Zakres materiału przedmiotu

Zakres materiału przedmiotu Historia informatyki – część czwarta

31. Języki programowania 32. Pierwsze komputery osobiste 33. Świat Unixa

34. Microsoft i Apple

35. DOS i kolejne wersje Windows 36. Wolne oprogramowanie

37. ARPANET i pierwsze protokoły 38. WWW, przeglądarki, wyszukiwarki 39. Pakiet programów biurowych 40. Najsłynniejsze wirusy

41. Jacek Karpiński

Ad 31. Za pierwszy algorytmiczny język programowania uznaje się Plankalkull wymyślony przez Konrada Zusego w 1946 roku. Język pozwalał na użycie tablic i rekordów oraz na przyporządkowanie zmiennym wartości podanego wyrażenia algorytmicznego.

Komputery pierwszej generacji programowane są w językach wewnętrznych, zawierających polecenia zapisywane w formie ciągów zer i jedynek, dostosowane do budowy konkretnej maszyny. Kolejnym krokiem było wprowadzenie we wczesnych latach pięćdziesiątych (Initial Orders) asemblerów, w których tak samo szczegółowe instrukcje były wyrażane przy pomocy ciągów liter.

W 1949 roku John Mauchly wymyśla (na potrzeby komputera UNIVAC) Short Order Code. Jest to pierwszy język programowania wysokiego poziomu, czyli zawierający bardziej ogólne polecenia, tłumaczone następnie na język wewnętrzny.

Pierwszy kompilator języka proceduralnego FORTRAN (Formula Translator) stworzył zespół Johna Backhusa, który w latach 1954-1957 pracował dla IBM. Kompilator ten był pierwszym w historii kompilatorem języka wysokiego poziomu. Został starannie zoptymalizowany, ponieważ autorzy obawiali się, że nikt nie będzie go używał, jeśli wydajność programów nie będzie porównywalna do programów napisanych w asemblerze.

John Backus (miał wówczas 29 lat i był matematykiem na Uniwersytecie w Kolumbii), powiedział, że do stworzenia FORTRANu zainspirowała go kilkuletnia praca przy maszynach IBM 701 i 704. Złożoność procesu programowania tych komputerów skłoniła go do poszukania łatwiejszych metod. Język FORTRAN przerwał hermetyczność ośrodków obliczeniowych. Inżynierowie, ekonomiści, fizycy, chemicy itp. sami zaczęli układać programy i sami je uruchamiali.

FORTRAN posiadał proste typy danych i niewielki zestaw instrukcji. W języku tym można było używać tablic, istniało pojęcie podprogramu, nie był on jednak językiem strukturalnym – np. instrukcja warunkowa miała postać:

IF (warunek) GOTO etykieta

Już pod koniec lat pięćdziesiątych John McCarthy (MIT) zaczyna tworzyć LISP (List Processing) – język związany później z zagadnieniami sztucznej inteligencji. W maju 1960 roku opublikowany został raport Algola 60 (Algorythmic Language) – pierwszego języka zaprojektowanego we współpracy międzynarodowej. Przez następnych 20 lat w Algolu opisywane będą algorytmy w publikacjach naukowych.

W połowie lat sześćdziesiątych powstaje BASIC (Beginers All-Purpose Symbolic Instruction Code) – standardowy język przyszłych PC. Jednocześnie dynamicznie rozwija się FORTRAN.

W 1971 Niklaus Wirth opracowuje, pomyślany jako język do nauki programowania, Pascal W 1972 Dennis Ritchie w Bell Laboratories prezentuje, pomyślany jako narzędzie ułatwiające projektowanie UNIX-a, język C .W 1980 roku powstaje, opracowany przez Jean Ichbiah z Cii Honeywell Bull, język Ada (nazwany tak na pamiątkę Ady de Lovelace).

Ad 32. Terminem „komputer osobisty" (Personal Computer) określa się dostępny cenowo, uniwersalny, oparty na mikroprocesorze komputer przeznaczony na rynek konsumenta. Komputer taki wyposażony być musi w klawiaturę, ekran, dyskową pamięć zewnętrzną i napędy pamięci wymienialnych oraz system operacyjny. Wymaga też specjalnego oprogramowania użytkowego.

Pamięć zewnętrzna. Pierwszą seryjną jednostkę pamięci dyskowej IBM 305 RAMAC o pojemności 5 megabajtów wprowadziła na rynek w 1956 roku firma IBM. Nośniki pamięci stanowiły aluminiowe dyski pokryte emalią magnetyczną, wirujące na wspólnej osi. Ruchome głowice zapisująco-odczytujące (po jednej na każdą stronę każdego z 50 dysków) wsuwały się między dyski, uzyskując niespotykaną dotąd szybkość zapisu i odczytu. Kolejnym milowym krokiem, było wprowadzenie w latach siedemdziesiątych (także przez firmę IBM) dysków z serii Winchester, w których głowice przesuwały się nad dyskami, na cieniutkiej poduszce powietrznej.

Pierwszymi przenośnymi nośnikami magnetycznymi pamięci były taśmy magnetyczne. W 1971 roku na rynku pojawiła się pierwsza dyskietka (8 cali, 80 kB pojemności). W latach osiemdziesiątych standardem stały się dyskietki 5¼-calowe(360 kB) oraz 3½-calowe (1,44 MB).

W 1971 ukazuje się pierwszy dostępny komercyjnie mikroprocesor Intel 4004 (108 kHz, 200$). W następnym roku powstaje ośmiobitowy Intel 8008 (200 kHz), a w 1974 Intel 8080 (2MHz, 6 tys.

tranzystorów).

Pierwsze komputery osobiste. Od początku lat siedemdziesiątych na rynku pojawiały się niewielkie zestawy komputerowe, oparte ma nowo wprowadzanych do produkcji mikroprocesorach, przeznaczone do użytku domowego. Pierwsze produkty nie wzbudziły szerszego zainteresowania. W 1973 roku firma Scelbi Computer Consulting Company przedstawiła komputer oparty o układ 8008 o nazwie Scelbi-8H, który stał się pierwszym na rynku zestawem komputerowym do samodzielnego montażu zawierającym mikroprocesor).

W 1973 roku, w laboratorium firmy Xerox powstała prototypowa maszyna Xerox Alto, zaprojektowana jako mały, biurowy komputer osobisty o dużej mocy obliczeniowej. Alto był przystosowany do współpracy z drukarkami laserowymi i pracy w sieci lokalnej. Mógł pracować jako pojedyncza maszyna albo stacja robocza. Komputer Xerox Alto zawierał:

• pionowy, monochromatyczny wyświetlacz o rozdzielczości 606x808

• trzyklawiszową mysz z opcjonalnym zestawem pięciu klawiszy sterujących

• ośmiocalowe, wymienne dyski o pojemności 2,5 megabajta

• szesnastobitowy procesor

• przestrzeń adresową o rozmiarze 16K słów 16-bitowych.

System operacyjny Alto:

• obsługiwał długie nazwy plików

• zarządzał plikami poprzez program Neptun Directory Editor, wyposażony w przyciski graficzne oraz listy plików

• potrafił odtwarzać uszkodzone pliki

• mógł współpracować z siecią LAN

• współpracował z językami niskiego (BCLP i MESA) i wysokiego poziomu (Smaltalk i Lisp)

Komputer Xerox Alto nie był produkowany seryjnie. Kilkanaście egzemplarzy zostało przekazanych uniwersytetom. Na rynek, w roku 1981, trafił Alto Xerox Star 8010 (za 30 000 $). Rozwiązania Xeroxa i większość pracowników tworzących Alto przejął Steve Jobs, tworząc komputer Apple Lisa.

W 1974 roku Ed Roberts rozpoczął projektowanie komputera zwanego Altair 8800. Roberts oparł swój system Altair 8800 na nowo wypuszczonym mikroprocesorze 8080, a wynikowy zestaw zrób-to-sam był reklamowany w piśmie Popular Electronics w styczniu 1975 roku po niesłychanie niskiej cenie wynoszącej

439$. W rzeczywistości, gdy pierwsza jednostka została sprzedana w kwietniu tego roku, jej cena spadła do zadziwiająco niskiej kwoty 375$. Chociaż komputer zawierał 256 bajtów pamięci RAM i jedynym sposobem programowania było wprowadzanie poleceń z panelu przełączników, Altair 8800 odniósł sukces rynkowy.

W 1975 roku na rynku pojawił się też IBM 5100 – pierwszy komputer osobisty firmy IBM nie wzbudzając większego zainteresowania.

W 1976 Steve Jobs i Steve Woźniak rejestrują firmę Apple Computer i przystępują do budowy Apple I. Jego następca - Apple II uważany jest za pierwszy komputer osobisty będący zarówno dostępny cenowo jak i użyteczny. Apple II, który pojawił się na rynku w kwietniu 1977 roku w cenie 1300$, zawierał 16 KB pamięci ROM, 4 KB RAM, klawiaturę oraz kolorowy monitor.

Kolejne komputery osobiste firmy Apple Computer. Debiutująca w styczniu 1983 Lisa – pierwszy na świecie komputer z graficznym interfejsem użytkownika (GUI) nie powtórzyła sukcesu Apple II, prawdopodobnie ze względu na wysoką cenę. W 1984 debiutuje Macintosh z procesorem Motorola 68000 - pierwszy masowo sprzedawany komputer z GUI, odnosząc komercyjny sukces. W 1991 Apple wypuszcza pierwszą generację PowerBooków, a w 1993 Newtona – pierwowzór późniejszych palmtopów.

Na początku lat osiemdziesiątych w sprzedaży pojawia się IBM PC z szesnastobitowym procesorem 8088 Intela (4,7 MHz) obsługiwany przez MS DOS 1.0 (firmy Microsoft). IBM publikuje dokumentację PC, co w połączeniu z łatwością kopiowania DOS (mieścił się na jednej dyskietce), powoduje zalew rynku nielegalnymi kopiami komputerów IBM PC. Komputer osobisty firmy IBM staje się standardem.

Tanie mikrokomutery. Pod koniec stycznia 1980 r. Clive Sinclair zaprezentował ZX-80 – tani komputer osobisty z wbudowanym językiem Sinclair BASIC. Komputer miał procesor NEC 780-C (klon procesora Z80) z zegarem 3,25 MHz, 1KB pamięci RAM, rozszerzalnej zewnętrznie do 16 KB, oraz 4 KB pamięci ROM. Wyjście wideo RF do telewizora umożliwiało wyświetlanie 24 wierszy po 32 znaki monochromatycznego tekstu. Programy można było zapisywać na kasecie audio. Był on popularny wśród hobbistów komputerowych oraz jako narzędzie edukacyjne do nauki informatyki, odnosząc znaczny sukces rynkowy . Następcą ZX-80 był komputer ZX-81, a następnie kolejne modele ZX Spectrum. Na rynku dostępnych było dla niego kilkadziesiąt gier (pisanych bezpośrednio w kodzie maszynowym lub w Basicu) oraz kilkanaście programów edukacyjnych i "użytkowych".

W latach osiemdziesiątych na rynku tanich komputerów domowych popularne były także (używane przede wszystkim w celach rozrywkowych, komputery Commodore i Atari. Warto pamiętać, że z oboma tymi firmami związany był urodzony w Łodzi w 1928 roku Jack Tramiel (Icek Trzmiel).

Ad 33. W 1970 roku Dennis Ritchie i Kenneth Thomson z Bell Laboratories prezentują (wyrosły z CTSS i Multixa) system operacyjny UNIX (na potrzeby komputerów PDP7 i PDP9 firmy DEC). Po pierwszej wersji (pisanej w asemblerze) pojawiają się kolejne, pisane w specjalnie zaprojektowanym przez Richie’go i Thomsona języku C. Wersja Unix 6 Edition rozprowadzana nieodpłatnie w uczelniach dla zastosowań akademickich, daje początek rozszerzeniom BSD. W tym samym roku John Lions na Uniwersytecie Nowej Południowej Walii pisze komentarz do kodu Unixa, tzw. Lions Book zawierający pełny kod wersji 6, umożliwiając powstawanie wielu tysięcy niezależnych, tworzonych w różnych ośrodkach, nieodpłatnych wersji Unixa. W 1980 roku, na zamówienie firmy Microsoft powstaje Xenix, pierwszy Unix dla PC. W 1991, na bazie Unix, fiński programista, Linus Torvalds tworzy jądro nowego systemu operacyjnego przeznaczonego do pracy z procesorami rodziny 80386 firmy Intel – nazwanego wkrótce Linux. Unix i Linux używane są przez programistów związanych z projektem GNU – wolnego oprogramowania – zapoczątkowanego w latach osiemdziesiątych przez Richarda M. Stallmana.

Ad 34. W 1975 roku Bill Gates i Paul Allen przygotowali implementację języka BASIC na komputer Altair i utworzyli firmę. 23.11.1976 roku została zarejestrowana nazwa "Microsoft". Do 1979 roku Microsoft dostarczał już interpreterów BASICa, FORTRANa i COBOLa dla praktycznie wszystkich nowych mikrokomputerów amerykańskich firm, takich jak: Apple, Commodore i Radio Shack oraz dla komputerów produkowanych w Japonii. W 1980 roku Microsoft stał się pierwszą firmą zewnętrzną, przygotowującą oprogramowanie na zlecenie IBM – prostego systemu operacyjnego na tani komputer PC oparty na procesorach Intela. 12.08.1981 roku Microsoft przedstawił komputer klasy PC, używający 16-bitowego systemu operacyjnego MS-DOS 1.0 plus Microsoft BASIC, COBOL i Pascal.. W niedługim czasie system ten stał się najpopularniejszym systemem operacyjnym komputerów klasy PC. W 1983 powstał pierwszy edytor tekstu - Microsoft Word for MS-DOS 1.00. W 1984 roku wprowadzona zostaje wersja MS Word dla platformy Macintosh.

Ad 35. W 1973 Gary Kildell z Intela pisze (w języku PL/M) prosty system operacyjny CP/M (Control Program/Monitor) dla komputerów z procesorami Intel 8080 i Zilog Z80. W marcu i kwietniu 1980 Tim Patterson , na bazie CP/M, tworzy - na zamówienie Seattle Computer Products - system operacyjny QDOS (Quik‘n’Dirty Operating System) zaprezentowany we wrześniu Microsoftowi. . Bill Gates i Paul Allen modyfikują go szybko i tworzą PC-DOS (Personal Computer Disk Operating System), który zostaje wybrany przez IBM jako system operacyjny stosowany w komputerach IBM PC. MS-DOS 1.0 zajmował 13 kB dysku i 8 kB pamięci operacyjnej. W marcu 1983 roku IBM wprowadził na rynek IBM PC-XT z nowym, wciąż jednozadaniowym, DOS 2.0 z hierarchiczną strukturą katalogów i możliwością instalowania sterowników do urządzeń. Kolejne wersje, coraz bardziej rozbudowane wersje MS-DOS stanowiły standardowy system operacyjny dla komputerów IBM PC.

W 1985 roku Microsoft zaprezentował graficzną nakładkę na DOS - Windows 1.0 dla IBM PC, czyli system okienkowy wzorowany na Apple, a pochodzący od Xeroxa. Kolejne, coraz lepiej działające wersje Windows (począwszy od pierwszego używalnego Windows 3.1, poprzez Windows NT, Windows 2000, Windows Milenium po Windows Vista) przejmują rolę standardowego systemu operacyjnego IBM PC.

Ad 36. Terminem free software (wolne oprogramowanie) określa się oprogramowanie, którego licencja daje użytkownikom następujące cztery prawa:

1. prawo do uruchamiania programu w dowolnym celu;

2. prawo do badania sposobu, w jaki działa program, oraz do adaptacji programu do własnych potrzeb.

Warunkiem zagwarantowania tego prawa jest dostęp do kodu źródłowego;

3. prawo do redystrybucji kopii programu;

4. prawo do poprawiania programu oraz udostępniania modyfikacji wszystkim zainteresowanym.

Warunkiem zagwarantowania tego prawa jest dostęp do kodu źródłowego.

Richard M. Stallman, od 1971 roku pracujący w laboratorium sztucznej inteligencji Massachusetts Institute of Technology, uważał, iż oprogramowanie powinno stanowić wspólne dobro. Zapoczątkował ruch

na rzecz tworzenia wolnego oprogramowania. Założył projekt GNU (powszechna Licencja GNU – GNU General Public Licence) mający na celu powrót do swobodnego, akademickiego podejścia do tworzenia i posługiwania się oprogramowaniem. Stworzył też organizację Free Software Foundation (FSF) zajmującą się promocją wolnego oprogramowania oraz rozwijaniem projektu GNU. Programiści zaangażowani w projekt pracowali na maszynach wyposażonych w system Unix, zastępując kolejne jego elementy stworzonymi przez siebie odpowiednikami. Sam Richard Stallman stworzył między innymi edytor Emacs, kompilator GCC oraz debuger GDB. W roku 1990 dysponowano już niemal kompletnym systemem operacyjnym. Prace nad ostatnim elementem – jądrem o nazwie HURD przeciągały się w czasie.

W 1991 roku Linus Torvalds poinformował poprzez grupę dyskusyjną grono hobbystów-programistów o pomyśle utworzenia niedużego, wolnego systemu operacyjnego, przeznaczonego dla procesorów z rodzin i386 oraz i486. Powstałe jądro nowego systemu operacyjnego spotkało się z dużym zainteresowaniem i wkrótce przy rozwoju systemu pracowała duża grupa ludzi, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. System otrzymał nazwę "Linux". Im bardziej Linux stawał się popularny, tym więcej ludzi wspierało jego rozwój.

Ze względu na powstanie i rozwój dystrybucji o łatwej instalacji, graficznym wyglądzie i bogactwie wydajnego oprogramowania Linux znajduje szerokie zastosowanie na rynku biurowym i domowym.

Dzięki GPL i innym licencjom wolnego oprogramowania każdy mógł stworzyć swoją dystrybucję systemu GNU/Linux samodzielnie zbierając poszczególne komponenty systemu lub opierając się na jednej z istniejących dystrybucji. Obecnie istnieje ok. 550 dystrybucji Linuksa i ciągle powstają nowe. Dzięki otwartemu kodowi źródłowemu Linux został przeportowany (przystosowany do pracy) na większość architektur sprzętowych, dzięki czemu znalazł zastosowanie na serwerach, komputerach domowych, klastrach, superkomputerach, telefonach komórkowych, palmtopach, i innych urządzeniach.

W 1997 roku Eric Steven Raymond w porozumieniu z innymi osobami w miejsce terminu "free software"

zaproponowali termin open source (otwarte oprogramowanie) i założyli organizację zajmującą się promocją otwartego oprogramowania – Open Source Initiative (OSI).

Ad 37. W 1957 roku. Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, w reakcji na wystrzelenie przez Związek Radziecki satelity „Sputnik”, utworzył organizację o nazwie ARPA (Advanced Research Projects Agency - Agencja Rozwoju Zaawansowanych Projektów). Powstał projekt pod nazwą ARPANET - stworzenia wojskowej sieci badawczej, a właściwie pierwszej na świecie zdecentralizowanej sieci komputerowej.

W 1961 Leonard Kleinrock z MIT stworzył pierwszą teorię przełączania pakietów - "Information Flow in Large Communication Nets". Informacja dzielona jest na małe porcje, z których każda przesyłana jest niezależnie, a następnie składana w logiczną całość. Każdy z pakietów posiada informację sterującą i ma wbudowane mechanizmy potwierdzenia dotarcia do celu. W 1964 roku Paul Baran z RAND Corporation publikuje raport „On Distributed Communications Networks” z propozycją rozproszonej sieci komputerowej, która mogłaby działać nawet w przypadku awarii wielu węzłów.

W 1965 powstało pierwsze bezpośrednie połączenie (linią telefoniczną, 1200bps) pomiędzy komputerem TX-2 w Laboratorium Lincolna w MIT a System Development Corporation w Santa Monica, którego twórcami byli Larry Roberts i Thomas Marill. w 1969 roku powstaje ARPANET powstaje jako 4-węzłowa sieć połączona liniami telefonicznymi o przepustowości 50kbps.

• w 1970 uruchomiono pierwszą wersję File Transfer Protocol (FTP) do przesyłania w sieci plików;

• w 1972 stworzono program Telnet umożliwiający łączenie się z innymi komputerami sieci;

• w 1973 powstał protokół TCP (Transmission Control Protocol);

• powstały pierwsze grupy dyskusyjne (1976) i listy dyskusyjne (1977) oraz związane z nimi protokoły. Opracowano standard protokołu TCP/IP;

• pod koniec lat siedemdziesiątych studenci Tom Truscott, Jim Ellis i Steve Bellovin tworzą Usenet.

Ad 38.

W 1989 roku Tim Berners Lee z CERN (Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire - Europejskie Laboratorium Fizyki Cząstek Elementarnych) wpadł na pomysł, który stał się podstawą World Wide Web (WWW). Początkowo chciał stworzyć środek służący wymianie materiałów naukowych z dziedziny fizyki. Chciał aby informacje umieszczane były w sieci, z której z dowolnego źródła byłyby dostępne w prosty i logiczny sposób za pomocą jednego programu i dla każdego rodzaju komputera. Projekt World Wide Web powstaje na komputerze "NeXT". W początkach istnienia WWW umożliwia jednocześnie przeglądanie i edycję hipertekstowych dokumentów. W rok później zostaje zainstalowany na serwerach CERN, a z nich rozpowszechnia się na cały świat.

W 1990 uzgodniono protokół http. Nazwa World Wide Web pojawiła się w 1991 roku. Powstają też pierwsze przeglądarki:

• 1993 – Mosaic - graficzna, początkowo niekomercyjna, przeglądarka dla X Window System dla środowisk uniksowych(Marc Andreessen i Eric Bina z NCSA). Mosaic interpretował grafikę, klipy wideo, formularze, zawierał zakładki i plik historii. Szybko dostosowany do środowiska Windows, dla Mac-OS i na Mackintoshe.

• 1994 – Opera – początkowo darmowa, przyjazna i wyjątkowo szybka przeglądarka norweska. W sprzedaży od 1996 roku.

• 1994 – Netscape Navigator – pierwsza komercyjna przeglądarka na rynku (Netscape Communication Corporation), początkowo oparta na kodzie źródłowym Mosaic. W 1998 kod Netscape został upubliczniony, co zapoczątkowało rozwój Mozilli Suite

• 1995 – Internet Explorer Microsoftu, udostępniona razem z Windows 95. Otwarty charakter programu pozwala innym firmom tworzenie wtyczek (plugin) rozszerzających funkcjonalność.

Najpopularniejszy na rynku, krytykowany za luki bezpieczeństwa.

Przeglądanie coraz rozleglejszych zasobów sieci umożliwiają wyszukiwarki:

• 1990 – Archie – mechanizm wyszukiwania dla plików FTP, stworzony przez studentów McGill University z Montrealu, Alana Emtage’a, Billa Heelana i Petera J. Deutscha.

• 1992 – WWW Wanderer – przeszukiwała strony WWW wykorzystując odnośniki hipertekstowe (Matthew Gray)

• 1995 – AltaVista – wyszukiwarka internetowa opracowana przez dział badawczy Digital Equipment Corporation, bazująca na serwerach Alpha tej firmy

• 1995 – Polski InfoSeek ICM – wyszukiwarka internetowa automatycznie indeksująca strony skracając czas dotarcia do poszukiwanej informacji

• 1996 – Google jako projekt uniwersytecki (od 1998 firma)

Ad 39. Typowy pakiet programów biurowych zawiera:

Procesor tekstu (OO Writer, MS Word, AbiWord, KWord) Arkusz kalkulacyjny (OO Calc, MS Excel, Gnumeric, KSpread) Edytor prezentacji (OO Impress, MS PowerPoint, KPresenter) Program do tworzenia baz danych (OO Base, MS Access, Kexi) Program pocztowy (MS Outlook, Novell Evolution)

Przeglądarka obrazów (MS Office Picture Manager, Eye of GNOME) Edytor grafiki (OO Draw, GIMP, Karbon14)

Edytor schematów (MS Visio, Kivio) Wizualny edytor HTML (MS FrontPage)

Edytor wzorów matematycznych (OO Math, KFormula)

Prekursorem edytorów tekstu był automat organizacyjny - maszyna do pisania połączona z dziurkarką i czytnikiem taśmy dziurkowanej z prostym układem sterującym przeważnie w postaci biurka - używany do wprowadzania danych do komputera, korespondencji seryjnej, nanoszenia poprawek itp.

Wybrane edytory:

• ED - dyrektywa nierezydenta, w systemie CP/M, której wykonanie powoduje uruchomienie systemowego edytora tekstu. Program ED jest programem usługowym dostarczanym wraz z systemem operacyjnym. Umożliwia edycję wszelkich plików tekstowych, oraz tworzenie nowych plików tekstowych.

• Ed, to także nazwa jednego z wierszowych edytorów systemu UNIX, napisanego w 1970 roku przez Kena Thompsona.

• Edlin – edytor plików tekstowych dla systemu MS-DOS. W MS-DOS 5.0 wprowadzono wygodniejszy MS-DOS Editor.

• Notatnik - prosty edytor tekstu dołączany do systemu Microsoft Windows od czasu wersji 1.0 wydanej w 1985. Jest jednym z najczęściej używanych edytorów tekstowych.

Zaawansowany edytor tekstowy umożliwiający oprócz edycji czystej zawartości tekstowej, także formatowanie tekstu, czyli nadanie mu odpowiedniej szaty typograficznej (np. stosowanie krojów pisma, ustalanie łamów itd.), stosowanie różnych kolorów, łączenie tekstu z grafiką, a jednocześnie określenie formatu papieru, na którym dany dokument ma być wydrukowany to procesor tekstu. Procesory tekstu posiadają moduły pomagające w poprawnym pisaniu, takie jak: sprawdzanie pisowni, gramatyki, stylu,

proponowanie wyrazów bliskoznacznych itp. Bezpośrednio z procesorów tekstu można także wysyłać pocztę elektroniczną oraz przygotowywać dokumenty do publikowania w postaci stron www.

Wybrane procesory tekstu:

• Bravo – napisany w 1973 roku na Xerox Alto

• Easy Writer – pierwszy komercyjny procesor tekstu, napisany przez Johna Drapera na Apple II.

• Najpopularniejsze procesory tekstów to: Microsoft Word (będący częścią pakietu MS Office), Writer (będący częścią pakietu OpenOffice), WordPerfect (będący częścią pakietu WordPerfect Office).

Ze względu na praktycznie całkowity zanik programów realizujących jedynie edycję tekstów bez możliwości ich formatowania, często pojęć "edytor tekstu" i "procesor tekstu" używa się zamiennie.

Arkusz kalkulacyjny to program komputerowy przedstawiający dane, głównie liczbowe, w postaci zestawu dużych tabel dwuwymiarowych, pozwalający na automatyczną obróbkę tych danych oraz na prezentację ich w różny sposób. Popularny program stosowany w księgowości oraz w biurze.

Najważniejszym narzędziem arkusza kalkulacyjnego są funkcje (matematyczne, statystyczne, daty i czasu, finansowe, bazodanowe, logiczne), za pomocą których wprowadzone do arkusza dane są automatycznie przetwarzane. Za pomocą arkusza kalkulacyjnego można także wizualizować dane, prezentując je w postaci wykresów.

W zaawansowanych arkuszach kalkulacyjnych dostępne są również języki makropoleceń i języki programowania, uelastyczniające przetwarzanie danych.

VisiCalc. Arkusz kalkulacyjny napisany w 1979 roku przez studentów Dana Birklina (Harvard) i Boba Frankstona (MIT) na komputer Apple II. Zawierał 254 wiersze i 63 kolumny i mieścił się w 32 kilobajtach pamięci. Przeliczanie arkusza następowało po komendzie użytkownika. Był pierwszym programem użytkowym z powodu którego klienci decydowali się kupić komputer. W ciągu sześciu lat sprzedano milion kopii programu.

W 1982 roku premierę miał Multiplan Microsoftu – pozbawiony możliwości rysowania wykresów, ale pozwalający na tworzenie powiązań między arkuszami.

Na IBM PC napisany został w 1983 roku Lotus 1-2-3, z pięcioma rodzajami wykresów, dostępem do baz danych i pierwszym w historii kontekstowym systemem pomocy.

W 1988 roku powstał arkusz Quattro firmy Borland, który jako Quattro Pro wszedł do pakietu WordPerfect Office.

W środowisku Windows najbardziej znanym arkuszem kalkulacyjnym jest Microsoft Excel z pakietu Microsoft Office. Pierwsza wersja Excela pojawiła się w 1985 roku na Macintoshe i znów wielu użytkowników kupowało komputery dla jednej aplikacji.

Baza danych to zbiór danych zapisanych w ściśle określony sposób w strukturach odpowiadających założonemu modelowi danych. W potocznym ujęciu obejmuje dane oraz program komputerowy wyspecjalizowany do gromadzenia i przetwarzania tych danych. W ścisłej nomenklaturze baza danych oznacza zbiór danych, który zarządzany jest przez system DBMS.

System zarządzania bazą danych, SZBD (ang. Database Management System, DBMS) nazywany też serwerem baz danych, SBD to oprogramowanie bądź system informatyczny służący do zarządzania komputerowymi bazami danych. Systemy baz danych mogą być sieciowymi serwerami baz danych lub udostępniać bazę danych lokalnie.

Historia baz danych:

Pierwszy system bazowy powstał na potrzeby programu Apollo na początku lat 60. XX w. (tzw.

System Guam).

Pierwsze modele przechowywania danych to model sieciowy i hierarchiczny.

W roku 1970 ukazuje się artykuł (a jednocześnie rozprawa doktorska) E. F. Codda p.t. „A relational model for large shared data banks”. Tworzy on tym samym podwaliny pod relacyjny model danych.

Rozwój SQL (Structured Query Language) w połowie lat 80. powoduje, że staje się on standardem komunikacji z bazą danych. SQL jest językiem uniwersalnym, "zrozumiałym" przez wszystkie systemy RDBMS.

W 1999 pojawia się pierwsza baza danych z obsługą XML. Wraz z XMLem znikają problemy z przenośnością danych.

Najpopularniejsze systemy zarządzania bazami danych dla mikrokomputerów, to

dBASE — pierwszy powszechnie stosowany system baz danych dla mikrokomputerów, opracowany przez firmę Ashton-Tate dla systemu operacyjnego CP/M, a później dla maszyn Apple II, Apple Macintosh i IBM PC z DOS, gdzie stał się jednym z najlepiej sprzedających się przez lata narzędzi.

Macierzysty format pliku .dbf jest szeroko używany przez wiele aplikacji wymagających prostego formatu do gromadzenia ustrukturalizowanych danych.

Visual FoxPro (w skrócie VFP) — oparty na FoxPro system zarządzania bazą danych, obiektowy i proceduralny język baz danych oraz zintegrowane środowisko programowania z Microsoftu.

Technologie wywodzące się z FoxPro są wykorzystywane przez Microsoft m.in. w SQL Server, Access oraz różnych częściach Visual Studio i .NET Framework.

Microsoft Access — system obsługi relacyjnych baz danych wchodzący w skład pakietu biurowego Microsoft Office dla środowiska Windows.

Ad 40. Wirus komputerowy to najczęściej prosty program komputerowy, który w sposób celowy powiela się bez zgody użytkownika. Wirus komputerowy w przeciwieństwie do robaka komputerowego do swojej działalności wymaga nosiciela w postaci programu komputerowego, poczty elektronicznej itp.

Wirusy wykorzystują słabość zabezpieczeń systemów komputerowych lub właściwości systemów oraz niedoświadczenie i beztroskę użytkowników.

Nazwa. W 1981 roku profesor Leonard Adleman w rozmowie z Fredem Cohenem jako pierwszy użył terminu wirus w odniesieniu do samoczynnie powielających się programów komputerowych. 3 listopada 1983 roku, podczas seminarium na temat bezpieczeństwa Cohen po raz pierwszy przedstawił teoretyczne zasady działania wirusów komputerowych. W 1984 roku wychodzi książka Cohena „Computer Viruses – Theory and Experiments”.

W 1971 w amerykańskiej wojskowej sieci komputerów ARPANET odkryty zostaje program Creeper.

Potrafi on nawiązać połączenie przez modem i skopiować się do zdalnego systemu. Zainfekowane systemy wyświetlały następującą wiadomość:

„I'M THE CREEPER: CATCH ME IF YOU CAN.”

Wkrótce został stworzony anonimowy program Reaper, którego celem było niszczenie wirusa Creeper.

Reaper był wirusem: rozprzestrzeniał się do sieciowych komputerów i jeśli zlokalizował wirusa Creeper, usuwał go.

Elk Cloner. Pierwszy samorozprzestrzeniający się program na komputery przenośne (dokładniej — Apple II) stworzył w 1982 roku piętnastoletni wówczas Rich Skrenta. Elk Cloner rozprzestrzeniał się za pośrednictwem dyskietek systemowych 5¼ cala. Kiedy komputer był uruchamiany z zainfekowanej dyskietki, kopia wirusa była automatycznie aktywowana. Wirus monitorował stację dyskietek. Po umieszczeniu w napędzie niezainfekowanej dyskietki wirus infekował ją, rozprzestrzeniając się w ten sposób z dyskietki na dyskietkę. Przy co pięćdziesiątym uruchomieniu wirusa komputer wyświetlał krótką rymowankę zaczynającą się od słów „Elk Cloner: The program with a personality”.

Wybrane wirusy:

Brain — Pierwsza epidemia wirusów na IBM PC. Jego twórcami byli pochodzący z Pakistanu bracia Basit i Amjad Farooq Alvi, prowadzący sklepik komputerowy w Lahore (Pakistan). Wirus poprzednią zawartość boot sektora dyskietki przenosił do innego sektora, który oznaczał jako uszkodzony, zmieniał etykietę dyskietki na „(c) Brain”, a w zainfekowanym boot sektorze zamieszczał określoną wiadomość. Wirus Brain miał w założeniu atakować tylko osoby łamiące prawa autorskie poprzez nielegalne kopiowanie programów (1986).

Jerusalem. Wykryty po raz pierwszy w październiku 1987 roku w Izraelskim Ministerstwie Obrony w Jerozolimie (stąd nazwa). Wirus infekował uruchamiane pliki .com i .exe. Polegało to na doklejeniu kodu wirusa (około 1kb) do kodu programu. Jego kod po uruchomieniu programu, w którym się znajdował, umieszczany był w pamięci komputera, skąd infekował kolejne pliki.

Dodatkowo, Jerusalem jest pierwszym wirusem na świecie, zawierającym tzw. bombę logiczną — sprawdzał aktualną datę i jeśli był to 13 dzień miesiąca i piątek, kasował każdy uruchomiony i zawirusowany plik. 13 maja 1988 roku przeszedł do historii jako „Czarny Piątek” ze względu na ogrom szkód, których Jerusalem dokonał na całym świecie (1987-8)

Morris Worm (Robak Morrisa) — pierwszy robak komputerowy, z założenia zupełnie niegroźny, miał tylko przenosić się z komputera na komputer. Zainfekował ponad 6 tysięcy komputerów, spowodował straty oszacowane na niemalże 100 mln. Dolarów (1988).

AIDS — 20 tysięcy kopii rozesłanych na dyskietkach, podpisanych jako „AIDS Dyskietka Informacyjna, Wersja 2.0”. Szyfrował wszystkie pliki na dysku, ustawiał atrybut zbiorów na ukryty, pozostawiał tylko plik z żądaniem wpłaty 189 dolarów na adres w Panamie (1989).

DiskKiller — w lipcu 1990 roku do każdego wydania „PC Today” dołączona była darmowa dyskietka, która, jak się później okazało, zainfekowana była wirusem DiskKiller. Sprzedano ponad 50 000 kopii magazynu (1990).

Michelangelo (Michał Anioł) — pierwszy wirus bootsektorowy, 6. marca (w dniu urodzin Michała Anioła) zapisuje pierwsze 256 sektorów nośnika pamięci. Natychmiast po wykryciu wirusa podjęto akcję prewencyjną, na niespotykaną wcześniej skalę i zminimalizowano jego skutki (1991-2).

Concept — pierwszy wirus makro, czyli taki, który uruchamia się jak zwykłe makro — w środowisku innego programu (najczęściej MS Word lub Excel) (1995).

Melissa — jeden z pierwszych wirusów, nowego typu, który, korzystając z książki teleadresowej MS Outlook, rozsyłał swoją kopię do pierwszych 50 adresów na liście kontaktów (1999).

Loveletter — wysyłał listy (o temacie „I love you”) na adresy z listy kontaktów, zmieniał rejestr tak, aby aktywował się przy każdym uruchamianiu systemu, uszkadzał pliki o rozszerzeniach .jpg, .jpeg, .vbs, .vbe, .js, .jss, .css, .wsh, .sct, .hta, .mp2, .mp3, a dodatkowo pobierał i uruchamiał program win-bugsfix.exe, który kradł hasła użytkownika i przesyłał je do twórcy wirusa (2000).

Ad 41. Jacek Karpiński, urodzony w 1927 roku, był polskim inżynierem elektronikiem i informatykiem, żołnierzem Szarych Szeregów w Batalionie Zośka oraz uczestnikiem powstania warszawskiego, trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Brał udział w konstrukcji pierwszego w PRL systemu diagnostycznego USG. W r. 1957 skonstruował AAH - maszynę matematyczną do długoterminowych prognoz pogody a w r. 1959 AKAT-1 , pierwszą w Europie maszynę cyfrowo- analogową do rozwiązywania układów równań różniczkowych i do symulacji obiektów dynamicznych. W latach sześćdziesiątych skonstruował pierwszą w Europie maszynę samouczącą się i rozpoznającą kształty – PERCEPTRON (1964) oraz skaner do pomiarów torów cząstek elementarnych na kliszach z CERN. Najbardziej ceniony jest za, zaprojektowany w 1969 roku, uniwersalny, modularny 16-bitowy minikomputer K-202. Wiele z jego wynalazków i urządzeń (AKAT-1, Perceptron, KAR-65, K-202) znajduje się obecnie w Muzeum Techniki w Warszawie.

Jacek Karpiński zmarł w 2010 roku we Wrocławiu.