Pasikowska Kazimiera

1

SPIS ZAWARTOŚCI

TECZKI

• Xc^lA.03_Lcl<;

ł l t l t f l U t l l l f l M t t l l t K l l ł l l * * * * * * * ! * * * * * ' * *

/) ^

i/Cnc^2-W’ aULO- PS.u

•1-

I ./ l . Relacja

v/lX 5 - 3

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora

*I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —

"II. Materiały uzupełniające relację —

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.—

1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)—

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 — III./5. I n n e ... —

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty inform acyjnev/

VI. Fotografie\ f

* '

2

3

Kazimiera ZANCZUK

2 d. PASIKOWSKA ps. „Kruszynka"

8 7 - 1 0 0 lonin

Wspomnienia ze służby wojennej kobiet w latach 1939 -1947

Rodzice moi byli mieszkańcami Nadbużanki, gdzie się urodziłam dnia 12.iil.1d27r. Ojciec Stanisław, matka Zofia Pasikowska z d. Mizołębska. W 192U.

wraz z innymi udziałowcami założyli własną hutę szkła. Ojciec pracował przy produkcji butelek, matka zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci. W 1943r.

rozpoczynam naukę w Szkole Podstawowej w Woli Uhruskiej, do wybuchu wojny w 193dr. ukończyłam 5 oddziałów, w tym czasie naiezałam do organizacji Młodzieżowej .Zuchy", a w późniejszym okresie będąc już w szóstej i siódmej klasie zostałam harcerką.

Po przegranej wojnie obronnej w 1939r. do naszego kraju wkroczyło wojsko niemieckie, które zajęło naszą szkołę na koszary. Ostatecznie szkołę ukończyłam w 1941 r. otrzymując świadectwo w języku niemieckim. Jako niepełnoletnia zostaję zatrudniona w hucie szkła, pracując przy sortowaniu butelek. Młodzi chłopcy znajomi moich braci, często przychodzą do naszego domu, prowadzą dyskusję, starając się aby ich rozmowie nikt się nie przysłuchiwał.. Również dość często starał się odwiedzać siostię, kolega szkolny Zygmunt Franas, który każdorazowo coś tłumaczył - wyjaśniał i przekonywał moich braci. Jak się później okazało był on dowódcą Placówki „AK* w yyoiUJhFuskiajr stąd też jego kontakty miały charakter raczej organizacyjny. Przy następnym spotkaniu zostałam częściowo wtajemniczona w działalność grupy sabotażowo-dywersyjnej Placówki Wola Uhiuska, która rekrutowała się z młodzieży zatrudnionej w hucie. Od tej pory już się przede mną nie kryli, a jednocześnie ostrzegali, że poczynania nasze, oraz rozmowy które są tu prowadzone muszą być zachowane w ścisłej tajemnicy.

Dnia 3 maja 1S43r. przyjął ode mnie przysięgę Zygmunt Franas ps. .Łoś”, ustalając, że od tego czasu posługiwać się będę pseudonimem „Kruszynka".

Jednocześnie przekazał mi zadania do wykonania. W dalszym ciągu była aktualna sprawa zbierania i przekazywania informacji o ruchu wojsk i poiicji w naszym regionie.

Ponadto brałam udział w zabezpieczeniach sanitarnych grupy w czasie akcji zbrojnych.

Uczestniczyłam w różnych działaniach sabotażowo-dywersyjnych przy niszczeniu urządzeń mieczami w Uhrusku. Ponadto przy akcjach likwidacyjnych biura niemieckiego w Sobibotze 24-VL1943r., jak również przy paleniu zboża w majątku Hclcnin, adminiśfrówanym przez Niemców 16.Vl!!.1943r. - spalono wówczas 5 stert

4

Jedną z większych akcji było uderzenie na budynek gminy Hańsk dnia 20.1X1943r. Partyzantom nie udało się zlikwidować wójta

Koszczuka

rozbić jago ochrony - ukraińskiego pododdziału Współna akcja nie powiodła się W akcji tej zginął jeden partyzant,

drugi został ranny.. Nie udało się uczestnikom akcji

zabitego. Niemcy

wzmogli rozpoznanie terenu. Rozpoczęły się aresztowania na szerszą skalę w gminach Hańsk, Sobibór i Włodawa, a wśród nich byłe kilku uczestników wyprawy na Urząd Gminy

Po aresztowaniu Komendanta Placówki Woia-Unruska Zygmunta Franasa ps.

„Łoś” w czerwcu 1943r. (aresztowano go jak przewoził ukryte w rowerze materiały obciążające) obowiązki d-cy przejął Ryszard Wiśniewski ps. „Ryś”, który dodatkowo powierzył mi funkcję łączniczki oddziału „NadbuZanka"

W dniu 11 grudnia 1S43r. w godzinach rannych do Osady Naobużanka przyjechało gestapo wraz z żandarmerią, do naszego domu weszło 2 gestapowców, którzy mając listę wyczytali z niej nazwisko siostry następnie skuli ręce kajdankami i odprowadzili na posterunek policji w WolKJhruskiej

Po tym incydencie bracia Henryk ps. „ W i Stanisław ps. „Tygrys’’ uciekli do lasu. Nie upłynęło zbyt wiele czasu, jak następna grupa żandarmów weszła do domu, mając również sporządzoną listę i wyczytała z niej nazwiska braci, ale na szczęście byli oni już poza domem Zaaresztowano ojca, na płacz i lament nasz, oświadczono, że jak się zgłoszą dobrowolnie synowie, ojciec zostanie zwoiniony.

W takiej sytuacji bracia postanowili nie wracać już do domu, a podjąć działalność jako typowa grupa partyzancka - przyjmując nazwę I Lotny Oddział Partyzancki „AK“ „NadbuZanka" - był to pierwszy oddział leśny „AK" na terenie powiatu Włodawa. Ja w tym czasie byłam łączniczką między tym oddziałem, a placówką Wola -Uhruska.

Przy końcu grudnia 1943r. oddział leśny „AK” liczyt już 21 partyzantów, którzy reknitowali się przeważnie z NadbuZanki, Bytynia, Macoszyna i Mszanki

Po nawiązaniu kontaktu z kpt Miiiertem ps. „Sęp”, Oddział został rozkwaterowany na okres zimy we wsiach: Załucze, Kozubata, Dębowiec-Grabniak i kolonia Czarny Las.

W

3 maja 1944r

.Ludwika”. Po uroczystej mszy poiowej. która odbyła się

iesie obok wsi Zahaiki - Nadbużanka liczyła 24 partyzantów, dysponując wozami taborowymi i 3 końmi wierzchowymi - wniosła więc swoje wiano do wspomnianej wyżej kompanii.

W akcji HBurza“ nie brałam udziału, nie mniej uczestniczyłam w przygotowaniu do wymarszu na pomoc Powstaniu Warszawskiemu.

W 1S4Sr. w czerwcu odbył się mój ślub z ppor. Zańczuk Władysławem, którego poznałam znacznie wcześniej, kiedy pracował u mojego ojca. Po weselu wyjechałam wraz z

do lublina, dokąd skierowano go po skończonej szkole oficerskiej w Toruniu. Służba męża w tym czasie, to osobny rozdział w moim życiorysie. Kiedy udowodniono mężowi, że przed wojną należał do Organizacji Młodzieżowej „Strzelec", a w czasie okupacji do „AK", te okoliczności wpłynęły na to,

był szykanowany na kaZdym kroku Życie więc stało się dla mnie niekorzystnie urozmaicone, ciągłe zmiany miejsca pracy były na porządku dziennym.

5

- 3 -

Po przeniesieniu męża do garnizonu oddalonego Komorowo R/ Gsirowi - Mazowieckiej, podejmuję pracę w -Jednostce W ojskowej,/jako retuszerka.

Jednocześnie wychowuję trójkę dzieci. Ponadto uczęszczam dc szkoły wieczorowej dla dorosłych zdając mahirw w I972r Byt to dla mnie duzy sukces, połączony z ogromnym wysiłkiem i wyrzeczeniem się dosłownie wszystkiego. Po przeniesieniu męża, tym razem z całą Jednostką do Torunia w 1S73r. zwalniają męża do rezerwy.

2 uwagi że mąż gro swojej służby spędził w garnizonach oddalonych miał taki przywilej, że mógł wybrać dowolny garnizon. Wybór padł na Warszawę, decydując się

czekać dłuższy czas na mieszkanie.

Po ogłoszeniu stanu wojennego, postanowiliśmy przenieść się bliżej dzieci i wnuków. W 1992r. przenosimy się z powrotem do grodu Kopernika. Będąc członkiem Byłych Żołnierzy „AK“

1996r odznaczono

Krzyżem „AK", a

1997r.

otrzymałam awans do stopnia kapraia.

Przy spotkaniach rodzinnych z braćmi z „Visem" jak i z „Tygrysem"

każdorazowo dyskutujemy na temat naszego uczestnictwa w Ruchu Oporu „AK". Od moich braci wyszła inicjatywa, aby upamiętnić wymarsz oddziału na ziemię Włodawską w 1943r. Tym, którzy zginęii w waikach z okupantem postawić pomnik.

Inicjatywę tę poparli wszyscy którzy jeszcze żyją przy wydatnej pomocy braci, kolegów jak i moim, a szczególnie wójta gminy Wola Uhruska, wzniesiono obelisk, który stoi przy naszym rodzinnym domu, skąd wyruszył do lasu I Lotny Oddział Partyzancki „AK „Nadbużanka".

Dnia 3 maja 1S97r. nastąpiło odsłonięcie i poświęcenie pomnika, którego dokonał kapelan Kościoła Garnizonowego w Toruniu ks. mjr Grzegorz Kamiński, który uprzednio był w parafii w koSciele w Woli-Uhmskiej

Na uroczystość przybyii byii partyzanci z rodzinami, których ios rzucił w różne strony. Przybyła również nasza siostra, która aresztowana przez gestapo w dniu 12.XII.1943r. znalazła się w obozie Rawensbrick. Po wyzwoleniu przebywała w Szwecji, tąm założyła rodzinę i do dziS mieszka we Vrigstad Z tej uroczystości mamy nagraną taśmę przez naszego syna Zbigniewa. Często ogiądamy ją sobie, znajdując zawsze coś nowego i wzruszającego.

J\ pamięć o poległych i pomordowanych trwa" - Motto z pomnika.

Zebrani, którzy' brali udział w partyzance, zobowiązali się do spotkania przy pomniku każdego roku w dniu 3 maja.

ZahtKniki.

- zdtącia kor Ryszarda Wgniewskiego ps. „Ryś' d-cy plutonu „Nadbużanka*

- zdiecłe 2o«merze partyzanci płutenu dywersyjnego „Nadbużanka"

- zujęcie kpi. BoiesSawa Fiisiuka

p*» „Jłwwrw’ kornandflnł* OP 7/111.

- zdjęcte pomnika

6

7

l IM

tffft* Wetjherowska nr 36-42 m

81_042 g D T H I A Gdynia 10 października 1988r.

<3 : * '

Ruchu Oporu ZWZ/AK, były zastępca a następni*

komendant Plcówki "Hadbaianka w Woli Uhruakiej oraz komendant partyzano kiego Oddziała "Vadbu*anka" od 3*05*1942 do 22.07.19*ł4r.

SJ 3536521 2.08.19Ó5r. KMMO Gdańsk

Zańozuk Kazimiera xxx

12 marca 1927r. Hadbotanee pow. włodawakiogo

Ruchu Oporu ZWZ/AK

punkcie sanitarnym Placówki"Nadbu&anka* w Woli Uhruakie j , a następnie łączniczki parta żackie go oddziału AK "Nadbu&anka", który wszedł w skład 3 Batalionu

2 2 » 0 7 « 1 9 w . r działając na terenie 35* Obwodu Włodawakiego AK.

• 1 - , łU?.

11-111

11

m m i i l l t

f .i :

,S -k ''

• — r: . ' V' * • ' ? ' v ‘ r t ’ T' "Kruszynka*

.. Ki.- .1 ;:-f • . .

w okresie od maja 19^3r., do grudnia 19^3**., brała czynny udział w akcjach sabotażowo dywersyjnych jako sanita­

riuszka bojówki dywarsyjnej Placówki AK "HadbuZanka w Woli Uhruakiej, dowodzonej przez sierżanta "Łosia”' /Z.Franasa/, a następnie pod moimi rozkazami.Od 12 grudnia 19^3 powierzyłem szeregowej "Kruszynce8

funkcję »■■■«■*■■!>*■ łączniczki dowodzonego przeze mnie oddziału partyzanckiego "Kadbulanka» z macierzystą naszą placówką w Woli Uhruakiej. W tym czasie zbierała 1 przekazywała n a m ydo miejsc naszego postoju, informacje o stacjonowaniu i ruchach wojsk nie mleeklch oraz poliojl±f zwiększając nasze bezpieczeństwo oraz operatywne działanie* Brała bezpośredni udział w zabezpieczeniach sanitarnych oddziału w czasie naszych akcji zbrojnych.

0662078

Ir ewidencyjny 35*7^6

t t t t t t t

Wojewódzki w Gdańsku

b. komendant Placówki "Nadb^Aanka0 oraz Pari«Odaz*//^adttuząnka(" plutonowy1 1 Ryś"

8

9

I «.

Zarząd. Wojewódzki ZBoWiD w Łodzi zaświadczaj, że Koi*. Stanusław

Pasikowski s. Stanisława ur« 22 grudnia ł923r. - Jest zweryfikowaĄ ' członkiem ZBoWiD z tytułu/ ' : •

- działalności w Ruchu Oporu: od maja 1942r. do lipca 1944r*

Armia Krajowa - teren działania Nadhużanka p o W ł o d a w a . Używany p s (

"Tygrys", Bezpośredni Komendant^ps*. J,Łóś‘"v Po aresztowaniu "Łosia"

na terenie poyr* Włodawskiego pkołice wsi -Załuęze* ^-ca mjr "Zawisza", Wymv posiada-zaświadczenie kombatanckie jnrv" 196575 wydane dnia 9.09.76;

i ! • . V ’ • \x' 1 >; i SV • -; i’ ^

przez tutti’ Zarząd-.1

- . • . _

--- --- ---- ---, - ---_ _ _ _ _ _

Zgodność powyższych danych z. ewidencją stwierdzam: 25.(366

Ł ó d ź , dnia 1988-09-26

FV

I ' ' 0 , 1

S( v o ' -

. 'V'

Sl. Instruktor Zcrrzqdu Wojewódzkiego

Z B o W i l W Lo^zi

j,'—j

I d U C u jk tw ik *

li. (‘i L f.

* V

,'N <■ : .; , *, ..fi. ^H. »•* • •.. : • '• 1 .• j / I . * \

V . •■■.S' i-. ; •• ■ V • ’ £ V;< - / J J\*. j f .

.' 4 - w.«‘; H

... f-łjfU ;!-; "i i '' — A;-~- ' i . - J ; •

■ ' > M , n . ' ! ' ■ '. / H ; ••••/

>'i',fj * {"loMłipJW*! '-'Mj t - \ •' ' ; 7 • . . •>

* v»r‘L i * * r ■/ ■'

:’4łAf tlił • r; t|

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Toruń, i 7,02.19 98.

"Memoriał Gen. M a r i i W i t t e k "

/

J

jfo jU * A A *

Pani K a z i m i e r a Z a ń c z u k 8 7 - 1 0 0 T o r u ń j

S z a n o w n a Pani !

B a r d z o d z i ę k u j e m y Pani zatciekawą r e l a c j ę Pani s ł u ż b y k o n s p i r a c y j n e j w A r m i i K r a j o w e j . I n t e r e s u j ą n a s i n f o r m a c j e o Pani koleżankach. z k o n s p i r a c j i . M o ż e p a m i ę t a Pani n a z w i s k a k o b i e t n a l e ż ą c y c h do A K P l a c ó w k i w W o l i U h r u s k i e j ? J eś l i t a k to p r o s i m y o p r z e s ł a n i e ich do n a s z e g o A r c h i w u m . M o ż e m o g ł a b y Pani n a p i s a ć o n i c h k r ó t k ą n o t a t k ę lub r e l a c j ę o k o b i e t a c h w a l c z ą c r a z e m z P a n i ą w AK?

Z a p r a s z a m y P a n i ą do K o ł a P r z y j a c i ó ł " M e m o r i a ł u G en. M ar i i W i t t e k " . Z a ł ą c z a m y K o m u n i k a t y i-4 o M e m o r i a l e i z g ł o s z e n i e .

/ V j j

jL tU i^

Z w y r a z a m i s z a c u n k u

m g r T o m a s z C h i n c i ń s k i D o k u m e n t a 1 i sta

V V. (

20

"Memoriał Gen. M a r i i W i t t e k "

Toruń, 17.0£.1998.

J_ .2-6^ j \gg>

Pani K a z i m i e r a Z a ń c z u k 8 7 - 1 0 0 T o r u ń , ul.

S z a n o w n a P a n i !

B a r d z o d z i ę k u j e m y Pani z a c i e k a w ą r e l a c j ę Pani s ł u ż b y k o n s p i r a c y j n e j w A r m i i K r a j o w e j . I n t e r e s u j ą n a s i n f o r m a c j e o Pani k o l e ż a n k a c h z k o n s p i r a c j i . M o ż e p a m i ę t a Pani n a z w i s k a k o b i e t n a l e ż ą c y c h do A K P l a c ó w k i w W o 1 i U h r u s k i e j ? J eś l i t a k to p r o s i m y o p r z e s ł a n i e i c h do n a s z e g o A r c h i w u m . M o ż e m o g ł a b y Pani n a p i s a ć o n i c h k r ó t k ą n o t a t k ę lub r e l a c j ę o k o b i e t a c h w a l c z ą c r a z e m z P a n i ą w A K ? P r o s i m y t a k ż e o p r z y s ł a n i e n a m z d j ę c i a z o k r e s u II w o j n y św i a t o w e j .

Z a p r a s z a m y P a n i ą do K o ł a P r z y j a c i ó ł " M e m o r i a ł u G en. M a r i i W i t t e k " . Z a ł ą c z a m y K o m u n i k a t y 1-4 o M e m o r i a l e i z g ł o s ze n i e . Z a w i a d a m i a m y Panią, że k a ż d ą c z w a r t ą ś r o d ę m i e s i ą c a o d b y w a się s p o t k a n i e K l u b u H i s t o r y c z n e g o o g o d z . 16 p r z y ul. W y s o k i e j 16 / s a l a T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o / .

Z w y r a z a m i s z a c u n k u

m g r T o m a s z C h i n c i ń s k i D o k u m e n t a l i s t a

21

22

S K A K

M E N D A

Toruń, dnia 09.04.200 lr.

O

<, co

Q° ~

# r-

Szanowna Pani

CM

-2 o

®

> —• u ■»

55— '

hJ * ^°

w * ' Kazimiera Z A Ń C Z U K

A © «

M

01 i

J3 ._ >o Ul.

87-100 T O R U Ń

2 ^ v o

W 10 >0

o Uprzejmie informuję, że Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej mianował Panią na wyższy stopień wojskowy.

^ D ■ Niniejszym mam I zaszczyt zaprosić Szanowną Panią PŹ

° o vo na spotkanie, w trakcie którego dokonane zostanie wręczenie aktu 1/1 - L mianowania na stopień podporucznika.

O ©

° ! ! H Spotkanie odbędzie się w dniu 19.04.2001r. o godzinie 12.00

£

w Wojskowej Komendzie Uzupełnień Toruń, ul. Wały Gen. Sikorskiego 21.

WOJSKOWY KOMENDANT UZUPEŁNIEN /TORUŃ

płk mgr Aleksaijder ErOGOWICZ

23

24

25

26

27

28

29

Kpt. Bolesław Flisiuk („Jarema”), zastępca in­

spektora, komendant obwodu AK Włodawa, do­

wódca OP 7/III

30

Kpr. Ryszard Wiśniewski („Ryś”), dowódca plu­

tonu „Nadbużanka”

31

32

33

34