Witaj na II etapie konkursu z biologii. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.

KONKURS Z BIOLOGII

DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

ETAP REJONOWY

Drogi Uczniu! GRATULACJE!

Witaj na II etapie konkursu z biologii. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.

 Arkusz liczy 15 stron i zawiera 24 zadania.



Przed rozpoczęciem pracy sprawdź, czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej.



Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.



Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem.



Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.



W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi.



Nie używaj korektora i długopisu zmazywalnego. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź.



Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym.

 Brudnopis nie będzie oceniany.

Pracuj samodzielnie.

Powodzenia!

Czas pracy:

90 minut

Liczba punktów możliwych do uzyskania:

75

……… -

-

dzień miesiąc rok

pieczątka WKK DATA URODZENIA UCZNIA

Strona 2 z 15

Zadanie 1. (0 - 2 pkt.)

A. Pacjent zgłosił się do lekarza, gdyż miał niepokojące objawy: krwawienie z dziąseł i trudno gojącą się ranę na stopie. Lekarz zdiagnozował te objawy jako awitaminozę. Pacjent brakowało w organizmie jednej z witamin rozpuszczalnej w wodzie. Przyczyną braku lub bardzo niskiej ilości witamin jest najczęściej nieprawidłowa, źle zbilansowana dieta.

Jakiej witaminy brakowało w diecie tego pacjenta?

w diecie pacjenta brakowało witaminy __________________

B. Witamina K wpływa na prawidłowe krzepnięcie krwi. Człowiek pokrywa swoje zapotrzebowanie na tę witaminę z dwóch źródeł. Prawie połowa dziennego zapotrzebowania jest uzyskiwana przez spożywanie produktów bogatych w witaminę K, czyli przede wszystkim zielone warzywa.

Jakie jest drugie źródło tej witaminy dla organizmu człowieka?

_______________________________________________________________________________

Zadanie 2. (0 - 4 pkt.)

I Organizm, który już raz zetknął się z określonym antygenem, wykazuje przeciw temu czynnikowi gotowość obronną. Jest to tzw. odporność naturalna czynna, będąca wynikiem odpowiedzi immunologicznej komórek krwi na działanie określonego antygenu.

W jaki sposób organizm może uzyskać odporność sztuczną czynną?

_______________________________________________________________________________

II W reakcjach obronnych organizmu biorą udział leukocyty, czyli białe krwinki, które są bardzo zróżnicowane, zarówno pod względem swojej budowy, jak i pełnionych w organizmie funkcji.

Podanym rodzajom białych krwinek przyporządkuj funkcje, jakie odgrywają w mechanizmach odpornościowych.

1. limfocyty T 2. limfocyty B 3. makrofagi

A. rozpoznawanie obcych antygenów, pobudzanie innych krwinek, niszczenie komórek nowotworowych

B. pochłanianie i trawienie drobnoustrojów

C. wytwarzanie przeciwciał neutralizujących określone antygeny

1 ___________ 2 ___________ 3 ___________

Strona 3 z 15

Zadanie 3. (0 - 3 pkt.)

A. Krew dopływa do nerki tętnicą nerkową, a odprowadzana jest żyłą nerkową.

Biorąc pod uwagę procesy zachodzące w nerkach zdrowego człowieka, porównaj skład krwi pod względem ilości mocznika i białek w wymienionych naczyniach.

ilość mocznika - __________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

ilość białek - ______________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

B. Jednym z etapów powstawania moczu jest sekrecja. Napisz na czym polega ten proces?

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Zadanie 4. (0 - 2 pkt.)

Żółć produkowana jest w wątrobie, a pęcherzyk żółciowy służy do jej magazynowania. W niektórych schorzeniach pęcherzyk żółciowy jest operacyjnie usuwany.

Określ, jaką zmianę w diecie powinny wprowadzić osoby po usunięciu pęcherzyka żółciowego.

Uzasadnij swoją odpowiedź (uwzględnij rolę żółci).

zmiana w diecie ____________________________________________________________________

uzasadnienie _______________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Strona 4 z 15

Zadanie 5. (0 - 4 pkt.)

Skrobia, celuloza, glikogen i chityna to przykłady związków zaliczanych do wielocukrów.

A. Określ, które z nich są rozkładane w organizmie człowieka oraz podaj jaki jest ostateczny produkt ich rozkładu.

wielocukry rozkładane w organizmie człowieka - _________________________________________

ostateczny produkt - ____________________________

B. W której części układu pokarmowego człowieka rozpoczyna się trawienie węglowodanów?

Zapisz nazwę enzymu tam działającego i podaj narząd produkujący ten enzym.

część układu pokarmowego _____________________________

nazwa enzymu ____________________________________

narząd produkujący enzym _________________________________

Zadanie 6. (0 - 3 pkt.)

Całkowita zawartość wapnia w organizmie człowieka wynosi 1,4 - 1,6% masy ciała, z czego 99%

stanowi wapń w postaci związanej w kościach. Na schemacie przedstawiono porównanie wskaźników masy kości (całkowity wapń w organizmie) u kobiet (♀) i mężczyzn (♂) w różnym wieku.

Cyframi oznaczono główne fazy w życiu człowieka:

I – wzrostu

II – przekwitania (menopauzy) u kobiet III – starzenia

A. Na podstawie schematu określ zmiany masy kości u kobiet w okresie menopauzy i po tym okresie, w stosunku do mężczyzn w tym samym wieku.

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

B. Podaj przyczynę zmian w kościach kobiet w okresie menopauzy oraz nazwę choroby, którą, na skutek tych zmian, zagrożone są bardziej kobiety niż mężczyźni.

przyczyna zmian w kościach kobiet ___________________________________________________

_______________________________________________________________________________

nazwa choroby _________________________________

Strona 5 z 15

Zadanie 7. (0 - 4 pkt.)

Tchawica - jeden z narządów układu oddechowego stanowi przedłużenie krtani i zapewnia dopływ powietrza do płuc. Podobnie jak inne drogi oddechowe, tchawica wyścielona jest błoną śluzową z nabłonkiem jednowarstwowym wielorzędowym, co przedstawia poniższy schemat.

A. Korzystając ze schematu, wykaż związek budowy tkanki nabłonkowej tchawicy z funkcją, jaką pełni w układzie oddechowym człowieka.

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

B. Napisz, jaki rodzaj tkanki nabłonkowej występuje w podanych niżej elementach

(wpisz nazwy nabłonków, biorąc pod uwagę ilość warstw komórek nabłonka oraz ich kształt):

naczynia krwionośne ____________________________________________________

kanaliki nerkowe _______________________________________________________

zewnętrzna warstwa skóry ________________________________________________

Zadanie 8. (0 - 2 pkt.)

Akomodacja to inaczej nastawność oka. Pod tym pojęciem kryje się umiejętność ostrego widzenia przedmiotów, które znajdują się zarówno blisko, jak i daleko. Akomodacja jest bezpośrednio związana ze zmianą kształtu soczewki. Wszelkie zaburzenia akomodacji wpływają na nasze życie i pracę.

A. Wskaż schemat, który przedstawia oko podczas oglądania przedmiotów z bliska.

__________________________

B. A na czym polega adaptacja oka? Jaki element oka bierze udział w tym zjawisku?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Strona 6 z 15

Zadanie 9. (0 – 1 pkt.)

Astygmatyzm to wada wzroku cechująca się zaburzoną symetrią oka. Jeżeli oko ma większą szerokość niż wysokość, to soczewka i rogówka zamiast skupiać światło w okrągłym obszarze siatkówki, będzie tworzyć obraz rozmazany w jednym z kierunków. Osoba z astygmatyzmem będzie widziała obraz nieostro w pewnych obszarach pola widzenia.

Wskaż odpowiedni sposób korygowania opisanej wady, wybierając spośród podanych.

A. Należy stosować okulary ze szkłami wypukłymi.

B. Należy stosować okulary ze szkłami cylindrycznymi.

C. Należy stosować okulary ze szkłami wklęsłymi.

D. Takiej wady nie można skorygować.

Zadanie 10. (0 - 6 pkt.)

I Poniżej zapisano nazwy elementów budujących serce oraz nazwy naczyń układu krwionośnego człowieka.

Twoim zadaniem jest dopasować do każdego elementu a – g, funkcję, jaką odgrywa w krążeniu krwi (1 - 7).

A. pień płucny

B. przedsionek prawy C. żyła główna dolna D. zastawka dwudzielna E. komora lewa

F. przedsionek lewy G. zastawka trójdzielna

1. tłoczy krew do lewej komory serca

2. rozgałęzia się do na dwie tętnice, z których każda transportuje krew odtlenowaną do płuc 3. blokuje powrót krwi z prawej komory do prawego przedsionka

4. tłoczy krew do prawej komory serca

5. transportuje krew napływającą z dolnej części ciała do prawego przedsionka 6. zapobiega cofaniu się krwi z lewej komory do lewego przedsionka

7. tłoczy krew do aorty

A ____ B ____ C ____ D ____ E ____ F ____ G ____

II Podaj pełną nazwę tkanki mięśniowej budującej ściany serca.

__________________________________________________________________________________

III Na powierzchni serca widać wyraźnie zaznaczone tętnice, które nazywamy naczyniami wieńcowymi. Napisz, jaką rolę odgrywają te naczynia.

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Strona 7 z 15

Zadanie 11. (0 - 4 pkt.)

Kręgosłup człowieka zbudowany jest z 33 - 34 kręgów. Kręgi poszczególnych odcinków różnią się od siebie szczegółami budowy, które wynikają z położenia w kręgosłupie i przystosowania do pełnionych funkcji.

A. Przyporządkuj każdy z przedstawionych na rysunkach kręgów (1 - 6) do odcinka kręgosłupa, w którym dany kręg występuje. Posłuż się oznaczeniami cyfrowymi.

B. W kręgach piersiowych widoczne są tzw. dołki żebrowe. Podaj jaka jest ich rola.

__________________________________________________________________________________________

Zadanie 12. (0 - 3 pkt.)

Na zajęciach wychowania fizycznego uczniowie przeprowadzili eksperyment. Wybrano 10 chłopców, którym zmierzono ciśnienie krwi i tętno. Wyniki zapisano w tabeli. Następnie podzielono osoby biorące udział w badaniu na dwie grupy po 5 osób. Chłopcy z pierwszej grupy wykonywali przysiady w równym tempie przez 3 minuty, chłopcy z drugiej grupy siedzieli w tym czasie na ławce. Ponownie zmierzono wszystkim uczniom ciśnienie krwi i tętno. Wyniki zapisano w tabeli.

A. Sformułuj problem badawczy, którym zajęli się chłopcy na lekcji wychowania fizycznego.

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

B. Ustal próbę kontrolną i próbę badawczą w tym doświadczeniu.

próba kontrolna: __________________________________________________________________

próba badawcza: __________________________________________________________________

C. Określ, jakich wyników możemy spodziewać się po przeprowadzonym eksperymencie.

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Strona 8 z 15

Zadanie 13. (0 - 3 pkt.)

Autonomiczny układ nerwowy reguluje pracę narządów wewnętrznych. Wyróżnia się w nim dwie części: współczulną i przywspółczulną, które działają przeciwstawnie. Oba te układy przekazują impulsy do tych samych narządów, ale za pośrednictwem innych par nerwów.

I Spośród wymienionych przykładów działań układu autonomicznego wybierz i podkreśl te, które są reakcjami na sytuacje stresowe części współczulnej tego układu.

A. zwęża oskrzela B. rozszerza źrenicę

C. zwiększa częstość skurczów serca D. pobudza wydzielanie soku żołądkowego E. pobudza rozkład glikogenu w wątrobie F. zwiększa perystaltykę jelit

G. powoduje skurcz ścian pęcherza moczowego

II Uzupełnij tekst. W pustych miejscach wpisz nazwy hormonów oraz nazwę gruczołu dokrewnego.

W sytuacji stresowej zwiększa się wydzielanie niektórych hormonów. Pod wpływem

_______________________________ wzrasta aktywność naszego organizmu w początkowej fazie stresu. ______________________ zwany jest hormonem stresu, gdyż uwalniany jest wtedy, gdy stres utrzymuje się przez dłuższy czas. Oba hormony produkowane są przez gruczoł dokrewny - ______________________________.

Zadanie 14. (0 - 2 pkt.)

Kontaktujące się ze sobą komórki nerwowe tworzą w całym ciele szlaki, którymi przepływają informacje w postaci impulsów nerwowych. Zapoznaj się z rysunkiem, a następnie wykonaj polecenia.

I Zaznacz punkt, w którym prawidłowo podany jest kierunek przepływu impulsu nerwowego przez neuron.

A. ciało komórki → dendryty → zakończenia aksonu B. zakończenia aksonu → ciało komórki → dendryty C. dendryty → zakończenia aksonu → ciało komórki D. dendryty → ciało komórki → zakończenia neuronu

II Rysunek nie jest w całości opisany. Brakuje podpisu w miejscu litery X. Co tutaj należy wpisać?

X - ___________________________________

Strona 9 z 15

Zadanie 15. (0 - 6 pkt.)

Słowo hormon pochodzi od greckiego słowa hormao, co w wolnym tłumaczeniu znaczy poruszać się, pobudzać. Ich potężna aktywacja potrafi wywołać w organizmie lawinę reakcji, tym bardziej ich niedobór.

A. Oto kilka informacji na temat hormonów. Czy są prawdziwe? Postaw znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli.

lp. informacja prawda fałsz

1.

Działanie hormonów jest swoiste, to znaczy, że hormony trafiają z krwi do tych komórek, które na powierzchni mają odpowiednie receptory.

2.

3.

Hormony działają w organizmie w bardzo małej ilości, nawet najmniejsza zmiana stężenia może mieć ogromny wpływ na funkcjonowanie organizmu.

4.

Przysadka mózgowa pełni rolę nadrzędną, gdyż produkuje hormony tropowe, wpływające na wydzielanie hormonów przez wszystkie inne gruczoły dokrewne.

5.

Niski poziom tyroksyny produkowanej przez tarczycę, hamuje produkcję hormonu tyreotropowego (TSH) – działa tu zasada sprzężenia zwrotnego ujemnego.

B. Niektóre czynności życiowe regulowane są przez dwa hormony, które działają antagonistycznie.

Jeden z nich wywołuje przeciwną reakcję niż drugi hormon.

Po przeanalizowaniu schematu, na strzałkach wpisz nazwy dwóch hormonów, tak, aby po uzupełnieniu schemat przedstawiał prawidłową regulację poziomu glukozy we krwi.

Strona 10 z 15

Zadanie 16. (0 - 6 pkt.)

A. Białka są głównym materiałem budulcowym organizmu, stanowią około 20% masy ciała człowieka, w tym głównie układu mięśniowego. Białka pełnią również wiele innych ważnych funkcji, zapewniając prawidłowy stan i funkcjonowanie organizmu.

Połącz w pary przykład białka z pełnioną przez nie funkcją.

kolagen sygnałowa

miozyna enzymatyczna

pepsyna receptorowa

rodopsyna budulcowa

hemoglobina motoryczna

parathormon transportowa

B. Białka w organizmie podlegają nieustannemu procesowi tworzenia i rozpadu. Białka przyjmowane z pożywieniem muszą zostać rozłożone do aminokwasów, z których są zbudowane. Proces ten odbywa się podczas trawienia w przewodzie pokarmowym. Uwolnione aminokwasy są źródłem nowych białek powstających w organizmie. Białka można podzielić na wiele sposobów. Jednym z nich jest podział na białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe.

Wyjaśnij, jaka jest różnica między tymi dwoma rodzajami białek.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

C. Podaj 5 przykładów produktów żywnościowych, które są źródłem białka pełnowartościo- wego.

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Strona 11 z 15

Zadanie 17. (0 - 2 pkt.)

Mózgowie to część ośrodkowego układu nerwowego u kręgowców (w tym u człowieka) znajdująca się w czaszce. Na rysunku strzałką zaznaczono jedną ze struktur wchodzących w skład mózgowia człowieka.

Z podanych informacji wybierz i zaznacz trzy, które prawidłowo opisują rolę tej części mózgowia.

A. odgrywa istotna rolę w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała B. stanowi strukturę odpowiedzialną za sprawność intelektualną

C. odpowiada za wyobraźnię, zdolności artystyczne oraz orientację przestrzenną D. jest odpowiedzialny za koordynację, płynność i precyzję ruchów

E. odpowiada za utrzymanie stałego napięcia mięśniowego

F. w nim znajdują się ośrodki nerwowe odpowiadające za czynności odruchowe, takie jak kaszel, kichanie, połykanie, ssanie , żucie

G. odpowiada za mowę, analizę informacji oraz logiczne myślenie

Zadanie 18. (0 - 1 pkt.)

Podane etapy rozwoju zarodka i płodu zostały przedstawione w przypadkowej kolejności.

Po zapłodnieniu następuje:

a) podział zygoty i przesuwanie się powstającego zarodka jajowodem w kierunku macicy b) intensywny wzrost płodu

c) zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy

d) różnicowanie się komórek, powstawanie zawiązków tkanek i narządów e) rozwój większości narządów wewnętrznych, początek rozwoju płodowego f) stopniowe wydłużanie się zarodka, rozwój głowy i kończyn

g) gotowość płodu do opuszczenia organizmu matki

W którym punkcie (A - D) prawidłowo przedstawiono kolejność etapów rozwoju zarodka i płodu? Zaznacz ten punkt.

A. a, c, d, f, e, b, g B. a, c, f, d, e, b, g C. a, c, d, f, b, e, g D. a, b, c, f, d, e, g

Strona 12 z 15

Zadanie 19. (0 - 1 pkt.)

Owodnia, omocznia, kosmówka, pęcherzyk żółtkowy to błony otaczające zarodek i tworzące dla jego rozwoju właściwe środowisko. Wytwarzane są przez grupę kręgowców zwanych owodniowcami.

W którym zestawie zapisano gatunki zwierząt, z których wszystkie w rozwoju zarodkowym wykształcają błony płodowe? Zaznacz poprawną odpowiedź.

A. salamandra plamista, kumak górski, żółw błotny, łabędź niemy

B. bóbr europejski, jaskółka oknówka, zaskroniec zwyczajny, padalec zwyczajny C. mysz zaroślowa, żaba trawna, ropucha zielona, pustułka zwyczajna

D. nocek duży, słowik rdzawy, traszka zwyczajna, gniewosz plamisty

Zadanie 20. (0 - 3 pkt.)

Zmiany w budowie organów roślinnych pozwalają przystosować się do różnych środowisk życia i przetrwać niekorzystne warunki. Na rysunkach przedstawiono modyfikacje jednego z organów roślinnych – liścia.

A. Pod każdym rysunkiem wpisz nazwy przekształconych liści.

1 ________________ 2 ________________ 3 _________________

B. Podaj funkcję, jaką pełni zmodyfikowany liść na rysunku 2.

funkcja _________________________________________________________________________

C. Czy rola liścia, którą zapisałaś (-eś) w poleceniu B jest powiązana ze środowiskiem, w którym żyje ta roślina? Swoją odpowiedź uzasadnij.

uzasadnienie _____________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Strona 13 z 15

Zadanie 21. (0 - 1 pkt.)

Wskaż poprawne dokończenie zdania spośród A –D.

U roślin nasiennych uniezależnienie procesu rozmnażania płciowego od wody jest związane z wytworzeniem:

A. zalążka B. kwiatostanu C. łagiewki pyłkowej D. owocolistka

Zadanie 22. (0 - 6 pkt.)

Mięczaki to typ bezkręgowców, który jest bardzo zróżnicowany. Prawie żadna z cech nie jest wspólna dla wszystkich podrzędnych jednostek systematycznych.

A. Cechy (a - h) przyporządkuj do odpowiednich grup mięczaków. Posłuż się oznaczeniami literowymi.

ŚLIMAKI MAŁŻE GŁOWONOGI

a) ciało okryte dwuczęściową muszlą b) noga z grubą warstwą śluzu

c) części ciała to: noga i worek trzewiowy d) noga przekształcona w ramiona

e) oczy umieszczone na końcach dłuższych czułków f) wszystkie gatunki to drapieżniki

g) muszla w postaci płytki ukrytej wewnątrz ciała h) obecność syfonu wpustowego i wypustowego

B. Na zdjęciu przedstawiono jednego z przedstawicieli mięczaków.

Podaj nazwę gatunku mięczaka przedstawionego na zdjęciu.

nazwa gatunkowa (może być nazwa rodzajowa) - _________________________________________

Przedstawicielem której grupy mięczaków: ślimaków, małży czy głowonogów jest ten organizm?

zwierzę jest przedstawicielem _______________________________________________________

Podaj jedną widoczną na zdjęciu cechę, która umożliwiła Ci zaklasyfikowanie tego organizmu do jednej z grup mięczaków.

cecha __________________________________________________________________________

Strona 14 z 15

Zadanie 23. (0 - 3 pkt.)

Przystosowaniem ryb do życia w wodzie jest obecność płetw służących do poruszania się w tym środowisku. Na schemacie przedstawiono budowę zewnętrzną ryby.

A. Opisz rysunek, wpisując w wyznaczonych miejscach właściwe nazwy płetw.

B. Która płetwa ma za zadanie zmniejszenie zawirowań wody?

_______________________________________________________________________________

C. Podaj, jaką rolę w życiu ryby spełnia organ zaznaczony na schemacie literą Y.

_______________________________________________________________________________

Zadanie 24. (0 - 3 pkt.)

Uczniowie chcieli się dowiedzieć, czy mały kurczak rozwijający się w jajku może oddychać.

Przecież na zewnątrz występuje gruba skorupka wapienna! W rozwiązaniu problemu pomógł im nauczyciel biologii. Na początku uczniowie za pomocą lupy mieli obserwować skorupkę jaja kurzego. Kiedy upewnili się, że skorupka nie jest uszkodzona, włożyli jajko do słoika i zalali go gorącą wodą. Przez ścianki słoika obserwowali jajko przez kilka minut. Uczniowie zauważyli, że na powierzchni jajka pojawiły się pęcherzyki powietrza.

Wypisz dwa elementy budujące kurze jajko, które umożliwiają wymianę gazową między otoczeniem a rozwijającym się zarodkiem. Uzasadnij, dlaczego wybrałaś (-eś) te części jaja ptaka.

1.______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

2. _____________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Strona 15 z 15

BRUDNOPIS