Kryteria kl�asy��kacji krajobrazów Criteria of landscape classification
Zbigniew Borkowski
�atedra �ształtowania �ra��obrazu Instytut �rchitektury �ra��obrazu
�atolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Ul. �onstantynów 1 H, 20-780 Lublin
e-�ail: zborkow@kul.lublin.pl
________________________________________________________________________________
Abstract. �he identity of the Earth is created by landscapes. It is proposed to regard a landscape as a syste� of related co�ponents of nature and creations of hu�an activity, which are connected with all landscapes on the Earth. �his is the reason why landscape classification should take into consideration that a �an is an owner of a landscape. �n owner can for� its property. He has an ability, he wants or even �ust decide on spatial arrange�ent of landscape ele�ents, which
�eans changing relations between ele�ents and their configurations. �his gives characteristic features to landscapes, creating their individuality. �his feature is a basis of hu�an feelings connected with contacts with a landscape. �hese feelings �ay tend people to repair or to create a landscape, which for�s another criterion of classification, that is a degree of its transfor�ation. � transfor�ation of a landscape is �ade in a specified place and at a particular ti�e and these are another criteria of the classification.
Ele�ensts of landscape �ay be also �easured, weighted and counted and it �eans that a criterion of quantity �ay be applied. �he �ost general perception of sub��ects of landscape allows us to use another criterion of its classification, which is their quality.
�here is an infinite a�ount of different landscapes. Using criteria described above, they �ay be classified and an identity of Earth �ay beco�e better understood. �his is essential, because the Earth is a space for hu�an living and a hu�an affects its for� for �any years.
słowa kluczowe: kra��obraz kulturowy, ��akość kra��obrazu kulturowego, standard ��akości kra��obrazu kulturowego, kryteria oceny ��akości kra��obrazu, klasyfikac��a kra��obrazu
key words: cultural landscape, quality of cultural landscape, standard of quality of cultural landscape, criteria of esti�ation of quality of landscape, landscape classification
Wprowadzenie
�o�sa�ość kuli zie�skie�� kształtu��ą kra��obrazy. �ra��obraz ��est to układ powiązanych ko�ponentów przyrody, powstały na i w pobli�u powierzchni Zie�i. W przypadku terenów poddanych pres��i antropogeniczne�� w skład kra��obrazu wchodzą równie� wytwory działalności człowieka, �odyfiku��ące lub wręcz deter�inu��ące stan ko�ponentów przyrody (Ostaszewska 2002). Ślady oddziaływania człowieka noszą obecnie kra��obrazy całe��
kuli zie�skie��. Z tego względu kra��obraz traktu��ę ��ako układ powiązanych ze sobą ko�ponentów środowiska przyrodniczego oraz wytworów działalności ludzi. Ich doświadczenie i zachowanie decydu��ą o ��akości kra��obrazu, Klasyfikacja krajobrazu. Teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2008, t. XX. 385-391.
który bądź w pobli�u którego za�ieszku��ą i działa��ą.
�ształtowanie nowych ��akości w otacza��ący� człowieka terenie �iało początkowo charakter dosyć przypadkowy.
Ró�norodne doświadczenia i od�iennie ukierunkowane zachowania ró�nych grup ludzi deter�inowały w du�y� stopniu subiektywne, więc często nieuporządkowane decyz��e o wprowadzeniu z�ian w otoczeniu.
�opiero powstanie takich dziedzin nauki ��ak architektura, urbanistyka, planowanie przestrzenne, architektura kra��obrazu i gospodarka przestrzenna �iało zapewnić oparcie działań w kra��obrazie o podstawy naukowe, które u�o�liwia��ą pełne i obiektywne rozpoznanie istnie��ącego stanu przestrzeni, zarówno co do ��ego pierwotne��
istoty, ��ak i stopnia zagospodarowania.
Etapy pracy nad kształtowanie� ��akiegoś terenu powinny �oi� zdanie�, z świetle istnie��ących dziś �o�liwości oraz zasobu zgro�adzone�� wiedzy i doświadczeń, przedstawiać się następu��ąco:
1. nale�y odtworzyć stany przeszłe, by uchwycić tendenc��e rozwo��owe środowiska danego obszaru;
2. trzeba następnie wyodrębnić czynniki wywiera��ące wpływ na ewoluc��ę kra��obrazu oraz przeprowadzić analizę kierunku oraz sił ich oddziaływania;
3. w następne�� kole��ności �o�e�y pokusić się o ekstrapolac��ę wyników tych badań w przyszłość i określić przewidywany stan kra��obrazu w interesu��ący� nas �o�encie.
Porównanie stanu otrzy�anego w wyniku sporządzone�� prognozy z oczekiwania�i ludzi pozwoli na wytypowanie niezbędnych działań korygu��ących, które �iałyby zapewnić po�ądany rozwó�� kra��obrazu. Nie wolno przy ty�
zapo�inać o zabezpieczeniu gatunkowi ludzkie�u przestrzeni i warunków niezbędnych do długotrwałego rozwo��u, co określone ��est ��ako sustainable develop�ent, czyli rozwó�� zrównowa�ony. Pełną skuteczność tych działań powinno zapewnić de�okratycznie stanowione prawo, które zabezpieczy wszystki� ludzio� równy i nieskrępowany dostęp do �o�liwych do wykorzystania zasobów.
O�ówione analizy będą �ogły zostać lepie�� wykorzystane w procesie planowania przestrzennego, ��eśli ich syntetyczne wyniki przedstawi�y w postaci klasyfikac��i, które następnie �ogą przybrać postać �ap. Legenda takiego syntetycznego przedstawienia sytuac��i wybranego �ie��sca w określony� czasie powinna być oparta o kryteria istotne dla za�ieszku��ących ta� ludzi oraz dla osób �a��ących zaplanować przyszły rozwó�� tego terenu.
Porównanie tych�e kryteriów oraz pogrupowanie ich w klasy, ze względu na podobne czy zbli�one cechy albo osiągane wartości czy przynale�ność do tych sa�ych rodza��ów (gatunków, od�ian), a tak�e analiza wią�ących
��e relac��i, pozwoli dokładnie�� poznać to�sa�ość kra��obrazu danego wycinka przestrzeni oraz ukształtować kra��obraz charakteryzu��ący się ��ednością, har�onią i piękne�.
Spośród wielu czynników w ninie��sze�� pracy zdecydowano się uwzględnić ��ako kryteria własność terenu, roz�ieszczenie przed�iotów, wzbudzane przez nie odczucia, wpływ wywierany przez nie na pode���owane przez ludzi działania, stopień przekształceń kra��obrazu, u�ie��scowienie przed�iotów kra��obrazu w przestrzeni i w czasie, oraz ich ilość i ��akość.
Własność teren�
Przestrzeń ��est ty�, czego dotyczą wszelkie działania pode���owane w ra�ach teoretycznych, poznawczych badań nauk przyrodniczych oraz praktycznych nauk społecznych i gospodarczych. �o�liwości istnienia, poznawania i kształtowania przestrzeni zale�ą �iędzy inny�i od stosunków własnościowych, czyli od
��ednostronnych relac��i łączących przed�ioty tworzące kra��obraz z po��edynczy�i osoba�i, ich grupa�i, instytuc��a�i i państwe� (Podsiad 2001, 933). Relac��e własnościowe polega��ą na przynale�ności przed�iotów tworzących kra��obraz do osób (własność prywatna) lub do instytuc��i czy państwa (własność publiczna). Oprócz tych „czystych” rodza��ów własności �o�na wyró�nić rodza��e pośrednie, czyli gatunki własności, który�i są własność półpubliczna i półprywatna.
Własność półpubliczna ��est częścią własności publiczne�� ściśle z nią powiązaną, ale będącą w wyłączne��
dyspozyc��i grupy osób (rodzina, wspólnota). Przykłade� takie�� własności są grunty wspólnot wie��skich czy tereny dróg i ulic przylega��ące bezpośrednio do zagrody (siedliska) czy działki budowlane��, gdzie niekiedy lokalizowane są ławki albo inne obiekty �ałe�� architektury, będące �ie��sce� na przykład posiedzeń osób starszych, względnie całe�� rodziny.
Własność półprywatna ��est częścią własności prywatne�� będące�� w wyłączne�� dyspozyc��i właścicieli tego terenu.
�a��ą ta� wstęp osoby postronne, czyli nie nale�ące do grona właścicieli tego terenu, niezaanga�owane w ich sprawy i nie biorące w nich bezpośredniego udziału. Przykłade� własności półprywatne�� ��est teren urządzeń sportowych przy szkołach, klatka schodowa w wielorodzinnych do�ach �ieszkalnych, podcienia w budynkach, ganki, werandy.
Podane określenia własności półpublicznych i półprywatnych pozwala��ą lepie�� zrozu�ieć po��ęcie własności publicznych i prywatnych oraz zwraca��ą uwagę na wa�ność proble�u ich istnienia, a tak�e zró�nicowania funkc��i i for� występu��ących w ich obrębie. Funkc��e i for�y przed�iotów danego kra��obrazu są pochodną stosunku dysponentów te�� przestrzeni do środowiska i dlatego bardzo wa�ne ��est odpowiednie unor�owanie prawne te�� sytuac��i oraz konsekwentne przestrzeganie tych ustaleń w procesie planowania ��e�� zagospodarowania przestrzennego. Efekte� działań prawnych i planistycznych ��est �nie�� lub bardzie�� prawidłowe roz�ieszczenie przed�iotów kra��obrazu w przestrzeni oraz istnienie granic oddziela��ących tereny o od�ienne�� funkc��i i for�ie.
Rozmieszczenie przedmiotów krajobrazu w przestrzeni
Bycie właściciele�, czyli posiadanie ��akiegoś frag�entu przestrzeni, uprawnia do ��e�� kształtowania zgodnie ze stawiany�i sobie cela�i. Skutkie� takiego pode��ścia do istnie��ące�� przestrzeni ��est za��ęcie odpowiednie�� postawy pod�iotu aktu własności w stosunku do przed�iotów kra��obrazu, która to �o�e przybrać postać dwóch polityk.
Pierwszą z nich ��est polityka ochrony, polega��ąca na zabezpieczeniu i utrwaleniu istnie��ącego roz�ieszczenia przed�iotów kra��obrazu, czyli ich usytuowania w przestrzeni. �rugą polityką ��est kształtowanie kra��obrazu, czyli takie oddziaływanie i wpływanie na przed�ioty, by nadać przestrzeni określoną for�ę �aterialną i �entalną (fizyczną, ekono�iczną, polityczną, społeczną, psychiczną i artystyczną).
�nalizu��ąc po��ęcie roz�ieszczenia przed�iotów kra��obrazu w przestrzeni nale�y zwrócić uwagę na to, i� ��e��
sedne� ��est for�a �aterialna, gdy� pochodną for�y ��est rozciągłość kra��obrazu oraz relac��e łączące przed�ioty kra��obrazu. Rozciągłość kra��obrazu ��est ��ego istotną właściwością, pozwala��ącą traktować kra��obraz ��ako ��edną całość, zło�oną ze złączonych wewnętrznie części, które występu��ą obok siebie i nie są od siebie oddzielone.
Niektóre z tych części, w wyniku za��ścia procesów fizycznych, �ogą istnieć ��ako odrębne i sa�odzielne całości (Stępień 2001, 406-407). Części te nazywa� przed�iota�i kra��obrazu. Cechą istotną przed�iotów kra��obrazu
��est �aterialność, czyli �o�liwość poznania z�ysła�i ich treści (istoty) istnie��ące�� fizycznie. Przed�ioty istnie��ące w kra��obrazie łączą ró�ne relac��e konieczne i niekonieczne, czego efekte� ��est istnienie od�iennych typów, gatunków i od�ian kra��obrazów naturalnych, geoko�pleksów czy wyró�nianych przez planistów przestrzennych ��ednostek przestrzenno-kra��obrazowych lub wyró�nianych przez architektów kra��obrazu wnętrz kra��obrazowych. �ra��obraz uzysku��e dzięki te�u charakterystyczne cechy, co kształtu��e ��ego to�sa�ość będącą z kolei podstawą odczuć doświadczanych przez ludzi w czasie kontaktu z dany� otoczenie�.
�dcz�cia l��dzi pod wpływem i wobec przedmiotów krajobraz�
Ludzkie odczucia w odniesieniu do przed�iotów kra��obrazu są bierny� doznawanie� ��akości otacza��ące��
przestrzeni. �a�dy człowiek odbiera treść kra��obrazu w ��ego aspekcie �aterii i for�y. Wartość ��akości �aterii przed�iotów kra��obrazu ��est uzale�niona od tego, czy ��est on kra��obraze� naturalny� czy te� kulturowy�. O
��ego wartości decydu��e zgodność (kongruenc��a) z for�ą przed�iotu, która z kolei powinna być zgodna z cele�
��ego istnienia oraz dopasowana do warunków otoczenia.
�ra��obraz naturalny zawsze cechował się na��wy�szą wartością. Jedyne okresy ��ego niewielkie�� wartości były właściwe czaso� po katastrofach naturalnych, takich ��ak klęski �ywiołowe (prze��ście tornada lub huraganu, zalanie przez fale tsuna�i, po�ary, wybuchy wulkanów, a szczególnie uderzenia �eteorytów oraz ko�et). Nie nale�y do nich zaliczać tych, które wynika��ą z ryt�ów naturalnych, takich ��ak z�nie��szenie lub zwiększenie liczby pla� słonecznych, z�iana kształtu orbity zie�skie��, preces��a punktu Barana, inacze�� zwanego punkte�
równonocy wiosenne��, itp.
Odczuwana wartość kra��obrazu kulturowego ��est z�ienna i zale�y od wielu czynników. Czynniki te �o�na pogrupować na związane z �aterią przed�iotu, ��ego for�ą, cele� (funkc��ą) istnienia przed�iotów kra��obrazu oraz ze zgodnością z otacza��ący� kra��obraze�. �ateria decydu��e o wartości przed�iotu kra��obrazu w zale�ności
od stopnia zgodności z for�ą przed�iotu oraz ��akości sa�e�� �aterii. Przykłade� niskie�� wartości ��est le�ące na talerzu plastikowe ��abłko, którego nie nale�y ��eść, a które nawet w przypadku spo�ycia, nie będzie podlegało prze�iano� �aterii (�etaboliz�owi) w ludzki� �ołądku. �ole��ny� przykłade� niskie�� wartości ��est �alownicza sa�otna sosna, os�olona w wyniku uderzenia pioruna, posiada��ąca gałęzie z uła�any�i końca�i. Po��edyncze drzewo �o�e u niektórych budzić czasa�i nawet ��akieś pozytywne doznania „estetyczne”, lecz las składa��ący się z takich ��ednostkowo niezwykłych okazów budzi u nor�alnych ludzi uczucie s�utku i �alu, w istocie za utracony�i prawdziwy�i wartościa�i. For�a przed�iotu posiada du�ą wartość w przypadku zgodności z cele� istnienia danego przed�iotu kra��obrazu. Cel istnienia przed�iotu kra��obrazu oceni�y nato�iast bardzo wysoko, ��eśli będzie on zgodny z kra��obraze� potenc��alny�. Bierne odczucie ��akości przed�iotów kra��obrazu
�o�e pobudzić człowieka lub ich ogół do usunięcia względnie skorygowania niskie�� wartości ��akości (złostanu) kra��obrazu. �ktywność ludzi przy���ie for�ę ró�nego rodza��u działań.
Działania l��dzkie kształt�jące krajobraz
Bierne odczucia ludzi odnośnie ��akości przed�iotów kra��obrazu �ogą ich skłaniać do aktywnego oddziaływania na otacza��ący kra��obraz. �o�e się ono wyra�ać w próbach ��ego naprawiania lub kreowania nowych wartości w istnie��ące�� rzeczywistości.
�ziałanie ��est for�ą wtórną w stosunku do kra��obrazu, który �usi na��pierw zaistnieć. Człowiek nie ��est w stanie stworzyć kra��obrazu, lecz �o�e tylko oddziaływać na ��akość kra��obrazu istnie��ącego w celu ��e�� z�iany. W efekcie ukształtowany zosta��e kra��obraz o inne�� ��akości, które�� dany sprawca lub inni ludzie będą �ogli doświadczać.
�ziałanie nale�y więc rozu�ieć ��ako zespół czynności pode���owanych w ��aki�ś celu, a w ty� przypadku w celu z�iany ��akości kra��obrazu. �o�e się ono realizować tylko ��ednorazowo lub sporadycznie, raz na ��akiś czas.
Niekiedy ��ednak aktywność ludzi przybiera ciągłą for�ę oddziaływania na kra��obraz.
�ziałania ludzi w kra��obrazie dzieli�y tak�e ze względu na to, co ��e powodu��e (przyczyna sprawcza), oraz na cel, do którego �a��ą one doprowadzić. �zięki te�u �o�na równie� scharakteryzować kra��obraz pod kąte�
zgodności osiągniętego rezultatu z za�ierzenia�i planistów przestrzennych oraz słuszności postawionego celu. Słuszność powinna być z kolei oceniana ze względu na właściwość, trafność, sensowność, logiczność i odpowiedniość celu w stosunku do istnie��ące�� sytuac��i oraz do oczekiwań za�ieszku��ących lub �a��ących na dany� terenie za�ieszkać ludzi.
Osiągnięte cele u��awnia��ą (odkrywa��ą) tak�e naturę działa��ących osób. U�o�liwia to pośrednio równie�
prognozowanie �o�liwych przyszłych stanów kra��obrazu, na ukształtowanie których ludzie �a��ą obecnie coraz większy wpływ. Pode���owana przez ludzi aktywność doprowadza do przekształceń ko�ponentów kra��obrazu, które ró�nią się stopnie� nasilenia zaistniałych z�ian.
Stopień przekształceń przedmiotów krajobraz�
Przed�ioty kra��obrazu poddane oddziaływanio� ludzi ulega��ą przekształcenio�. Przekształcenie kra��obrazu uwa�ane ��est za zespół z�ian fizycznych, biologicznych i geoche�icznych cech kra��obrazu zachodzących w wyniku działania czynników naturalnych i (lub) antropogenicznych (�alinowska, Lewandowski, Harasi�iuk 2004, 98). W ninie��szy� opracowaniu przez przekształcenie kra��obrazu rozu�ie� proces prze�iany ��akości
��ego przed�iotów, a tak�e z�ianę ich ilości oraz łączących ��e relac��i.
�odyfikac��a ��akości przed�iotów kra��obrazu polega na zastosowaniu inne�� �aterii lub przeobra�eniu ich for�y.
Z�iana ilości prze��awia się w zwiększeniu liczby niezbędnych przed�iotów kra��obrazu lub ��e�� z�nie��szeniu, w przypadku ich nad�iaru, a w skra��ne�� sytuac��i zbędności lub wręcz szkodliwości przed�iotów, nawet ich wyeli�inowaniu. Z�iana relac��i łączących przed�ioty ��est konsekwenc��ą �odyfikac��i ich ilości. �o�e ona równie� prze��awiać się ��ako zwiększenie lub z�nie��szenie ich liczby, które nale�y analizować w odniesieniu do danego punktu w przestrzeni. Z�iana roz�ieszczenia danych, konkretnych przed�iotów w przestrzeni ��est więc z�ianą ich ilości w dany� �ie��scu, więc równie� i ten aspekt zagadnienia nale�y przeanalizować.
Miejsce przedmiotów krajobraz�
�ie��sce ��est definiowane ��ako przestrzeń, którą �o�na czy�ś za��ąć lub zapełnić, w które�� �o�e się ktoś lub coś z�ieścić lub te� ��ako część ��akie��ś przestrzeni, na które�� ktoś przebywa, coś się zna��du��e lub odbywa (�ubisz 2003, 635-636). Przytoczona definic��a uświada�ia na�, i� wyznaczenie �ie��sca związane ��est z ilością przed�iotów w kra��obrazie, które w dane�� liczbie �ogą lecz nie �uszą być w określony� �ie��scu. Nale�y zwrócić uwagę równie� na inny, niez�iernie wa�ny aspekt zagadnienia, a �ianowicie na to, i� w dany� �ie��scu dany przed�iot powinien a nawet wręcz �usi się zna��dować. Nieobecność tego� przed�iotu równie� kształtu��e kra��obraz, a więc wpływa na ��ego ��akość i na dokonywaną klasyfikac��ę poprzez to, i� dana przestrzeń ��est ��u�
wtedy inna, �a inną ��akość i wartość. Brak ��akiegoś przed�iotu kra��obrazu zwalnia �ie��sce w przestrzeni dla innych przed�iotów, które w ten sposób kształtu��ą kra��obraz niezgodny z warunka�i astrono�iczny�i, kli�atyczny�i wodny�i, glebowy�i, itp. Poło�enie w przestrzeni stanowi więc niez�iernie istotną cechę decydu��ącą o odrębności danego kra��obrazu i stopniu ��ego indywidualności (Richling 2006, 11).
U�ie��scowienie przed�iotu kształtu��e daną przestrzeń wpływa��ąc tak�e na ��ego ko�pozyc��ę. �o�pozyc��a lepsze�� lub gorsze�� ��akości powsta��e w wyniku takiego lub innego ufor�owania poszczególnych przed�iotów kra��obrazu, ��ak i powstania ��akichś relac��i po�iędzy ni�i. Układ przed�iotów tworzy w kra��obrazie har�onię lub dyshar�onię uwidacznia��ącą się w ��ego fiz��ono�ii oraz funkc��onowaniu. Funkc��onowanie kra��obrazu polega na wy�ianie �aterii, energii i infor�ac��i po�iędzy przed�iota�i i ko�ponenta�i środowiska. Z�ienność ta �a charakter fluktuacy��ny, ��ak i cykliczny (periodyczny) oraz ewolucy��ny (Richling, Solon 1998, 59). Nie dzie��e się to więc w ��edny� �o�encie, lecz dokonu��e się stopniowo lub skokowo, etapa�i. Nale�y więc zwrócić uwagę na czas ��ako kole��ne kryteriu� klasyfikac��i kra��obrazów.
Czas przekształceń przedmiotów krajobraz�
Czas ��est �iarą przekształceń przed�iotów kra��obrazu wyra�aną za po�ocą określeń „wcześnie��” i „późnie��” albo
„przed” i „po” i odpowiada na pytanie „kiedy?”. �o�e być on rozu�iany ��ako chwila, punkt czasowy czy te� ��ako okres, odcinek czasu. Uto�sa�ia się go niekiedy z trwanie� i długością okresu (Łagodzki, Pyszczek 2000, 88).
Czas �a charakter względny i zale�y od danego układu odniesienia. Przed�ioty kra��obrazu pozosta��ą ze sobą w ró�nych relac��ach czasoprzestrzennych. �latego nale�y ��e traktować dyna�icznie i oceniać uwzględnia��ąc z�iany sezonowe oraz ewolucy��ne (Richling 1995, 7).
W wyniku z�ienności przed�iotów kra��obrazu, czyli istnienia w ��edny� �o�encie oraz istnienia i nieistnienia w inny�, czas ��est u���owalny intelektualnie. Bardzo wa�ne ��est w związku z ty� doku�entowanie danych, konkretnych stanów kra��obrazu. Ze względu na ogro� wią�ących się z ty� infor�ac��i nie zawsze stany kra��obrazu �ogą być re��estrowane w pa�ięci ��ednego człowieka albo wielu ludzi. Po�ocne do zapisywania infor�ac��i �ogą być ró�ne urządzenia �echaniczne. Na��właściwszy� sposobe� postępowania wyda��e się zachowywanie zbioru infor�ac��i analityczne�� i syntetyczne�� w postaci klasyfikac��i kra��obrazu. Jako klasyfikac��ę kra��obrazu nale�y rozu�ieć wielostopniowy podział kra��obrazu dokonywany na��częście�� na klasy, rodza��e i gatunki (niekiedy od�iany) (�alinowska, Lewandowski, Harasi�iuk 2004, 56). �lasy kra��obrazu �ogą być wydzielane przy uwzględnieniu ró�nych celów i dlatego nale�y stosować ró�ne kryteria, o których traktu��e ninie��sze opracowanie. �lasyfiku��ąc kra��obrazy przy uwzględnieniu wybranych kryteriów bierze się pod uwagę przede wszystki� liczbę przed�iotów kra��obrazu oraz liczbę posiadanych przez nie cech.
Il�ość przedmiotów krajobraz�
Ilość ��est przeciwieństwe� ��akości i odnosi się do �aterii przed�iotów kra��obrazu, uczestnicząc w ich budowie, podobnie ��ak �ateriał w połączeniu z kształte� ufor�owany� przez krawca tworzy ubranie. W związku z ty�
ilość ��est poznawalna za po�ocą z�ysłów i istnie��e obiektywnie, to znaczy niezale�nie od poznania. Ilość odnosi się równie� do �ie��sca, roz�ieszczenia i czasu istnienia oraz przekształcania przed�iotów kra��obrazu.
W związku z ty� ilość �o�e być �ierzona, wa�ona lub liczona oraz wyra�ana liczbą.
Rozró�nia się ilość rozdzielną i ilość ciągłą. Przykłada�i ilości rozdzielne�� są liczba i �owa, gdy� w ich przypadku
nie �a wspólne�� granicy. W przypadku przed�iotów kra��obrazu �a�y do czynienia z ilością ciągłą, gdy� �o�na tuta�� wskazać granicę w przestrzeni, na które�� części danego przed�iotu się łączą. Z rozwa�ań tych wynika, i� ilość ��est ty�, co charakteryzu��e się podzielnością. Niepodzielność charakteryzu��e ��akość przed�iotów krajobrazu.
�akość przedmiotów krajobraz�
Jakość ��est kategorią przeciwstawną ilości. Odnosi się ona do for�y przed�iotów kra��obrazu ukształtowane��
z �aterii, ale dotyczy tak�e rodza��u �ateriału (�aterii), czy pewnego rodza��u sprawności. For�ą nazywa się ukształtowanie przed�iotów naturalnych kra��obrazu. Ukształtowanie przed�iotów kulturowych kra��obrazu określa się nazwą kształtu (figury). Jakość to treść przed�iotów kra��obrazu włącznie z przysługu��ący�i i�
określenia�i ilościowy�i.
�o�na wyró�nić ��akości stałe oraz z�ienne. Jakości stałe, czyli predyspozyc��e, są trudne do z�iany, gdy�
pozosta��ą związane z ró�nicą gatunkową przed�iotów. �otyczą one zró�nicowania przed�iotów w ich istocie, a więc odnoszą się bezpośrednio do sa�e�� natury przed�iotów, w ty� do ich czynności (zdolności). Jakością
��est więc to, co w przed�iocie kra��obrazu ��est ró�nicą, co odró�nia ��eden przed�iot od drugiego, na przykład zwierzę dwuno�ne od czworono�nego albo śledzia od słonia.
Jakości z�ienne określa�y ��ako stany, gdy� �ogą przechodzić w swo��e przeciwieństwa (na przykład zdrowy – chory, ciepły – zi�ny, cię�ki – lekki (Łagodzki, Pyszczek 2000, 178). Od�ianą ��akości z�iennych ��est ��akość określana ��ako zaleta i wada, czy przeciwstawienie dobra i zła. Jakości z�ienne określane są ��ako właściwości ze względu na które rozró�nia się z�iany i co do których z�ienia się przed�iot.
Jakość ��est ty�, co poza ilością, przysługu��e przed�ioto� kra��obrazu. Jakość ��est rozu�iana na��częście�� w kategoriach wartości estetycznych, gdy ty�czase� na to po��ęcie składa się w przypadku kra��obrazu całokształt
��ego cech oddziaływu��ących wza��e�nie na siebie. Cechy kra��obrazu �a��ą na��częście�� charakter ��akościowy.
Prowadzenie badań ��akości kra��obrazu zale�y od ścisłego określenia celu badań. Ocena ��akości przed�iotów kra��obrazu sta��e się równie� bardzie�� precyzy��na przy ograniczeniu rozwa�ań do wybranych for� działalności człowieka. Stopień subiektywiz�u ocen �o�na ograniczyć przy zastosowaniu �etod bardzie�� for�alnych,
��ednak�e zawsze nale�y wyraźnie i ściśle sfor�ułować zasady postępowania. �zięki te�u �o�na ocenić stopień subiektywiz�u procesu badawczego (Richling 1995, 5-7).
Podsumowanie i wnioski
Potrzeby praktycznego zastosowania badań nad kra��obraze� wy�usza��ą szybki rozwó�� nauk o Zie�i. W początkowy� etapie ewoluc��i tych nauk następował on głównie poprzez opracowywanie �etod pozwala��ących na uzyskiwanie wyników coraz dokładnie�� przedstawia��ących zró�nicowanie kra��obrazu naturalnego i kulturowego.
Od pewnego czasu po��awiła się potrzeba sporządzania opracowań syntetycznych. Podsu�owywałyby one
��ednocześnie wyniki badań dotychczasowych oraz pozwoliłyby wytyczyć kierunki nowych dociekań, obserwac��i i doświadczeń. �e�u właśnie słu�yć �a ninie��sze opracowanie. Proponu��e się w ni� uznać kra��obraz za układ powiązanych ze sobą ko�ponentów przyrody oraz wytworów działalności ludzi, przy czy� ��e�� ślady noszą obecnie kra��obrazy całe�� kuli zie�skie��. Z tego względu próby klasyfikowania kra��obrazów powinny uwzględniać fakt, i� kra��obraz �a właściciela, który� ��est człowiek. Właściciel �o�e go kształtować ��ako swo��ą własność. �a
�o�liwość i chce, czase� nawet �usi, decydować o roz�ieszczeniu przed�iotów kra��obrazu w przestrzeni, a więc wpływać na relac��e �iędzy przed�iota�i i ich konfigurac��a�i (geoko�pleksa�i, ��ednostka�i przestrzenno- kra��obrazowy�i czy wnętrza�i kra��obrazowy�i). Nada��e to kra��obrazo� charakterystyczne cechy, kształtu��ąc ich to�sa�ość. Właściwość ta ��est podstawą odczuć, których doświadcza��ą ludzie podczas kontaktu z dany�
kra��obraze�. Odczucia te �ogą skłaniać ich do działań wyra�a��ących się w próbach naprawiania lub kreowania otacza��ącego kra��obrazu, co stwarza następne kryteriu� klasyfikac��i, ��aki� ��est stopień przekształceń.
Przekształcanie kra��obrazu dokonu��e się w ��aki�ś �ie��scu, oraz w określony� czasie, i są to kole��ne dwa kryteria klasyfikac��i kra��obrazów.
Przed�ioty kra��obrazu �o�na równie� �ierzyć, wa�yć i liczyć, co wskazu��e na �o�liwość stosowania kryteriu�
ilości. Na��bardzie�� ogólna, całościowa percepc��a przed�iotów kra��obrazów pozwala wyró�nić ��eszcze inne kryteriu� ich klasyfikac��i, ��aki� ��est ��akość przed�iotów kra��obrazu.
Istnie��e nieograniczona liczba ró�niących się od siebie rodza��ów, gatunków i od�ian kra��obrazów naturalnych.
Wykonane w oparciu o ró�ne kryteria ich klasyfikac��e uświada�ia��ą na� w sposób niewątpliwy, i� kra��obrazy naturalne cechu��ą się ��ednością. Po�i�o tego, �e kra��obrazy naturalne są układe� ko�ponentów przyrody, który�i rządzą odrębne prawa, to równocześnie ka�dy z nich ��est uzale�niony od pozostałych, podlega ich oddziaływanio� i sa� z kolei wywiera na nie swó�� wpływ. Żaden z ko�ponentów przyrody nie istnie��e w izolac��i względe� innych (Richling 1992). �aka właśnie ��edność ��est zasadniczą, podstawową i do�inu��ącą cechą kra��obrazów naturalnych.
Sytuac��a się ko�pliku��e, gdy w kra��obrazie naturalny� po��awia��ą się wytwory działalności człowieka kształtu��ąc kra��obraz kulturowy. Badania kra��obrazów kulturowych pozwala��ą na stwierdzenie, i� w zale�ności od osiąganych wartości przez analizowane kryteria klasyfikac��i, a dotyczy to szczególnie ilości oraz ��akości, kra��obraz kulturowy
�o�e, ale nie �usi charakteryzować się ��ednością.
Obserwac��e te zwraca��ą uwagę na słu�ebną w stosunku do kra��obrazu i społeczeństwa funkc��ę nauki. Nauki podstawowe powinny przedstawiać rezultaty badań kra��obrazów kulturowych w sposób u�o�liwia��ący ich praktyczne zastosowanie przynoszące wy�ierne korzyści społeczeństwu (Richling 2007). Efekte� zwrotny�
tego procesu będzie z kolei dopływ od społeczeństwa do naukowców inspirac��i intelektualnych, ale tak�e politycznych, finansowych oraz technicznych, do pode���owania nowych te�atów. Badania kra��obrazów kulturowych, for�ułowanie ich wyników oraz prezentowanie tych�e w postaci ró�nego rodza��u klasyfikac��i, przy wykorzystaniu przedstawionych w ninie��szy� opracowaniu kryteriów, pozwala kra��obrazy kulturowe pogrupować, a ty� sa�y� lepie�� poznać to�sa�ość kuli zie�skie��, czyli przestrzeni �yciowe�� człowieka, na które�� kształt, od tysięcy lat wywiera on coraz bardzie�� znaczący wpływ.
Literatura
�ubisz S. (red.), 2004. Uniwersalny słownik ��ęzyka polskiego. �o� II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
1355.
Łagodzki W., Pyszczek G., 2000. Filozofia. Leksykon. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 363.
�alinowska E., Lewandowski W., Harasi�iuk �., (red.), 2004. Geoekologia i ochrona kra��obrazu. Leksykon.
Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa. 128.
Ostaszewska �., 2002. Geografia kra��obrazu. Wybrane zagadnienia �etodologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 277.
Podsiad �., 2001. Słownik ter�inów i po��ęć filozoficznych. Instytut Wydawniczy P�X, Warszawa, VIII+976+79.
Richling �., 1992. �o�pleksowa geografia fizyczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 375.
Richling �., 1995. �o�liwości po�iaru ��akości kra��obrazu. (w:) Richling �., �alinowska E., Lechnio J., (red.).
Jakość kra��obrazu. Jakość �ycia. Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, P�E�, Warszawa. 145.
Richling �., 2006. Poło�enie fizycznogeograficzne. (w:) Richling �., Ostaszewska �. (red.). Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 345.
Richling �. 2007. Podstawowe zało�enia badań fizycznogeograficznych. (w:) Richling �. (red.). Geograficzne badania środowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 323.
Richling �., Solon J., 1998. Ekologia kra��obrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 319.
Stępień �. B., 2001. Wstęp do filozofii. Prace Wydziału Filozoficznego �UL, 88, �owarzystwo Naukowe �UL.
Wyd. czwarte rozszerzone. Lublin. 507.
