OSKARŻONY – TRYB I ZASADY PRZESŁUCHANIA W ASPEKCIE PROCESOWYM

OSKARŻONY – TRYB I

ZASADY PRZESŁUCHANIA W ASPEKCIE PROCESOWYM

Opracowanie: Marta Cencora

Przesłuchanie rozpoczyna część wstępna, podczas której należy ustalić tożsamość, a także uzyskać inne

informacje osobowe – w wypadku oskarżonego bardziej szczegółowe niż podczas przesłuchania

innych osób

Przebieg przesłuchania oskarżonego zarówno w fazie postępowania

przygotowawczego, jak i na rozprawie uregulowany jest przepisami k.p.k.

Art. 213 § 1 k.p.k. W postępowaniu należy ustalić tożsamość oskarżonego, jego

numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), a w

przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL – numer i nazwę dokumentu

stwierdzającego tożsamość oraz nazwę organu, który wydał dokument, a także wiek

oskarżonego, jego stosunki rodzinne i majątkowe, wykształcenie, zawód i źródła

dochodu oraz dane o jego karalności, a w miarę możliwości również Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP).

Art. 176. § 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie

wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się

oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień.

§ 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego

wyjaśnień na piśmie.

§ 3. (uchylony).

§ 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia,

stanowią załącznik do protokołu.

P O U C Z E N I E – A RT. 3 8 6 § 1 K . P. K .

Jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie

głównej, przewodniczący, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o

prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania,

składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego

uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art.

376, art. 377, art. 419 §

1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz

czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.

 Prawo oskarżonego do odmowy

odpowiedzi na poszczególne pytania lub do odmowy składania wyjaśnień służy mu w każdym stadium postępowania

karnego i w każdym stadium tego postepowania może on z tego prawa zrezygnować, mimo iż uprzednio

oświadczył, że odmawia odpowiedzi na pytania lub odmawia składania wyjaśnień.

 Art. 386 k.p.k. koresponduje z wyraźnie wprowadzoną do k.p.k. regułą nemo se ipsum accusare tenetur (74§1 k.p.k.)

 Przed rozpoczęciem przesłuchania konieczna jest dogłębna analiza

zgromadzonego materiału dowodowego w sprawie.

Przesłuchanie osoby zaczyna się od swobodnej wypowiedzi na temat zakreślony celem czynności

– art. 171§1 k.p.k.

Nie ogranicza swobody wypowiedzi przesłuchiwanie oskarżonego w godzinach

nocnych, wielogodzinne przesłuchanie lub wielokrotne przesłuchiwanie – o ile jednak stopień zestresowania bądź zmęczenia fizycznego

lub wynikającego z braku snu, pożywienia czy napojów nie jest na tyle znaczny, że - silnie oddziałując na wolę i psychikę przesłuchiwanego

– prowadzi do ograniczenia, a nawet do wyłączenia swobody jego wypowiedzi.

Drugi etap może wystąpić dopiero po zapewnieniu możliwości złożenia wyjaśnień spontanicznych.

Oskarżonemu mogą być zadawane pytania zmierzające do:

• uzupełnienia wypowiedzi (służą dopełnieniu treści wyjaśnień uzyskanych w toku swobodnego wypowiedzenia się podejrzanego),

• wyjaśnienia wypowiedzi (najczęściej służą

wydobyciu szczegółów dotyczących zdarzenia, osób w nim uczestniczących czy samej osoby

podejrzanego),

• kontroli wypowiedzi (nie zmierzają wprost do uzyskania informacji, ale służą sprawdzeniu

zdolności spostrzegania, funkcjonowania zmysłów i spostrzegawczości relacjonującego, poziomu jego inteligencji, podatności na sugestie,

prawdomówności wypowiedzi).

 W trakcie przesłuchania organ dokonujący tej czynności winien powstrzymać się od zadawania pytań

złośliwych, wyrażających pogardę, ironię, o trywialnej stylizacji,

wulgarnych, złośliwych czy obraźliwych, a także mogących

wprowadzić podejrzanego w zakłopotanie.

 NIEDOPUSZCZALNE JEST

ZADAWANIE PYTAŃ SUGERUJĄCYCH OSOBIE PRZESŁUCHIWANEJ TREŚĆ

WYPOWIEDZI (art. 171 § 4 k.p.k.)

Ponadto niedopuszczalne jest:

1) wpływanie na wypowiedzi osoby

przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,

2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych

wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu

kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

KO L E J N O Ś Ć Z A D AWA N I A P Y TA Ń – A RT. 3 7 0 § 1 K . P. K .

1. oskarżyciel publiczny, 2. oskarżyciel posiłkowy, 3. pełnomocnik oskarżyciela

posiłkowego,

4. oskarżyciel prywatny,

5. pełnomocnik oskarżyciela prywatnego,

6. powód cywilny,

7. pełnomocnik powoda cywilnego,

8. biegły,

9. podmiot odpowiedzialny za zwrot Skarbowi Państwa korzyści uzyskanej z

przestępstwa zarzucanego oskarżonemu,

10.pełnomocnik tego podmiotu,

11. obrońca, 12.oskarżony,

13.członkowie składu orzekającego

WYJĄTKI OD ZASADY Z ART. 370 K.P.K.

Strona przeprowadzająca dowód zadaje jako pierwsza pytania

osobie

przesłuchiwanej W przypadku dowodu

przeprowadzanego przez sąd pytania osobie

przesłuchiwanej jako pierwsi zadają członkowie składu

orzekającego

Art. 386 § 2 k.p.k.

Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie

zadawania pytań osobom

przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu

Art. 390 k.p.k.

Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach

postępowania dowodowego.

To ś w i a d o m i e w y b r a n y i s t o s o w a n y w

t r a k c i e p r z e s ł u c h a n i a s p o s ó b p o s t ę p o w a n i a p r z e s ł u c h u j ą c e g o w c e l u u z y s k a n i a

w s z e c h s t r o n n y c h w y j a ś n i e ń . W y b ó r w ł a ś c i w e j m e t o d y m u s i u w z g l ę d n i a j ą c r o d z a j r o z p o z n a w a n e j s p r a w y, z g r o m a d z o n y

j u ż m a t e r i a ł d o w o d o w y, c e c h y o s o b i s t e p r z e s ł u c h i w a n e g o o r a z u m i e j ę t n o ś c i

p r z e s ł u c h u j ą c e g o .

METODA

PRZESŁUCHANIA

PODEJRZANEGO

„CZOŁOWEGO NATARCIA”

(otwartych kart,

bezpośredniego ataku)

 można ją stosować tylko wtedy, gdy organ procesowy dysponuje wystarczającymi dowodami do sporządzenia aktu oskarżenia nawet przy braku jakichkolwiek wyjaśnień ze

strony podejrzanego

 powinna być ona stosowana w sprawach ewidentnych, w których chodzi o szybkie przerwanie kłamstw podejrzanego już na samym początku

przesłuchania

„DAWKOWANIA DOWODOW”

(selektywnego ujawniania dowodów)

 polega na stopniowym ujawnianiu podejrzanemu zebranych dowodów

 kolejność ujawnienia dowodów powinna być proporcjonalna do

stopniach ich siły dowodowej (najpierw należy ujawniać słabsze

dowody)

 metoda ta najczęściej jest stosowania gdy podejrzany w ogóle nie chce składać wyjaśnień

„PERSWAZJI”

 to dialog z podejrzanym, w którym przesłuchujący odwołuje się do jego

wartości moralnych takich jak:

uczciwość, szczerość, sprawiedliwość (dlatego nie jest wskazane, by była

stosowania do sprawców zdegenerowanych moralnie)

 w ramach tej metody duże możliwości przełamania postawy

sprawcy dają przepisy o konsensualnych formach

rozstrzygnięcia procesu karnego (tj.

mediacja art. 23a k.p.k., skazanie bez przeprowadzenia rozprawy art. 335

k.p.k., dobrowolne poddanie się karze art. 387 k.p.k.)

„ODDZIAŁYWANIA NA UCZUCIA PODEJRZANEGO” (metoda

stymulowania i wykorzystania stanów emocjonalnych)

 polega na okazaniu podejrzanemu współczucia, sympatii, wzbudzeniu

wzruszeń, uczuć np. poprzez obejrzenie miejsca popełnienia czynu, fotografii pokrzywdzonego,

obecności osób bliskich

 stosując ją należy unikać terminów o mocnym ujemnym zabarwieniu

(np. morderstwo)

„ POGRĄŻENIA PODEJRZANEGO W SPRZECZNOŚCIACH”

 metoda ta może mieć zastosowanie wobec podejrzanego, który dużo i

chętnie mówi, a przesłuchujący orientuje się, że jego wyjaśnienia

są fałszywe

 wówczas należy pozwolić mu mówić dalej i doprowadzić go do

absurdu

DEPRYMACJI

 przeciwieństwo poprzedniej

 polega na natychmiastowej reakcji przesłuchującego na kłamstwa

podejrzanego

WSZECHWIEDZY

 polega na odpowiednim dozowaniu informacji ze szczegółów z życia podejrzanego, by stworzyć pozory wszechwiedzy o przesłuchiwanym i

aby stawał się on osaczony myśląc, ze przesłuchujący ”wie o nim wszystko” i nie ma sensu dalsze

wprowadzanie go w błąd

„SZCZEGÓŁOWYCH PYTAŃ”

 opiera się na założeniu, ze każdy przestępca, koncentrując się na

sprawach zasadniczych, nie zwraca uwagi na drobiazgi – i to

właśnie one winny być przedmiotem pytań

przesłuchującego

 ważną rolę odgrywa tu tempo przesłuchania - bez zbędnych

przerw, by uniemożliwić podejrzanemu przygotowanie

określonej wersji

„ODTWORZENIA PRZEBIEGU ZDARZEŃ WOBEC PODEJRZANEGO”

 zgodnie z tą metodą może to nastąpić w formie werbalnej przez

ustne przedstawienie przebiegu zdarzenia(jak tez przez wsparcie

się szkicami, rysunkami, czy filmem) lub dokonanie w miejscu

zdarzenia wizji lokalnej

 stosowana wobec sprawców wrażliwych, dla których przestępstwo było przykrym

przeżyciem

KONFRONTACJA (art. 172 k.p.k.)

 Szczególna metoda

przesłuchania oskarżonego zarówno w postepowaniu

przygotowawczym, jak i sądowym

 Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia

sprzeczności i rozbieżności w relacjach poszczególnych osób

zeznających, składających wyjaśnienia lub opinie, a

odnoszących się do tych samych faktów i okoliczności, których relacje

te dotyczą

NIEDOPUSZCZALNA KONFRONTACJA OSKARŻONEGO ZE

ŚWIADKIEM INCOGNITO ! (art. 184 k.p.k.)

 Przyjmuje się , ze konfrontacja jest przesłuchaniem o charakterze

subsydiarnym, czyli jedynym i ostatecznym środkiem do

wyjaśnienia sprzeczności, których nie udało się rozwiać za pomocą

innych metod i środków, mimo ponownego przesłuchania osób różniących się w wypowiedziach,

lecz nie dało to spodziewanych rezultatów w postaci ustalenia

jednolitej i zgodnej z

rzeczywistością wersji zdarzenia

KONFRONTACJA (art. 172 k.p.k.)

OKAZANIE (rekognicja) art. 173 k.p.k.

o przedmiotem okazania może być osoba, jej wizerunek lub rzecz

o czynność ta powinna być dokonana w taki sposób, aby wykluczyć

jakąkolwiek sugestię

o w razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość

rozpoznania osoby

przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną

o podczas okazania osoba

okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby

WNIOSEK O DOBROWOLNE

PODDANIE SIĘ KARZE W TRYBIE ART.

387 K.P.K.

Art. 387. Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka

karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Wniosek może również dotyczyć wydania określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia

kosztów procesu.

§ 2. Sąd może uwzględnić wniosek o wydanie wyroku skazującego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a cele

postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości; uwzględnienie wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie

sprzeciwia się temu prokurator, a także pokrzywdzony należycie

powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego takiego wniosku.

§ 3. Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od dokonania w nim wskazanej przez siebie zmiany. Przepis art. 341 § 3 stosuje się

odpowiednio.

§ 4. W sprawach o zbrodnie nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić tylko wówczas, gdy wniosek został złożony przed doręczeniem

oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy.

§ 5. Przychylając się do wniosku, sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę.

OGRANICZONE POSTĘPOWANIE DOWODOWE W TRYBIE ART. 388

K.P.K.

Art. 388. Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić

postępowanie

dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego

przyznającego się do

winy nie budzą wątpliwości.

ODCZYTANIE WYJAŚNIEŃ ZŁOŻONYCH W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM W

TRYBIE ART. 389 K.P.K.