Grott-Nowomiejska Zofia

1

V - j - . - r •-<

r - - -

•*<- /T<ś2.'I> i-Ssf.ł ' J *- --

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

p 2&!VKV.. ... ...

ry\<L ... X?, majMc

!. Materiały dokumentacyjne

l/ ł—r-rrlacja właściwa /

l/i! - dokumenty (s e n su str icto ) dot. osoby relatora 1/3 - inne malęriały dokumentacyjne dot. osoby relatora

• t

li. Materiały uzupełnieniające relację —

U l. I n n o ^materiały (z e b r a n e p r z e z „ r e la to r a ” ):

, >11/1— dot. rodziny relatora

ill/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. — iil/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1945) lil/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. —

III/5 - inne... ~

SV. Korespondencja

V. Wypisy ze źródeł [tz w .: „ n a z w is k o w e k a rty in fo r m a c y jn e ”]

«

VI Fotografie

.

■

. ■ ■

2

3

R e l a c j a o n i e ż y j ą c y m c z ł o n k u k o n s p i r a c j i Zofii G r o t t - N o w o m i e j s k i e j ps. " H a l i n a "

Z o f i a G r o t t - N o w o m i e j s k a c ó r k a M a r i a n a i M ar ii z d o m u K a r n k o w s k a u r o d z o n a 10 s t y c z n i a 1907 r w Krak o w i e .

U k o ń c z y ł a G i m n a z j u m u S S . S a c r e - C o e u r we L w o w i e w 1925r.

P r zed 1 93 9 r u k o ń c z y ł a k u r s y s a n i t a r n e i inne.

M i e s z k a ł a od w r z e ś n i a 1 9 3 9r w W a r s z a w i e p r z y u l .K r e d y t o w e j 9

wraz z s i o s t r ą H e l e n k ą u swojej ciot ki C z e r w i a k o w s k i e j .P r a c o w a ł a jako k e l n e r k a w "Złotej K a c z c e " w r a z z k i l k o m a k o l e ż a n k a m i .

W W a r s z a w i e p r z y u l .K r e d y t o w e j w mi es z k a n i u , c a ł a r o d z i n a b y ł a

z a a n g a ż o w a n a w p r a c y k o n s p i r a c y j n e j . W m i e s z k a n i u b y ł a c z y n n a radio - - s t a c j a AK, o d b y w a ł y się z e b r a n i a i o d p r a w y ,p r z e c h o w y w a n o b r o ń i inne m a t e r i a ł y .

Brat p c h o r . A d a m G r o t t - N o w o m i e j s k i p s . " R a w i c z " ur. 1 0 e X I I - 1 9 0 8 r w m a j ą t k u Ł a z y p o d W a r s z a w a . U k o ń c z y ł G i m n a z j u m w K r a k o w i e ,s t u d i a w y ż s z e W S H w W a r s z a w i e u l .R a k o w i e c k a 6 . P r a c o w a ł w Iz bie P r z e m y s ł o w o - H a n d l o w e j w W a r s z a w i e . O d 1942 r brał c z y n n y u d z i a ł w k o n s p i r a c j i . Pr ac ow ał w i n f o r m a c j i . M i a ł p r z y d z i a ł do p l u t o n u 1110 D y w i z j o n u

" J e l e ń " . P r z y b y ł n a k o n c e n t r a c j ę do W a r s z a w y . W a l c z y ł w k ró l i k a r n i , na M o k o t o w i e , S a d y b i e i z n ó w n a M o k o t o w i e .Z g i n ą ł 2 6 - I X - 1 9 4 4 r w cza sie m a r s z u k a n a ł a m i z M o k o t o w a do Ś r ó d m i e ś c i a .

S i o s t r a H e l e n a G r o t t - N o w o m i e j s k a p s . N N u r o d z o n a 1 - I V - 1 9 1 0 roku w m a j ą t k u K l u c z k o w i c z e w l u b e l s k i m . U k o ń c z y ł a G i m n a z j u m S S . s a c r e - C o e u r we L w o w i e o k o ł o ro k u 1 9 2 2 . Po g i m n a z j u m u k o ń c z y ł a k u r s y e k o n o m i c z n e w m i e j s c o w o ś c i P y r k i . B y ł a c h o r a n a z a p a l e n i e stawów.

W c z a sie o k u p a c j i p r a c o w a ł a w e l e k t r o w n i n a T a m c e w W a r s z a w i e . W r a m a c h p r a c y A K b y ł a s e k r e t a r k ą m i n i s t r a w D e l e g a t u r z e Rządu.

B i ur o w k t ó r y m p r a c o w a ł a m i e ś c i ł o się n a K r e d y t o w e j 9 . Z g i n ę ł a

w d n i u 5 - V I I I - 1 9 4 4 r w c z a s i e n a l o t u w b r a m i e b u d y n k u p r z y u l . J a s n e j gdzie m i e ś c i ł się sz p it a l p o w s t a ń c z y .

" H al i n a " p r a c o w a ł a w AK od l i s t o p a d a 1 9 3 9 r do s i e r p n i a 1944r.

Z a w a r ł a z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i z W ł a d y s ł a w e m B r u l i ń s k i m ps. "Oskar"

8 - I I - 1 9 4 5 r w R o s o c h a t y m . C a ł y c z a s dalej p r a c o w a ł a r a z e m z m ę ż e m w A K - W i N . W g r u d n i u 1945 r ,gdy m i e s z k a l i n a ul K r a s i c k i e g o w W a r s z a w i e m ą ż został a r e s z t o w a n y ."H al i n a " u n i k n ę ł a a r e s z t o w a n i a gdyż nie b y ł o jej w do m u a p ó ź n i e j ucie k ła.

"H a lin a " p o c z ą t k o w o p r a c o w a ł a w ZWZ b y ł a w r a z z s i o s t r ą H e l e n ą p rz y D e l e g a t u r z e R z ą d u w W a r s z a w i e . U k o ń c z y ł a k u r s d l a s z y f r a n t ó w w W a r s z a w i e w r o k u 1942 i z o s t a ł a s k i e r o w a n a do K o m e n d y O b s z a r u

4

B i a ł o s t o c k i e g o A K . W z w i ą z k u ze zmia n a m i o r g a n i z a c y j n y m i z o s t a ł a p r z e n i e s i o n a w 1943 roku do K o m e n d y O k r ę g u B i a ł o s t o c k i e g o AK.

P e ł n i ł a f u n k c ję s z y f r a n t k i w s p ó ł p r a c u j ą c b e z p o ś r e d n i o z radio - - s t a c j ą n a d a w c z o o d b i o r c z ą . W y m a g a ł o to c z ę s t e j z m i a n y m i e j s c a i z a c h o w a n i a w y j ą t k o w y c h ś r o d k ó w o s t r o ż n o ś c i ,gd yż N i e m c y prowadzili*

n a s ł u c h i m i eli a p a r a t y p o m i a r o w e do w y k r y w a n i a t a j n y c h ' r a d i o s t a - -cji A K . S a m a w s p o m i n a ł a o w y d a r z e n i u ze swo je j p r a c y w AK, k tóre m i a ł o m i e j s c e 15 - 11 1 - 1943r:

" . . . O t r z y m a ł a m p r z e z ł ą c z n i k a p o c z t ę z n a p i s e m " b a r d z o pilne".

Był to długi s z y f r do o d c z y t a n i a .M i e s z k a ł a m w ó w c z a s n a k w a t e r z e gdzie c a ł a r o d z i n a n a l e ż a ł a do k o n s p i r a c j i . D o m był r ó w n o c z e ś n i e p u n k t e m p r z e r z u t o w y m - ł ą c z n o ś c i k o n s p i r a c y j n e j i k o l p o r t a ż u prasy.

Nie m o g ł a m tu w y k o n y w a ć p r a c y ze w z g l ę d u n a r y z y k o z d e k o n s p i r o w a n i a s z y f r u w razie w p a d k i .Z w i e r z y ł a m się z m e g o k ł o p o t u j e d n e m u z ofice- -ró w A K , k t ó r y miał w p o b l i s k i e j wsi k w a t e r ę cicha, g d zie m a ł o kto z a c h o d z i ł . T e n o f i a r o w a ł się z p o m o c ą . P r a c o w a ł a m tam c a ł ą noc do ś w i t u . W ł a ś n i e gdy k o ń c z y ł a m w p a d ł a g o s p o d y n i z w i e ś c i ą , ż e N i e m c y s p l ą d r o w a l i w i e ś i idą w k i e r u n k u n a s z e g o g o s p o d a r s t w a . L a d a c h w i l a m o g ą tu b y ć . O d r u c h o w o c h w y c i ł a m c a ł y ma te r i a ł , u k r y ł a m p o d kożusz^

- k i e m i z o f i c e r e m A K w y m k n ę l i ś m y się b o c z n y m w y j ś c i e m n a drogę.

Po jej lewej s t ro n i e r o z c i ą g a ł a się b a g n i s t a łąka, lecz w tej p o rze roku b y ł a j esz c z e z a m a r z n i ę t a . S w i t był w c ał e j p e ł n i . W i d o c z n o ś ć d o s k o n a ł a . Ł ą k a p o k r y t a b y ł a p u s z y s t y m ś n i e g i e m . U s i ł o w a l i ś m y iść d r o g ą spoko j nie , by nie w z b u d z i ć p o d e j r z e n i a . N a g l e u s ł y s z e l i ś m y z n i e w i e l k i e j o d l e g ł o ś c i za na mi od s t r o n y wsi k r z y k " h a l t !"," h a l t !"

i hu k strzałó w . R z u c i l i ś m y się do u c i e c z k i p r z e z z a m a r z n i ę t ą łąkę w k i e r u n k u w i d o c z n e g o l a s u . N i e m c y z a c z ę L i g ę s t o s t r z e l a ć . K u l e ś w is- - t a ł y n a m n a d g ł o w a m i . B i e g n ą c y p r z y mn ie o f i c e r s ą d z i ł , ż e t r a f i ł a mnie k u l a . P o m ó g ł mi się p o d n i e ś ć .B i e g n ą c z t r u d e m s z e p t a ł a m "Kto się w o p i e k ę " . R ó w n o c z e ś n i e p r z e ł y k a ł a m b i b u ł k ę z o d c z y t a n y m s z y f r e m K r z y k i w y d a w a ł y się c o r a z b l i ż s z e . B i e g ł a m o s t a t k i e m s i ł . I oto n ag l e n a j a s n y m n i e b i e z o b a c z y ł a m c i e m n ą chmurę. Z a c h w i l ę syp ną ł g ę s t y ś n i eg u n i e m o ż l i w i a j ą c w i d o c z n o ś ć n a w e t n a 2-3 k r o k i . Ś w i s t kul nie ustawał, ale my d o p a d l i ś m y do l a s u . T o był n a s z p a r t y z a n c k i las.

Z n a l i ś m y tu k a ż d ą ś c i e ż k ę , a N i e m c y nie m i e l i o c h o t y w c h o d z i ć zbyt d a le ko do l a s u . D l a t e g o b i e g l i ś m y j e s z c z e póki sił i tchu starczyło, aż z m ę c z e n i p a d l i ś m y do rowu p e ł n e g o ś n i e g u . N a g l e w s z y s t k o uc ichło.

N a n i e b i e z n ó w u k a z a ł o się s ł o ń c e . Ś n i e g p r z e s t a ł p a d a ć . A ja leżąc w p u s z y s t y m ś n i e g u s ł a ł a m k o r n ą d z i ę k c z y n n ą m o d l i t w ę do K r ó l o w e j P olsk i za o c a l e n i e s w o i c h żołn i e r z y " .

5

— V -5 Z o s t a ł a a w a n s o w a n a do s t o p n i a p o d p o r u c z n i k a c z a s u woj ny .

B y ł a od zn a c zo n a :

- s r e b r n y m k r z y ż e m z a s ł u g i z m i e c z a m i - k r z y ż e m A K

- m e d a l e m w o j s k a - d w u k r o t n i e i i n n y m i o d z n a c z e n i a m i . Po w o j n i e " H a l i n a " w 1946 roku, w d n i u p r o c e s u m ę ż a u r o d z i ł a syna.

Mą ż s i e d z i a ł w w i ę z i e n i u do 1952 roku. W tym c z a s i e t u ł a ł a się po ro dz i n i e i z n a j o m y c h , p o n i e w a ż nie m i e l i ni c a p r a c y z p o w o d u m ę ż a nie m o g ł a d o s t a ć . P o w y j ś c i u m ę ż a z w i ę z i e n i a z a m i e s z k a l i w ftydgosz-^

-czy, g d zie p o m a g a ł a m ę ż o w i w p r a c y w K l u b i e M ł o d e j I n t e l i g e n c j i , za k t ó r y w 1958 roku m ą ż t raf i ł n a 2 l at a do w i ę z i e n i a . W 1962 ro k u p r z e n i e ś l i się do W a r s z a w y ,g d z i e d a lej p o m a g a ł a m ę ż o w i w p r a c y

" k o n s p i r a c y j n e j " .Z m a r ł a 15- V I - 1986 r o k u . O s t a t n i o t z n . o d 1962 r m i e s z k a ł a w W a r s z a w i e p r z y ul. K r e d y t o w e j 9m3.

6

^ V ^ 2 - Armii Krajowej oraz Wojskowej SłuzDy Polek*

w Toruniu

Relć.cja o n i e ż y j ą c y m c z ł o n k u k o n s p i r a c j i

Wpłynęło

i Grot t - N o w o m i e jskie j ps. " H a l i n a "

l

. d z...

... Zofia...Gro.t.t.T,Nowon ie jska c ó r k a M a r i a n a i Marii z d o m u K a r n k o w s k a Załączniki:urodzoua— 10- s-ty ca n i a 1907 r w K ra k o w i e .

Referent:

U k ończ ył a G i m n a z j u m u S S . S a c r e - C o e u r we L w o wie w 1925r.

k i { ^ N u V ^ _ . . f.

± lĄJą

P r z e d 1 9 3 9 r u k o ń c z y ł a k u r s y s a n i t a r n e i inne. i

M i e s z k a ł a od w r z e ś n i a 1 9 39 r w W a r s z a w i e p r z y u l .K r e d y t o w e j 9

wraz z s i o s t r ą H e l e n k a u swojej c i ot ki C z e r w i a k o w s k i e j .P r a c o w a ł a jako k e l n e r k a w "Złotej K a c z c e " w r a z z k i l k o m a k o l e ż a n k a m i .

W W a r s z a w i e p r z y u l . K r e d y t o w e j w mies z k a n i u , c a ł a r o d z i n a b y ł a z a a n g a ż o w a n a w p r a c y k o n s p i r a c y j n e j . W m i e s z k a n i u b y ł a c z y n n a r a d i o ­ s t a c j a AK, o d b y w a ł y się z e b r a n i a i o d p r a w y ,p r z e c h o w y w a n o b r o ń i inne m a te r i a ł y .

Brat p c h o r . A d a m G r o t t - N o w o m i e j s k i p s ."R awi c z" ur. 1 0 e X I I - 1 9 0 8 r w m a j ą t k u Ł a z y p o d W a r s z a w a . U k o ń c z y ł G i m n a z j u m w K r a k o w i e ,s t u d i a w y ż s z e W S H w W a r s z a w i e u l .R a k o w i e c k a 6 . P r a c o w a ł w I zbie P r z e m y s ł o w o - H a nd lo we j w W a r s z a w i e . O d 1942 r brał c z y n n y u d z i a ł w k o n s p i r a c j i . P ra cow a ł w i n f o r m a c j i . M i a ł p r z y d z i a ł do p l u t o n u 11 1 0 D y w i z j o n u

" J e l e ń " . P r z y b y ł n a k o n c e n t r a c j ę do Wa rs z a w y . W a l c z y ł w kr ó l i k a r n i , na M o k o t o w i e , S a d y b i e i z n ó w n a M o k o t o w i e . Z g i n ą ł 2 6 - I X - 1 9 4 4 r w czas ie m a r s z u k a n a ł a m i z M o k o t o w a do Ś r ó d m i e ś c i a .

S i o s t r a H e l e n a G r o t t - N o w o m i e j s k a p s . N N u r o d z o n a 1 - I V - 1 9 1 0 roku w m a j ą t k u K l u c z k o w i c z e w l u b e l s k i m . U k o ń c z y ł a G i m n a z j u m S S . s a c r e - C o e u r we L w o w i e o k o ł o roku 1 9 2 2 . Po g i m n a z j u m u k o ń c z y ł a k u r s y e k o n o m i c z n e w m i e j s c o w o ś c i P y r k i . B y ł a c h o r a n a z a p a l e n i e stawów.

W cz as i e o k u p a c j i p r a c o w a ł a w e l e k t r o w n i n a T a m c e w W a r s z a w i e . W r a m a ch p r a c y A K b y ł a s e k r e t a r k ą m i n i s t r a w D e l e g a t u r z e Rządu.

B iur o w k t ó r y m p r a c o w a ł a m i e ś c i ł o się n a K r e d y t o w e j 9 . Z g i n ę ł a

w d niu 5 - V I I I - 1 9 4 4 r w c z a s i e n a l o t u w b r a m i e b u d y n k u p r z y u l . J a s n e j gdzie m i e ś c i ł się s z p i t a l p o w s t a ń c z y .

" Ha li n a" p r a c o w a ł a w A K od l i s t o p a d a 1 9 3 9 r do s i e r p n i a 1944r.

Z a w a r ł a z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i z W ł a d y s ł a w e m B r u l i ń s k i m ps. " Oskar"

8 - I I - 1 9 4 5 r w R o s o c h a t y m . C a ł y c z a s dalej p r a c o w a ł a r a z e m z m ę ż e m w A K - W i N . W g r u d n i u 1945 r ,g dy m i e s z k a l i n a ul K r a s i c k i e g o w W a r s z a w i e m ą ż zost ał a r e s z t o w a n y ." Ha li na " u n i k n ę ł a a r e s z t o w a n i a gdyż nie b y ł o jej w d o m u a p ó ź n i e j uciekł a .

"Ha l ina " p o c z ą t k o w o p r a c o w a ł a w ZWZ b y ł a w r a z z s i o s t r a H e l e n ą

przy D e l e g a t u r z e R z ą d u w W a r s z a w i e .U k o ń c z y ł a k u r s d l a s z y f r a n t ó w

w W a r s z a w i e w ro k u 1942 i z o s t a ł a s k i e r o w a n a do K o m e n d y O b s z a r u 7

Białostockiego AK.W związku ze zmianami organizacyjnymi została przeniesiona w 1943 roku do Komendy Okręgu Białostockiego AK.

Pełniła funkcję szyfrantki współpracując bezpośrednio z radio- -stacją nadawczo odbiorczą.Wymagało to częstej zmiany miejsca i zachowania wyjątkowych środków ostrożności,gdyż Niemcy prowadzili*

nasłuch i mieli aparaty pomiarowe do wykrywania tajnych'radiosta- -cji AK.Sama wspominała o wydarzeniu ze swojej pracy w AK, które miało miejsce 15-111- 1943r:

"...Otrzymałam przez łącznika pocztę z napisem "bardzo pilne".

Był to długi szyfr do odczytania.Mieszkałam wówczas na kwaterze gdzie cała rodzina należała do konspiracji. Dom był równocześnie punktem przerzutowym -łączności konspiracyjnej i kolportażu prasy.

Nie mogłam tu wykonywać pracy ze względu na ryzyko zdekonspirowania szyfru w razie wpadki.Zwierzyłam się z mego kłopotu jednemu z ofice- -rów AK,który miał w pobliskiej wsi kwaterę cichą, gdzie mało kto zachodził.Ten ofiarował się z pomocą.Pracowałam tam całą noc do świtu.Właśnie gdy kończyłam wpadła gospodyni z wieścią,że Niemcy splądrowali wieś i idą w kierunku naszego gospodarstwa.Lada chwila mogą tu być.Odruchowo chwyciłam cały materiał, ukryłam pod kożusz*- -kiem i z oficerem AK wymknęliśmy się bocznym wyjściem na drogę.

Po jej lewej stronie rozciągała się bagnista łąka, lecz w tej porze roku była jeszcze zamarznięta.Swit był w całej pełni.Widoczność doskonała.Łąka pokryta była puszystym śniegiem.Usiłowaliśmy iść drogą spokojnie, by nie wzbudzić podejrzenia.Nagle usłyszeliśmy z niewielkiej odległości za nami od strony wsi krzyk "ha l t !","halt!"

i huk strzałów. Rzuciliśmy się do ucieczki przez zamarzniętą łąkę w kierunku widocznego lasu.Niemcy zaczęLi gęsto strzelać.Kule świs*

-tały nam nad głowami.Biegnący przy mnie oficer sądził,że trafiła mnie kula.Pomógł mi się podnieść.Biegnąc z trudem szeptałam "Kto się w opiekę".Równocześnie przełykałam bibułkę z odczytanym szyfrem «

Krzyki wydawały się coraz bliższe.Biegłam ostatkiem sił.I oto nagle na jasnym niebie zobaczyłam ciemną chmurę. Za chwilę sypnął gęsty śnieg uniemożliwiając widoczność nawet na 2-3 kroki.Świst kul nie ustawał, ale my dopadliśmy do lasu.To był nasz partyzancki las.

Znaliśmy tu każdą ścieżkę,a Niemcy nie mieli ochoty wchodzić zbyt daleko do lasu.Dlatego biegliśmy jeszcze póki sił i tchu starczyło, aż zmęczeni padliśmy do rowu pełnego śniegu.Nagle wszystko ucichło.

Na niebie znów ukazało się słońce.Śnieg przestał padać.A ja leżąc w puszystym śniegu słałam korną dziękczynną modlitwę do Królowej Polski za ocalenie swoich żołnierzy".

8

Została awansowana do stopnia podporucznika czasu wojny.

Była odznaczona:

- srebrnym krzyżem zasługi z mieczami - krzyżem AK

- medalem wojska - dwukrotnie i innymi odznaczeniami.

Po wojnie "Halina" w 1946 roku, w dniu procesu męża urodziła syna.

Mąż siedział w więzieniu do 1952 roku. W tym czasie tułała się po rodzinie i znajomych,ponieważ nie mieli nic a pracy z powodu męża nie mogła dostać.Po wyjściu męża z więzienia zamieszkali w Bydgosz-^

-czy, gdzie pomagała mężowi w pracy w Klubie Młodej Inteligencji, za który w 1958 roku mąż trafił na 2 lata do więzienia.W 1962 roku przenieśli się do Warszawy,gdzie dalej pomagała mężowi w pracy

"konspiracyjnej".Zmarła 15- VI- 1986 roku .Ostatnio tzn.od 1962 r mieszkała w Warszawie przy ul. Kredytowej 9m3.

9

10

11

12

13

14

15

16