"<< Dziecko w świecie tradycji >>. Nauczyciele - nauczycielom", Bronisława Dymara, Wiesława Korzeniowska, Franciszek Ziemski, Kraków 2002 : [recenzja]

324

Bronisława Dymara, Wiesława Korzeniowska, Franciszek Ziemski, „ Dziecko w świecie tradycji".

Nauczyciele Nauczycielom, Kraków 2002, Oficyna Wydawnicza „Impuls", 261 stron.

Jest to dwunasty tom serii książek „Nauczyciele - Nauczycielom" pod redakcją Bronisławy Dymary wydawanej od 1996 roku przez Oficynę Wydawniczą „Impuls"

w Krakowie. Seria przeznaczona jest dla nauczycieli szkół podstawowych, średnich, akademickich i studentów. Zaletą serii jest pro-pagowanie edukacji twórczej.

Motto recenzowanej książki stanowi fragment Gawędy o miłości ziemi ojczystej W. Szymborskiej: „ Z i e m i o ojczysta, z i e m i o j a s n a , nic b ę d ę p o w a l o n y m d r z e w e m . C o d z i e n n i e m o c n i e j w cicbic w r a s t a m radością, s m u t k i e m , d u m ą , g n i e w e m . Nic b ę d ę j a k z e r w a n a nić. O d r z u c a m pusto b r z m i ą c e słowa. M o ż n a nic k o c h a ć cię i żyć, ale nic m o ż n a o w o c o w a ć " .

Ten fragment towarzyszy odbiorcy w myś-lach podczas całego czasu trwania kontaktu

7. dziełem, a także wprowadza nas w

odpo-wiedni nastrój. Jest jakby ujawnieniem myśle-nia i stosunku autorów do tradycji, do pojęcia wielkiej i małej ojczyzny.

Pozycja Dziecko w świecie tradycji po-dzielona jest na trzy części, które różnią się od siebie, ale zarazem dopełniają. W pierwszej części: „Istota i ewolucja pojęcia tradycji -dzieci i młodzież w świecie tradycji" Franci-szek Ziemski, w dwóch pierwszych rozdzia-łach wyjaśnia słowo „tradycja", ukazując róż-norodne stanowiska w tej kwestii, a także przed-stawia własne propozycje. Zwraca również uwagę na rolę i miejsce tradycji we współczes-nym świecie, która nic straciła na znaczeniu, zmieniły się natomiast jej funkcje. W trzecim rozdziale najwięcej uwagi poświęcono komu-nikacji międzypokoleniowej i ewolucji pojęcia tradycji i przekazów międzypokolcniowych. Dziec-ko przychodząc na świat nie otrzymuje gotowego dziedzictwa kulturowego ani cywilizacyjnego. Następuje to poprzez proces wychowania i kształ-cenia, poprzez przekazywanie doświadczeń, przez naśladownictwo, a także poprzez pou-czenie i wychowanie, które ma miejsce w ro-dzinie, szkole, kościele i innych instytucjach. Dotychczasowe rozważania mogą być

wyko-rzystane przez nauczyciela na lekcji historii, języka polskiego, religii i innych przedmiotów w tradycyjny sposób. Następne dwa rozdziały dotyczą roli nauczyciela i edukacji w rozwija-niu wiedzy o tradycji rodziny i ojczyzny. W za-sadzie są to propozycje ukazania relacji pomię-dzy wielka i małą tradycją w taki sposób, aby dzieci i młodzież stała się głównymi aktorami zajęć. F. Ziemski podjął próbę przełożenia teo-retycznych i historycznych rozważań na środki i metody stosowane w dydaktyce na posz-czególnych lekcjach nauczania i wychowania. W życiu codziennym z tradycją spoty-kamy się na każdym kroku.. Obejmuje ona nie tylko dziedzictwo kultury materialnej ale i ogromne obszary kultury duchowej. Zgodnie z tytułem części drugiej: „Bogactwo i różnorod-ność tradycji w kulturze polskiej" Wiesława Korzeniowska charakteryzuje różne nurty tra-dycji, akcentując jej aspekty etnograficzno-przestrzenne, społeczne i religijne. Bardzo cie-kawy materiał do wykorzystania przez nauczy-ciela stanowią treści następnych rozdziałów. Ukazane są właśnie te aspekty tradycji, z któ-rymi człowiek spotyka się w życiu codziennym od lat najmłodszych aż do późnej starości. W opracowaniu wzięto pod uwagę obrzędowość rodzinną oraz obrzędowość doroczna jako powszechnie znane i praktykowane, w których udział mimowolny, a czasem celowy, dzieci i młodzieży jest bezsprzeczny.

Część trzecia pt.: Tradycje, obyczaje i

obrzę-dy iv edukacji dziecka. Poliestetyczne prze-strzenie edukacji jest autorstwa Bronisławy

Dymary. Autorka uzasadnia, że dziecko może odczuć, zrozumieć tradycję, uczestniczyć w ob-rzędach i zwyczajach, dzięki twórczej integracji słowa, muzyki, tańca, mchu i plastyki. W roz-dziale trzecim wyeksponowano teksty literac-kie, zawarte w podręcznikach szkolnych, służą-ce rozwojowi więzi uczniów z małą i wielką ojczyzną. W następnych rozdziałach ukazane są środki i metody praktycznego przeprowa-dzenia takich zajęć lekcyjnych. Opisana jest też metoda i struktura uczenia się - nauczania kompleksowego, które daje wiele możliwości uaktywnienia, pobudzania do działania, twór-czości dzieci.

R E C E N Z J I :

325

py-tania skierowane do czytelnika, zatytułowane Problemy. Poszukiwania. Inspiracje. Zachęca to do refleksji i służy utrwaleniu treści po każ-d y m każ-dziale książki. Zwróciłam również uwagą na charakterystyczny dla autorów zwrot d o od-biorcy książki: Czytelniku! Nauczycielu-Wy-chowawco! Ważne jest też to, że poza przypi-s a m i , z a w a r t o j e przypi-s z c z e w i e l e o d w o ł a ń do literatury p o s z e r z a j ą c e j wiedzę nauczyciela na prezentowany temat. Autorzy też świadomie z o s t a w i a j ą puste miejsca w książce, j a k b y z za-chętą p y t a j m y i s z u k a j m y odpowiedzi razem. Po każdej części książki z n a j d u j e się też krót-kie streszczenie w języku polskim i angielskim. Struktura książki jest ze wszech miar uzasad-niona logicznie, najpierw teoretyczne rozważa-nia. a następnie prezentacje p o m y s ł ó w do wy-korzystania.

Na końcu książki umieszczony jest aneks, n a z w a n y przez autorów ezytankami. Zawiera on 12 tekstów p o m o c n i c z y c h . U z u p e ł n i a j ą one treść książki i j e d n o c z e ś n i e inspirują do two-rzenia przez nauczyciela własnych scenariuszy zajęć. Osobiście, z wielka p r z y j e m n o ś c i ą prze-czytałam fragmenty wspomnień Michała Żółtow-skiego i A n n y Branickiej-Wolskiej na temat w y c h o w a n i a w d a w n e j rodzinie. Sądzę, że wy-korzystywanie przez nauczyciela pamiętników, w s p o m n i e ń dobrze wprowadzi ucznia w „daw-ne czasy".

W j e d n y m z aneksów znajdziemy rów-nież ciekawy tekst Kazimierza Denka na temat wątłości uniwersalnych w edukacji szkolnej. „Wartości ogólnoludzkie zostały ukształtowane w rozwoju całcj ludzkości. Jakkolwiek nie są one akceptowane przez wszystkich ludzi w każ-dej epoce i pod każdą szerokością geogra-ficzną, to j e d n a k są na tyle powszechne, że m o ż n a j e uznać j a k o ogólnoludzkie. Zalicza się do nich: cnotę, nadzieję, sprawiedliwość, od-powiedzialność, miłość szacunek dla osób star-szych, p o c z u c i e w s p ó l n e g o o b o w i ą z k u , dobro, pracowitość, h u m a n i z m , troskę o rodzinę, au-torytet, świadomość etniczna, kulturową, religij-ną"1. Pojawia się zatem pytanie: czy m a m y do

czynienia z kryzysem wartości czy tylko zatra-ciliśmy wrażliwość na wartości, z a g u b i l i ś m y ich s m a k ? Ten tekst z m u s z a czytelnika do re-fleksji a n a u c z y c i e l a do p o d j ę c i a działań, by w procesie d y d a k t y c z n o - w y c h o w a w c z y m j a k n a j c z ę ś c i e j stwarzać sytuacje s p r z y j a j ą c e ucz-niom w rozpoznawaniu, rozumieniu akcepto-waniu i respektoakcepto-waniu wartości.

Myślę, że rozważania i inspiracje au-torów, o których była tu mowa, w pełni służyć m o g ą umacnianiu związków dziecka z j e g o ży-ciem codziennym w domu i szkole oraz przy-czyniać się do wzbogacenia różnych sfer j e g o osobowości. Propozycje zajęć a k c e n t u j ą rolę uczenia się przez przezywanie i aktywne uczest-nictwo. Zajęcia takie są doskonałą okazją do rozwoju tolerancji dla odmienności kultur, zwy-czajów, możliwością do zaakcentowania tego co wspólne wszystkim ludziom.

„Radzę wszystkim m ł o d y m , by w y r u -szyli na poszukiwanie miejsc, w których żyli ich dziadkowie. B y cenili i kochali własny kraj, choć w innych łatwiej się żyje. T r z y m a j -cie się tez naszej starej tradycji, bo na p e w n o j e j prawidła p o m o g ą Wam kiedyś w ż y c i o w y c h rozterkach"2.

Agata Tomaszewska- Wożniak

'K. Denek, Wspólnota wartości podstawowe pytania dotyczące dużej i malej ojczyzny. „ A n e k s "

9, s. 242.

: A. B r a n i c k a - W o l s k a , Zachować