• Nie Znaleziono Wyników

"The Rise of the Barristers. A Social History of the English Bar 1590-1640", Wilfrid R. Prest, Oxford 1986 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""The Rise of the Barristers. A Social History of the English Bar 1590-1640", Wilfrid R. Prest, Oxford 1986 : [recenzja]"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

R E C E N Z J E

587

M y k e n a m i a T y r y n sem m u sia ły istn ieć (s. 93). O czy w iście najlepiej je st, je śli d la ja k ie g o ś teren u czy o k resu r o zp o rzą d za m y k ilk u ro d za ja m i źró d eł. W y cią g a n ie d a le k o id ą cy ch w n io sk ó w ze śla d ó w je d y n ie a r c h e o lo g ic z n y c h je st ró w n ie n ieb ezp ieczn e ja k w y p r o w a d z a n ie ich z n ik ły ch w zm ia n ek w ź ró d ła ch p isa n y ch . A u to r z y słu szn ie p iętn u ją ta k ie p ra k ty k i (s. 35 ) tw ierd zą c, że p ragn ien ie p o su n ię c ia zb yt d a le k o w ied zy o p rzeszło ści p ro w a d zi c z ę sto d o g w a łc e n ia źród eł. D o ty c z y to je d ­ n a k w sz y stk ic h źró d eł, n ie ty lk o a rc h e o lo g ic z n y c h . P rzeciętn y stu d en t m o ż e w y n ie ść z lek tury tej k sią żk i p r zek o n a n ie, że źró d ła a r c h e o lo g ic z n e n iew iele dają, a a r c h e o lo g o w ie in terp retu ją je je d n o str o n n ie . A sz k o d a , b o je d n ą z w ielk ich za let tej p racy je st p rzecież za p o z n a n ie czy teln ik a z n a jn o w szy m i o d k ry cia m i i in terp retacjam i a r c h e o lo g ic z n y m i. N ie b a g a te ln ą ro lę o d g ry w a w w a lo ra ch tej k sią żk i b a rd zo sta ra n n y d o b ó r ilustracji. N ie s te ty o b e c n e tru d n o ści „ p a p ie r o w e ” zm u siły d o u m ie szcze n ia zn a czn ej ich części n a w k ła d ce n a k o ń c u . W p ra w d zie d zięk i tem u w y p a d ły lep iej, ale w p ra k ty ce n ie b ęd ą się w u m y śle w ię k sz o śc i o d b io r c ó w łą c z y ły z tek stem . S zk o d a m o ż e , że w tek st n ie w łą c z o n o c h o ć b y o d sy ła c z y d o ilustracji n a w k ła d ce.

O g ra n iczy ła m się d o k ilk u p r z y k ła d ó w , a b y w sk a z a ć d la c z e g o m o im zd a n iem i ta k sią żk a n ie jest o w y m p rz y sto so w a n y m d o m o ż liw o śc i n a sz y c h stu d e n tó w I ro k u p o d ręczn ik iem . P rzy k ła d y m o ż n a b y m n o ż y ć . I z n ó w m u sim y n a tak i p o d ręczn ik p o c z e k a ć — p o d ręczn ik S e r g e j e w a je st sc h e m a ty czn y , p rzestarzały i m a w iele b łę d ó w , H a m m o n d a je st zb y t sz c z e g ó ło w y (d la n a szy c h stu d e n tó w ), n u d n y i w za k resie z a g a d n ie ń k u ltu ra ln y ch zb y t zw ięzły . P ię k n ie n a p isa n a i in teresu jąca k sią żk a L e v eq u e’a je st zb y t o g ó ln a i p o d o b n ie ja k k sią ż k a B r a v ô w w y m a g a lek tur d o d a tk o w y c h .

O m a w ia n a tu p ra ca b ęd zie je d n a k k sią ż k ą p o ż y te c z n ą d la b a rd zo in te lig e n tn y c h i za in te r e so w a ­ n y ch stu d e n tó w , m o ż e b y ć d la n ich b o d ź c e m d o d a lszy c h lek tu r y i d o m y ślen ia , d la in teresu jących się a n ty k iem c z y te ln ik ó w b ęd zie k sz ta łc ą c ą lekturą.

Jeszcze je d n a sp raw a, k tó r ą z o b o w ią z k u recenzen ta z d łu g o le tn ią p ra k ty k ą red ak cyjn ą m u szę p o r u sz a ć z p ew n y m z a ż e n o w a n ie m . T a n iew ą tp liw ie p ięk n a i a m b itn a k sią żk a g rzeszy n iestety n ied b a ły m jęz y k ie m . C z ę śc io w o m o ż e to b y ć w y n ik iem c z ę ste g o k o r z y sta n ia z lek tu r w ję z y k a c h o b c y c h (ta k i ju ż lo s sta r o ż y tn ik ó w ) — stąd za p ew n e zn a la zł się n a s. 8 „ sło d k i k lim a t” za m ia t ła g o d n y (ic lim a t dou x?), c h o ć w p o p rzed n im z d a n iu je st p o p ra w n ie ła g o d n y . A u to r z y sta le u ży w a ją „ sta r sz y ” w se n sie d aw n iejszy , n p. „ sta rsze c z a s y ” (s. 11), J e d e n ze sta rszy ch w ie lk ic h h isto r y k ó w E d u ard M e y e r ” (s. 4 0 ), „ sta rsze im io n a ” tam że , „stru k tu ra sp o łe c z n a starsza o d sy n o jk izm u ” (s. 21 8 ). S p o ty k a m y „ o b r a z y b ite w n e eg za ltu ją ce p o tę g ą w ła d c y ” (s. 4 6 ), „ a n a lo g ie w a ży ły c ię ż k o n a tym o b r a z ie ” (s. 183). S ta le w y stę p u ją „ sp ec ja liści o d ” (o d h isto rii s. 193, o d m itó w s. 103), „ ek sp er ci o d r y tu a łó w ” (s. 3 1 3 ). N a s. 248 m a m y „ k lie n ta m y ch a ra k ter” , zd a rza się n a w et „ z a b e z p ie c z a ć ” za m ia st za p e w n ia ć (s. 184) „ z a b e z p ie c z e n ie d o stę p u d o o b sz a r ó w ” , „in terp retacja n a p o ty k a o p o r y ” (s. 2 4 2 ), „ o b e c n i za k ła d a li n o w e sz a ty ” (s. 31 3 ), „ ż y c ie k u ltu r o w e ” z a m ia st k u ltu ra ln e (s. 3 5 6 ). C z ę sto w y stęp u je p r z e sta w io n y szyk (w z d a n ia c h za czy n a ją cy ch się o d „ k tó r y ” ), zd arzają się zd a n ia źle zb u d o w a n e . N ie s te ty b a rd zo c z ę s to u ży w a ją a u to r z y o k reślen ia „ w io d ą c y ” — „ w io d ą c e m ia sta ” , „ w io d ą c e o śr o d k i” itp . O g ra n icza m się d o p r z y k ła d ó w d o ty c z c ą c y c h u ch y b ień ję z y k o w y c h i gra m a ty c zn y ch . P o m ija m k w estie sty listy czn e, c h o ć razi m nie n p. sta łe u ży w a n ie „ s iln y ” , „ siln ie ” z a m ia st m o c n o , b a rd zo , w w y so k im sto p n iu , ale n a to n ie m a regu ł, k a żd y m o ż e m ieć tu n ie c o in n e w y czu cie. N a to m ia s t o d a u to r ó w d u ż o p isz ą c y c h p o p o lsk u i m a ją cy c h p ra k ty k ę red ak cyjn ą ja k E w a W i p s z y c k a m o ż n a o c z e k iw a ć n ie c o w ięcej d b a ło śc i o p o p r a w n o ść ję z y k a sz c z e g ó ln ie w k sią żc e za m ierzo n ej j a k o p o d ręczn ik . M o ż n a b y p o d a ć d łu ż sz ą listę w ą tp liw o śc i, a ta k ż e d łu ż sz ą listę p artii b a rd zo u d a n y ch . N ie w yd aje m i się to je d n a k p o tr zeb n e. T a k sią żk a je st w su m ie in teresu jąca i a m b itn a i je s t k sią ż k ą d o czy ta n ia .

I z a B ie żu ń sk a -M a ło w ist

W ilfrid R . P r e s t , The R is e o f the B a rristers. A S o c ia l H is to r y o f th e E nglish B a r 1590— 1 640, C la ren d o n P ress, O x fo r d 1986, s. X V I , 4 42.

B a d a n ia z zak resu h isto rii sp o łeczn ej co r a z częściej k on cen tr u ją się n ie n a sp o łec zeń stw ie g lo b a ln y m lu b p o d sta w o w y c h je g o p o d z ia ła c h n a k la sy , w a rstw y a lb o sta n y , lecz n a m ik r o a n a lizie

(3)

ró żn y ch n iew ielk ich grup i sp ec y ficzn y ch r o d za jó w w ięzi sp o łec zn y ch . R o ś n ie za in tereso w a n ie h isto rią elit, gru p n a cisk u i r o zm a ity c h gru p n iefo rm a ln y ch , rozw ijają się b a d a n ia n ad su b k u ltu ­ ram i, ro d zin ą , gru p am i z a w o d o w y m i. Z ty ch o sta tn ic h sz c z e g ó ln ie in teresu jące są stu d ia nad k sz ta łto w a n ie m się z a w o d ó w a rch itek ta , lek arza i p raw n ik a o r a z ich sp o łe c z n ą rolą w e w czesnej e p o c e n o w o ż y tn e j.

W X V I — X V II w . w w ielu krajach E u ro p y liczb a p ra w n ik ó w p o w a ż n ie w zro sła , a ich rola w ży ciu sp o łe c z n y m i p o lity c z n y m , n ie k ie d y ta k ż e k u ltu raln ym , sta ła się z n a c z ą c a 1. D o ty c z y ło to sz c z e g ó ln ie m o n a r ch ii a b so lu tn y c h z ich ro z b u d o w a n y m fa c h o w y m a p a ra tem a d m in istracyjn ym za tru d n ia ją cy m p r a w n ik ó w , a le o b ję ło i kraje o in n y m typie u stroju . C h a ra k tery sty czn y był w zro st liczb y p ra w n ik ó w w sk ła d zie rad m iejsk ich (lu b a n a lo g ic z n y c h k o le g ia ln y c h o r g a n ó w w ła d zy ) w w ie lu m ia sta ch eu rop ejsk ich w X V II w . Z ja w isk o zn a n e b y ło p o w sz e c h n ie , a le nie w szęd zie je d n a k o w e b y ły je g o przyczyn y.

W ilfrid R . P r e s t, w y k ła d o w c a u n iw ersy tetu w A d e la id z ie (A u str a lia ), z w ią z a n y z u n iw ersy tetem o x fo r d z k im , a u to r w cześn iej ju ż p u b lik o w a n y c h p rac o h istorii z a w o d u p ra w n ik a 2, zajął się dziejam i an gielsk iej a d w o k a tu r y w la ta ch 1590— 1640 czy li w ok resie, k ied y b yła to n a jp o tężn iejsza grupa z a w o d o w a w A n g lii. Z a m ie s z c z o n a w e w stęp ie ta b e la 1.1 p rzed sta w ia g w a łto w n y w zro st liczby a d w o k a tó w w czterech izb a ch lo n d y ń sk ic h (G r a y ’s Inn. In n er T e m p le, L in c o ln ’s Inn, M id d le T e m p le) w la ta ch 1570— 1639, z tym że p o c z y n a ją c o d 1590 r. lic z e b n o ść tej gru p y sta ła się p o k a ź n a (p o w y żej 4 0 0 p rzyjęć n o w y c h c z ło n k ó w w k a żd y m d zie się c io le c iu ). A u to r w ią ż e to z rozw ojem g o sp o d a r k i an gielsk iej, jej u to w a r o w ie n ie m , zm ia n a m i w stru k turze w ła sn o śc i ziem sk iej, k tóre p o w o d o w a ły w zro st z a p o tr z e b o w a n ia n a u słu g i p ra w n ik ó w . Z w ię k sz a n ie się liczb y a d w o k a tó w nie z a w sze jed n a k b y ło sk o r e lo w a n e ze w zro ste m z a p o tr z e b o w a n ia n a n ich , stą d p ew n e z a k łó c e n ia i o b ja w y k ryzysu w tym z a w o d z ie . A u to r w je d n y m z r o z d z ia łó w sta w ia pytan ie: czy z b y t w ielu a d w o k a tó w ? i w skazuje n a p o w sta w a n ie co r a z to n o w y c h sta n o w isk i ź r ó d e ł d o c h o d ó w d la nich. T a k ą sz a n są d la p ra w n ik ó w b yła ek sp a n sja k o lo n ia ln a A n g lii stw arzająca i n o w e p ro b lem y p ra­ w n e , i n o w e m o ż liw o śc i za tru d n ie n ia w k o m p a n ia c h h a n d lo w y c h w kraju i w k o lo n ia c h . Z tym w szy stk im w ią z a ła się p o zy cja m a ter ia ln a a d w o k a tó w : 1/6 d o c h o d z iła d o zn a c z n y c h m a ją tk ó w , ale byli w śró d n ich i żyjący n a p o g r a n ic z u n ęd zy.

In n y m c zy n n ik iem sty m u lu ją cy m w y o d ręb n ien ie się p r a w n ik ó w ja k o g ru p y za w o d o w e j opartej n a o d p o w ie d n im w y k sz ta łcen iu , b y ła w e d le a u to r a reform acja i za ła m a n ie się p ozycji kleru ja k o jed yn ej u p rzed n io gru p y sp ołeczn ej w yróżn iającej się p o sia d a n ą w ied zą . C zy n n ik i te z ca łą p e w n o ś­ c ią za d e c y d o w a ły o w zro ście z n a c z e n ia an gielsk iej a d w o k a tu r y w p ó łw ie c z u p o p rzed za ją cy m z w o ła n ie D łu g ie g o P a rla m en tu , czy li w y b u c h w o jn y d o m o w ej zw anej a n g ie lsk ą rew olu cją burżua- zyjn ą. B y ło to zja w isk o z n a m ie n n e d la p rzem ia n , ja k ie za szły w te d y w c a ły m sp o łe c z e ń stw ie A n g lii. A le c z y je st to w y sta rcza ją ce w y ja śn ien ie je g o przyczyn? I czy w y ja śn ia to ró w n ie ż w zro st zn a czen ia p ra w n ik ó w w ty m że cza sie w in n y ch k rajach eu ro p ejsk ich , gd zie p ro cesy g o sp o d a r c z e i sp o łec zn e n ie k o n ie c z n ie p rzy p o m in a ły sytu ację a n gielsk ą? W sz a k p ra w n icy stali się gru p ą z n a czą cą i w w ielu m ia sta c h n iem ie ck ic h , i w e W ło sz e c h , w e F ran cji, w H isz p a n ii, a w ięc w krajach, w k tó r y ch p o z io m g o sp o d a r k i i struktury sp o łe c z n e b y ły b a rd zo ró żn e3. T a k ż e w P o lsc e w X V II i X V III w. z a p o tr z e b o w a n ie n a u słu g i p r a w n ik ó w b y ło d u że, c h o ć w y w o ła n e in n y m i n iż w A n g lii p rzy czy n a ­

1 P or. W . J. B o u w s m a , L a w y e r s a n d E a r ly M o d e rn C u ltu re, „ T h e A m erica n H isto rica l R e v ie w ” t. L X X V III, 1973, nr 2, s. 303— 327; L a w y e r s in E a rly M o d e rn E u ro p e a n d A m e ric a , w yd . W . P r e s t , N e w Y o r k 1981. Z o b . też p rzyp . 3.

2 W . R . P r e s t , The Inns o f C o u r t under E liza b e th I a n d th e e a r ly S tu a rts 15901640,L o n d o n 1972; t e n ż e , The E nglish B ar, 15501700,[w:] L a w y e r s in E a rly M o d e rn E u ro p e, o p . c it., s. 6585.

3 Z o b . L. M a r t i n e s , L a w y e r s a n d S ta te c r a ft in R e n a issa n ce F loren ce, P rin c eto n 1968; L. R . B e r l a n s t e i n , L a w y e r s in P re— R e v o lu tio n a ry F ran ce, [w:] L a w y e r s in E a rly M o d e rn E u rope, o p . cit., s. 164— 180; R . L. K a g a n , L a w y e r s a n d L itig a tio n in C a stile, 15001750,ta m że , s. 181— 204; t e n ż e , L a w s u its a n d L itig a n ts in C a s tile , 15001750,C h a p el H ill, N . C . 1981; J. S. A m e l a n g , B a rriste rs a n d J u d g es in E a r ly M o d e rn B arcelon a: T he R is e o f a L e g a l E lite , „ T h e A m erica n H isto r ic a l R e v ie w ” t. L X X X I X , 1984, nr 5, s. 1264— 1284.

(4)

R E C E N Z J E

589

mi: to nie u to w a ro w ien ie g o sp o d a r k i a n i o ż y w ie n ie o b r o tu n ie r u c h o m o śc ia m i lecz zm ia n y stru k tu ­ ry w ła sn o ści ziem skiej i p o d z ia ły w ła sn o śc io w e , d ające p o ż y w k ę sz la ch eck iem u p ien ia ctw u , p o w o d o w a ły n a ra sta n ie p r o c e só w są d o w y c h , nie p o w o d u ją c je d n a k w c a le — przynajm niej d o p o ło w y X V III w . — w z r o stu p restiżu p ra w n ik ó w , tra k to w a n y ch p rzez sz la ch tę p o lsk ą z le k ­ c ew a ż en ie m z uw agi n a ich p leb ejsk ie c z ę sto p o c h o d z e n ie , m im o że z ich u słu g trzeb a b y ło k o r z y s­ ta ć 1. W . R . P rest zresztą p o d k reśla sp ec y fik ę sytuacji A n g lii i za strz eg a się przed p rzen o szen iem r ezu lta tó w je g o b a d a ń n a sto su n k i k tó r e g o k o lw ie k kraju k o n ty n en ta ln ej E u rop y.

A u to r z d e c y d o w a ł się n a b a d a n ie m e to d ą rep rezen tacyjn ą, p rzep ro w a d za ją c sz c z e g ó ło w ą a n a lizę w ybranej p ró b k i i n a jej p o d sta w ie w n io sk u ją c o ca ło ści. S p o śr ó d 2 2 9 3 a d w o k a tó w (b a rr iste rs) w yb rał p r ó b k ę 5% , cz y li 115 o só b , starając się o r ó w n o m iern ą i p ro p o rcjo n a ln ą rep rezentację c z ło n k ó w w szy stk ich czterech izb a d w o k a c k ic h i w szy stk ich p ięciu b ad an ych d ziesię cio le ci. B u d zić to m o ż e je d n a k zastrzeżenia: p r ó b k a w yd aje się zb y t m a ła i w jej w ielk o śc i b ezw zg lęd n ej, c o je st d ecy d u ją c e d la d o k ła d n o śc i o sią g n ię ty c h w y n ik ó w , i w sto su n k u d o badanej c a ło śc i, c o m o ż e p o d w a ż a ć jej rep rez en ta ty w n o ść. M o ż n a n a w e t m ieć w ą tp liw o śc i, czy ta k m ała p r ó b k a nad aje się d o b a d a n ia m e to d a m i sta ty sty czn y m i, czy p o z w a la n a o b lic z a n ie p r o cen tó w , zw ła sz c z a że c o d o części p rzed sta w icieli tej gru p y a u to r n ie d y sp o n u je p ełn y m i in fo r m a cja m i, sta le w ięc w ta b e la ch p o ja w ia ją się rubryki: n ieo k reśle n i, niezn an i.

D r u g ą gru p ę p ra w n ik ó w , starszych a d w o k a tó w (b en ch ers), liczą cą 385 o só b , a u to r zb a d a ł w ca ło ści. T o ró w n ież m o ż e w y w o ła ć zastrzeżenia: czy w y n ik i b a d a ń ty ch d w ó c h grup są p o r ó w n y w a ln e , czy m ają tę sa m ą w artość?

Z n a cz n a część w n io sk ó w a u to r a w yd aje się jed n a k nie b u d zić w ą tp liw o śc i. N a w e t g d y b y w zięcie p o d u w a g ę w iększej p ró b k i sp o ś r ó d gru p y a d w o k a tó w (np . 10% lub 20% a lb o c a ło śc i tej gru p y) sk o r y g o w a ło n ieco o b lic z o n e o d se tk i, n ie z m ie n iło b y to o g ó ln e g o o b ra zu sp o łe c z n e g o p o c h o d z e n ia ty ch ludzi: 40% a d w o k a tó w i 36% starszych a d w o k a tó w p o c h o d z iło z n iższ y ch w a rstw sz la ch ty angielsk iej, o d p o w ie d n io 20% i 15% z w y ższy ch w a rstw te g o sta n u , za ś 33% i 34% z ró żn y ch grup p leb ejsk ich (kler, k u p cy , c h ło p i), w tym 20% i 17% to sy n o w ie p r a w n ik ó w i u rzęd n ik ów ; resztę sta n o w iły o so b y o n ie u sta lo n y m p o c h o d z e n iu (tab . 4 .1 ). N ie u lega te ż w ą tp liw o śc i, że o g r o m n a w ię k sz o ść p r a w n ik ó w o b u grup w y w o d z iła się ze w si (ta b . 4 .2 ). N ie m a ju ż jed n a k tej p e w n o śc i co d o w y b o ru z a w o d u p ra w n ik a p rzez n ajstarszych lub m ło d sz y c h syn ów : w ed le o b lic z e ń a u to r a w grupie a d w o k a tó w p rzew a ż a li n ajstarsi sy n o w ie (lub je d y n a c y ), w gru p ie sta rszy ch a d w o k a tó w p o d o b n ą p rzew agę m ieli sy n o w ie m ło d si (ta b . 4 .3 ). P rop orcje te ła tw o m o g ły ulec zm ia n ie przy przyjęciu innej p o d sta w y o b lic z e ń . Z m ia n a p o d sta w y o b lic z e ń m o g ła też sk o r y g o w a ć tabelę 4 .4 p rezen tu jącą p o c h o d z e n ie a d w o k a tó w z ró żn y ch re g io n ó w A n g lii, g d y ż w y stęp u ją ce ta m ró żn ice o d se te k n ie są z d e c y d o w a n ie d u że. Z k o lei struktura w y z n a n io w a bad an ej gru p y z a w o d o w e j, p rzed sta w io n a w tabeli 7 .1 , n ie je st p rzek o n u ją c a z p o w o d u zb yt w y s o k ie g o o d se tk a p ozycji n iezn a n y ch (praw ie 70% ); z d e c y d o w a n a p rzew a g a p u ry ta n ó w w śró d a d w o k a tó w o znanej o rien ta ­ cji w y zn a n io w ej je st je d n a k b a rd zo w y m o w n a (26% c a ło śc i b ad an ej gru p y, 81% gru p y o znanej p rzy n a leżn o ści w y zn a n io w ej).

M im o iż isto tn y m w y ró żn ik iem gru p y z a w o d o w e j p ra w n ik ó w b y ło w y k sz ta łcen ie, ty lk o n iew iele p o n a d p o ło w ę bad an ej p ró b k i le g ity m o w a ło się stu d ia m i u n iw ersy teck im i (ta b . 4 .7 ) (55% a d w o k a tó w , 59% starszych a d w o k a tó w ), przy czy m w y ra źn ą p rzew a g ę m ieli a b so lw e n c i O x fo rd u n ad C am b ridge. B a rd zo w a żn y m elem en te m a w a n su p ra w n ik a b y ło n a to m ia st m a łżeń stw o . K a n d y d a te k n a ż o n y p o sz u k iw a li a d w o k a c i w e w łasnej sferze, ż en ią c się c z ę s to z córk am i p ra w n ik ó w , a także w ro d zin a ch g e n try i k u p ieck ich . W p ierw szy m w y p a d k u p o z y c ja sp o łec zn a r o d zin y ż o n y , w trzecim p o sa g , w dru gim w y p a d k u i je d n o i d ru gie, sprzyjały dalszej karierze. Z w ią z k i p ra w n ik ó w z ziem ia ń stw em są d ob rze w id oczn e: n ie ty lk o w ię k sz o ść z n ich w y w o d z iła się ze w si, ale także m ieszk a ła n a w si p rzyjeżd żając d o L o n d y n u lu b in n y ch m ia st ty lk o n a sesje

są-4 Z o b . I. L e w i n , P a le stra w d a w n ej P o lsc e , „ P a m iętn ik H isto r y c z n o -P r a w n y ” t. X III, 1936, zesz. 1, gd zie o m ó w io n a d a w n iejsza literatu ra, zw ła szcza p ra ce J. R a f a c z a i P . D ą b k o w s k i e g o . O sta tn io o p alestrze w P o lsc e p isa ła T . Z i e l i ń s k a , S zla c h e c c y w ła ściciele n ieru ch om ości w m ia sta ch X V III w ., W a rsza w a 1987, s. 126— 134.

(5)

d ó w ; p o n a d to sp o rą część d o c h o d ó w czerpali p ra w n icy n ie Z h o n o r a r ió w a d w o k a c k ic h lecz z p o sia d ło śc i ziem sk ich , c h ętn ie też o b e jm o w a li r o zm a ite urzęd y. In teresu jąca je st d u ża a k ty w n o ść a d w o k a tó w w d zied zin ie k u ltu ry, w ie lu z n ich o d d a w a ło się p isa rstw u . T a ich d z ia ła ln o ść w yraźn ie za czę ła sła b n ą ć o k . 1660 г., c o a u to r tłu m a czy stab ilizacją tej grupy za w o d o w e j p o rew olu cji, w w y n ik u c z e g o a d w o k a c i n ie m u sieli ju ż p ió rem p o d b u d o w y w a ć sw e g o p restiżu sp o łe c z n e g o . A d w o k a tu r a o tw iera ła d r o g ę k ariery sp o łec zn ej. C h o c ia ż a u to r zn a d o k ła d n ie b io g ra fie ty lk o n ie k tó r y c h jej p rzed sta w icieli, w n io se k taki w yd aje się n iew ą tp liw y . P ra w n icy byli w ięc grupą sp o łe c z n ą o d g ry w a ją cą isto tn ą ro lę w p ro c e sa c h p rzem ia n sp o łe c z n y c h w A n g lii p rzed w o jn ą d o m o w ą , ich m o b iln o ść sp o łec zn a b yła z n a czn a . W ią z a ło się to z a p e w n e z ich u d zia łem w w y d a rze­ n ia ch p o lity c z n y c h . Z c z ą stk o w y c h ty lk o in form acji, ja k im i d y sp o n u je a u to r , w y n ik a je d n o z n a c z ­ n ie, iż w la ta ch rew olucji p o n a d d w u k r o tn ie w ięcej p r a w n ik ó w o p o w ia d a ło się za p arla m en tem niż z a rojalistam i.

K sią ż k a n ie zo sta ła z a o p a tr z o n a w w y k a z ź ró d eł ani literatu ry, c o je s t b a rd zo p o w a ż n y m m a n k a m en tem . P o n ie w a ż in d ek s nie o b ją ł p rzy p isó w , a w p rzy p isa ch nie z a w sz e z o sta ły u m ie sz­ c z o n e p ełn e o p isy b ib lio g r a ficzn e, o d sz u k a n ie o d p o w ied n ie j in fo rm a cji lub z o r ie n to w a n ie się, n a ja k ic h m a teria ła ch o p a rł się a u to r , je st p raw ie n iem o żliw e.

A n d r ze j W y ro b isz

Jam es C h a s t a i n , The lib era tio n o f so v ereig n p e o p le s. The French fo r e ig n p o lic y o f 1848, O h io U n iv e r sity P ress, A th e n s 1988, s. 291.

H isto r ia d y p lo m a ty c z n a 1848 ro k u u c h o d z i za d o b rze zb a d a n ą . A r c h iw a m o c a r stw i p o m n iej­ szych p a ń stw o d d a w n a sto ją o tw o r e m , a n a w et i rosyjsk ie b y w a ły e k sp lo a to w a n e przez rad zieck ich i za g ra n iczn y ch b a d a czy . N ie brak w y d a w n ic tw d o k u m e n tó w rzą d o w y ch , lic z n e są d ru k o w a n e p a m ię tn ik i i zb io ry k oresp o n d en cji, z a r ó w n o r e w o lu c jo n istó w , ja k też ich p rzeciw n ik ó w . M a m y 0 W io śn ie L u d ó w d ziesią tk i m o n o g r a fii, setk i c e n n y ch , r ó żn o języ czn y ch p rzy czy n k ó w . C ó ż w ięc p rzy n o si n o w e g o k sią żk a p r o fe so r a sta n o w e g o u n iw ersy tetu w A th e n s, O h io n a tem a t p o lity k i zagran iczn ej II R ep u b lik i w o w y m „ sz a lo n y m r o k u ”? L egitym u je się o n a o b fitą b azą ź r ó d ło w ą . B ib lio g ra fia w y licza a rch iw a lia d y p lo m a ty c z n e fran cu sk ie, belgijsk ie, n iem ie ck ie (B erlin Z a c h o d n i, M erseb u rg, F ran kfu rt, K arlsru h e, S tu ttg a rt, M o n a c h iu m ), w ło sk ie (T u ry n ) i a n g ielsk ie. W śród m niej zn a n y ch b a d a c z o m sp u ścizn p ryw atn ych : p ap iery J. H e tz e la , sz efa g a b in e tu w e fran cu sk im M S Z (B ib lio th è q u e N a tio n a le ) o ra z p a p iery C a v a ig n a c a (le M a n s). D łu g a lista o p r a c o w a ń w języ k u fra n cu sk im , a n g ielsk im i n iem ie ck im n ie p o m ija c h y b a n ic z e g o isto tn e g o . S ą tu i p u b lik acje w ję z y k a c h „ k o n g r e so w y c h ” h isto r y k ó w z in n y ch k rajów , w tym p o lsk ic h . C o w ięcej, b ib lio g r a fia ta za w iera je d n ą p o zy cję w ję z y k u ro sy jsk im ( A w e r b a c h a ) , d w ie w w ęg iersk im ( A r p a d a i H a j - n a l a ) o ra z trzy p olsk ie: „ L e g io n M ic k ie w ic z a ” B a t o w s k i e g o , „ A d a m C z a rto ry sk i” H a n d e l s - m a n a , „ S p ra w a p o lsk a w 1848 r.” F e l d m a n a . C o w ięcej, w śró d w y k o r z y s ta n y c h rę k o p isó w w y lic z a a u to r p ap iery B y str z o n o w sk ie g o w B ib lio tece P olsk iej w P aryżu i w z b io ra ch C za rto ry s­ k ich w K r a k o w ie (k ilk a d ziesią t sygn atu r!). U F e ld m a n a isto tn ie a u to r w y k o r z y sta ł je d e n fran cu sk i 1 je d e n a n g ielsk i przypis; H a n d e lsm a n a tr z y to m o w e d z ie ło n a z y w a „ m istr z o w sk im ” (s. 2 3 8 ), ale z je g o w y k ła d em zu p ełn ie się n ie liczy, a n i też n ie p o w o łu je się w p rzy p isa c h n a w y k a za n e w b ib lio ­

grafii p o lsk ie arch iw alia. S k ą d in ą d sp ra w y p o lsk ie zajm ują w k siążce tej d u ż o m iejsca.

Z a c ie k a w ie n i p o d ejm u jem y lek tu rę i zaraz n a s. 1 u d erza n a s o c e n a L a m a rtin e’a, stern ik a d y p lo m a cji II R ep u b liki: „ lite ra ck ie i p o lity c z n e w cielen ie rew o lty , p o e ta , m ó w c a i d e m a g o g ” . P r a w ic o w a i le w ic o w a h isto rio g ra fia , fra n cu sk a i o b c a , z g o d n e są c o d o te g o , że L a m a rtin e nazajutrz p o rew olu cji lu tow ej sta n ą ł n a czele ty ch k ó ł b u rżu azyjnych, k tó r e o p o w ie d z ia ły się za rep u b lik ą, a ż e b y z n eu tra lizo w a ć d ą żen ia r a d y k a łó w i u ra to w a ć p o rzą d ek sp o łec zn y . Ja k o c e l g łó w n y p o sta w ił w ię c so b ie L am artin e z a p o b ie ż e n ie w o jn ie , k tó r a b y r o zp a liła w e F ran cji n a m ię tn o śc i rew olu cyjn e,

Cytaty

Powiązane dokumenty

Lis-Wielgosz mainly focuses on show- ing the continuity of medieval literary forms (hagiographies, hymnographies) in the seven- teenth century. This fact is indicative of the

w recenzowanej książce jest to, że autor poddał gruntownej analizie wielorakie źródła na temat mistagogii chrześcijańskiej, a konfrontując je z dotychczaso- wą

For example, a number of trials are being held with coordinated network-wide traffic management in the Amsterdam region; systems for cooperative and automated driving are

Z najnowszych badań nad kulturą amfor kulistych na Lubelszczyźnie.. Znaleziska z wczesnej epoki brązu na

Ahwaz had a profound relationship with global flows during its history of transformation, development and modernization which promoted the city to the modern capital

Zdecydowanie polecam tą bardzo ciekawą lekturę tym wszystkim, których interesują lub może zainteresują poglądy, opinie i oceny ukazane przez odwołanie się

W niniejszym artykule chciałabym w pierwszej kolejności skupić się na powodach, dla których warto jest prowadzić badania jakościowe w sektorze małych i średnich

Przew idziane jest także kolokwium pośw ięcone historii Am eryki Łacińskiej (problem ras w historii Ameryki Łaciń­ skiej) organizowane przez Instytut Badań