Miocen z otworów wiertniczych okolic Skoczowa

R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T o m (Volume) X L III Zeszyt (Fascicule) 4 K rak ó w 1973

WILHELM KRACH1

MIOCEN Z OTWORÓW WIERTNICZYCH OKOLIC SKOCZOWA

(3 fig.)

Miocene from Bore-holes o f the Skoczów Region

T reść: W r. 1967 wydobyto i oznaczono makrofaunę mioceńską z rdzeni wiertniczych Dębo­

wiec 45, Simoradz 26 i 27. Stropowe warstwy miocenu pod nasunięciem Karpat odznaczają się obecnością licznych wkładek piaszczysto żwirowych. Korelacja otworów jest utrudniona na skutek zmiennych wkładek klastycznych i monotonnej makrofauny. Określono wiek osadów jako badenian (podpiętro opolian), wykazano duże zbliżenie fauny do fauny karpatianu, przeprowadzono porów­

nania z osadami regionów sąsiednich.

WSTĘP

Korzystając z propozycji Centralnego Laboratorium Gazownictwa w K ra­

kowie zebrałem materiał paleontologiczny z rdzeni wiertniczych otworów Dębowiec 45, Simoradz 26 i Simoradz 27 w celu skorelowania otworów i określenia wieku przebitych osadów.

W toku zbierania fauny w r. 1967 korzystałem z wydatnej pomocy mgra inż. M. K ą k o la . Przy zestawianiu wyników przydatne okazały się opraco­

wane przez niego litofacjalne profile jak również materiały graficzne (mapy strukturalne i profile) dostarczone mi przez doc. dra H. K o z ik o w s k ie g o . Wymienionej instytucji i obydwu Kolegom składam serdeczne podzię­

kowanie.

Badane otwory mieszczą się w obrębie nasuniętych jednostek fliszowych K arpat (płaszczowina podśląska i śląska dolna) na miocen autochtoniczny w okolicy Dębowca i Simoradza na SE od Skoczowa (fig. 1).

OPIS MATERIAŁU

Przebadany materiał rdzeniowy nie zastępuje niestety całego profilu, znanego z innych sąsiednich otworów, odnosi się jedynie do stropowej jego części, odznaczającej się licznymi przewarstwieniami piasków i żwirów.

1 31 002 Kraków, ul. Senacka 3.

34*

- 520 -

W otworze Dębowiec 45 próbki pochodzą z głębokości 509,2—566,5 m, w otworze Simoradz 27 z głęb. 338,4— 470,0 m, w otworze Simoradz 26 z głęb. 450,0—694,2 m. Strop miocenu leży na płaszczyźnie nasunięcia fliszu, spąg zaś urywa się na linii występowania jednorodnych iłów sięgających, jak wskazują sąsiednie otwory, do głębokości kilkuset metrów w dół do stropu zlepieńców dębowieckich.

Fig. 1. Szkic sytuacyjny otworów wiertniczych. 1 — stawy Fig. 1. Locality map. 1 — lakes

Litologicznie materiał przedstawia się jako iły szare, przeważnie mułkowe, margliste, słabo uwarstwione z przewarstwieniami piaskowców. Niektóre partie wykazują zapiaszczenie z domieszką otoczaków lub są to partie zle­

pieńców o różnym składzie elementów — czarnych łupków, żwirów kwar­

cowych, piaskowców i iłowców. Stopień obtoczenia jest różny od ułamków skał prawie ostrokrawędzistych do dobrze obtoczonych. W skład zlepieńców wchodzą niekiedy obtoczone fragmenty cieszynitów.

Makrofauna rozmieszczona jest w profilu rdzeni bardzo nieregularnie — w zwięzłych, jednorodnych iłach na ogół jej brak, lub występuje rzadko.

W iłach mułkowych natrafia się na sporadyczne dość cienkościenne muszle mięczaków. W obrębie zlepieńców występują najbogatsze nagromadzenia makrofauny o skorupkach większych i grubszych. Innego typu nagromadzenia towarzyszą partiom kontaktowym piaskowce-iły. Muszle stanowią tu war­

stewki lumachelli lub detrytu.

Mimo niekompletności rdzeni badany materiał przedstawia dużą wartość naukową ułatwiającą zrozumienie całokształtu zagadnień stratygraficznych i paleogeograficznych.

- 521 -

FAUNISTYCZNA ANALIZA RDZENI

W niżej podanym zestawieniu (tabela 1) nie uwzględniono opisu litolo­

gicznego profilów, opracowanych przez mgra inż. M. Kąkola (fig. 2).

CHARAKTERYSTYKA OSADÓW, FAUNY I UWAGI O PALEOEKOLOGII

Podstawowym osadem przebadanej serii są iły mniej więcej zwięzłe, nie uwarstwione na ogół, niekiedy mułowcowe. Zachowana w nich fauna jest rzadka i cienkoskorupowa, a charakteryzuje ją obecność planktonicznych form ślimaków skrzydłonogich z rodzaju Clio i Vaginella. Fauna iłów jest autochtoniczna i wskazuje na osad spokojnego i głębszego morza, spokojną sedymentację przerywały jednak prądy towarzyszące zsuwom podmorskim, w rezultacie czego w iłach zjawiają się osady klastyczne od mułków i piasków do żwirów i otoczaków. Cały allochtoniczny materiał jest słabo sortowany, raczej bezładnie osadzony. Stowarzyszony z nim materiał organiczny jest znacznie obfitszy niż w iłach, więcej zróżnicowany jakościowo i ilościowo, przy czym skorupki są większe. Materiał ten jest silnie zniszczony w czasie transportu niewątpliwie ze strefy przybrzeżnej (litorał, płytki sublitorał).

Oprócz resztek fauny dołączają się nieraz zmielone szczątki flory, nawet fragmenty liści. Szczególnym akcentem sedymentacji organicznej są detry- tusowe nagromadzenia skorup, zasługujące na nazwę lumachelli.

Pozostawiając na boku inne wskaźniki faunistyczne, jak mikrofauna otwor- nicowa, małżoraczki i inne zauważyć musimy, że zróżnicowanie zespołów mięczaków zasadniczo potwierdza wnioski o głębokości i sedymentacji w zbiorniku oparte o charakter litofacjalny osadów. Zespoły mięczaków wska­

zują na istnienie dwóch stref głębokościowych, z których pochodził materiał terrygeniczny i faunistyczny. Głębsze środowisko akcentuje nie tylko obecność planktonicznych rodzajów Clio i Vaginella, ale i innych wprawdzie rzadkich znalezisk rodzajów pseudoautochtonicznych, jak Tellina, Ervilia, Corbula, Nucula, Leda, Solemya, niektóre Chlamys (felsineum), a spośród ślimaków — Nassa, Turritella (subangulata) Drillia, Astenothoma, Scaphander, Dentalium (fossile) i in. Przedstawiciele tych rodzajów w większej ilości występują wpraw­

dzie także w strefie płytszej, ale wtedy odznaczają się grubszymi skorupami i większymi rozmiarami. Opierając się na wiadomościach o współczesnych warunkach ekologicznych mięczaków (por. W. K ra c h , 1967, i in.) możemy określić głębokość największą zbiornika na głęboki neryt (około 200 m).

Wkładki ilasto-piaszczyste i żwirowe, które należy uważać za materiał allochtoniczny wraz z zachowanymi szczątkami organicznymi, wskazują na pochodzenie przybrzeżne (płytki neryt do sublitorału; głęb. 30— 100 m).

Świadczy o tym obecność zespołu mięczaków złożonego z rodzajów: Chlamys, Codokia, Pteromeris, Cardita, Venus, Pitar, Ostrea, Cardium, Chama, Nassa, Conus, Turritella (badensis), Seila, Alvania, Gibbula, Oxystele, Natica, Calyp- traea, Fissurella, Cerithium, Potamides, a także Heterostegina i Lithothamnium.

Tabela 1

Dębowiec 45

Simoradz 26

Simoradz

27 f>»h N (h

CJ.M <M d) tí i—A1

a S a a 0 a a a P3 O ^{O u}

fc> - -» r*

T abela korelacy^na C o r r e la tio n

OO I in

1 Oo

OOJ in l o

O in l or\

Os“- VD

1 O

O0 t-

1 o

£r'»

1 03C*"\

o 'd'

1 o

£ i o

■Mw 'ON

Q)N x¡ s

o K

TÍ^S

13 0V

CUp¡

1 S(9

•HO '01tí

Burdygał

+»<0

rH GO +*U

0<D OO

*tH

\u U »

ir. V£> r>-\ FP < s tó _{Ss w}^<U _E^oh 1—1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Nucula n u cle u s L. 7 + + ? + + + + + + + +

Leda n í t i d a B r o c c . + + + + +

Leda h o e m e s i

B e ll. ^{+ + +} + +

Leda f r a g i l i s

Cheznn. + + + + + + + + + +

Leda B u bfragllis

R.Hoern. + + + + + +

Leda p ellu cid a

P h il. + + + +

Leda p e llu cid a e-

fónn is R. Hoem. + + +

Leda sp. + +

A nadara d ilu v il/L ./ + + + + ■ + + +

Bathyarca p o ly fa -

sc ia ta /S ism . / + + + +

Amussium denuda-

tum /R as/ ^{+ + + +}

Limopsis sp. + +

Chlamys felsineum

/P e r ./ ^{+ + + + +}

Chlamys m u ltistr la -

/ P o l i / ^{+ + + + +}

Chlamys s c a b r e lls

íom nlokli /H i l b ./ ^{+ + ? + + +}

Chlamys opercularic

trlgonocosta /Hilb./

)

Chlamye sp. + + + + +

c. d. tab. 1

1 2 3 4 5 6 7 . 8 9 10 11 12 13 14 15 ¹⁶ 17

O str ea c o o h le a r

n a v ic u l a r is /B rocc,/ + + + + +

O strea sp . + + +

E n s is r o l l e i

H oem . + + +

S o le n sp . +

Solenomya d o d e r le -

i n l May. + + + +

C u ep id a rla c u s p i-

d a ta 0 1 . + + + +

C orbula gibb a 0 1 . + + + + + +. + + + + + ^. + + + ^. + + +

C orbula c a r in a ta

D uj. + + + +

Mesodesma sp . +

E r v i l i a p u s i l l a

/ P h i l . / + ? + + + + + + + + + + + + +

Macoma e l l i p t i c a

/R .H o e r n ./ 7 + + + + + +

C u l t e l l u s sp . +

Abra alb a /W ood./ + ' + + + +

O udaria com pressa

/C o s t a / + + + +

Donax in term ed ia

/ H o e m ./ + + + + +

C ir c e minima /M ont./ + + + + + +

C hione m u ltila m e lla

m a r g in a lia / E i c h s . / + +

C hlone s u b p lic a ta

/ d ’O rb ./ + + + + + + + +

Chione c in c t a

/E ic h w ./ + +

P i t a r i a ch io n e

i t a l i c a D e fr . + + + +

P ter o m e ris s c a l a r i s

/S o w ./ + + + + + + + +

Cryptodon sin u o su s

/S o w ./ + + +

C ryptodon subangu-

l a t u s /R .H o e r n ./ + + + +

C odakia d e c u ssa ta

/C o s ta / + + + + + + + +

c. d. tab. 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

C a r d ita p a r ts c h i

M ünst. + ? + ? ^{+ + +}

Cardium p a p illo su m

P o l i + + + + +

Cardium p r a e e c h in a -

tum H ilb . ? ? ? + +

C a s s id a r ia e o h in o -

phora dubia O .P. + + + +

R a n e lla m arginat a

/M o n t / ? + + +

Chenopua p es p e le c a -

n i L. 4 + + + +

Murex f r ie d b e r g i

Cosem. + + +

C olum bella sp . +

M itra s p . +

C lavu s a l l i o n i / B e l i y + + + + + + +

A r c u la r ia sch o en n i

/R .H . i A ./ + .+ + + + + + +

Wassa o b liq u a H ilb . + + + +

Massa n o tte r b e c k i

/R .H . i A ./ + + + +

Conus d u ja r d in i

D esh. + + + +

Potám ides z b o r o v ie n -

s i s + +

M ela n o p sis im p ressa

Kraus +

Hydrobia sp . + + +

C erith iu m europeum

May + + + +

B ittiu m r e tic u la tu m

/C o s t a / + + + + +

C e r it h io p s is b i l i n e -

a ta + + + + +

S e i l a t u r r i t e l l a

/E ichtw ./ + + +

S e i l a m u l t i l i r a t a

/ B r u s ./ + +

S e i l a t r i l i n e a t a

/ P h i l . / + + + + +

c. d. tab. 1

S e i l a so h w a rtzl H oem . S a n d b e r g e r la s p . T r ifo r a a d v erse

/M o n t./

T u r r i t e l l a b a d en sis.

Sacco T u r r i t e l l a subangu-

B o rs.

A lv a n ia venus danu- b i e n s i s C. I F . A1v a n la o c ea n l

d ’Orb.

Manzonia c o s t a t a . Adams S olariu m sim p lex

R ss C a ly p tra e a c h in e n -

s i s Lam.

E u sp ira c a t e n a ' h e lic in a i / B r o c c ./

E u sp ir a rjosephlna / R i s s o / E u sp ira m illep u n c ta-

t a /L a m ./

H a tic a s t a s z i o i Fr?

Pyram ids11a sp . E u lim e lla subum bili- c a t a Sacco

O x y s te le o r i e n t a l i s C. 1 P.

Elchw.

G lbbula a f f i n i s /E io b w ./

Tom ua p la n o r b illu s DuJ.

Soaphander llg n a r lu i / L . / B u lla h y d a tis L.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

+ +

+

+ + +

+ + + + + + ? + + + + +

+ + + + + + +

+ +

+ + + +

+ + + + +

+ ■ +

+ + + +

+ + + + + +

+ + + + + + + +

+ + + +

+ + + + +

+ + + +

+

+ + +

+ +

1 + +

+ +

+ + +

* + + ? + + + +

+ + +

17

+ +

+ + +

+ +

+ +

- 526 -

c. d tab. 1

1 2 3 4- 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ¹⁶ 17

B u l l i n e l l a op. + R in g ic u la a u r ic u la t a

Men. + + + +

C lio f a l l a u x l K i t t l + + ? + + + + + +

V a g in e lla a u s t r ia c a

K i t t l + + + + + + + + + +

V a g in e lla r z e lie k i

K i t t l + + + +

D entaliu m v itreu m

Soh r. .+ ■* + + + +

D entalium badense

P a r ts c h . + + + + + + + +

D entalium novemco- statum m u t a b ilis

/D o d ./ + + + + + + +

H e te r o s te g in a c o s t a -

t a d ’Orb. + + + + + + + + + +

Anthozoa p ojed yncze +

Vermes + + + + +

Bryozoa + + + + +

E ch ln o z o a -k o lce +

B r is a o p s is sp . +

P i s o e s - o t o l i t y ⁺ + + +

Zasolenie wody w strefie sublitorału wahało się w pewnych granicach od normalnego (3,0—3,5%) do nieco wysłodzonego — poniżej 3,0% zapewne w związku z bliskością brzegów i dopływem wód słodkich. Wskazuje na to obecność w wyżej wymienionym zespole przedstawicieli rodzajów euryhali- nowych jak Cardium, Cerithium, Potámides. Brak ich w jednorodnych iłach z Clio i Vaginella, złożonych w basenie głębszym o zasoleniu wód normalnym.

Tu też temperatura wody była zapewne niższa, chłodniejsza niż w strefie przybrzeżnej, a także przewietrzanie słabsze niż w przybrzeżnej (por. W. K r a c h i W. N o w a k , 1956). Pelityczny (szlirowy) materiał głębszej części basenu wskazuje na dno muliste. Okresowo pokrywa je allochtoniczny materiał psammitowo-psefitowy. Przyczyny tego zjawiska kończącego okres pelitowy wypada wiązać z wstępnymi ruchami nasuwawczymi fliszu Karpat.

K o r e la c ja o tw o ró w (p. fig. 2,3 i tabela 1)

Mimo stosunkowo blisko położonych otworów skorelowanie ich na podstawie występowania makrofauny nie jest zadowalające. Na przebadanych odcinkach rdzeni zarówno w jakościowym, jak i ilościowym składzie zespołów

- 527 -

mięczaków nie zachodzą na tyle wyraźne zmiany, ażeby można szukać w nich jakiegoś wskaźnika korelacyjnego. W jednolitej masie iłów szlirowych zespół mięczaków ma charakter podobny. Drobne zmiany zachodzą równolegle ze zmianami litofacjalnymi. Z pojawem materiału klastycznego idzie w parze obfitość szczątków organicznych, lecz te momenty nie ułatwiają korelacji otworów. Nie lepiej zachowuje się mikrofauna otwornicowa, co wynika z badań dr E . Ł u c z k o w s k ie j (materiały ustne nie publikowane). W otworach większe nagromadzenia fauny występują w następujących odcinkach: w otworze Dębo­

wiec 45 w części stropowej na odcinku 364— 378 m i 407—426 m. W otworze Simoradz 27 podobne nagromadzenia fauny mają miejsce na odcinku 353—370 m i 398—415 m. W otworze Simoradz 26 położonym najdalej na wschód skupienie makrofauny przypada na odcinek stropowy 450—461 m, a niżej — 470—492 m.

D-1 D -4 5 D - 5

520,0

e o o

9

0

o o

o a o a O_o

VD O

^1 025

S - 2 7 S — 21

270,0 392,31

A ___

S-10

(NA S OD S — 26 ) 355,69

236

e ” 375

¿70,0

569,0

0 0«O O O

0 o ^t

L i

0 100 200 300 ¿00m

---1 1_i i i

1640

Fig. 2. Profile otworów wiertniczych w okolicy Dębowca i Simoradza. Podłoże — karbon górny:

1 — łupki ilaste, piaskowce, wkładki węgla. Miocen (badenian): 2 — zlepieńce dębowieckie;

3 — utwory piaszczyste; 4 — utwory ilaste. Płaszczowiny karpackie — kreda: 5 — płaszczowina podśląska (łupki ilaste, piaskowce); 6 — płaszczowina śląska dolna (łupki ilaste, piaskowce, wapienie, cieszynity). Czwartorzęd: 7 — piaski, gliny; 8 — nasunięcie karpackie; 9 a — otwory wiertnicze

na linii profilu; 9b — otwory wiertnicze rzutowane

Fig. 2. Bore-holes in the Dębowiec and Simoradz region. Basement — Upper Carboniferous:

1 — shales, sandstones, coal seams. Miocen (Badenian): 2 — Dębowiec conglomerate, 3 — sand­

stone, 4 — shale. Carpathian nappes — Cretaceous: 5 —■ Subsilesian Nappe; 6 — Silesian Nappe.

Quaternary: 7 — sand and loam; 8 — Carpathian overthrust; 9a — bore-holes at place, 9b — bore­

holes projected on the profile line

DĘBOWIEC -45 SIMORADZ-27 S I M O R A D Z - 26

.3 5 2 ,0

458.0 459.0

¿61.0

5 9 9 ,8 -600,3

-626,0

•635.2

r ³

520,7

Fig. 3. Profile otworów wiertniczych. 1 — łupki; 2 — iłowce; 3 — iły; 4 — piaskowce; 5 — zlepieńce 6 — wapienie; 7 — cieszynity

Fig. 3. Profiles of bore-holes. 1 — shale; 2 — claystone; 3 — clay; 4 — sandstone; 5 — conglomerate 6 — limestone; 7 — teschenite

- 529 -

Korelacja na podstawie litofacjalnej również nie daje pewności, ponieważ rozmieszczenie charakterystycznych wkładek żwirowo-piaszczystych, w każdym otworze jest inne. Przyczyna tego przypuszczalnie leży w nierównomiernie przepływających prądach dennych i zsuwach podmorskich, a zapewne także w późniejszych ruchach dyslokacyjnych, zgodnie z interpretacją doc. H. K o zi- k o w sk ie g o , uwidocznioną na przekazanych mi materiałach graficznych.

W otworze D-45 stropowa grupa wkładek klastycznych leży w odcinku 359—407 m, druga w 426—446 m. W otworze S-27 może tym skupieniom odpowiadają odcinki 370—398 m i 415—455 m. Jeszcze mniej pewne jest skorelowanie S-27 z S-26, gdzie górna grupa piaszczysta z otoczakami znajduje się między 461—495 m, a niższa na głębokości 560 i z przerwami sięga do spągu (głęb. 700 m).

K o r e la c ja r e g io n a ln a i s tr a t y g r a f i a o sa d ó w

Słabe zróżnicowanie gatunkowe zespołów fauny na zbadanych odcinkach rdzeni, jak wynika z wyżej podanych uwag, związane jest ze zmianami lito- facjalnymi i ekologicznymi, a nie wiekowymi. Fauna należy do jednego cyklu sedymentacyjnego i jednego stosunkowo krótkiego okresu czasu. Allochto- niczny materiał organiczny przybyły z głębszego nerytu czy litorału różni się zasadniczo tylko bogactwem form i grubszymi skorupami.

W związku z powyższym na załączonej tabeli 1 zestawiono listę oznaczonych skamieniałości z wierceń D-45, S-27 i S-26, zaznaczono ich rozmieszczenie stratygraficzne i porównano z utworami o zbliżonym rozwoju litofacjalnym i faunistycznym.

Jak wynika z zestawienia, makrofauna z trzech podanych wierceń okolic Skoczowa pomiędzy sobą nie wykazuje większych różnic, można ją przeto uważać za jedność, porównywalną z zespołami innych miejscowości.

W najbliższej okolicy Cieszyna przed nasunięciem karpackim zbliżone utwory i fauna poznane zostały w Brzezówce. N a podstawie mikrofauny wiek tych utworów został określony na opol górny (A le x a n d ro w ic z 1967, 1969 i in.). Podobny wiek przypisuje ten autor również utworom z innych punktów zarówno w obrębie zapadliska, jak i z przedpola Karpat. Niestety materiały makrofaunistyczne z tych punktów są bardzo skąpe, a tam, gdzie udało się je zebrać w większej ilości, nie potwierdzają wieku górnoopolskiego.

W otworze Bielsko 4 wiekowo naszym odcinkom rdzeni odpowiada strop serii iłołupków, leżących na zlepieńcach dębowieckich, które by według ostat­

niego stanu zapatrywań czechosłowackich geologów rozpoczynały transgresję badenianu. Seria osadów poniżej zlepieńców należy do innego cyklu sedy­

mentacyjnego, który zapewne odbywał się w karpatianie (por. K. K o n io r i W. K ra c h , 1965). Przemawia za tym także odrębny, brakiczny charakter fauny występującej w tej serii osadów. Znaczne zbliżenie wykazują osady w otworach okolic Andrychowa, gdzie pewne odcinki uważano za graniczne z helwetem, inne za przynależne do poziomu heterosteginowego opolu doi-

- 530 -

nego (W. K ra c h i W. N o w a k , 1956). Do tego poziomu zaliczano też osady ilaste z bogatą fauną w Benczynie (W. K ra c h , M. K s ią ż k ie w ic z , 1950):

W stosunku do utworów okolic Skoczowa jest to utwór podobny, lecz z uwagi na sytuację strefową w basenie (różne głębokości) wykazuje pewne różnice.

W kierunku wschodnim w licznych otworach okolic Gdowa, Bochni i in.

opracowanych przez O le w ic z a (1968) w tzw. marglistych iłach podsolnych dość skąpa zresztą makrofauna wykazuje znaczne podobieństwo do zespołów okolic Skoczowa. Ważnymi wspólnymi elementami są tu ślimaki skrzydło- nogie z rodzaju Clio i Vaginella. Rodzaje te występują w miejscowościach:

Łapczyce, Moszczanica, Gdów, Siedlec, Suchoraba, Kolanów, Bilczyce, Gierczyce, Biadoliny, Jadowniki, Dąbrowica, Cichoń. Punkty te wyznaczają kierunek, w którym rozciągał się ówczesny zbiornik. Odznaczał się on także podobnym szlirowym. rozwojem osadów przerywanych nieregularnie grubo- klastycznymi wkładkami, co łącznie przypomina molasową zapadliskową strefę przedalpejską.

Z tabeli porównawczej wynika dalej badeński wiek osadów z podanych wierceń. Według dalej idących podziałów w Polsce można mówić o przy­

należności raczej do podpiętra opolianu dolnego, a nie do górnego, jak by to wynikało z analizy mikrofaunistycznej sąsiednich otworów (A le x a n d ro - wicz, 1969, 1967).

Na zachodnim przedpolu Karpat w rejonie G. Śląska rozwinął się inny typ osadów mioceńskich. Przeważają tu iły piaszczyste i wapniste (tegel) zasadniczo niełupkowe z makrofauną nieco odmienną, charakterystyczną dla badenianu dolnego i pogranicza karpatianu (mikrofauna g. opolianu wg A le x a n d ro w ic z a ).

W bardziej północnych rejonach oprócz utworów opolianu zjawiają się utwory podpiętra grabowianu i sarmatu. Zaznaczająca się strefowość w roz­

woju osadów i stopniowe następstwo wiekowe od osadów starszych do młod­

szych znajduje swój oddźwięk w kierunku południowo-zachodnim na terenie Moraw. Najpłytsza część zapadliska przypada na okolice Opawy z opolem dolnym i górnym, bochenianem (w. gipsowe i chodenickie) oraz grabowianem (podobieństwo stosunków z okolicami Raciborza i Rybnika), dalej ku SW w okolicach Ostrawy przebiega strefa badenianu (opolu dolnego) w rozwoju teglowym na karbonie w zagłębiu Karwiny i Ostrawy typu Silesii, Brzeszcz, Mszany oraz strefa zapadliskowa pod nasunięciem Karpat. W rejonie przy­

granicznym miocen tej strefy nie jest dobrze poznany, w dalszych rejonach rozwinięty jest podobnie jak w Polsce w typie szlirowo-molasowym, a wiekowo przydzielony częściowo do badenianu, częściowo do karpatianu. Od północy miocen oddzielony jest pogrzebanym grzbietem Pribor—Presov—Cieszyn (por. K o n io r , 1965, B u d ay , C ich a, Senes, 1965; C ic h a, S enes, T ej- kal, 1965). Zastanawiające jest znaczne podobieństwo rozwoju facjalnego naszego badenianu okolic Skoczowa z osadami karpatianu morawskiego, dobrze poznanego w m. Dolni Nëtcïce. Przeważają tu iły wapniste z miką, nieco piaszczyste, często łupkowe z iłowcami i piaskiem na powierzchni warstw.

- 531 -

Ponadto znane są wkładki piaszczyste, otoczaki starszego miocenu i wkładki iłów z węglem. Za podobieństwem lito-facjalnym idzie silne zbliżenie makro- fauny, co można stwierdzić na postawie porównań z ilustracjami w pracy S e n e sa i T ej k a la (1967), niemniej w naszych zespołach brak, nielicznych zresztą, elementów uznanych przez geologów czechosłowackich za przewodnie dla piętra karpackiego. Do ważnych rozstrzygających przesłanek należy tu zaliczyć brakiczność osadów karpatianu, wyraźnie zaznaczającą się także w dolnym odcinku profilu mioceńskiego Bielsko 4, który uznano jako kar- patian (K o n io r, K ra c h , 1965). Górny odcinek z zlepieńcami dębowieckimi w spągu należy do badenianu.

Ściślejsze datowanie utworów mioceńskich w zapadlisku i na przedpolu K arpat w obrębie piętra, a więc z dokładnością do granic podpiętra w oparciu o makrofaunę doznało zachwiania w świetle badań mikrofaunistycznych S. A le x a n d r o w ic z a i E. Ł u c z k o w s k ie j. Chodzi mianowicie o to, że poza regionami przybrzeżnymi, gdzie istnieje wyraźna dwoistość podziału utworów podgipsowych, gdzie indziej, a przede wszystkim w zapadlisku i częściowo na

G. Śląsku w ilastych facjach wyróżnia się tylko horyzonty przynależne do opolu górnego. Pogląd ten oczywiście pociąga za sobą dalsze wnioski o dato­

waniu początków sedymentacji w zapadlisku, kierunku transgresji i in. Po stronie poglądu o wcześniejszej dolnoopolskiej transgresji w zapadlisku stoją skamieniałości makrofauny o wyrazie dolnotortońskim a nawet górno- helweckim, mikrofauna natomiast ma wyraz badeński-lancendorfski. W świetle badań mikrofaunistów krajów sąsiednich oraz dyskusji nad zagadnieniami stratygraficznymi na posiedzeniach międzynarodowych CMNS nie jest możliwe przyjęcie poglądu, jakoby w zapadlisku pod nasunięciem i na przedgórzu brak było starszych poziomów tortonu (badenu) wyróżnianych w strefie brzeżnej m. in. w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Zarówno w Austrii, Czechosło­

wacji, jak i na Węgrzech facje heterosteginowo-litotamniowe z zespołami makrofauny nawiązującymi do naszych dolnoopolskich są porównywane z niższymi lub wyższymi poziomami lancendorfskimi (por. T. B u d ay , I. C ic h a , J. Senes, 1965).

Rozbieżności poglądów na wiek tortońskich osadów zapadliskowych były przedmiotem szerokiej dyskusji na posiedzeniach grupy roboczej CMNS Polski (w r. 1970 w Krakowie), m. in. należy przytoczyć wypowiedzi E. Ł u c z ­ k o w sk ie j, mianowicie że zespoły lancendorfskie występują w strefie brzeżnej nie tylko nad, ale i pod warstwami litotamniowymi dolnego tortonu, co stwarza możliwość porównania ich z osadami zapadliskowymi. W takim układzie zrozumienie powiązań transgresji karpatianu i badenianu, ich rozprzestrze­

nienie geograficzne i kierunki nabierają cech prawdopodobieństwa.

Całokształt tych zagadnień ujmowanych w tabelach stratygraficznych, stoi w kolizji z ostatnimi wypowiedziami i tabelami S .A lex an d ro w icza(1 9 6 9 ).

Zupełnie mechanicznie, bez żadnych podstaw faunistycznych zostały tu zali­

czone tzw. warstwy kłodnickie (morskie i brakiczne osady dolnego tortonu por. S. A le x a n d ro w ic z i W. K ra c h , 1963) rejonu G. Śląska i zlepieńce

- 532 -

dębowieckie do piętra karpatianu, a warstwy skawińskie z zespołami II A-D do badenu dolnego. W konsekwencji i wyższe warstwy zaliczył ten autor do badenu środkowego i górnego. Wprowadzenie pojęć baden dolny, środkowy i górny w świetle powyższej dyskusji, a także międzynarodowych propo­

zycji CMNS nie można uważać za celowe, tym bardziej iż na posiedzeniach krakowskiej grupy CMNS ustalono podział badenianu na podpiętro opolskie, bocheńskie i grabowieckie.

W zestawieniu wyników można powiedzieć że, a) przebadane odcinki rdzeni stanowią górną część serii osadów szlirowo-molasowych zapadliska, b) seria ta jest nadległą w stosunku do zlepieńców dębowieckich, które roz­

poczynają transgresję badenianu (tortonu dolnego i podp. opolu dolnego).

Poza ich zasięgiem spoczywają niezgodnie na utworach karpatianu (górny helwet) lub na starszym podłożu; c) w oparciu o całokształt makrofauny, a szczególnie niektórych jej elementów, jak Chlamys felsineum, Ch. scabrella łomnickii, Turritella badensis, Heterostegina costata, Lithothamnium (ze zsuwów), Clio fallauxi i Vaginella austriaca, V. rzehaki oraz dużego podo­

bieństwa do zespołów z piętra karpatianu możemy wnosić raczej o dolnym niż górnym opolianie.

Pracownia i Muzeum Geologii Młodych Struktur P A N Kraków

WYKAZ LITERATURY REFERENCES

A le x a n d r o w ic z S. (1959), O wieku transgresywnych osadów miocenu w Mazańcowicach (koło Bielska). Kwart, geol., 3, 3.

A le x a n d r o w ic z S. (1963), Stratygrafia osadów mioceńskich w Zagłębiu Górnośląskim (Strati­

graphy of the Miocene deposits in the Upper Silesian Basin), Pr. Inst. Geol., 39, Warszawa.

A le x a n d r o w ic z S. (1967), Osady dolnego tortonu w Brzezówce koło Cieszyna. Kwart. geol. 11.

A le x a n d r o w ic z S. (1969), „Karpat” i „Baden” w schemacie stratygraficznym miocenu Zagłębia Górnośląskiego. Spraw, z pos. Kom. Nauk. P A N 12/2/1968.

A le x a n d r o w ic z S., K rach W. (1963), Dolny torton w Przeciszowie koło Oświęcimia (La Tortonien inférieur a Przeciszów près d’Oświęcim). Rocz. Pol. Tow. Geol. (Ann. Soc. Géol. Pol.) 33, Kraków.

B uday Z., C ich a I., S en es J. (1965), Miozàn der Westkarpaten. Geol. U. D. S. Bratislava.

C ich a I., Sene§ J., T ejk a l J. (1967), Chronostratigraphie und Neostratotypen. Miozan der zen- tralen Paratethys. Bd. I. Slov. Akad. Vied, Bratislava.

K o n io r K., K rach W. (1965), Zlepieńce dębowieckie i fauna mioceńska z wiercenia B4 koło Bielska (On the Dębowiec Conglomerates and the miocene Fauna from Borehole B4 near Bielsko), Acta geol. poi., 15, 1, Warszawa.

K rach W. (1939), Badania nad miocenem śląsko-krakowskim (Études sur le miocène Silesien et Cracovien). Pr. geol. śląskie 7, PAU, Kraków.

SUMMARY

Top Miocene deposits containing macrofauna were studied from three bore-holes of the Skoczów area near Bielsko: Dębowiec 45, Simoradz 26 and 27. The deposits under consideration are overthrusted by the flysch units.

- 533 -

Their thickness is not known but judging from the neighbouring wells, it amounts to several hundred metres.

They are grey, silty, marly clays, with numerous sandy and gravelly inter­

calations. The macrofauna is scant in clays and usually abundant but damaged in conglomerates; it sometimes forms lumachella streaks.

The fauna in claystone consists of pelecypods and gastropods with thin shells; the majority of them belong to the benthos, a small part — to the plank­

ton. It is of an autochtonous character and is indicative of quiet and deeper wa­

ters. The presence of sandy and conglomeratic parts of cores can be explained by submarine slides with allochthonous organic material, which comes from the littoral zone (littoral, sublittoral). Planktonie gastropods-Pteropoda, of the genus Clio and Vaginella, and a number of benthonic genera with thin shells, among others: Tellina, Ervilia, Corbula, Nucula, Leda, Solenomya, Chlamys, Drillia, Scaphander, Dentalium, are characteristic of deeper environment.

According to recent bathymetric disposition of cited genera the depth of the basin amounted to 200 metres. Thick shell molluscs occur in clastic intercala­

tions. They are partly destroyed during redeposition from shallower areas (30— 100 m). The salinity of the zone ranges from normal to somewhat brackish as indicated by the presence of Cardium, Cerithium, Melanopsis.

Normal salinity remained on the axis of the basin. The studied formations belong to the Badenian (Tortonian, Table 1), probably to its lowest part (Lower Opolian).

Geological Laboratory translated by E. Smolak

o f the Polish Academy o f Sciences Kraków

35 — R o cz n ik PT G