Ćwiczenia IX
dr Katarzyna Łucarz
Środki karne za przestępstwa skarbowe
Środki karne za przestępstwa skarbowe dzielą się na środki : 1. Sensu stricto
a. Przepadek przedmiotów
b. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów.
c. Przepadek korzyści majątkowej
d. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej
e. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej , wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska
f. Podanie wyroku do publicznej wiadomości g. Pozbawienie praw publicznych
2. Sensu Largo
h. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
i. Środki związane z poddaniem się sprawcy próbie - warunkowe umorzenie postępowania karnego - warunkowe zawieszenie wykonania kary
- warunkowe przedterminowe zwolnienie
Środki karne za wykroczenia skarbowe
Środki karne za wykroczenia skarbowe dzielą się na środki : 1. Sensu stricto
a. Przepadek przedmiotów
b. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów.
2. Sensu Largo
c. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Przepadek przedmiotów
Przesłanki pozytywne przepadku przedmiotów
1) Sąd może orzec przepadek przedmiotów za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe tylko w wypadkach określonych w kodeksie a orzeka jeżeli kodeks tak stanowi ( art. 30 § 1 k.k.s oraz 49 § 1 w zw. z art. 30 § 1 k.k.s.; zob. art. 30 § 2-6 oraz art. 49 § 2-4 k.k.s);
2) Sąd może orzec albo orzeka za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe przepadek
„owoców”, „opakowań” oraz przedmiotów „zakazanych” w wypadkach przewidzianych w kodeksie także wówczas, gdy przedmioty te nie są własnością sprawcy (art. 31 § 1 k.k.s oraz 49 § 1 w zw. z art. 31 § 1 k.k.s.);
3) Sąd może orzec przepadek narzędzi czynu, niebędących własnością sprawcy, jeżeli ich właściciel lub inna osoba uprawniona na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych w danych okolicznościach przewidywała lub mogła przewidzieć przewidywała albo mogła przewidzieć , że mogą one posłużyć lub być przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego (art. 31 §1a k.k.s.). Ratio legis takiego rozwiązania należy upatrywać w charakterze czynów skarbowych, jako godzących w interes fiskalny państwa, w sytuacji gdy za osobą sprawcy ukrywają się osoby trzecie (np. członkowie rodziny), którym nie można przypisać odpowiedzialności karnej z racji
zjawiskowych form czynu.
Dodajmy jednak, że ochrona osób trzecich jest zapewniona dzięki instytucji interwencji (art. 119 § 1). Interwenient może też dochodzić swoich roszczeń do przedmiotów czynu zabronionego
podlegających przepadkowi w drodze powództwa przeciwko Skarbowi Państwa z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia, jeżeli interwencja nie została zgłoszona we właściwym czasie z przyczyn od niego niezależnych, a przepadek przedmiotu przestępstwa został prawomocnie orzeczony (art. 119 § 2 i 3).
Przesłanki negatywne przepadku przedmiotów Przepadku przedmiotów nie orzeka się jeżeli:
1) przedmioty zagrożone przepadkiem są własnością osoby trzeciej, a sprawca uzyskał je w drodze czynu zabronionego jako przestępstwo lub wykroczenie (np. kradzieży czy przywłaszczenia);
2) orzeczenie jego byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa skarbowego,
3) uiszczono należność publicznoprawną dotyczącą przedmiotów zagrożonych przepadkiem.
Uwaga: ten zakaz nie ma zastosowania, gdy:
a) jeżeli uregulowana należność jest niewspółmiernie niska w porównaniu do kwoty równowartości pieniężnej przedmiotu przepadku (np. przedmiot przemytu celnego był obłożony niskim cłem w porównaniu z wartością przedmiotu, a mimo to doszło do przemytu, cło zaś uiszczono przed orzekaniem w tej sprawie);
b) przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4, czyli zakazanych (np.
narkotyki, broń, materiały wybuchowe, fałszywe pieniądze);
c) przepadek odnosi się do przedmiotów, które zostały specjalnie przysposobione do popełnienia czynu zabronionego (np. samochodu, łodzi, samolotu ze specjalnymi
skrytkami, w których ukryto przedmiot przemytu celnego i uregulowano już cło od towaru przemycanego). Przy specjalnym przysposobieniu pojazdu przepadek może być jednak wyłączony, ale jedynie z powodu niewspółmierności do wagi czynu, nigdy zaś z powodu samego uregulowania należności.
Zgodnie z art. 29 k.k.s. przepadek przedmiotów obejmuje:
1) przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa
skarbowego, czyli owoce czynu (np. przedmiot przemytu celnego, wywożone bez zezwolenia dewizy, dochód z nielegalnych gier),
2)narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa
skarbowego, czyli narzędzia czynu (np. walizka z ukrytymi
schowkami, niezalegalizowane automaty do gier losowych, środki przewozowe, takie jak: samochód, przyczepa, łódź, samolot, w których przewożono przedmiot czynu celnego),
3)opakowanie (np. walizka, paleta, kontener, zapasowa opona samochodu, w której ukryto przedmiot czynu) oraz przedmiot połączony z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki
sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia
któregokolwiek z tych przedmiotów (np. z powodu specjalnego
przysposobienia pojazdu służącego do przewożenia w nim w
ukryciu przedmiotu czynu),
4) przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione (np. narkotyki, broń, materiały
wybuchowe, fałszywe pieniądze, dzieła sztuki i dobra kultury mające status zabytku).
Uwaga: na mocy art. 49§ 1 k.k.s. analogiczny zakres ma
przepadek przedmiotów za wykroczenia skarbowe (przepis nakazuje odpowiednie stosowanie art. 29 k.k.s.).
Przepadek „narzędzi” nie obejmuje środka przewozowego (zasada), chyba że został on specjalnie przysposobiony do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo
skarbowe, wykroczenie skarbowe lub
przestępstwo/wykroczenie powszechne (wyjątek). Te same
zasady odnoszą się do przepadku „narzędzi” wykroczenia
skarbowego (art. 49 §1 k.k.s. w zw. z art. 31 k.k.s.).
W 2005 r. do art. 31 k.k.s. dodano § 5-7, które stanowią, iż w razie orzeczenia przepadku przedmiotów, w szczególności napojów
alkoholowych, kosmetyków lub produktów leczniczych, sąd może zarządzić ich zniszczenie w całości albo w części, jeżeli sprzedaż tych przedmiotów jest niemożliwa, znacznie utrudniona lub nieuzasadniona lub gdy przedmioty te nie odpowiadają warunkom dopuszczenia do
obrotu w kraju. W przypadku zaś wyrobów tytoniowych zarządzenie ich zniszczenia jest obligatoryjne. Koszty zniszczenia tych przedmiotów
ponosi sprawca.
Natomiast z dniem 1 stycznia 2010 r. wszedł w życie przepis art. 30 § 5a, zgodnie z którym sprzedaż urządzeń lub automatów do gier, w stosunku do których sąd nie zarządził zniszczenia, jest dopuszczalna wyłącznie na rzecz podmiotów, które uzyskały koncesje albo zezwolenie na
urządzanie gier.
Przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu
Państwa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
Kodeks przewiduje trzy przypadki orzekania
wyłącznie środka karnego przepadku przedmiotów, a mianowicie:
1) w razie odstąpienia od wymierzenia kary za przestępstwo skarbowe, jeżeli zachodzą warunki
orzeczenia przepadku przedmiotów i zostaną przez to spełnione cele kary (art. 19 § 1),
2) w postępowaniu w stosunku do nieobecnych -
oskarżonego stale przebywającego za granicą (art. 19
§ 4),
3) w razie zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia
kary za przestępstwo skarbowe (art. 36 § l pkt 2).
Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów
Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów jest środkiem karnym zastępującym przepadek przedmiotów (jest wtórny, zastępczy wobec tego pierwszego) i służy zabezpieczeniu interesu finansowego państwa. Środek ten ma charakter
represyjno-kompensacyjny i ma na celu uniemożliwienie sprawcy przestępstwa skarbowego uniknięcia poniesienia określonych konsekwencji prawnych z powodu niemożności orzeczenia przepadku przedmiotów.
Przesłanki pozytywne
Sąd orzeka go w razie niemożności orzeczenia w całości albo w części przepadku, gdy przedmiot nie może być objęty w posiadanie:
a) z przyczyn faktycznych , gdy został zniszczony, zgubiony, ukryty , sprzedaż nieznanemu podmiotowi czy porzucenie lub
b) z przyczyn prawnych (np. zgłoszono prawnie skuteczną interwencję).
Przesłanki negatywne
Nie ma możliwości orzeczenia ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku
przedmiotów „zakazanych” , których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione. Te przedmioty zawsze są objęte przepadkiem przedmiotów, nawet jeśli ich egzekucja może się okazać niemożliwa.
Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów obejmuje kwotę pieniężną wartości przedmiotów określonego rodzaju przepadku, w zastępstwie którego orzeczono ten środek karny. Wysokość równowartości przedmiotu przepadku powinna być ustalana według istniejących cen rynkowych, z uwzględnieniem zużycia przedmiotu z momentu popełnienia czynu. Jeżeli równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów nie można określić dokładnie, oznacza się ją w przybliżeniu. Organ orzekający powinien wówczas podać w uzasadnieniu orzeczenia kryteria, jakie przyjął, określając równowartość przedmiotu przepadku.
Jeżeli w popełnieniu przestępstwa skarbowego brało udział kilka osób, odpowiadają one solidarnie za uiszczenie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów. Oznacza to, że Skarb Państwa może domagać się należnej kwoty od każdego ze skazanych z osobna, jak i łącznie, a zapłata należnej równowartości przez któregokolwiek z nich zwalnia pozostałych.
Ściągnięta równowartość pieniężna przepadku przedmiotów przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
Uwaga: jeżeli sprawca przestępstwa skarbowego osiągnął korzyść majątkową z
przedmiotów objętych przepadkiem, zanim powstały okoliczności wyłączające możliwość orzeczenia przepadku tych przedmiotów, sąd powinien orzec dwa środki karne- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów oraz przepadek korzyści majątkowej (art. 33 § 1k.k.s.).
Przepadek korzyści majątkowej oraz ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej (art. 33 k.k.s.)
Przepadek korzyści majątkowej to środek karny orzekany za przestępstwo skarbowe, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia tego przestępstwa korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów.
W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości pieniężnej tego udziału.
Środka karnego przepadku korzyści majątkowej nie orzeka się, jeżeli korzyść majątkowa podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi.
Do przepadku korzyści majątkowej mają zastosowanie tzw. domniemania winy (odwrócony ciężar dowodu) 1) w razie skazania za przestępstwo skarbowe, z którego popełnienia sprawca osiągnął , chociażby
pośrednio korzyść majątkową znacznej wartości uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku - stanowi korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny;
2) jeżeli okoliczności sprawy pozwalają przypuszczać, że taki sprawca przeniósł na osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej mienie stanowiące korzyść
majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód ich uzyskania zgodnego z prawem.
W odniesieniu do obu domniemań prawnych ciężar dowodu w zakresie obowiązku dowodowego wykazania pochodzenia określonych składników majątkowych przerzucono na sprawcę lub inny zainteresowany
podmiot.
Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w art. 33 § 3 k.k.s., może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania; do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu (art. 33 § 4 k.k.s.).
Przepadkowi podlegają korzyści majątkowe pochodzące z przestępstwa skarbowego bezpośrednio oraz pośrednio.
Orzeczenie tego środka ma charakter obligatoryjny.
Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla innej osoby (art. 53 § 13). Mogą ją stanowić rzeczy
ruchome i nieruchomości, pieniądze, papiery wartościowe, prawa majątkowe, wierzytelności.
Kodeks karny skarbowy przyjmuje zasadę, że korzyści objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, a wyjątkowo - z chwilą
uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo
przeciwko Skarbowi Państwa (jeżeli osoba lub jednostka, której
dotyczy domniemanie z art. 33 § 3 co do przeniesienia przez
sprawcę na jej rzecz mienia stanowiącego korzyść majątkową
uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, wystąpiła z
powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego
domniemania).
Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści
majątkowej jest środkiem karnym wymienionym w art. 22 § 2 pkt 4a, który wszedł w życie 17 grudnia 2005 r. Ma charakter
represyjno-kompensacyjnym. Jest to środek karny zastępujący przepadek korzyści majątkowej i służy zabezpieczeniu interesu finansowego państwa.
W razie niemożności orzeczenia środka karnego przepadku korzyści majątkowej orzeka się środek karny ściągnięcia jej równowartości pieniężnej, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów określonych w art. 29 pkt 1 lub 4.
Ściągnięta równowartość pieniężna przepadku korzyści majątkowej przechodzi na własność Skarbu Państwa. Środka karnego ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej nie
orzeka się, jeżeli korzyść majątkowa podlega zwrotowi innemu
uprawnionemu podmiotowi.
Zakaz prowadzenia określonej działalności
gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska
Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania
określonego stanowiska to trzy środki karne wymienione razem w art. 22 § 2 pkt 5. Ich wspólnym celem jest ochrona interesu finansowego państwa, samorządów terytorialnych czy Unii Europejskiej przed dalszym szkodliwym działaniem sprawcy przestępstwa skarbowego.
Środki te orzeka się w latach, na okres od roku do lat 5 (art. 34 § 4 k.k.s.). Obowiązują one od uprawomocnienia się orzeczenia. Zgodnie z art. 191 k.k.s., sąd może uznać je za wykonane po upływie połowy okresu, na który zostały orzeczone, nie wcześniej jednak niż po roku. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego.
1) według recypowanego art. 41 § l k.k. (zgodnie z art. 20 § 2 k.k.s.) sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu:
- jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo
- okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Wymóg nadużycia oznacza umyślność działania sprawcy wykorzystującego swój zawód lub stanowisko. Okazanie natomiast, że dalsze ich zajmowanie (wykonywanie) zagraża dobrom chronionym, może wynikać z zachowań nieumyślnych wskazujących na brak należytej staranności po stronie sprawcy. Orzeczenie tego środka karnego dotyczy w zasadzie każdego rodzaju przestępstwa skarbowego spenalizowanego w k.k.s.
2) jak wynika z § 2 art. 41 k.k., sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania:
- za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, - jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem i - Tylko wtedy gdy k.k.s. tak stanowi.
Zakaz ten można orzec za każde przestępstwo skarbowe, gdy do skazania dochodzi w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary, o których mowa w art. 38 § 1 i 2, oraz przy skazaniu bez nadzwyczajnego obostrzenia kary, ale tylko za przestępstwa skarbowe wskazane w § 2 art. 34.
Sąd może orzec ten środek karny przy każdym przestępstwie skarbowym, jeżeli tylko uzna to za uzasadniony wypadek.
Jedyną przesłanką orzekania tego środka jest więc, zgodnie z art. 12 § 2, wzgląd na prewencję ogólną, prewencję szczególną oraz racjonalizację sprawiedliwościową (uzasadnione wypadki).
Sąd ma obowiązek dokładnie określić, w jaki sposób wyrok ma zostać podany do publicznej wiadomości, a więc czas i
konkretny sposób przekazania informacji o wy-roku. Jeżeli nie doprecyzowano tego w samym wyroku, może to nastąpić także postanowieniem wydanym w postępowaniu wykonawczym w trybie k.k.w. (art. 197-199 k.k.w. w zw. z art. 178 § l k.k.s.).
Podanie wyroku skazującego do publicznej
wiadomości
Pozbawienie praw publicznych
Kodeks karny skarbowy w art. 34 § 3 określa podstawy fakultatywnego orzeczenia tego środka karnego. Jest to możliwe jedynie:
- przy skazaniu za przestępstwo skarbowe w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary (w warunkach określonych w art. 38 § 1 i 2) i
- w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Wymóg łącznego wystąpienia obu warunków oznacza, że środek ten jest przewidziany za
najpoważniejsze przestępstwa skarbowe. Oczywiście orzeczenie pozbawienia praw publicznych może mieć miejsce tylko wtedy, gdy k.k.s. tak stanowi.
Zgodnie z recypowanym art. 40 § 1 k.k. (w zw. Z art. 20 § 2 k.k.s.) pozbawienie praw publicznych obejmuje:
- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego,
- utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego,
- uratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.
Środek ten orzeka się w latach, na okres od roku do lat 5 (art. 34 § 4). Obowiązuje od
uprawomocnienia się orzeczenia. Zgodnie z art. 191, sąd może uznać go za wykonany po upływie połowy okresu, na który został on orzeczony, nie wcześniej jednak niż po roku. Warunkiem
zastosowania tego przepisu jest przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego.
