp alu jest tu ta j słabe i w y ra ź n ie gorsze od d ziałan ia naw ozow ego tom asyny.
G orczycę w ysiano 26. V. 1961 r. W dośw iadczeniu ty m dano 0,4 g P20 5, a poza ty m 0,5 g N i K 20 w postaci roztw orów N H4N 03 i K2S 0 4. P o cząw szy od w schodów zarów no phospal, ja k i to m asy n a b elg ijska w y w a rły w idoczny w p ły w na w zrost gorczycy. W czasie późniejszych o b se r w acji, a szczególnie w fazie k w itn ien ia, stw ierdzono lepszą skuteczność tom asyny, co u trz y m y w a ło się aż do końca w egetacji. Z tabl. 10 w yn ika, że działan ie naw ozow e to m asy n y n a p lon y z ia rn a i słom y gorczycy b yło b ard ziej efek ty w n e niż phospalu.
G ry k ę w ysiano 29. V. 1961. D ośw iadczenie prow adzono z ty m i sam y m i d aw k am i naw ozów fosforow ych o raz azotow ych i potasow ych ja k z gorczycą. D ziałanie naw ozow e pho sp alu w ty m dośw iadczeniu było lepsze od tom asy n y w odn iesieniu do plonów ziarn a (tabl. 10). T om asyna n a to m ia st w y w a rła pew ien w p ły w n a p lo n y słom y.
T a b l i c a 10 Ś rednie plony uzyskane przy różnym nawożeniu fosforowym (pow. s.m . ^ /w azo n ).
Lośw iadczenie V. Sok 1961
Mean y ie ld s o b tain ed w ith d i f f e r e n t phosphate f e r t i l i z a t i o n ^ a ir- d r y m. in g / p o t .) ücperim ent V. fe a r I96I
Dawka ?20^ g/wazon P2O5 -dose g /p o t Rodzaj nawozu F e r t i l i z e r
Gorczyca - M ustard Gryka - Buckwheat P eluszka - Sand pea z ia rn o g r a in słoma straw razem t o t a l z ia rn o g r a in słoma straw razem t o t a l c z ę ś c i nadziemne g reen p a r ts bez nawozu f o s f . no p h o s p h .f e r t. 0 ,5 5, 7 6,2 9 ,5 17,8 27,3 27,0 0 ,4 phospal 5 ,9 13,4 17,3 16,7 18,7 35,4 33,3 toraasyna b e lg . Belg.Thomas meal 4 ,9 20,7 25,6 15,0 22,2 37,2 39,9 P rz ed zie} u in o śc i d la P - 0,05 C o n fid .i n tc r v . l o r P 0,4 1,2 - 1,4 1 ,9 . - 6,0 WNIOSKI
Na podstaw ie uzy sk any ch w y n ik ó w m ożna w yciągnąć n astęp u jące w nioski:
1. P hospal w p o rów n an iu do su p e rfo sfa tu i tom asy ny belg ijsk iej o kazał się naw ozem znacznie m n iej sku teczn ym . Na jęczm ieniu (tabl. 4 i 5) oraz w d z ia łan iu n astęp czym n a ow sie (tabl. 6), a także n a łubinie (tabl. 8) phospal n ie ty lk o nie w y k azał d ziałania, ale spow odow ał w nie k tó ry c h p rzy padk ach o bniżenie pionów . A nalizy chem iczne plonów jęcz m ienia i ow sa potw ierdziły, że phospal je st naw ozem p rak ty czn ie n ie d o stęp n y m d la ty ch roślin.
W pozostałych dośw iadczeniach p row adzonych na prosie, peluszce i gorczycy (tabl. 9, 10) działanie naw ozow e phospalu było bardzo słabe, n a to m ia st n a gryce stw ierdzo n o w y raźn e lepsze n a w e t od to m asy n y b e l g ijskiej, lecz ty lko w o d n iesien iu do plonów ziarna.
2. W obec słabego d ziałan ia phospalu, jakie stw ierdzono w e w szy st kich prawdę dośw iadczeniach, użyteczność rolnicza tego naw ozu jest n ie w y starczająca.
LITERATURA
[1] B a r b i e r G., Q u i l l o n P.: Etude de la solubilité du phospal. Ann. Agr. 1956, s. 994.
[2] B a r b i e r G., T e n d i l l e C.: Etude d’un phosphate alum ino-calcique cal ciné, Ann. Agr. 1953, s. 920.
316
[3] D e p a r d o n L., B u r o n P.: E ffets comparés de l ’acide phosphorique sous diverses form es sur pommes de terre, sur blé, sur avoine, sur betteraves V2 sucriéres, et betteraves fourrageres. Ann. Agr. 1952—1958.
[4] G a r o l a J.: Comparaison de divers engrais phosphatés. Ann. Agr. VI, 1956, s. 995.
[5] H u q u e t F.: Fum ure phosphatée du Riz. Ann. Agr. I l l , 1958, s. 38.
[6] J o r e t G., L e f e v r e P.: Essai d’engrais phosphatés sur blé. Ann. Agr. VI, 1953, s. 925.
[7] J o r e t G., L e f e v r e P.: Comparaison de divers engrais phosphatés. Ann. Agr. V, 1954, s. 814.
[8] L e n g l e n M.: L’em ploi des phosphatés d’alum ine comme engrais phosphaté. C. R. Ac. Agr. 6, 1953, s. 292.
[9] M a l t e r r e H., F i o r a m o n t i S.: Fum ure phosphatée des blés d’automne dans la région de Toulouse. Ann. Agr. V, 1957, s. 709.
[10] M o r i c e a u L.: Le Phospal, L’ind. Chim. juni 1953 (oraz literatura przez niego cytowana).
[11] M o r i c e a u L.: 3-ém e Congrès M ondial des Fertilisants — Le Phospal. P a ryż 1957.
[12] Le Phospal. 10 années d’experience (biuletyn inform acyjny).
[13] R a d e t E.: Les engrais phosphatés et le phospal dans la fertilisation des prairies en sol calcaire. Ann. Agr. IV, 1952, s. 61 et V, 1957, s. 715.
[14] T e n d i l l e C.: Essai du phospal en vases de végétation sur sol brun calcaire. Ann. Agr. V, 1954, s. 813. 3 . П О П Л А В С К И УДОБРИТЕЛЬНАЯ ЦЕННОСТЬ ФОСПАЛЯ В ОСВЕЩЕНИИ ПРОВЕДЕННЫХ ОПЫТОВ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В а р ш а в а Р е з ю м е В 1957—1961 гг. был проведен ряд вегетационных опытов для изучения у до брительного действия фоспаля. Эти опыты были залож ены на буроземной почве типа тяж елой супеси, отличающейся нейтральной реакцией и положительно реагирующей на ф осф орное удобрение. Характеристика некоторых химических и ф изических свойств этой почвы приведена в таблице 3. Использованный в этих опытах фоспаль и сравниваемые с ним ф осф орны е удобрения анализировались на содерж ание ф осф ора — как общего, так и раство римого в 2% лимонной кислоте. При этом обнаружилась слабая растворимость фоспаля в 2ю/о лимонной кислоте — таблица 1. Проведены такж е механические анализы ф оспаля и томасовской муки (табл. 2). В опытах использованы были ячмень, овес, просо, желтый сладкий лютик, полевой горох, горчица и гречиха — в сосудах типа Вагнера и Митчерлика. Исследуемые ф осф орны е удобрения применялись в равных дозах, рассчитанных по отношению ко всему количеству ф осф ора в удобрении. На основании полу ченных результатов можно придти в следующим выводам:
1. Фоспаль оказался значительно менее эффективным удобрением, чем сравниваемые с ним суперф осф ат и бельгийская томасовская мука. На ячмень — таблицы 4 и 5 и в после действии на овес (табл. 6), а такж е на лютик (табл. 8) — фоспаль не только не оказал никакого положительного действия, но и в некото рых случаях да ж е вызвал понижение урожаев. Химические анализы урож аев ячменя и овса доказали, что фоспаль является удобрением практически недо ступным для этих растений. В остальных опытах, проведенных с просом, горохом полевым и горчицей — таблицы 9, 10, удобрительное действие фоспаля было очень слабо, а на гречихе, напротив, отмечено значительно б о л е е , эф ф ективное его действие, превышаю щее д а ж е воздействие бельгийской томасовской муки, но лишь поскольку это относится к урож аю семян. 2. Ввиду слабого действия фоспаля, обнаруженного почти во всех опытах, признано что его удобрительная ценность слаба. Z . P O P Ł A W S K I
FERTILIZING VALUE OF PHOSPAL IN THE LIGHT OF TESTS
C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y , C e n t r a l S c h o o l o f A g r i c u l t u r e , W a r s a w
S u m m a r y
A series of pot experim ents w as made in the years 1957—1961 w ith the object of in vestigatiin g the action of the phospal fertilizer. Tests w ere perform ed on brown earth in the form of loam y sand (10—20°/o fin e sand and clay particles) w ith neutral reaction and good response to phosphate fertilization. C haracteristics of som e chem ical and physical properties of this soil are given in Tab. 3.
The phospal used in the tests and the phosphate fertilizers used for comparison w ere analyzed regarding their content of total phosphorus and phosphorus soluble in 2°/o citric acid. (Tab. 1). M echanical analysis of the phospal and Thomas m eal w as also perform ed (Tab. 2).
Test plants w ere barley, oat, m illet, yellow sw eet lupine, sand pea, mustard and buckw heat in Wagner and M itscherlich-type pots. The investigated phosphate fertilizers w ere applied in equal doses calculated in ratio to total phosphorus content in the fertilizer. The findings allow to draw the follow ing conclusions:
1. In comparison w ith superphosphate and B elgian Thomas m eal, the phospal showed a much low er fertilizing effect. With barley (tabs. 4, 5) and oat (Tab. 6) and also w ith lupine (tab. 6), the phospal gave not only no effect at all, but in some cases caused even dim inution of yields. Chemical- analyses of barley and oat crops confirm ed that phospal is a fertilizer practically un available to those plants. In the rem aining tests on m illet, sand pea and mustard (Tabs. 9, 10) the fertilizing effect of phospal w as very low , w hereas w ith buckw heat its effect w as d istinctly better than even that of the Belgian Thomas m eal, though only in respect to grain vield ;
2. In v iew of the low fertilizing effe c t of the phosphal observed in nearly all experim ents, the agricultural usefulness o f this fertilizer m ust be regarded as inadequate.
