Wczesnośredniowieczny skarb srebrny z Czerniejewa w zbiorach Muzeum NArodowego w Kielcach

Jolanta Gągorowska-Chudobska

Wczesnośredniowieczny skarb

srebrny z Czerniejewa w zbiorach

Muzeum NArodowego w Kielcach

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 28, 305-325

R ocznik M uzeum N a ro d o w e g o w K ielca ch Tom 28, K ie lc e 2 0 1 3

JO LAN TA G Ą G O R O W SK A -C H U D O B SK A

WCZESNOŚREDNIOWIECZNY SKARB SREBRNY

Z CZERNIEJEWA

W ZBIO R A C H M U Z E U M N A R O D O W E G O W KIELCACH

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach, wśród skarbów monet z okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza, znajduje się niezwykle interesujący depozyt wczesnośredniowiecznych monet i ozdób srebrnych z Czerniejewa, w powiecie gnieźnieńskim. Jego losy są bardzo skomplikowane. Został on przekazany do Muzeum przez Janusza Kuczyńskiego, wcześniej pracownika tej instytucji, który otrzy­ mał zabytki od Marii Mirskiej-Dąbrowskiej w 1980 roku, wraz z informacją o pocho­ dzeniu depozytu. Według niej skarb został znaleziony w 1943 roku, na terenie byłego majątku rodu Skórzewskich, podczas prac kanalizacyjnych prowadzonych na polecenie administrującego majątkiem Niemca. Zabytki zakopane były w garnku glinianym, który miał zawierać dużą liczbę srebrnych ozdób i monet. Większość przedmiotów została ro­ zebrana przez robotników. Tylko niewielką część udało się uratować i w niejasnych oko­ licznościach przechować do momentu przekazania depozytu Januszowi Kuczyńskiemu.

Skarb ten nie był dotychczas przedmiotem badań.

Katalog wchodzący w skład niniejszego opracowania zawiera informacje o wszystkich zabytkach wchodzących w skład skarbu, z uwzględnieniem cech typologicznych wyro­ bów, ich danych metrycznych, wagi oraz liczby i charakteru podziałów, które doprowa­ dziły do końcowej, odnotowanej w skarbie formy zabytku.

ANALIZA TYPOLOGICZNA I CHRONOLOGICZNA ZESPOŁU

Skarb z Czerniejewa składa się z 41 srebrnych wyrobów. Tworzą go monety - 5, oraz ozdoby i półwytwory - 36.

Wśród monet mamy denar krzyżowy księcia Bertholda z mennicy w Ratyzbonie z krzy­ żem z pojedynczymi kulkami w ramionach (3x1 kulka) datowany na lata 938-947. Druga moneta to nieczytelny duński półbrakteat wybity prawdopodobnie w mennicy w Hedeby, której datowanie jest utrudnione wskutek wytarcia powierzchni. Kolejny egzemplarz to moneta czeska typu bawarskiego III, zawierająca pod dachem kaplicy napis ONO lub ONC datowana od ok. 980 roku. Czwarty okaz to dirhem arabski, trudny do określenia oraz fragment monety całkowicie wytartej z dwoma otworkami. Nieliczne monety za­ chowane w omawianym skarbie oraz ich nieczytelność uniemożliwiają dokładną analizę monetarnej partii zespołu.

306

Część niemonetamą analizowanego skarbu reprezentują ozdoby (22 sztuki) zachowa­ ne w większości we fragmentach, chociaż niektóre, jak zausznice to prawie kompletnie zachowane okazy. Ponadto w tej partii depozytu jest 12 fragmentów drutów i sztabek.

W skład skarbu wchodzi fragment klamry do kolii. Jest to odcięte u nasady owalne uszko (II. 1). Klamry, występujące parami, służyły do spinania kolii, składającej się z paciorków i zawieszek1. Jedna z klamer w takim komplecie zaopatrzona była na końcu w uszko, druga w haczyk, drugi zaś koniec w obu przypadkach był rozcięty i zwinięty w masywne uszka, niekiedy o kilku zwojach. Klamry takie w większości pochodzą ze skarbów, a koncentrują się na Pomorzu i w W ielkopolsce oraz w mniejszym stopniu na Pomorzu Zaodrzańskim, nieliczne egzemplarze wystąpiły również w Danii, Szwecji i Norwegii2. Hanna Kóčka-Krenz uważa, że ten sposób łączenia kolii można powiązać przede wszystkim z Wielkopolską i Pomorzem, choć sprawa pochodzenia wielu typów ozdób znanych niemal wyłącznie ze skarbów wzbudza dyskusje3.

Klamry tego typu występowały głównie w okresie od X wieku (Raduń, woj. za­ chodniopomorskie, Świątki, woj. lubuskie), poprzez schyłek X wieku i początek XI wieku (Rybice, woj. zachodniopomorskie, Kotowice, woj. dolnośląskie) po koniec XI wieku (Homiki, woj. pomorskie) aż do 1. poł. XII wieku (Łążyn, woj. warmińsko-ma­ zurskie)4.

W depozycie wystąpił jeden paciorek z kolii, zachowany we fragmencie (II. 21). Należy do typu paciorków owalnych wykonanych z dwóch półkul srebrnej blachy łą­ czonych w środku. Otwór omawianego okazu wzmocniony jest listewką i otoczony dziewięcioma zwojami prostego filigranu. Odtworzenie dekoracji na powierzchni pa­ ciorka jest niemożliwe wskutek fragmentarycznego stanu zachowania. Paciorki tego typu mają długą chronologię, pojawiają się już w skarbie z IX i 1. poł. X wieku i uży­ wane są w ciągu X i XI wieku. Skarby w których odnotowano paciorki owalne, zostały odkryte na Pomorzu, Pomorzu Zaodrzańskim i w W ielkopolsce (Piaski Wielkie-Dra- mino, woj. zachodniopomorskie, Ochle, woj. wielkopolskie, Murczyn, woj. pomorsko- kujawskie)5. Są również znane z cmentarzysk datowanych od końca XI do początku XIII wieku, z których pochodzą ołowiane i brązowe naśladownictwa (Gruczno, Kałdus, woj. pomorsko-kujawskie)6. Paciorki metalowe noszono nanizane na sznury, po kilka lub kilkanaście sztuk samodzielnie, lub z paciorkami z innych surowców (szkła, gliny, bursztynu) czy razem z zawieszkami, rozdzielając je w koliach komponowanych z kilku wisiorków.

Zespół zawiera także fragment naramiennika lub bransolety. Oba te typy ozdób ra­ mienia są na ogół traktowane przez badaczy łącznie, wobec niemożności dokładnego oddzielenia ich od siebie. Różni je bowiem, nie tyle sposób wykonania co rozmiary - kryterium na tyle nieprecyzyjne, aby można się nim posługiwać wiarygodnie. Z uwagi na częściowy stan zachowania niemożliwa jest jednoznaczna klasyfikacja omawianego okazu. Jest to krótki ułamek zakończenia w postaci pojedynczego drutu o zaokrąglonym końcu (II. 16). Przypuszczalnie pochodzi z najprostszej formy naram iennika/bransole­

1 H. K óčka-K renz, B iżu teria p ó łn o c n o -za c h o d n io -sto w ia ń sk a w e w czesn ym śre d n io w ie c zu , Poznań 1993, s. 103.

2 H. K óčka-K renz, B iżu teria ..., s. 104. 3 Ibidem, s. 143-157.

4 Ibidem, s. 104, zestaw ien ie s. 2 6 2 -2 6 5 . 5 Ibidem., s. 97, zestaw ien ie s. 2 4 9 -2 5 4 . 6 Ibidem, s. 97, mapa 42.

Wczesnośredniowieczny skarb srebrny z Czerniejewa.

₃₀₇

ty wykonanej z pojedynczego drutu o przekroju okrągłym i ścienionych końcach. Ze względu na stan zachowania nie sposób wskazać konkretnego rodzaju naramiennika czy bransolety ani na jakiekolw iek analogie w materiale z innych depozytów lub cmen­ tarzysk. Wiadomo, że zarówno naramienniki jak i bransolety z okrągłego drutu wystę­ powały na obszarze północno-zachodnio-słowiańskim od XI do XIII wieku7.

Kolejną w yróżnioną grupę ozdób tworzą fragmenty dwóch naszyjników, ich zakoń­ czenia uformowane są w płytki, zdobione ornamentem wybijanym. Jeden okaz zacho­ wany w całości, to podłużna romboidalna płytka oraz fragmenty 12 drutów okrągłych w przekroju i skręconych dookoła siebie parami, wklepanych jednym końcem w nasa­ dę płytki (II. 28). Na drugim końcu znajduje się masywny, esowato wygięty haczyk. Powierzchnię zdobi ornament „wilczych kłów” biegnących dwoma rzędami, wzdłuż jej bocznych krawędzi, z przylegającym do nich rzędem podwójnych koncentrycznie umieszczonych kółeczek wybijanych stempelkiem. Drugi okaz, to fragment romboidal­ nej płytki w kształcie wydłużonego trójkąta, także zakończonej z jednej strony wkle­ panymi w nią okrągłymi drutami (II. 27). Zdobiony jest ornamentem wybijanym stem­ pelkiem, w postaci rzędu kwadratów, biegnącego wzdłuż krawędzi oraz przylegającego do niego od strony wewnętrznej szeregu podwójnych, koncentrycznie umieszczonych kółeczek. Omawiane płytki pochodzą z naszyjników wykonanych ze skręconych kil­ ku par drutów. Naszyjniki, licznie znajdowane w skarbach na terenie Słowiańszczy­ zny i Skandynawii były często tematem dyskusji wśród badaczy, zwłaszcza kwestia ich pochodzenia. Trudności z wyodrębnieniem typów naszyjników charakterystycznych dla poszczególnych obszarów wynikają z faktu, że były one wykonywane w podobny sposób, na ogół ze skręconych par drutów, o końcach sklepanych w płytki o podobnym kształcie. Według H. Kóčki-Krenz do wytworów północno-zachodnio-słowiańskich, których miejsca produkcji należy szukać na Pomorzu i w Wielkopolsce należą egzem­ plarze, posiadające na płytkach końcowych dekorację z wybijanych kółek łączonych z rytymi lub punktowymi liniami. Znane są one z licznych stanowisk, głównie skarbów datowanych na okres od końca X do początku XII wieku, a zdeponowanych na terenie Pomorza, Pomorza Zaodrzańskiego, Wielkopolski i Meklemburgii (Bogucino, woj. ko­ szalińskie, Gwiazdów, woj. poznańskie, Kamieniec, woj. szczecińskie i Płocko, woj. słupskie)8.

Osiem zachowanych fragmentów drutów, o charakterze półwytworów do wyrobu ozdób, posiada przekrój okrągły. Dwa noszą ślady spiralnego wygięcia, wskazujące­ go na to, że były pierwotnie skręcone z innym drutem (II. 4, 12). Dwa egzemplarze splecione z dwóch drutów, w jednym wypadku uformowano w owalne kółko (II. 2), w drugim na kształt litery U (II. 5). Dwa inne są nieregularnie zwinięte (II. 3, 13). Z pozostałych drutów jeden jest łukowato wygięty (II. 10), drugi zgięty na kształt li­ tery U (II. 14). Omawiane zabytki nie tworzą jednorodnej grupy, niektóre z nich mogą pochodzić z ozdób, zwłaszcza plecionych, inne to prawdopodobnie półwytwory, które po dalszej obróbce mogły służyć do wyrobu różnych przedmiotów. Tego typu elementy są typowe dla skarbów z X i 1. poł. XI wieku (Zalesie, Psary, Ochle, Dzierznica, woj. wielkopolskie)9.

7 Ibidem, s. 112. 8 Ibidem , s. 106, 107.

9 M. D eków na, J. R eym an, S. S u ch od olsk i, W czesn o śred n io w ieczn y sk a rb sre b rn y z Z a lesia p o w ia t

Słu pca, t. II, W rocław - W arszawa - K raków - G dańsk 1974, s. 131-132, tabl. X X IX -X X X II; J. Ślą­

308

Cztery fragmenty sztabek reprezentują trzy typy. Do jednego należy pręt o przekroju czworokąta powstały w wyniku kucia (II. 7), do drugiego, ułamek mający formę sztabki o przekroju prostokątnym i ścienionych narożach (II. 9). Trzecią grupę reprezentują dwa fragmenty o zaokrąglonej krawędzi bocznej (II. 6, 8), które zostały prawdopodob­ nie odlane w specjalnych formach. Wytwory te posiadają różny zasięg występowania. Spotyka się je na terenie Polski, gdzie najbliższe analogie są znane m.in. ze skarbów: z Lublina-Czechowa (zdeponowanego pod koniec IX wieku) i ze Stojkowa, pow. Ko­ łobrzeg (zakopanego po 1047 roku), na obszarze Niemiec, w Skandynawii, m.in. na Gotlandii, jak również na Rusi10. Na naszych ziemiach sztabki srebrne występują od poł. X do 2. poł. XI wieku. Zdaniem Ryszarda Kiersnowskiego są to przedmioty, które drogą odpowiedniego ich dzielenia, zmniejszania lub łączenia mogły nabierać wartości jednostek pieniężnych11. W Polsce znamy je głównie w ułamkach, które powstawały w wyniku dzielenia większych egzemplarzy za pomocą dłuta lub siekiery. Sztabki po­ siadają często karby utworzone w czasie wykonywania podziałów. Przy dzieleniu nie zawsze pierwotne uderzenie siekiery natrafiało w miejsce pożądane; powstawały w ten sposób nacięcia. Mogą one także być efektem badania jakości kruszcu lub oznaczania wielkości ułamka.

W zespole najliczniej reprezentowane są kolczyki/zausznice (16 fragmentów) (II. 11, 15, 17, 18,20-27, 31 -34). Jednym z typów, rejestrowanym w Czemiejowie, są zausznice półkoliste z zawieszkami na łańcuszkach, które dzieli się na dwie odmiany. Do pierw­ szej należą dwa okazy (II. 30, 31). Są to zausznice składające się z kabłąka przymoco­ wanego do półkolistej blaszki. Jedna z nich jest zdobiona filigranem i granulacją (II. 30), druga dodatkowo ma ornament plastyczny, w postaci trzech guzków wytłoczonych od spodu (II. 31). W otworkach wybitych wzdłuż dolnej krawędzi zawieszone są łań­ cuszki ze zginanych wpół ósemkowatych ogniwek, łączonych co jedno ogniwko. Łań­ cuszki zakończone były zawieszkami, które niestety, nie zachowały się w przypadku omawianych zausznic. Odmiana ta znana jest niemal wyłącznie ze skarbów i datowana na X wiek (np. Psary, woj. wielkopolskie, Piaski Wielkie-Dramino, woj. zachodnio­ pomorskie), a przede wszystkim na koniec X i cały XI wiek (np. Połczyn Zdrój, woj. zachodniopomorskie, Murczyn, woj. kujawsko-pomorskie, Pękanino, woj. zachodnio­ pomorskie). Stanowiska z zausznicami półkolistymi na zawieszkach odmiany pierwszej rozprzestrzenione są przede wszystkim w Wielkopolsce, na Kujawach i w Polsce środ­ kowej, wskazując na teren ich szczególnego użytkowania12.

Drugą odmianę stanowią zausznice składające się z kabłąka, na którym osadzone są trzy ażurowe paciorki oraz ażurowy koszyczek z przymocowanymi do niego łańcusz­ kami zakończonymi owalnymi pustymi paciorkami z blachy. Należy do niej 10 egzem ­ plarzy zachowanych w całości lub we fragmentach (II. 15, 18, 22-25, 34-36). Zausznice tej odmiany najliczniej występują w Polsce, przy czym spotykane są tylko w zachodniej części jej terytorium i występują od poł. X do poł. XI w ieku13. Nieco inny wariant tej odmiany, bardzo zbliżony formą do okazów z terenu Polski, stanowią dwa brązowe pozłacane kolczyki z grobu w Starej Kouřimi. Pochodzą one z 1. poł. X wieku i są zna­

1959, s. 55, tabl. X X , s. 47, tabl. X V II, s. 19, tabl. V:2.

10 M. D eków na, J. Reym an, S. S u ch odolski, W czesn o śred n io w ieczn y sk a rb ..., op. cit., s. 128, 129. 11 R. K iersnow ski, P ien ią d z k ru szco w y w P o lsc e w cze sn o śred n io w iec zn e j, W arszawa 1960, s. 352. 12 H. K óčka-K renz, B iżu teria ..., s. 73.

Wczesnośredniowieczny skarb srebrny z Czerniejewa.

₃₀₉

leziskiem unikalnym na tym obszarze, wiązanym ze środowiskiem wielkom orawskim 14. Obie odmiany są na ziemiach polskich chronologicznie zbieżne (poł. X do poł. XI wie­ ku) i uważane są przez badaczy za produkt złotnictwa wielkopolsko-pomorskiego15.

W skarbie wystąpiły również fragmenty zausznic typu Świątki, z którym łączymy egzemplarz zachowany prawie w całości oraz dwa fragmenty kabłąków (II. 17, 32, 33). Wszystkie należą do odmiany drugiej - ozdobniejszej, której kabłąk z drutu i taśmy po­ krytej skręconym drucikiem filigranowym zdobiony jest dodatkowo w dolnej części sze­ rokim ażurowym pasmem uformowanego esowato filigranu, ograniczonym skręconym drucikiem 16. Na jednym egzemplarzu zachowały się dwa paciorki umocowane w dolnej partii kabłąka po bokach oraz ażurowy koszyczek z filigranowych pętelek z granulką na pierścionku u dołu (II. 32). Kolejny okaz posiada jeden paciorek z boku kabłąka oraz jeden umieszczony pośrodku poniżej kabłąka i zakończony ażurowym koszyczkiem (II. 33). W trzecim przypadku zachował się tylko fragment dolnej części kabłąka (II. 17). Paciorki wykonane są z dwóch blaszanych półkulek, łączonych w środku i dekoro­ wanych granulacją z podwójnych rzędów ziarniny. Całe egzemplarze, jak i fragmenty omawianych kolczyków znane są niemal wyłącznie ze skarbów z obszaru całej Polski, choć większą ich koncentrację notuje się w Wielkopolsce zachodniej i południowej (np. Świątki I, woj. lubuskie, Jarocin, woj. wielkopolskie), zapewne były to ich tereny w yj­ ściowe. Ich chronologia obejmuje okres od poł. X do końca XI w ieku17.

Prawdopodobnie z zausznicy typu Świątki pochodzi paciorek wykonany z dwóch blaszanych półkulek łączonych w środku, dekorowanych granulacją z podwójnego rzę­ du ziarniny, w miejscu ich styku i pojedynczych rzędów trójkątów stykających się przy podstawach, umieszczonych na obu półkulach. Wokół otworów znajdują się pojedyncze rzędy granulek (II. 26).

Elementem zausznicy nieokreślonego typu jest również fragment kabłąka wykona­ nego z cienkiego drutu o przekroju okrągłym (II. 11 ).

Zausznice różnych typów były najładniejszą ozdobą kobiecej głowy. Wykonywane przede wszystkim ze srebra, rzadziej z brązu, znajdowane są przede wszystkim w skar­ bach, sporadycznie w pochówkach, co utrudnia odtworzenie sposobu ich noszenia. Przypuszcza się, że część z nich była noszona w uchu, jako kolczyki, na co wskazu­ ją detale ich budowy, część natomiast mocowano do opasek lub nakryć głowy, na co

wskazuje znalezisko zausznic z fragmentem opaski z cmentarzyska w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski18.

W zespole z Czerniejewa wystąpił również fragment kaptorgi. Jest to plastyczna ozdoba przypominająca figurkę „konika” (II. 19). Należy ona do jednego z dwóch ro­ dzajów ornamentów plastycznych, jakie zdobiły kaptorgi prostokątne19. Takie figurki umieszczane były w dwóch rzędach równoległych do dłuższego boku i rozdzielane pa­ smem blachy, zdobionym skręconym filigranem. Kaptorgi prostokątne są rejestrowane prawie wyłącznie w skarbach, w mniejszej ilości na cmentarzyskach, a pewną ich kon­ centrację można zanotować na terenie Wielkopolski i Polski Środkowej, nieco mniej

14 Ibidem, s. 116. 15 Ibidem, s. 115-116.

16 H. K óčka-K renz, B iżu teria ..., op. cit., s. 66-6 7 . 17 H. K óčka-K renz, B iżu teria..., s. 67, mapa 18.

18 E. i A . W ójcik ow ie, C m entarzysko w cze sn o śred n io w iec zn e w Lubieniu, pow . P io trk ó w T tybunalski, „Prace i M ateriały M uzeum A rch eo lo g iczn eg o i Etnograficznego w Ł o d zi”, Seria A rch eologiczna, nr 2 0 , s. 165 i 169.

310

stanowisk rozlokowanych jest na Pomorzu Zachodnim i w Meklemburgii. Przyjmuje się, że zaczęto je wytwarzać pod koniec IX wieku w postaci niezdobionych kapsułek z brązu, w okresie od X do XI wieku formowano je już powszechniej ze srebra, w róż­ nych rodzajach dekoracji, sporadycznie były używane jeszcze w 1 poł. XIII wieku20. Kaptorgi stanowiły rodzaj zawieszki kapsułkowatej, noszonej na szyi. W literaturze to­ czy się spór o funkcję kaptorg. Obecnie większość badaczy skłania się ku stwierdzeniu, że ozdoby te były schowkami na amulety, które być może miały zapewniać ochronę i przynosić szczęście. Zapewne spełniały także funkcje reprezentacyjne i były wyróżni­ kiem pozycji społecznej, na cmentarzyskach występują przeważnie w grobach bogato wyposażonych gdzie kaptorgi pełniły rolę centralnej zawieszki w koliach, złożonych ze srebrnych, szklanych i bursztynowych paciorków21.

Ostatni okaz w omawianym depozycie to fragment blaszki zdobionej granulacją i fi­ ligranem (II. 20), który ze względu na fragmentaryczny stan zachowania uniemożliwia zaklasyfikowanie go do określonego typu wyrobów.

CHRONOLOGIA DEPOZYTU

Nieliczne monety znalezione w omawianym czernichowskim skarbie uniemożliwia­ ją, na ich podstawie, ścisłe datowanie tego zespołu. Denar krzyżowy księcia Bethol- da wskazuje na przynajmniej 1. poł. X wieku. Datowaniu temu w ogólnych zarysach odpowiada chronologia zabytków stanowiących przedmiot niniejszej pracy. W skład omawianej części depozytu wchodzi pięć okazów, zachowanych prawie w całości, oraz 19 fragmentów różnych zabytków. Oprócz jednego egzemplarza pozostałe przedmioty można było powiązać z różnymi typami wytworów i określić ich chronologię. Przewa­ żająca liczba reprezentuje te kategorie wytworów, których czas występowania mieści się między końcem IX a poł. XI wieku, pozostałe mają szersze ramy chronologiczne i datowane są na okres od końca IX, lub 2. poł. X wieku, do początku lub poł. XII wieku. W pierwszej grupie chronologicznej mieszczą się zausznice półkoliste z zawieszkami na łańcuszkach i zausznice typu Świątki, których czas najliczniejszego występowania, na naszych ziemiach, przypada na okres od poł. X do poł. XI wieku. Ponadto w tej grupie znajdują się ozdoby, których czas masowego występowania przypada na ostatnią ćwierć lub koniec IX - do X wieku, jak paciorki owalne oraz przedmioty, które były używane w ciągu XI - po początek XII wieku, jak naszyjniki ze skręconych kilku par drutów czy bransolety/naramienniki z okrągłego drutu. Biorąc pod uwagę najmłodsze okazy wydaje się, że czas ukrycia skarbu powinno określić się mniej więcej na przełom X i XI wieku, lub sam początek XI wieku, co nie wyklucza, że został zakopany nieco później. Trzeba bowiem pamiętać, że skarb, w obecnym swym składzie, stanowi tylko część depozytu pierwotnie ukrytego i nie można ustalić, czy w zagubionej jego partii nie było monet i ozdób, które dokładniej określałyby chronologię skarbu.

CHARAKTER SKARBU

Na podstawie zachowanego materiału możemy stwierdzić, że skład i charakter depo­ zytu z Czerniejowa jest typowy dla skarbów I grupy wg podziału R. Jakimowicza i znaj­

20 H. iCóčka-Krenz, B iżu teria ..., op. cit., s. 8 4 -8 6 , mapa 34.

21 A. Sztyber, K a ptorgi. P r z y k ła d kunsztu w czesn o śred n io w ieczn eg o z ło tn ic tw a , A lm a Mater, 1999, s. 2 8 3 -2 8 5 .

W c z e sn o śre d n io w ie c zn y sk a r b sr e b r n y z C ze rn ie je w a .

₃₁₁

duje liczne analogie wśród tego rodzaju zespołów z ziem po lskich, takich ja k skarby zna­ lezione w Zale siu , pow. Słupca i K ą p ie li, pow. Gniezno. W śród ozdób przew ażają typy zachodniosłow iańskie, takie ja k zausznice półkoliste z zaw ieszkam i na łańcuszkach czy zausznice typu Św iątki. W aga skarbu w ynosi obecnie 73,5 g. Pierwotnie z pewnością była w iększa - co jest dziś niem ożliw e do odtworzenia. Z e w zględu na fragm entarycz­ ny stan zachow ania trudno określić je go znaczenie wśród depozytów w czesnośrednio­ w iecznych odkrytych w Polsce. Fakt w ystąpienia w skarbie monet i ozdób pochodzenia obcego, oraz liczn y ch bogatych przedmiotów produkcji m iejscow ej przem aw iałby za przypuszczeniem , że należałoby go w iązać z zam ożnym przedstaw icielem należącym do kla sy feudalnej. Skarby w czesnośredniow ieczne północno-zachodniej S ło w ia ń sz­ czy zn y - tezauryzując kruszec srebrny w postaci monet, ozdób i złom u, stanow iły odbi­ cie fun kcji ekonom icznych kruszcu, i w nie m niejszym stopniu są świadectwem funkcji społecznej kruszcu w m onarchiach w czesnofeudalnych, przejaw iającej się w m anifesto­ w aniu bogactw a je j elit. M anifestacja ta polegała nie tyle na sam ym posiadaniu kruszcu, ile na jego okazyw aniu, m .in. przez noszenie w ytw orzonych z niego ozdób. O zdoby także składały się na specyfikę ubioru zachodniosłow iańskiego, pozw alając w yróżnić go wśród innych grup ludności europejskiej. D o tyczy to m.in. ozdób gło w y w postaci kabłączkó w skroniow ych i zausznic, które nie b yły znane np. w Skandynaw ii.

KATALOG Kat. 1, il. 1 Uszko klam ry do kolii

dł. 1,25 cm szer. uszka 0,65 cm szer. blaszki 0,7 cm waga 0,31 g MNKi/A/5684/1

Owalne płaskie uszko z zakończenia klamry do kolii; u na­ sady zachow any niewielki odcinek blaszki. Przedmiot uzy­ skany w wyniku złamania; w miejscu podziału falisty. Kat. 2, il. 2 Dwa druty skręcone w okół siebie 0,9x2,2 cm

śred. drutu 0,1 cm w aga 1,36 g M NKi/A/5684/2

Fragm ent skręconych wokół siebie okrągłych w przekro­ ju drutów - splot dosyć równy, ścisły. Fragment uzyskany w wyniku dwóch poprzecznych cięć i złam ania, uform ow a­ ny w owal.

Kat. 3, il. 3 F ragm ent srebrnego drutu 1x1,9 cm

śred. 0,15 cm w aga 2,47 g

312

M NKi/A/5684/3

Drut dość gruby, nieregularnie skręcony, okrągły w przekro­ ju; uzyskany w wyniku nacięcia i złam ań; na powierzchni

kilka nacięć.

Kat. 4, il. 4 F ragm ent srebrnego drutu dł. 2,7 cm

śred. 0,2 cm w aga 0,95 g MNK.i/A/4

Drut okrągły w przekroju, uzyskany w w yniku cięcia i zła­ mania; spiralnie w ygięty; na pow ierzchni kilka nacięć. Kat. 5, il. 5 D wa srebrne druty skręcone w okół siebie 1x1,6 cm

śred. drutu 0,1 cm w aga 1,35 g MNKi/A/5684/5

Fragm ent skręconych w okół siebie dwóch okrągłych w prze­ kroju drutów - splot częściowo regularny, częściowo roz­ gięty. Uformowany na kształt litery U; uzyskany w wyniku dwóch poprzecznych złamań.

Kat. 6, il. 6 F ragm ent srebrnej sztabki dł. 1 cm

szer. 0,6-0,7 cm najw iększa grub. 0,7 cm w aga 2,99 g

M NKi/A/5684/6

Sztabka o przekroju ow alno-nieregulam ym , z nacięciami - karbami na pow ierzchni, uzyskanym i w wyniku trzech podziałów, dwóch poprzecznych i podłużnego (w dwóch przypadkach cięcie i złamanie).

Kat. 7, il. 7 F ragm ent srebrnej sztabki dł. 0,8 cm

przekrój 0,35x0,35 cm w aga 1,12 g

MNK.i/A/5684/7

Sztabka, pręt o przekroju czw orokątnym , o zaokrąglonych krawędziach; uzyskanych w w yniku dwóch podziałów - w miejscu najpierw naciętym, a później złam anym ; drobne nacięcia na krawędziach.

W c z e s n o ś r e d n io w ie c z n y s k a r b s r e b r n y z C ze r n ie je w a .

313

Kat. 8, il. 8 F ragm ent srebrnej sztabki dł. 1,2 cm

szer. 1,1 cm grub. 0,35 cm waga 4,23 g M NKi/A/5684/8

Sztabka o przekroju prostokątnym, o zaokrąglonym boku. Uzyskany w wyniku dwóch poprzecznych podziałów, z po­ przecznym wcięciem - karbem na ściance; wyraźne uszko­ dzenie n ajed n e j z krawędzi powstałe w trakcie użytkow a­ nia. G órna powierzchnia nierówna.

Kat. 9, il. 9 F ragm ent srebrnej sztabki dł. 1,9 cm

szer. 0,6 cm grub. 0,45 cm w aga 4,81 g M NKi/A/5684/9

Podłużna sztabka o przekroju prostokątnym , ze ścienionym i narożam i; pośrodku głębokie poprzeczne nacięcie przygo­ tow ujące do przełam ania sztabki; fragm ent uzyskany w w y­ niku dwóch podziałów - głębokie nacięcie i złam anie. Na dolnej pow ierzchni liczne zarysowania.

Kat. 10, il. 10 F ragm ent srebrnego drutu dł. 2,5 cm

śred. 0,3 cm waga 2,45 g M N Ki/A/5684/10

Pojedynczy drut, dość gruby, o przekroju okrągłym, spiral­ nie wygięty, uzyskany w wyniku dwóch podziałów, nacięcia i złamania.

Kat. 11, il. 11 Fragm ent kabłąka zausznicy dł. 6,3 cm

śred. 0,1 cm w aga 0,58 g MNK.i/A/5684/11

Fragm ent kabłąka zausznicy w ykonanego z cienkiego drutu o przekroju okrągłym. Uzyskany w wyniku dwóch podzia­ łów.

314

Kat. 12, il. 12 F ra g m en t srebrnego drutu dł. 2,7 cm

śred. 0,3 cm w aga 2,43 g M NKi/A/5684/12

Fragment pojedynczego, dość grubego drutu o przekroju okrągłym, spiralnie wygiętego. U zyskany w wyniku dwóch podziałów, nacięcia i przełamania.

Kat. 13, il. 13 F ra g m en t srebrnego drutu 0,7x0,9 cm

śred. 0,18 cm w aga 1,55 g MNKi/A/5684/13

Fragment drutu w ygiętego i skręconego, okrągłego w prze­ kroju, przy jednym końcu znacznie cieńszego. Uzyskany w wyniku nacięcia i przełamania.

Kat. 14, il. 14 F ra g m en t srebrnego drutu dł. 6 cm

śred. 0,25 cm waga 2,49 g M NKi/A/5684/14

Fragment dość grubego drutu okrągłego w przekroju, zgięty na kształt litery U. Uzyskany w wyniku dwóch cięć, przy jednym końcu nacięcie ukośne.

Kat. 15, il. 15 Ł ańcuszek zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach

dł. 2,2 cm

śred. ogniwek ok. 0,3x0,2 cm waga 0,25 g

M NKi/A/5684/15

Fragment zausznicy półkolistej z zawieszkami na łańcusz­ kach w postaci łańcuszka w ykonanego z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęściow e pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zrobiona z jednego kawałka drucika, zalutowanego na końcach. Przedmiot oddzielony w dwóch miejscach przez rozerwanie ogniwek łańcuszka. Kat. 16, il. 16 F ragm ent bra n so lety/n a ra m ien n ika dł. zachow ana 2,8 cm

Wczesnośredniowieczny skarb srebrny z Czerniejewa.

315

waga 0,17 g MNKi/A/5684/16

Fragment otwartej bransolety/ naram iennika z zakończe­ niem z pojedynczego zw ężającego się pręta o przekroju okrągłym.

Kat. 17, il. 17 F ragm ent zausznicy typu Św iątki dł. 1,5 cm

szer. 0,6 cm waga 0,67 g M NKi/A/5684/17

Mały fragment łukow ato wygiętej listewki od zausznicy, z przylutowanymi czterema skręconymi drucikami, zdobio­ nej wężykowato zwiniętym drucikiem , z widocznym na jej końcu ułam kiem blaszki i obrączki z podwójnej granulowa­ nej linii.

Kat. 18, il. 18 F ragm ent zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach

dł. 3 cm

śred. ogniwek łańcuszka ok. 0,3x0,2 cm waga 0,28 g

M NKi/A/5684/18

Fragm ent zausznicy półkolistej z zawieszkam i na łańcusz­ kach, w postaci łańcuszka wykonanego z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęściow e pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zrobiona z jednego kawałka drucika, zalutowanego na końcach. Przedmiot oddzielony w dwóch miejscach przez rozerwanie ogniwek łańcuszka. O gniwka łańcuszka zniekształcone.

Kat. 19, il. 19 F ragm ent kaptorgi dł. 1,2 cm

szer. 0,5 cm grub. 0,30 cm w aga 0,26 g MNKi/A/5684/19

Fragm ent kaptorgi, w postaci plastycznej ozdoby przypo­ minającej figurkę „konika”, wykonanej z dwóch odpow ied­ nio wyciętych i uformow anych blaszek, których krawędzie schodzą się na „grzbiecie” figurki i na jej stronie spodniej. W miejscu, gdzie znajduje się czubek główki „konika” przechodzi prostopadła listewka zw inięta rurkowato na obu swych końcach. Powierzchnia przedm iotu zgnieciona.

316

Kat. 20, il. 20 F ragm ent nieokreślonej ozdoby 0,9x1 cm

grub. 0,2 cm w aga 0,29 g M N Ki/A/5684/20

Fragment ozdoby z cienkiej blachy zdobionej jednostronnie granulacją (być może zawieszki) - zachowane cztery trój­ kąty złożone z 10 granulek, wzdłuż krawędzi rząd granulek oraz filigranowy drucik. Uzyskany w wyniku dwóch podzia­ łów.

Kat. 21, il. 21 F ragm ent paciorka wys. 1,2 cm

szer. 1,3 cm śred. otworu 0,3 cm waga 0,74 g MNKi/A/5684/21

Fragment paciorka owalnego z zachow anym otworem do nawlekania, zdobionego dookolnie dziew ięciom a cienkimi liniami z filigranowego drucika. O tw ór wzmocniony jest pierścionkiem z drutu. Uzyskany w wyniku kilku podzia­ łów. Fragment m ocno zgnieciony.

Kat. 22, il. 22 F ragm ent zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach

dł. 6 cm

śred. łańcuszka 0,5 cm waga 0,75 g

MNKi/A/5684/22

Fragment zausznicy półkolistej z zawieszkam i na łańcusz­ kach, w postaci łańcuszka w ykonanego z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęściow e pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zrobiona z jednego kawałka drucika, zalutowanego na końcach. Przedmiot oddzielony w dwóch miejscach przez rozerwanie ogniwek łańcuszka. Kat. 23, il. 23 Paciorek z zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach

wys. 0,9 cm śred. 0,7 cm w aga 0,19 g M NKi/A/5684/23

Owalny pusty paciorek z uszkiem i podłużnym wycięciem, w dolnej partii wykonany z dwóch półkul zluzowanych ze sobą.

W c z e sn o śre d n io w ie c zn y s k a r b sr e b r n y z C z e rn ie je w a .

₃₁₇

Kat. 24, il. 24 F ragm ent zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach

dł. łańcuszka 3,4 cm śred. łańcuszka ok. 0,5 cm wys. paciorka 0,7 cm śred. paciorka 0,9 cm waga 0,69 g M NKi/A/5684/24

Zawieszka w postaci ow alnego pustego paciorka z uszkiem, do którego doczepiony jest łańcuszek wykonany z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęściow e pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zrobiona z je d ­ nego kaw ałka drucika, zalutowanego na końcach. Paciorek zgnieciony. Przedmiot oddzielony w jednym miejscu przez rozerwanie ogniwka łańcuszka.

Kat. 25, il. 25 F ragm ent zausznicy półkolistej z zaw ieszka­

m i na łańcuszkach dł. łańcuszka 2,5 cm śred. łańcuszka 0,3x0,3 cm wys. paciorka 0,7 cm śred. paciorka 0,6 cm w aga 0,54 g MNKi/A/5684/25

Zaw ieszka w postaci ow alnego pustego paciorka z podłuż­ nym wycięciem w dolnej partii, z uszkiem do którego docze­ piony jest fragment łańcuszka wykonanego z bardzo cien­ kiego drucika, zw ijanego w pojedyncze pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zrobiona z jednego kawałka drucika, zalutowanego na końcach. Przedmiot oddzielony w jednym miejscu przez rozerwanie ogniwka łańcuszka. Kat. 26, il. 26 Paciorek od zausznicy typu Ś w ią tki wys. 1,1 cm

śred. 1,1 cm w aga 0,87 g M N Ki/A /5684/26

Paciorek uform ow any z dwóch blaszanych półkul łączo­ nych w środku, dekorow any granulacją w postaci podw ój­ nego rzędu ziarniny w miejscu styku półkul i pojedynczych rzędów trójkątów, stykających się przy podstawach, um iesz­ czonych na obu półkulach. Wokół otworów znajdują się po­ jedyncze rzędy granulek.

318

Kat. 27, il. 27 F ragm ent klam ry naszyjnika dł. 2,3 cm

najw iększa szer. 0,9 cm grub. 0,8 mm

waga 1,63 g M N Ki/A /5684/27

Wykonany z grubej blaszki, kształtu rom boidalnego, zdo­ bionej jednostronnie ornam entem wybijanym w postaci po­ jedynczego rzędu podwójnych kółek i pojedynczego rzędu

punktów w zdłuż każdej krawędzi. Kat. 28, il. 28 K lam ra naszyjnika dł. 6 cm

największa szer. 1,15 cm grub. 0,1 cm

waga 5,71 g M NKi/A/5684/28

Kształt w ydłużonego rombu, z jednym końcem zwiniętym w esowate uszko; przy drugim końcu zachow any fragment naszyjnika uwity z 12 okrągłych w przekroju drutów, skrę­ conych dookoła siebie parami i zwiniętych wokół wspólnej osi i rozklepanych w cienką blaszkę. Płytka zdobiona jest ornamentem w ybijanym - podw ójny rząd odcisków stem­ pelkowych (trójkątnych) oraz pojedynczego rzędu podw ój­ nych. Uzyskany w w yniku złamania.

Kat. 29, il. 29 Z a u szn ica półkolista z zaw ieszkam i na ła ń ­

cuszkach

śred. kabłąka 1,7x2,3 cm wys. blaszki 0,9 cm śred. otw orków 0,15x0,2 cm waga 1,09 g

M N Ki/A/5684/29

Zbudowana z kolistego drucianego kabłąka o jednym końcu zwężonym i prosto uciętym, drugim zaś rozklepanym i zw i­ niętym w oczko. Jego dolna połow a jest płasko młotkowana i zabudow ana półkolistą blaszką, sięgającą do ok. połowy wysokości. G órna prosta krawędź blaszki wzmocniona jest pasem kiem skręconego filigranu. Dolna krawędź blaszki też jest obw iedziona pojedynczym skręconym filigranem. Środkową partię półkolistej blaszki w ypełnia dekoracja w postaci przylutow anego filigranu skręconego w dwa pier­ ścionki. W dolnej partii półkolistej blaszki uform ow ane są dwa otworki, w ybite w blaszce. W otworkach zawieszone

W c z e sn o śre d n io w ie c zn y sk a r b sr e b r n y z C z e rn ie je w a .

319

były łańcuszki ze zginanych wpół ósem kowatych ogniwek (zachow ały się dwa ogniwka jednego łańcuszka).

Kat. 30, il. 30 Zausznica półkolista z zaw ieszkam i na ła ń ­

cuszkach

śred. kabłąka 2,3x2,7 cm wys. blaszki 1,1 cm śred. otworków 0,1 cm dł. łańcuszków 1,4 do 2,3 cm śred. ogniw ek łańcuszka 0,3x0,3 cm wys. guzków 0,4 cm

w aga 2,65 g M N Ki/A /5684/30

Zbudowana z kolistego drucianego kabłąka o jednym końcu zw ężonym i uciętym prosto, drugim zaś rozklepanym i zw i­ niętym w oczko. Jego dolna połowa je s t płasko młotkowana i zabudow ana półkolistą blaszką, wychodzącą nieco poza kabłąk, a sięgającą do ok. połowy wysokości. Górna, prosta krawędź w zmocniona jest pasemkiem podwójnego skręco­ nego filigranu. Poniżej występuje pasem ko prostego drucika w ygiętego zygzakow ato i pasemko podw ójnego skręconego filigranu. Dolna krawędź blaszki też jest obwiedziona po­ jedynczym skręconym filigranem. Środkową partię półko­ listej blaszki wypełnia dekoracja w postaci trzech guzków wytłoczonych od spodu i przy lutowanych do blaszki. W dol­ nej partii półkolistej blaszki uformowanych jest pięć otwor­ ków wybitych w blaszce. W otworkach tych zawieszone są łańcuszki ze zginanych wpół ósem kowatych ogniwek (zachowały się fragmenty czterech łańcuszków, w piątym otw orze tkwi tylko kółeczko, do którego był przymocowany łańcuszek).

Kat. 31, il. 31 Zausznica półkolista z zaw ieszkam i na ła ń ­

cuszkach

śred. zewn. kabłąka 2,8x4 cm szer. kabłąka z taśmy 0,25 cm śred. kabłąka z drutu 0,15 cm wys. paciorków ok. 0,8 cm śred. paciorków ok. 0,7 cm zachow ana wys. koszyczka 0,5 cm śred. koszyczka 0,8 cm

waga 3,23 g MNKi/A/5684/31

Kabłąk kolisty o jednym końcu prosto uciętym, drugim za­ m kniętym paciorkiem z otworem do wprowadzenia końca

320

kabłąka. Górna część kabłąka wykonana jest z kolistego gładkiego drutu, w dolnej części drut rozklepany jest w pa­ semko wykładane trzema rzędami skręconych filigranów. W dolnej partii pasemka przylutowane jest pasm o ażurowe z płasko młotkowanego filigranu, w ygiętego w pętelki ogra­ niczone od dołu skręconym filigranem. Do kabłąka przylu­ towane są trzy ażurowe paciorki: dwa po bokach, jedno pio­ nowo w środku, powyżej kabłąka. Zbudow ane są z dwóch półkul uformowanych z filigranowych pętelek z gładkich drucików. Połówki paciorka połączone są lutowaniem. Górny paciorek zwieńczony jest pętelką z wystającego tu trzpienia. Paciorki mają otwory w zm ocnione pierścionkiem z drutu, dolne pierścionki zdobione są granulkam i. Trzpień w ychodzący ze środkowego paciorka połączony jest z frag­ m entem ażurowego koszyczka przym ocow anego do dolnej części kabłąka, wykonanego z filigranowych pętelek z gład­ kich drucików i obwiedzionych rzędem skręconego filigra­ nu. Brak częściowo filigranu w dolnej partii kabłąka, Jeden paciorek posiada tylko jedną półkulę.

Kat. 32, il. 32 Z ausznica typu Św ią tki dł. całkowita 5,8 cm

śred. kabłąka 3,5x4,5 cm wys. dolnej części kabłąka 0,5 cm wys. paciorka 0,9 cm

śred. paciorka 0,9 cm

wys. ażurowego paciorka 0,7 cm śred. ażurowego paciorka 0,8 cm waga 4,38 g

M NKi/A/5684/32

Zausznica w ykonana z otwartego kolistego kabłąka z um o­ cowanymi w dolnej partii czterema paciorkami - dw oma po bokach i dwoma pionowo w środku - powyżej i poniżej ka­ błąka. Kabłąk w górnej partii wygięty jest z okrągłego drutu, w dolnej drut jest rozklepany w pasem ko w ykładane trzem a rzędami skręconych filigranów. Niżej przylutow ane je s t pa­ smo ażurowe z płasko młotkowanego filigranu, w ygiętego w pętelki, ograniczone skręconym filigranem. Do kabłąka przylutowane są paciorki: dwa środkowe nanizane są dodat­ kowo na trzpień z pasemka srebra, dolny paciorek zam yka ażurowy koszyczek z filigranowych pętelek z granulką na pierścionku u dołu. Paciorki uform ow ane są z dwóch bla­ szanych półkul łączonych w środku, dekorow anych granu­ lacją z pojedynczego rzędu ziarniny, w miejscu styku półkul i podwójnych rzędów granulek na pozostałej pow ierzchni. M iejsca lutowania paciorków do kabłąka zam askow ane są

W c z e sn o śre d n io w ie c zn y s k a r b sr e b r n y z C ze rn ie je w a .

₃₂₁

ziarniną ułożoną w dookolne rzędy, niestarannie położoną, bezładną. W jeden z bocznych paciorków w suwano koniec górnej partii kabłąka. Brak dwóch środkowych paciorków; zausznica w paru miejscach zgnieciona.

Kat. 33, il. 33 F ragm ent zausznicy typu Św iątki dł. całkow ita 4,4 cm

śred. kabłąka 3,5x4,5 cm wys. dolnej części kabłąka 0,5 cm wys. paciorka 0,9 cm

śred. paciorka 0,9 cm

wys. ażurow ego paciorka 0,7 cm śred. ażurow ego paciorka 0,8 cm waga 3,51 g

MNKi/A/5684/33

Zausznica zbudow ana z otwartego kolistego kabłąka z umo­ cowanymi w dolnej partii czterema paciorkami - dwoma po bokach, a dw om a pionowo w środku - powyżej i poniżej ka­ błąka. Kabłąk w górnej partii w ygięty jest z okrągłego drutu, w dolnej drut jest rozklepany z pasemko wykładane trzema rzędami skręconych filigranów. Niżej przylutowane jest pa­ smo ażurow e z płasko młotkowanego filigranu wygiętego w pętelki, ograniczone skręconym filigranem. Do kabłą­ ka przylutow ane są paciorki - dwa środkowe nanizane na trzpień z pasem ka srebra, dolny paciorek zamyka ażurowy koszyczek z filigranowych pętelek z granulką na pierścion­ ku u dołu. Paciorki uformowane są z dwóch blaszanych półkulek łączonych w środku, dekorowanych granulacją z pojedynczego rzędu ziarniny, w miejscu styku półkulek i podwójnych rzędów granulek na pozostałej powierzchni. Miejsca lutowania paciorków do kabłąka zamaskowane są ziarniną w dookolnych rzędach, niestarannie położone, bezładne. W jeden z bocznych paciorków w suwano koniec górnej partii kabłąka. Brak górnej partii kabłąka, jednego bocznego i jednego środkowego paciorka, pozostałe dwa paciorki częściowo uszkodzone.

Kat. 34, il. 34 Zausznica półkolista z zaw ieszkam i na łań­

cuszkach

dł. całkow ita 7,7 cm śred. kabłąka 2,3x2,5 cm szer. kabłąka z taśm y 0,25 cm śred. kabłąka z drutu 0,15 cm dł. zaw ieszek ok. 4,2 cm dł. łańcuszków ok. 3,5 cm wys. paciorka z blachy 0,8 cm

322

śred. paciorka z blachy ok. 0,9 cm w ymiary ażurowych paciorków 0,5x0,7 cm wys. koszyczka 1 cm

waga 3,33 g M NKi/A/5684/34

Zausznica wykonana jest z kolistego drucianego kabłąka o jednym końcu uciętym prosto. W dolnej części kabłąk jest rozklepany w w ąską taśmę i w yłożony trzem a pasmami skręconego filigranu. Od górnej części taśma jest oddzielona dwiema ażurowymi kuleczkami. Trzecia kuleczka znajduje się pośrodku kabłąka i połączona jest z wisiorem za pomocą uchwytów. W isior składa się z trzech łańcuszków wykona­ nych z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęścio­ we pętelki wchodzące w siebie. Każda pętelka została zro­ biona z jednego kaw ałka drucika, zalutowanego na końcach. Łańcuszki przym ocowane są do cylindrycznego ażurowego koszyczka i są zakończone dętkami wykonanym i z cienkiej blachy, lutowanymi w połowie długości. Koszyczek ma po­ stać walca zbudow anego z pasm zygzakow ato wygiętych drucików między skręconymi filigranowymi drucikami. Koszyczek zgnieciony, brak dwóch dętek.

Kat. 35, il. 35 Z ausznica półkolista z zaw ieszkam i na ła ń ­

cuszkach

dł. całkowita 8,3 cm śred. kabłąka 2,3x2,6 cm szer. kabłąka z taśm y 0,25 cm śred. kabłąka z drutu 0,15 cm dł. zawieszek ok. 4,5 cm dł. łańcuszków ok. 3,6 cm

wym. paciorków z blachy 1x0,9 cm wym. paciorków ażurowych 0,5x0,6 cm wys. koszyczka 1,1 cm

waga 3,95 g MNKi/A/5684/35

Zausznica zbudow ana z kolistego drucianego kabłąka, o jednym końcu uciętym prosto. W dolnej części kabłąk jest rozklepany w wąską taśmę i w yłożony trzem a pasm a­

mi skręconego filigranu. Od górnej części taśma oddzielo­ na jest dwiema ażurowymi kuleczkam i. Trzecia kuleczka znajduje się pośrodku kabłąka i połączona jest z wisiorem za pomocą uchwytów. Wisior m a trzy łańcuszki wykonane z bardzo cienkiego drucika, zw ijanego w dw uczęściowe pętelki w chodzące w siebie. Każda pętelka została zrobio­ na z jednego kawałka drucika, zalutowanego na końcach..

W c z e sn o śre d n io w ie c zn y s k a r b s r e b rn y z C z e r n ie je w a

...

323

Łańcuszki przym ocowane są do cylindrycznego ażurowego koszyczka i są zakończone dętkami wykonanymi z cienkiej blachy lutowanymi w połow ie długości. Koszyczek ma po­ stać walca zbudow anego z pasm zygzakow ato wygiętych drucików między skręconymi filigranowymi drucikami. Ka- błąk nieco zniekształcony.

Kat. 36, il. 36 Z ausznica półkolista z zaw ieszkam i na łań­

cuszkach

dł. całkowita 8 cm śred. kabłąka 2,3x2,6 cm szer. kabłąka z taśmy 0,25 cm śred. kabłąka z drutu 0,15 cm dł. zaw ieszek ok. 4,5 cm dł. łańcuszków ok. 3,6 cm

wym. paciorków z blachy 1x0,9 cm wym. paciorków ażurowych 0,5x0,6 cm wys. koszyczka 1 cm

w aga 4,29 g M NKi/A/5684/36

Zawieszka zbudowana jest z kolistego drucianego kabłąka, o jednym końcu uciętym prosto. W dolnej części kabłąk jest rozklepany w wąską taśm ę i wyłożony trzem a pasmami skręconego filigranu. Od górnej części taśma jest oddzielona dwiema ażurowymi kuleczkami. Trzecia kuleczka znajduje się pośrodku kabłąka i połączona jest z w isiorem za pomocą uchwytów. W isior składa się z czterech łańcuszków ze zgi­ nanych wpół ósem kowatych ogniwek, łączonych co drugie ogniwko. Łańcuszki przym ocowane są do cylindrycznego koszyczka i są zakończone dętkami wykonanymi z cienkiej blachy, lutowanymi w połow ie długości. Koszyczek ma po­ stać walca zbudowanego z pasm zygzakowato wygiętych drucików między skręconymi filigranowymi drucikami. Koszyczek zgnieciony, jedna zaw ieszka zachowana w po­ staci fragmentu łańcuszka; trzy dętki zgniecione; ogniwka jednego łańcuszka zniekształcone.

Kat. 37, il. 37 i 38 F ragm ent m onety 0,8x0,9x1,4 cm

w aga 0,50 g M NKi/A/5684/37

Trapezow aty fragment nieczytelnej monety. Zachowane obrzeże z dwoma otworkami. Powstały w wyniku trzech podziałów.

324

Kat. 38, il. 39 i 40 D enar czeski typu bawarskiego śred. 1,8 cm

w aga 0,81 g

Denar czeski typu bawarskiego III - krzyż - kaplica. Awers: w obwódce krzyż z rozszerzonymi końcami ramion, w trzech kątach kulki, w jednym strzałka, napis w otoku nieczytelny. Rewers: portal kaplicy, wewnątrz (wstecznie) napis ONO; napis w otoku nieczytelny. Złam any na pół.

Kat. 39, il. 41 i 42 Półbrakteat d u ń ski 0,8x1,2x1 cm

waga 0,07 g

Fragment nieczytelnej monety. Praw dopodobnie półbrakteat duński. M ennica w Hedeby(?). Fragm ent ok. 'A.

Kat. 40, il. 43 i 44 D enar krzyżow y 1,5x1,6 cm

waga 0,82 g

D enar krzyżowy (Dannenberg typ 1054), ks. Berthold (938­ 947), m ennica w Ratyzbonie. Awers: krzyż prosty, w kątach ramion pojedyncze kulki, w okół obwódka perełkowa z napi­ sem [,..]NACI[...]. Rewers: kaplica, napis pośrodku OS[...], napis w otoku nieczytelny. Fragm ent ok. Vi.

Kat. 41, il. 45 i 46 D irhem arabski śred. 2,3 cm

waga 2,07 cm

Fragment monety arabskiej, nieokreślonej. Fragment ok. 2/3.

Wczesnośredniowieczny skarb srebrny z Czerniejewa.

₃₂₅

EARLY MEDIAEVAL HOARD FROM CZERNIEJEW O, GNIEZNO COUNTY

The paper is a scientific description o f a hoard containing silver ornam ents and coins. The deposit was accidentally discovered in Czerniejewo in 1943. Most o f it was lost. The preserved part was donated by Janusz Kuczyński in 2010.

The catalogue includes information about all metal artifacts o f the deposit. A m ong them there are parts o f two types o f earrings, like Świątki type and sem icircular earrings with pendants on chains, necklace and earring beads, bracelets/arm lets as well as necklaces. The coins and the ornam ents underwent typological and chronological analyses. Also the analyses o f various forms o f destruction o f the artifacts were conducted. The question o f chronology o f the hoard from Czerniejewo was considered, the trove being dated at the second half o f the 10th century or a little earlier. It is difficult to reconstruct the size o f the complete deposit, because only a small part o f it was preserved. By comparing it with other similar deposits in Poland we can say that it might have been a much bigger hoard including numerous coins and ornaments. The final part o f the article is devoted to the interpretation o f the character o f the hoard. It belongs to typical early mediaeval silver treasures found in the area o f Poland, especially in its western part, and contains mainly North-W est-Slavonic ornam ents like Świątki type earrings and sem icircular earrings with pen­ dants on chains. It might have been a possession o f a rich representative o f the feudal society.