Ważne : przypominam że uzupełnione zeszyty z kl.
pierwszej zachowujemy do klasy drugiej-będzie kontynuacja [nawet gdy się skończył to ma być do wglądu we wrześniu i powtórzenia]. W nowym roku szkolnym kontynuujemy naukę z książki Geografia 2 .
Kl. I wzb p[ temat i punkty wpisać do zeszytu, uzupełnić o podane materiały dodatkowe i treści z podręcznika str.162-194.
Temat: Środowisko przyrodnicze Polski .Podsumowanie i utrwalenie wiadomości.
I .Położenie i środowisko przyrodnicze obszaru Polski.
Położenie geograficzne danego miejsca na kuli ziemskiej ma wielki wpływ na jego środowisko przyrodnicze. Od szerokości
geograficznej zależy ilość docierającego ciepła słonecznego, a co za tym idzie klimat. Z kolei od klimatu zależy roślinność i świat
zwierzęcy. Organizmy wraz z wodą i skałami znajdującymi się w podłożu decydują o rodzaju tworzących się gleb, a w miejscach dogodnych dla osadnictwa na środowisko przyrodnicze znacząco wpływa człowiek.
Źródło: TUBS (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
1. Położenie Polski w Europie
Polska leży na półkuli północnej i wschodniej w Europie Środkowej, na Niżu Środkowoeuropejskim, pomiędzy Bałtykiem a Karpatami i Sudetami, w dorzeczu Wisły i Odry. Nasz kraj ma obszar zwarty o kształcie zbliżonym do nieregularnego sześcioboku. Rozciągłość
południkowa Polski wynosi 648 km, a równoleżnikowa ok. 690 km. Panuje u nas klimat umiarkowany ciepły przejściowy.
Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym
2. Sąsiedzi Polski
Polska graniczy z siedmioma państwami: z Niemcami na zachodzie, z Republiką Czeską i Słowacją na południu, z Ukrainą i Białorusią na wschodzie, z Litwą na północnym wschodzie oraz z Federacją
Rosyjską (obwodem kaliningradzkim) na północy. Najdłuższą granicę mamy z Republiką Czeską (796 km), a najkrótszą z Litwą (104 km). Na północy jest też granica morska o długości 440 km.
Polska graniczy z siedmioma państwami
3. Podział administracyjny Polski
Od 1999 roku w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział
administracyjny. Dzieli on nasz kraj na 16 województw, 380 powiatów (ziemskich i grodzkich) i 2479 gmin (miejskich, wiejskich
i miejsko-wiejskich). Nazwy województw związane są z regionami historycznymi, krainami geograficznymi lub z dużymi miastami.
Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa.
Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Na mapie każdego
województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta.
4. Geologiczne dzieje Ziemi
Ziemia liczy ok. 4,5 mld lat. Czas ten podzielono na ery – od najstarszej prekambryjskiej, poprzez paleozoiczną i mezozoiczną, do trwającej
obecnie kenozoicznej. Wydarzenia z przeszłości geologicznej odtworzono m.in. dzięki skamieniałościom, czyli szczątkom kopalnych organizmów zachowanych w osadach skorupy ziemskiej.
.
5. Budowa geologiczna Polski
Obszar Polski budują skały magmowe, osadowe i metamorficzne. Na powierzchni najczęściej występują młode skały osadowe, np. piaski, żwiry, gliny na nizinach i pojezierzach czy wapienie na wyżynach. Skały
magmowe (granity, bazalty, porfiry) i metamorficzne (gnejsy, marmury, kwarcyty) są starsze i poza górami zwykle zalegają głęboko pod Ziemią.
Wyjątkami występującymi na powierzchni są fragmenty takich skał zawleczone na nizinne tereny Polski ze Skandynawii przez lądolód.
6. Tworzenie się węgla
Występujące na Górnym Śląsku bogate pokłady węgla kamiennego
powstały w okresie karbonu w erze paleozoicznej. Panował wtedy gorący klimat – rosły m.in. olbrzymie, drzewiaste paprocie, skrzypy i widłaki.
Szczątki tych roślin gromadziły się w wilgotnych zagłębieniach terenu, gdzie przysypane osadami przekształcały się najpierw w torf, a potem w węgiel brunatny i kamienny.
7. Powstawanie gór w Polsce
Karpaty są górami fałdowymi, które powstały na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej podczas orogenezy
alpejskiej. Sudety pierwszy raz wypiętrzyły się w paleozoiku w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej; w mezozoiku najpierw zostały zrównane, a potem ruchy alpejskie utworzyły z nich góry zrębowe. Niskie Góry Świętokrzyskie są najstarsze, ich pierwsze wyniesienie miało miejsce w orogenezie kaledońskiej.
8. Pasowy układ rzeźby terenu
w Polsce
Rzeźba terenu Polski występuje w układzie równoleżnikowych pasów, na przemian niższych i wyższych. Zaczynając od północy, kolejno są to:
niskie niziny nadmorskie – pobrzeża, pofałdowane pojezierza, płaskie Niziny Środkowopolskie, podniesione wyżyny,
obniżone kotliny, średnie i wysokie góry.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
9. Zlodowacenia a rzeźba terenu Polski
Zlodowacenia plejstoceńskie największy wpływ miały na rzeźbę pojezierzy. Przekształcały tamtejsze tereny, tworząc liczne zagłębienia (m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy pradoliny) oraz wzniesienia (np.
moreny czołowe, kemy, ozy, drumliny), ale także równiny (pola sandrowe).
W górach lodowce wyżłobiły głębokie kotły będące dziś jeziorami (np.
Morskie Oko) i szerokie doliny (np. Dolina Chochołowska czy Dolina Kościeliska).
10. Bogactwa mineralne Polski
Trzy najważniejsze bogactwa mineralne Polski to węgiel kamienny na Górnym Śląsku i Lubelszczyźnie, węgiel brunatny w okolicach
Bełchatowa, Konina i Turoszowa oraz rudy miedzi w okręgu
legnicko-głogowskim. Duże znaczenie mają też rudy cynku i ołowiu, sól kamienna, gaz ziemny oraz rozmaite skalne surowce budowlane. Kiedyś spore znaczenie miały złoża siarki rodzimej, ale obecnie ponad 90% siarki uzyskuje się z odsiarczania spalin i paliw kopalnych.
Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców.. Opisano nazwy okręgów przemysłowych:
Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski.
W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.
Występowanie i wydobycie surowców mineralnych w Polsce
11. Klimat Polski – czynniki
Na klimat Polski wpływają takie czynniki, jak położenie w średnich
szerokościach geograficznych (strefa umiarkowana) oraz względnie mała odległość zarówno od oceanu, jak i od zwartego lądu Eurazji. Na ogół zaznacza się u nas przewaga wpływów oceanicznych, co skutkuje
napływem wilgotnych mas powietrza – ciepłych w zimie, chłodnych latem – w stosunku do zalegających.
Główne masy powietrza wpływające na klimat Polski
12. Klimat Polski – cechy
Nasz klimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje się dużą
zmiennością pogody. Jest ostrzejszy na wschodzie oraz w górach (niższe temperatury – w górach cały rok, na wschodzie zimą i tam też większe roczne amplitudy temperatury) i łagodniejszy na zachodzie oraz nad morzem (mniejsze roczne amplitudy temperatury). Największe opady występują w górach i nad morzem, najmniejsze na Nizinach
Środkowopolskich.
13. Wody w Polsce
Niemal cały obszar Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Dwie największe rzeki – Wisła i Odra – mają asymetryczne dorzecza (więcej dopływów prawych) ze względu na nachylenie powierzchni kraju ku północnemu zachodowi. Największe jezioro to Śniardwy, najgłębsze – Hańcza. Podziemne wody mineralne wykorzystywane są głównie do celów leczniczych.
Dorzecza na terenie Polski
14. Morze Bałtyckie
Bałtyk jest małym, płytkim i chłodnym morzem śródlądowym
wewnątrzkontynentalnym o dobrze rozwiniętej linii brzegowej i słabym zasoleniu. Temperatura wody i zasolenie obniżają się im dalej od Cieśnin Duńskich. Na południu i wschodzie do Bałtyku uchodzi wiele rzek
niosących zanieczyszczenia miejskie, przemysłowe i rolnicze (pestycydy, nawozy sztuczne). Transport morski też zatruwa wody morza.
15. Gleby Polski
W Polsce dominują słabe gleby bielicowe i płowe oraz nieco lepsze
brunatne. Zajmują one duże obszary Nizin Środkowopolskich i pojezierzy.
Najlepsze czarnoziemy występują na małych obszarach Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej oraz na Płaskowyżu Głubczyckim. Bardzo dobre
mady pokrywają deltę Wisły na Żuławach. Równie dobre czarne ziemie są na Kujawach oraz koło Wrocławia i Szczecina.
16. Lasy w Polsce
Lasy zajmują ok. 30% powierzchni Polski. Najwięcej ich jest na
pojezierzach i w górach. Najsłabiej zalesione są Niziny Środkowopolskie.
Z lasu pozyskujemy przede wszystkim drewno, a ponadto runo leśne (grzyby, borówki, jagody, zioła). W polskich lasach żyją dzikie zwierzęta, m.in. sarny, jelenie, łosie, daniele, żubry, niedźwiedzie, dziki, wilki, lisy, rysie, bobry, zające.
II .Podsumowanie wiadomości - Zadania
Pamiętam i rozumiem
1. Wymień z pamięci nazwy państw sąsiadujących z Polską.
2. Jakie jednostki podziału administracyjnego ustanowiono w Polsce?
Określ, które jednostki należą do I stopnia, które do II, a które do III stopnia podziału.
3. Wymień 3 główne rodzaje skał i podaj odpowiednie przykłady.
4. Podaj różnice w genezie Karpat i Sudetów.
5. Wymień z pamięci pasy rzeźby terenu Polski w kolejności z południa ku północy.
6. Podaj przykłady kilku polodowcowych form terenu – nizinnych oraz górskich – i opisz, w jaki sposób one powstały.
7. Wymień najważniejsze bogactwa mineralne Polski i wskaż na mapie miejsca ich wydobycia.
8. Wymień główne czynniki kształtujące klimat w Polsce i wyjaśnij
„sposób ich działania”.
9. Dlaczego bryza dzienna wieje od morza, a bryza nocna od lądu?
10. Wymień rodzaje wód podziemnych według głębokości ich występowania.
11. Wskaż na mapie państwa bałtyckie.
12. Podaj przykłady gleb dobrych i słabych. Wyjaśnij, od czego zależy jakość gleby.
13. Opisz położenie geograficzne swojego regionu i swojej miejscowości. Wymień jednostki podziału administracyjnego, w których mieszkasz.
