PRAWO
ZOBOWIĄZAŃ
Zagadnienia wstępne
Wprowadzenie
Stosunek prawny
Stosunek cywilnoprawny
Prawo podmiotowe
Zobowiązanie – powstanie i struktura
Dług a odpowiedzialność
Pojęcie świadczenia
Treść świadczenia
Rodzaje świadczeń
Świadczenia pieniężne, odsetki, naprawienie szkody
Stosunek prawny
„Prawna więź między podmiotami”
Określa sytuację prawną podmiotu
Stosunek społeczny = takie relacje między podmiotami, w których zachowanie jednej strony (działanie, zaniechanie) wywołuje reakcje innej strony (działanie, zaniechanie) i podlegają kontroli norm
społecznych
Nawiązany w następstwie wystąpienia prawnie doniosłego zdarzenia
Podmiot A Podmiot B
Stosunek prawny
Podmiot Przedmiot Treść
Elementy stosunku prawnego
Podmiot
Wyznaczają przede wszystkim hipotezy norm prawnych
W zależności od gałęzi prawa i rodzaju stosunku
prawnego, istnieją różne typy podmiotowości prawnej.
Przedmiot
Określone w treści normy prawnej zachowanie się jej adresata
Treść
Zakres praw i obowiązków
Stosunek cywilnoprawny
Równorzędność stron:
Żaden z podmiotów nie jest podporządkowany drugiemu
Równorzędność formalna
Autonomia woli stron:
Brak bezpośredniego przymusu państwowego
Możliwość swobodnego kształtowania treści
stosunków
cywilnoprawnych
• Stosunek prawny wyznaczony przez normy prawa cywilnego
• Podstawa wyróżnienia:
METODA REGULACJI
uznanie równorzędnej względem siebie i autonomicznej
pozycji podmiotów prawa cywilnego
Stosunek
cywilnoprawny
Podmiot Przedmiot Treść
Treść stosunku cywilnoprawnego
Elementami treści stosunku
cywilnoprawnego są wynikające z normy prawnej:
z jednej strony: uprawnienia (roszczenia, uprawnienia kształtujące, zarzuty)
z drugiej strony: obowiązki (jako korelat uprawnień)
podmiotów tego stosunku.
Prawo podmiotowe
„Sfera możności postępowania”
Jedno lub zbiór uprawnień, związanych ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku prawnego
Wyznaczone normami prawnymi
Służy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego
Wolność zachowań podmiotu uprawnionego
Kompetencje do żądania od właściwego organu
państwowego ochrony, aby przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym
obowiązków
Sytuacja prawna podmiotu, na którą składają się zachowania psychofizyczne oraz konwencjonalne, z którymi zawsze
sprzężone są obowiązki innego podmiotu.
Prawo rzeczowe
Właściciel vs. Reszta świata
Na pierwszym planie:
Prawo podmiotowe właściciela
Po drugiej stronie: obowiązek – powstrzymywanie się
Prawo do posiadania, korzystania, rozporządzania
Prawo zobowiązaniowe
Dłużnik vs. Wierzyciel
Na pierwszym planie:
Stosunek prawny (akcent na obowiązki)
Dynamika: obie strony powinny być aktywne
Wierzytelność – ogół uprawnień Dług – zobowiązanie/ obowiązki dłużnika
ZOBOWIĄZANIE
i jego struktura
Czym jest zobowiązanie?
Wierzyciel Dłużnik świadczenie
(zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela)
podmiot podmiot uprawniony zobowiązany
Wierzytelność Dług
ogół uprawnień ogół obowiązków
Art. 353 KC:
§ 1.Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2.Świadczenie może polegać na działaniu albo
na zaniechaniu.
Stosunek
zobowiązaniowy
Podmiot
Dłużnik - Wierzyciel
Przedmiot Świadczenie
Treść
Prawo podmiotowe
Obowiązki
Modele zobowiązania
Prosty
1 dłużnik 1 wierzyciel
Jedna strona ma same obowiązki, druga same uprawnienia
Złożony
dłużnik wierzyciel wierzyciel dłużnik
W ramach 1 stosunku zobowiązaniowego obie strony są wierzycielami i dłużnikami wobec siebie, choć każda strona w innym zakresie
Wierzytelność
Prawo podmiotowe, które w stosunku zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi.
Służy do zaspokojenia interesów wierzyciela.
Treść zobowiązania kształtowana jest również przez przepisy zawierające tzw. klauzule generalne, które odsyłają do pewnego systemu norm i ocen
pozaprawnych
Uprawnienie wierzyciela kierowane jest do tylko
przeciwko konkretnemu dłużnikowi i tylko ten dłużnik odpowiada za dług (rozszerzona skuteczność
wyjątkowo: art. 59 KC, 690 KC, niektóre prawa w
księdze wieczystej).
Dług
Dług jest wyrazem powinności dłużnika, która polega na obowiązku spełnienia
świadczenia, co ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela.
Korelat wierzytelności
Odpowiedzialność ?
Dług a odpowiedzialność
Odpowiedzialność dotyczy pokrycia długu i obejmuje wszelkie ujemne konsekwencje
przewidziane przez system prawny, związany z przymusową realizacją świadczenia.
Możliwość przymusowego egzekwowania świadczenia od dłużnika
Wyróżniamy: odpowiedzialność osobistą i rzeczowa
Czy dług może istnieć bez odpowiedzialności?
Powstanie stosunku zobowiązaniowego
Czynność prawna
Orzeczenie sądu
Akt administracyjny
Czyny niedozwolone
Inne zdarzenia:
Bezpodstawne wzbogacenia
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
Świadczenie
pojęcie, treść, rodzaje
Pojęcie
Świadczenie to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość
interesom wierzyciela.
Dare
Facere
Non facere
Pati
Element woli?
Treść świadczenia
Art. 353 par. 2 KC:
Działanie
Zaniechanie
Treść => to jak dłużnik ma się zachować
Przykłady: wykonanie dzieła, przeniesienie prawa własności, przechowanie rzeczy
Chwila oznaczenia świadczenia?
Świadczenie powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia!
Może być ściśle określone w chwili powstania zobowiązania
Strony mogą wskazać sposób jego określenia w przyszłości
Możliwość wykonania świadczenia
„Sprzedający sprzedaje Polskę, za którą Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w kwocie 1 zł”.
Uprzednia (pierwotna) niemożność jeśli w momencie zawarcia umowy świadczenie było niewykonalne, zobowiązanie w ogóle nie powstaje
„Sprzedający sprzedaje samochód, za który Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w kwocie 1 mln zł”. (Następnie okazuje się, że po zawarciu umowy, a przed wydaniem samochodu Kupującemu, Sprzedający prowadząc samochód pod wpływem alkoholu, uderza w drzewo. Samochód płonie (Sprzedający wychodzi cało).
Następna niemożność dłużnik zobowiązany będzie do zapłaty odszkodowania w miejsce pierwotnego świadczenia
Zobowiązanie rezultatu a
zobowiązanie starannego działania
„Jan Kowalski zleca, a Kazimierz Nowak zobowiązuje się sporządzić roczny bilans księgowy spółki XYZ”
Ściśle określony efekt
Istotny jest skutek, objęty treścią zobowiązania
Danie
Wykonanie
„Zleceniodawca zleca, a Zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług prawnych, polegających w
szczególności na reprezentowaniu Zleceniodawcy przez Zleceniobiorcę przed organami państwowymi.”
Nie ma obowiązku osiągnięcia wskazanego celu
Dłużnik ma podjąć określone działanie, ukierunkowane na osiągnięcie celu
Brak obowiązku osiągnięcia określonego rezultatu
Obowiązek dołożenia należytej staranności
Zobowiązanie przemienne
„Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru
poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.”
Art.363 par. 1 KC
Świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania
Wynika z treści czynności prawnej lub ustawy
Wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń
1 stosunek zobowiązaniowy o kilku alternatywnych, odrębnych świadczeniach
Świadczenia muszą być odrębne:
Różna treść / Różne przedmioty / Różny sposób / Różne miejsca
Wybór – jednostronna czynność prawna
Kto dokonuje wyboru?
Wierzyciel
Dłużnik
Osoba trzecia
Skąd wiemy kto ma wyboru dokonać?
Z treści czynności prawnej
Z okoliczności
A co w jeśli w treści czynności prawnej nie wskazano kto dokonuje wyboru?
Art. 365 par. 1 KC
A gdy uprawniona osoba nie dokona wyboru?
Art. 365 par. 3 KC
Druga strona może wyznaczyć termin, po bezskutecznym upływie którego uprawnienie do wyboru przechodzi na drugą stronę
Świadczenie z upoważnieniem przemiennym
„Wyrok w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej: Sąd
Okręgowy we Wrocławiu nakazuje pozwanemu wydać przedmiot A, od czego pozwany może się zwolnić
poprzez zapłatę kwoty 100.000 zł.”
Od samego początku opiewa na 1 świadczenie wierzyciel może domagać się spełnienia tylko tego świadczenia (do
egzekucji nadaje się tylko pierwsze świadczenie).
Natomiast dłużnik może spełnić inne świadczenie, które również spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania.
Wybór należy do dłużnika.
Upoważnienie przemienne może wynikać z:
ustawy (np. przy darowiźnie: obdarowany dostarcza środki utrzymania darczyńcy w niedostatku albo zwraca wartość wzbogacenia),
umowy
Rodzaje świadczeń
„Za wykonane prace zleceniobiorcy zostanie wypłacone wynagrodzenie w wysokości 100 złotych na podstawie rachunku.”
Świadczenie jednorazowe – brak odwołania do czynnika czasu
„Najemca zobowiązany jest płacić Wynajmującemu miesięczny czynsz w wysokości 500 zł. Czynsz płatny będzie z góry do 5 dnia każdego miesiąca.”
Świadczenie okresowe
Element czasu – wpływa na rozmiar świadczenia, im dłużej trwa stosunek tym więcej świadczeń
Czynności powtarzające się cyklicznie w określonych z góry odstępach czasu
„Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w wysokości 3.000 zł. Powyższa cena zostanie zapłacona przez Kupującego w 5 miesięcznych ratach, płatnych na
rachunek bankowy Sprzedającego do 5 dnia każdego miesiąca. Pierwsza rata zostanie zapłacona w grudniu.”
Świadczenie jednorazowe rozłożone na raty
Rozmiar świadczenia znany od razu, z góry jest określony
„Wydzierżawiający oddaje przedsiębiorstwo XYZ Dzierżawcy do używania i pobierania pożytków”.
Świadczenia ciągłe
Stałe, określone zachowanie dłużnika
Zobowiązanie ciągłe:
Ustanowione na czas oznaczony wygasają z upływem terminu:
Ustanowione na czas nieoznaczony (bezterminowe) wypowiedzenie
Rodzaje świadczeń II
„Sprzedawca wyda przedmiot sprzedaży Kupującemu w terminie 10 dni od dnia zawarcia umowy
sprzedaży”
Świadczenia niepodzielne
Nie można wykonać ich częściowo (bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości)
„Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w wysokości 100 zł”.
Świadczenia podzielne
Można wykonać częściowo
Decyduje cel świadczenia !
Sąd Najwyższy w sprawie IV CKN 821/00 orzekł, że
świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest
zawsze niepodzielne.
Rodzaje świadczeń III
„Joanna Wilk sprzedaje Karolinie Nowak samochód marki Toyota Land Cruiser, o numerach rej. BCV
65678”
Oznaczone co do tożsamości
Mają za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną
„Maurycy Pióro zobowiązuje się dostarczyć Janowi Kredce 5 ton pszenicy w terminie 3 tygodni od dnia zawarcia niniejszej umowy”
Oznaczone co do gatunku
Cechy rodzajowe
Konkretyzacja w postaci źródła, masy
Decyduje treść konkretnego zobowiązania.
Wielość dłużników i
wierzycieli
Uwagi ogólne
Podmiot – jeden z elementów zobowiązania
Zobowiązanie ma 2 strony: dłużniczą i wierzycielską
Zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela może występować wielość podmiotów.
Wielość podmiotów może występować:
Od chwili powstania zobowiązania
Po jego powstaniu
Wielość dłużników lub wierzycieli wpływa na treść stosunku obligacyjnego.
Z zagadnieniem tym wiążą się następujące instytucje:
Zobowiązania podzielne i niepodzielne
Solidarność zobowiązań
Zobowiązanie solidarne
Zobowiązania solidarne to te, w których w razie wystąpienia wielości podmiotów, ustawodawca wprowadza szczególne zasady dotyczące
sposobu spełnienia i odbioru świadczenia.
Źródłem solidarności może być:
Czynność prawna
Przepis prawa (np. art. 441 par. 1 KC, 370 KC)
Solidarności nie domniemywa się!
Istotą solidarności jest umocnienie pozycji
wierzyciela.
Solidarność bierna – solidarność dłużników
Art. 366 par. 1 KC
Cechy:
Po stronie zobowiązaniowej występuje kilka podmiotów (kilku dłużników)
Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia
Spełnienie świadczenia w całości przez któregokolwiek z dłużników prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania
Dłużnicy pozostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela
W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych może on żądać zwrotu od pozostałych współdłużników (regres)
Ryzyko niewypłacalności jednego z dłużników ponoszą pozostali
współdłużnicy, część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się pomiędzy pozostałych współdłużników
Działanie lub zaniechanie jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić pozostałym współdłużnikom
W razie sporu między wierzycielem a dłużnikami solidarnymi dłużnicy mogą podnosić :
Zarzuty osobiste
Zarzuty wspólne
Solidarność czynna – solidarność wierzycieli
Art. 367 KC
Solidarność czynna może powstać wyłącznie na podstawie czynności prawnej, nigdy ex lege
Cechy:
Po stronie uprawnionej występuje kilka podmiotów (kilku wierzycieli)
Dłużnik jest zobowiązany tylko do 1 świadczenia
Co do zasady dłużnik może spełnić świadczenie według swojego wyboru do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych; jeśli jednak jeden z wierzycieli wytoczył powództwo, to dłużnik powinien świadczyć do jego rąk
Spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli prowadzi do wygaśnięcia zobowiąznia
W razie spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli treści stosunku prawnego między współwierzycielami rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli; jeśli z treści stosunku nie wynika nic innego to wierzyciel który przyjął świadczenie jest odpowiedzialny w częściach równych.
Zwłoka dłużnika, przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych skutkuje względem pozostałych
współwierzycieli (nie skutkują wobec pozostałych współwierzycieli, takie
działania jednego wierzyciela, które pogarszają jego sytuację prawną wobec pozostałych np.. Zawarcie ugody z dłużnikiem, rozłożenie świadczenia na raty).
Odpowiedzialność in solidum
Solidarność nieprawidłowa
Kliku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela.
Obowiązki tych dłużników wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega między nimi solidarności.
Każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia.
Wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od każdego z dłużników.
