B IB L IO T E K ^
in s ty t u tu
M o r s k i e g o T r i k , rn
w G d a ń s l t u
POLSKA • A • NIEi/iCY
4 1 3 0 1 3
T l o- •d-ziejowe- sto -su n kó w p o L s k o - n i- e m ie c k ic h *?S °o\
A* > ! '
R ozw ój h i s t o r y c z n y za c za só w daw nej R z e c z y p o s p o lit e j P o l s k i e j
P a ń s tw o n ie m ie c k ie w c h w i l i swego p o w s ta n ia z a jm o w a ło o b s z a r y w d o rz e c z u Renu o ra z po lew ym b r z e g u r z e k i Ł a b y . Te o b s z a r y są do d z iś d n ia uw ażane p r z e z naukę n ie m ie c k ą z a r d z e ń p a ń s tw a n ie m ie c k ie - g o . P a ń s tw o n ie m ie c k ie r o z s z e r z a ło swe p o s i a d ł o ś c i d ro g ą k rw a w y c h
4 t
p o d b o jó w , id ą c y c h w k ie r u n k u p o łu d n io w o -w s c h o d n im i w k ie r u n k u w s c h ó d -
4
n im . P o ję c ie t a k zwanego "D ra n g n a c h O s te n " j e s t p o ję c ie m b a r d z o daw
nym.
P o d b o je n ie m ie c k ie na w schód od r z e k i Ł a b y d o p r o w a d z iły do w y - n is z c z e n ia p le m io n s ło w ia ń s k ic h ta ra o s ia d ły c h ; o r g a n iz a c ja p a ń stw o w a ł
■ t y c h p le m io n o k a z a ła s ię z b y t s ła b a , ż e b y móc p r z e c iw s t a w ić s ię p r z e w adze s i ł n ie m ie k ic h . N ie m c y t ę lu d n o ś ć s ło w ia ń s k ą t ę p i l i m e toda m i n a j b a r d z i e j b e z w z g lę d n y m ii Do d z iś d n ia w nauoe n a ro d ó w s ło w ia ń s k ic h p a m ię ć o t y c h p r z e z Nieme ÓW W ym ordowanych w o jn ą i p o d s tę p e m S ło w ia n a c h w y ra ż a s ię w n a z y w a n iu o b s z a ru N ie m ie c m ię d z y r z e k a m i Ł a b ą i O d rą - c m e n ta r z y s k ie m S ło w ia n * Do d z iś d n ia w o p i n i i p u b l i c z n e j o r a z w n a u ce n i e m i e c k i e j w s z y s t k ie p r o w in c je n ie m ie c k ie le ż ą c e n a w sch ó d od Ł a b y nazyw a s ię je d n y m mianem " O s t e l b i e n " , a i c h c h a r a k t e r z ie m z d o b y ty c h o k r e ś l a j ą n i e k t ó r z y b a d a c z e n ie m ie c c y nazw ą " K o l o n i a l l a n d " .
C h a r a k te r s ło w ia ń s k i te g o " O s t e l b i e n " n i e z o s t a ł - mimo w ie k ó w p a n o w a n ia n ie m ie c k ie g o - n ig d y z u p e łn ie z a t a r t y . W c e n tr u m o b e c n y c h N ie m ie c , b e z p o ś r e d n io na p o łu d n ie od B e r l i n a , w ta le zwanym " S p r e e -
4
T Ja ld" są o s a d y , k t ó r y c h lu d n o ś ć , S e r b o - Ł u ż y c z a n ie , do d z iś d n ia mówi ję z y k ie m s ło w ia ń s k im b a rd z o podobnym do ję z y k a p o ls k ie g o i c z e s k ie g o . L ic z n e w s ie s e r b o - łu ż y c k i e i s t n i e j ą n a d a l w o k o l ic a c h m ia s t C o ttb p s
3)
"> -muri) sjwśfaao'
Biblioteka
Uniwersytetu Gdańskiego
1100748851
2
i B a u tz e n . lu d n o ś ć t a p r z e c h o w a ła swe t r a d y c j e n a ro d o w e , i n a w e t r z ą d y h i t l e r o w s k i e n i e z d o ł a ł y z n is z c z y ć z u p e łn ie i c h n a ro d o w e g o r u chu k u l t u r a l n e g o , o p a r te g o o w ła s n e p iś m ie n n ie tw o i w ła s n ą p r a s ę ,
4
N ie m ie c k i "D ra n g n a c h O s te n ” ju ż w X w ie k u z e t k n ą ł s ię w d o r z e c z u O d ry z nowo wówczas p o w s t a łą p a ń s tw o w o ś c ią p o ls k ą . P o ls k a od t e j c h w i l i s t a ł a s ię n a w s c h o d z ie i s t o t n ą p r z e s z k o d ą , k t ó r e j i m p e r i a l i z m n ie m ie c k i n i e m ógł p r z e ła m a ć .
G r a n ic a p a ń s tw a p o ls k ie g o w k o ń c u X w ie k u s i ę g a ł a n a z a c h ó d , p o z a l i n i ę r z e k i O d ry . W s z e re g u w o je n z a c z e p n y c h Niemcom u d a ło s ię t ę l i n i ę g r a n ic z n ą p r z e k r o c z y ć i p r z e s u n ą ć h a r d z i e j n a w sch ó d . P o ls k a w c ią g u t y s i ą c l e c i a swego i s t n i e n i a n ig d y n ie p r o w a d z iła p r z e c iw N ie m
com w o je n z a c z e p n y c h . W o jn y z a c z e p n e p r o w a d z i l i N ie m c y p r z e c iw P o l
s c e .
P o ls k a mimo t o w c ią g u w ie k ó w , d z i ę k i lib e r a ln e m u i t o l e r a n c y j nemu u s t r o j o w i pa ństw ow e m u, d a w a ła s c h r o n ie n ie k o lo n is t o m n ie m ie c k im , k t ó r z y o p u s z c z a li w ła s n y k r a j w p o s z u k iw a n iu sw obody g o s p o d a rc z e g o i s o c ja ln e g o r o z w o ju , j a k i e j im n ie da w a ł u s t r ó j N ie m ie c . N ie m c y n a t o m ia s t w m ia rę z d o b y w a n ia o b s z a ró w p o l s k i c h n a w schód od O d ry z a s t o - s o w y w a li w s to s u n k u do P o la k ó w n a t e r e n a c h p o d b it y c h t e same m e to d jr
4
w y n a ra d a w ia n ia i b io lo g ic z n e g o t ę p i e n i a j a k i m i n i s z c z y l i S ło w ia n z a c h o d n ic h p r z y p o d b o ju z ie m m ię d z y Ła bą a O d rą .
Pod k o n ie c X V I I I w ie k u u d a ło s ię Niemcom r o z s t r z y g n ą ć k o n f l i k t p o ls k o - n ie m ie c k i n a s w o ją k o r z y ś ć d z i ę k i zm ow ie t r z e c h m i l i t a r yzmów:
P r u s , R o s j i i A u s t r i i . N ie m c y p r z e s u n ę li g r a n ic e swego w ła d a n ia w
4
d o rz e c z e W a rty i W i s ły . P a ń s tw o p o l s k i e z o s t a ł o p o d z ie lo n e , a b e z p r a w ie t o u s a n k c jo w a n o T r a k ta te m W ie d e ń s k im z 1815 r o k u .
R o z b io r y P o l s k i u t o r o w a ły Niem com d ro g ę do u z y s k a n ia d o m in u ją c e j r o l i w ś ro d k o w e j E u r o p ie . Na t e j p o d s ta w ie N ie m c y z d o h y l i w w o jn ie z D a n ią p a n o w a n ie n a d B a łt y k ie m i w ła d z ę n a M o rzu P ó łn o c n y m , po czym
4
d z i ę k i w y g r a n iu w o jn y z F r a n c ją s t a l i s ię n a j s i l n i e j s z ą p o tę g ą n a k o n t y n e n c ie e u r o p e js k im . Gdy w 1939 r o k u P o ls k a u l e g ł a n ie m ie c k ie m u n a ja z d o w i i o k u p a c j i , z a ła m a ł s ię s to p n io w o o p ó r in n y c h p a ń s tw te g o ż k o n t y n e n t u , - je d n e g o p a ń s tw a po d r u g im ,
i
P od za b o re m p r u s k im
P r z e z c a ł y w iele X IX i p o c z ą te k w ie k u XX P r u s y , w brew p r z y ję t y m w T r a k t a c i e w ie d e ń s k im z o b o w ią z a n io m , p r o w a d z iły n a p o l s k i c h o b s z a -
4
r a c h , w łą c z o n y c h w i c h o b r ę b , p o l i t y k ę t ę p i e n i a w s z y s t k ie g o , co p o l s k i e . L u d n o ś ć p o ls k ą o d s u n ię to o d w p ływ u n a a d m i n i s t r a c j ę , ję z y k p o l s k i u s u n ię t o n i e t y l k o z e s z k ó ł i sądów , a le w w ię k s z o ś c i p o w ia tó w z a b r o n io n o u ż y w a n ia go na z e b r a n ia c h p u b lic z n y c h , łu g o w a n o go m o ż li w ie i z k o ś c io łó w . T y s ią c e nazw p o l s k i c h m ie js c o w o ś c i z m ie n io n o na
*
n ie m ie c k ie n a z w y . K ła d z io n o rę k ę na p o ls k ą w ła s n o ś ć r o l n ą i o s a d z a no t y s ią c a m i na t o m ie js c e n ie m ie c k ic h k o l o n i s t ó w , p o la k o m , ta k ż e d r o b n o - r o ln y m c h ło p o m , n i e p o z w a la n o budować domu na w ła s n e j g l e b i e . N a k ła d e m o lb r z y m ic h ś ro d k ó w ze s k a r b u p a ń s tw a ¡fin a n s o w a n o N ie m có w , k t ó r z y z g o d z i l i s ię o s ia d a ć po p o l s k i c h m ia s t a c h . R dzenną n a t o m ia s t lu d n o ś ć p o ls k ą zmuszano do e m ig r a c j i / n p . do S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h /, o d e b ra w s z y j e j m o ż liw o ś c i z a ro b k o w a n ia na z ie m i o j c z y s t e j .
Mimo t y c h w y s iłk ó w N ie m c y n i e z a t a r l i p o ls k ie g o c h a r a k t e r u z ie m z a b ra n y c h P o ls c e . Odbudowa p a ń s tw a p o ls k ie g o po 1918 r o k u o b j ę ł a o b s z a r y , k t ó r e b y ł y - z w y ją t k ie m może o k o l i c k re s o w y c h - w 1918 r o k u p r a w ie tale samo p o l s k i e , ja k w c h w i l i , g d y pod k o n ie c X V I I I w ie k u w k r a c z a li ta m n ie m ie c c y z a b o r c y . Gdy zaś z a p o w ro te m z ie m t y c h po d s u w e re n n o ś ć p o ls k ą , o p u ś c i ^ j e d o b r o w o ln ie s e t k i t y s i ę c y N ie m có w , u r z ę d n ik ó w , w o js k o w y c h i t d . , s t w i e r d z i ł p o l s k i s p i s l u d n o ś c i z 1 9 31 r . n a s t ę p u ją c y u k ła d s to s u n k ó w lu d n o ś c io w y c h i e t n o g r a f ic z n y c h :
W ojew ód ztw o Ogółem ________ w ty m N iem ców P o l. N ię m .
P o m o rs k ie 1 .0 8 6 .2 5 9 1 0 9 .6 9 6 8 9 ,9 1 0 ,1
P o z n a ń s k ie 2 .1 1 3 .7 8 3 2 0 1 .4 0 9 9 0 ,5 9 ,5
Ś lą s k ie 1 .2 9 8 .5 5 2 ____________1 0 0 .1 6 1 ________ 9 2 ,3 ________ 7 ,7
4 .4 9 8 .3 9 4 4 1 1 .2 6 6 9 0 ,9 9 , 1
Po T r a k t a c i e W e r s a ls k im
P a r y s k a k o n f e r e n c ja p o k o jo w a n ie z a ł a t w i ł a c a ł o ś c i p ro b le m ó w g r a n ic z n y c h m ię d z y P o ls k ą a N ie m c a m i. W s z c z e g ó ln o ś c i: P o ls k a n i e o t r z y m a ła n a z a c h o d z ie g r a n i c , k t ó r e b y g w a r a n to w a ły m o ż liw o ś ć i c h
s t r a t e g i c z n e j o b r o n y , a p r z e z t o m i l i t a r n e b e z j '.e c z e ń s tw o , i o b s z a r p a ń s tw a p o ls k ie g o n i e z o s t a ł t a k w y k r e ś lo n y , a b y P o ls k a z y s k a ła n a l e ż y t e w a r u n k i swego p a ństw ow e go r o z w o ju p r z e z w y łą c z e n ie ze s to s u n ków p o ls k o - n ie m ie c k ic h w s z y s t k ic h e le m e n tó w s p o rn y c h o r a z , a b y P o l
s k a m o g ła s w o b o d n ie r o z w ija ć s ię g o s p o d a rc z o »
S tw o r z e n ie z G dańska tz w . W olnego M ia s t a i p o z o s t a w ie n ie n ie m ie c k i e j e n k la w y P ru s TTs c h o d n ic h , o d d z ie lo n e j p o ls k im t e r y t o r i u m od R ze
s z y , d a w a ło p o l i t y c e i p r o p a g a n d z ie n i e m i e c k i e j o k a z ję do p ro w a d z e n i a p r z e c iw P o ls c e s y s te m a ty c z n e j a k c j i r e w i z j o n i s t y c z n e j . Z a m ia s t t r w a ły c h w a ru n kó w p o k o ju , z o s t a ł y w t e n spo sób s tw o r z o n e p r z y c z y n y s t a łe g o n a p ię c ia p o ls k o - n ie m ie c k ie g o . P o ls k a z a m ia s t s k u p ić swe wy
s i ł k i na g o s p o d a r c z e j i s o c j a ln e j o d b u d o w ie k r a j u i k o n s t r u k t y w n ie
4
w s p ó łd z ia ła ć na d p o g łę b ie n ie m z a m ie r z o n e j p r z e z tw ó rc ó w T r a k t a t u w e r
s a ls k ie g o w s p ó ln o ty n a ro d ó w m u s ia ła swą p o l i t y c z n ą e n e r g ię t r a c i ć n a o d p ie r a n ie n ie b e z p ie c z n y c h n ie m ie c k ic h u r o s z c z e ń .
G r a n ic a m ię d z y P o ls k ą a N ie m ca m i z o s t a ł a p o p ro w a d z o n a ś r o d k ie m te r e n ó w , s ta n o w ią c y c h je d n o ś ć g o s p o d a rc z ą . P r u s y W sch o d n ie s ta n o w ią p o d w zg lę d e m s t r u k t u r y g o s p o d a r c z e j n ie r o z e r w a ln ą c a ło ś ć z o b s z a re m
. 1 < t
P o l s k i , k t ó r y - p o d o b n ie , ja k d l a G dańska - j e s t i c h n a t u r a ln y m z a p le c z e m , a d la k t ó r e g o one s ta n o w ią n a t u r a l n y d o s tę p do m o rz a . Roz
b i c i e l i n i ą g r a n ic z n ą z a g łę b ia ś lą s k ie g o o d d z i e l i ł o o d P o l s k i c z ę ś ć
4
o k r ę g u p rz e m y s ło w e g o , k t ó r e g o n a t u r a ln y m z a s ię g ie m d z i a ł a n i a j e s t p o l s k i o b s z a r g o s p o d a rc z y .
Z n a c z e n ie b a rd z o z a s a d n ic z e ma d l a p o ls k o - n ie m ie c k ie g o s ą s ie d z tw a moment lu d n o ś c io w y . P r o w in c je R z e s z y N i e m i e c k i e j , le ż ą c e n a
4
w schó d od O d ry , w y k a z u ją od z g ó r y 70 l a t s y s te m a ty c z n y o d p ły w l u d -
4 4
n o ś c i . N ie m ie c k ie o b l i c z e n i a p o d a ją , że w o k r e s ie od 1 8 9 5 -1 9 0 5 od
p ł y n ę ł o n a z a c h ó d R z e s z y z p i ę c i u p r u s k i c h p r o w i n c j i w s c h o d n ic h 830
4
t y s i ę c y l u d z i . Z sam ych P r u s W s c h o d n ic h w yw ę d ro w a io na z a c h ó d N ie m ie c w l a t a c h 1 8 7 1 -1 9 1 0 p r z e s z ło 716 t y s i ę c y o s ó b . O s t a t n i n ie m ie c k i s c i s lu d n o ś c i z 1939 r o k u u s t a l i ł c y f r ę o d p ły w u lu d n o ś c i n i e m i e c k i e j za z a s od 1933 r o k u z P r u s W s c h o d n ic h , Ś lą s k a , n ie m ie c k ie g o P om orza
- 4 -
i w s c h o d n ie j B r a n d e n b u r g ii na z a c h ó d R z e s z y na p r z e s z ło ć w ie r ć m i l i o na l u d z i . P o n ie w a ż w s ą s ie d n ic h p o l s k i c h p r o w in c ja c h , k t ó r e w 1939 w c h o d z iły w s k ła d p a ń s tw a p o ls k ie g o , p r z y r o s t n a t u r a l n y j e s t b a rd z o w y s o k i w ię c n a p o g r a n ic z u p o ls k o - n ie m ie c k im i s t n i e j ą d u że d y s p r o p o r c je z a l u d n i e n i a . I l u s t r u j e t o n a s tę p u ją c e z e s t a w ie n ie c j f v z a lu d n ie n ia n a k i l o m e t r k w a d ra to w y :
W schód N ie m ie c P r u s y W sc h o d n ie
/ O s tp r e u s s e n / 6 3 ,1 N ie m ie c k ie P om orze
/P o m m e rn / 5 9 ,1
B r a n d e n b u r g ia
/ B r a n d e n b u r g / 7 0 ,3 Ś lą s k N ie m ie c k i
/ S c h l e s i e n / 1 2 8 ,4 N ie m ie c k ie ws c h o d n ie
o k r ę g i r o l n i c z e R e je n c ja o ls z t y ń s k a
/ A l l e n s t e i n / 4 8 ,0 R e je n c ja k o s z a liń s k a
/ K O ś l i n / . 5 1 , 4
R e je n c ja g r a n ic z n a
/G -re n z m a rk / 4 1 ,4
R e je n c ja f r a n k f u r c k a
/ P r a n k f u r t - O d e r / 6 9 ,4
Z a ch ó d P o l s k i
Wo j . War sz awsk i e 86
P o l s k i e P om orze 66
Wo j . P o z n a ń .s k ie 80
Ś lą s k P o l s k i 308
P o l s k i e o k r ę g i r o l n i c z e
W o je w ó d ztw a
z a c h o d n ie 95
W o je w ó d ztw a
p o łu d n io w e 107
D la z d o b y c ia s i ł y r o b o c z e j N ie m c y do u p ra w y sw ych w s c h o d n ic h r o l n ic z y c h p r o w i n c j i ju ż p r z e d p ie r w s z ą w o jn ą ś w ia to w ą m u s ie l i s p ro w a d z a ć p o l s k i c h r o b o t n ik ó w r o ln y c h . Sezonow y d o p ły w p o l s k i c h r o b o t n ik ó w r o l n y c h do w s c h o d n ic h p r o w i n c j i N ie m ie c w y n o s ił w c y t r a c h z a o k r ą g lo n y c h :
1898 ■- 7 0 .0 0 0
1901 - 2 3 0 .0 0 0
1905 - 4 0 0 .0 0 0
Po 1918 i m i g r a c j a p o l s k i c h s i l r o b o c z y c h do N ie m ie c w y n o s iła : 1 9 1 9 -1 9 2 5 •- 4 0 4 .0 0 0
1 9 2 6 -1 9 3 0 - 3 6 2 .0 0 0
R z e s z a N ie m ie c k a n i e m o g ła , wobec o d p ły w u N iem ców ze w s c h o d n ic h p r o w i n c j i na z a c h ó d , n a w s c h o d z ie a n i u p r a w ić sw ych p ó l a n i s p r z ą tn ą ć
ż n iw b e z pom ocy p o l s k i c h r o b o t n ik ó w r o ln y c h . Mowa t u o t e r e n a c h , z k t ó r y c h c z ę ś ć w r ó ż n y c h o k r e s a c h d z ie jó w w c h o d z iła w s k ła d . dawnego p a ń s tw a p o ls k ie g o *
0 p r z e s z ł o ś c i p o l s k i e j t y c h z ie m ś w ia d c z y ju ż d z iś n i e k ie d y t y l k o
4
p o l s k i e b r z m ie n ie n a z w is k lu d n o ś c i z a m ie s z k u ją c e j t e t e r e n y . Bo g e r
6
m a n iz a c ja o b j ę ł a n a w e t na zw y p o l s k ic h m ie js c o w o ś c i. J e s z c z e w 1938 r o k u w P ru s a c h W s c h o d n ic h z m ie n io n o p o l s k i e h a zw y 2 *0 0 0 m ie js c o w o ś c i n a nazw y n ie m ie c k ie .
Mimo t a k ie g o s y s te m u l i c z b a P o la k ó w , o b y w a t e li n ie m ie c k ic h , m ie s z k a ją c y c h p r z e d o b e cn ą w o jn ą we w s c h o d n ic h p r o w in c ja c h R z e s z y po p r a wym b r z e g u r z e k i O d ry / w łą c z n ie P r u s W s c h o d n ic h / p r z e k r a c z a s ta n o w c z o
4
m i l i o n o s ó b . W c y f r z e t e j n i e są w ię c z a w a r c i r o b o t n i c y r o l n i , o b yw a -
4
t e l e p o l s c y , ś c ią g a n i ta m n a sezonow e r o b o t y r o l n e . P o la c y w z w a r-
4
t j ' c h o s ie d la c h m ie s z k a ją n a Ś lą s k u O p o ls k im o ra z w r e j e n c j i o l s z t y ń s k i e j P r u s w s c h o d n ic h . M n ie j z w a r te s k u p ie n ia p o l s k i e z n a jd u ją s ię w r e j e n c j i k o s z a l i ń s k i e j n a n ie m ie c k im P om orzu i w p r z y g r a n ic z n y c h p o w ia ta c h B r a n d e n b u r g ii o r a z r e j e n c j i w r o c ła w s k ie j n a n ie m ie c k im Ś lą s k u .
W schód n ie m ie c k i - o b c ią ż e n ie m g o s p o d a rc z y m R z e s z y
Ż y w io ł n ie m ie c k i - w p r z e c iw ie ń s t w ie do p o l i t y k i n i e m i e c k i e j ,
t 4
w y r a ż a ją c e j s ię w p o j ę c i u '’D ra n g n a c h O s te n ” - k ie r o w a ł swe z a i n t e r e - s o w a n ia g o s p o d a rc z e p r z e z c a ł y o k r e s S IX w ie k u i p ie r w s z e d z i e s i ą t k i
4
l a t w ie k u XX k u z a c h o d o w i. W s k a z u je na t o k ie r u n e k m i g r a c j i w e w n ę trz n e j N ie m ie c n a p r z e s t r z e n i o s t a t n i c h s t u l a t o r a z r o z w ó j e k o n o m ic z n y p r o w i n c j i n ie m ie c k ic h , p o ło ż o n y c h n a z a c h ó d od r z e k i O d ry .
4
W schód n ie m i e c k i b y ł d l a R z e s z y N ie m ie c k ie j o b c ią ż e n ie m g o s p o d a r
czym , p o k ry w a n y m o f i a r a m i p o d a t n ik a n ie m ie c k ie g o n a r z e c z ró ż n e g o r o -
4
d z a ju " O s t h i l f e " , n a r z e c z s p e c j a l n i e n i s k i c h d l a n ie m ie c k ie g o w scho
du t a r y f k o le jo w y c h , o r a z n a r z e c z p o d tr z y m y w a n ia w y s o k ie j c e n y p ł o dów r o l n y c h , p ro d u k o w a n y c h p r z e z t e n w s c h ó d , ch o ć w i n t e r e s i e mas p r a c o w n ic z y c h k r a j u o w y b it n e j s t r u k t u r z e p r z e m y s ło w e j l e ż a ł o p ro w a d z e n i e p o l i t y k i " t a n ie g o c h le b a " .
W o k r e s ie n a jw ię k s z y c h w y s iłk ó w g e rm a n iz o w a n ia w s c h o d n ic h p r o w i n c j i P ru s s k a r b p a ń s tw a te g o w y a syg n o w a ł do 1913 p r z e s z ło m i l i a r d i s t o m ilio n ó w m a re k w z l o c i e na a k c ję k o l o n i z a c j i w i e j s k i e j , w sumę t ę n i e są w lic z o n e ś r o d k i , j a k i e p ł y n ę ł y z r ó ż n y c h t a j n y c h , w b u d ż e t a c h p a ń s tw a n ie m ie c k ie g o n ie u ja w n io n y c h ź r ó d e ł n a pomoc w s c h o d n ią .
Na p ro g ra m y s p e c ja ln a d la w s c h o d n ic h , p r o w i n c j i n ie m ie c k a r e p u b l ik a w e jm a rs k a w y d a la w l a t a c h 1 9 2 6 -1 9 2 9 o k o ło dw uch m ilia r d ó w m a rek w z l o c i e . Po o k u p o w a n iu P o l s k i we w r z e ś n iu 1939 r o k u r z ą d R z e s z y mu
s i a ł d l a c a łe g o w scho du n ie m ie c k ie g o p r z y z n a ć u l g i p o d a tk o w e i z n i ż k i d l a t a r y f k o le jo w y c h , r ó w n a ją c e s ię m ilia r d o w y m o f ia r o m s k a r b u R z e s z y na t e c e le .
K o n ie c z n o ś ć o b r o n y r o l n i c t w a w s c h o d n io - n ie m ie c k ie g o p r z e d spad
k ie m cen z b o ż a na r y n k a c h ś w ia to w y c h p r o w a d z iła n i e t y l k o do zam yka
n i a n ie m ie c k ie g o r y n k u d l a im p o r t u t a n ie g o z b o ż a a m e ry k a ń s k ie g o i t a n i c h p r o d u k tó w r o ln y c h z k r a jó w w s c h o d n ie j E u r o p y , a le s t w a r z a ła -
ja k n p . z P o ls k ą w l a t a c h 1 9 2 5 -1 9 3 4 - s t a n p r z e w le k ły c h w o je n c e l n y c h . W w y n ik u t e j p o l i t y k i n ie m ie c k ie o k r ę g i p rz e m y s ło w e d ź w ig a ły
«
c i ę ż a r u tr z y m y w a n ia cen z b o żo w ych w N ie m c z e c h na p o z io m ie o 250f w yż
szym od p o z io m u ś w ia to w e g o .
Wschód n ie m ie c k i - o s t o j ą p r u s k ie g o ju n k ie r s t w a i m i lit a r y z m u
R z e s z a N ie m ie c k a d z i ę k i r o ln ic z y m p r o w in c jo m w s c h o d n im m o g ła
4
o s ią g n ą ć s t o p ie ń d a le k o i d ą c e j s a m o w y s ta r c z a ln o ś c i g o s p o d a r c z e j. W schod
n i e p r o w in c je n ie m ie c k ie d o s t a r c z a ły n a jw ię k s z e j i l o ś c i r e k r u t a d la
• t
a r m i i n ie m ie c k ie j. : Z aznaczm y p r z y k ła d o w o , że s to s u n k o w y u d z i a ł w sch o d n i c h p r o w i n c j i n ie m ie c k ic h - z w ła s z c z a P ru s W s c h o d n ic h - w s t r a t a c h p o n ie s io n y c h p r z e z R zeszę w l u d z ia c h w c z a s ie p ie r w s z e j w o jn y ś w ia t o -
i t
w e j j e s t o 2 5 - 2 8 ° /oo w y ż s z y od p r z e c i ę t n e j d l a c a ły c h N ie m ie c .
R z e sza N ie m ie c k a o c h a r a k t e r z e p a ń s tw a p rz e m y s ło w e g o , s k a z a n e g o n a w y m ie n ia n ie p r o d u k tó w swego p r z e m y s łu na ś r o d k i ż y w n o ś c i, s p ro w a d za n e z z a m o r s k ic h k r a jó w o m o ż liw o ś c ia c h t a ń s z e j p r o d u k c j i r o l n e j , b y ła b y zgodnym p a r tn e r e m w s p ó ln o ty m ię d z y n a ro d o w e j; R z e s z a N ie m ie c k a ,
*
mogąca w s k u te k sw ych r o l n i c z y c h o k rę g ó w n a w s c h o d z ie o s ią g a ć samowy
s t a r c z a ln o ś ć a g r a r n ą , p r z e s t a w i ł a s w ó j p r z e m y s ł n a p r o d u k c ję w o je n n ą i s t a ł a s ię k ł ó c i c i e l e m ła d u m ię d z y n a ro d o w e g o .
N ie j e s t r z e c z ą p r z y p a d k u , że w ła ś n ie w schód n i e m i e c k i , zbudow a
n y n a z ie m ia c h p o d b it y c h , - z w ła s z c z a P r u s y W s c h o d n ie , t o o s t o j a ju n - k r ó w p r u s k i c h , t o t w ie r d z a p r u s k ie g o m i l i t a r y z m u .
- 8 -
■ I I - . - P ru s y w schodnie-
4
O b s z a r: 3 6 .9 9 1 ,8 7 km2 h 7 , 6 / o b s z a ru R z e s z y L u d n o ś ć : 2 .3 3 3 .3 0 1 o só b - 3 , 6 / z a lu d n i e n i a R z e s z y S ta n zawodowy l u d n o ś c i: w r o l n i c t w i e i l e ś n i c t w i e - 5 5 , 7 /
p r z e m y s ł i r z e m io s ło *- 1 9 , 2 / h a n d e l i k o m u n ik a c ja •- 1 2 , 2/
in n e zaw ody i u r z ę d n ic y - 1 2 , 9 /
H i s t o r i a
Do X V I I w ie k u w s z y s tk ie z ie m ie P ru s W s c h o d n ic h p o d le g a ły - je d n e b e z p o ś r e d n im , d r u g ie - p o ś re d n im w pływ om p o lit y c z n y m p a ń s tw a p o l s k i e g o . Z i n i c j a t y w y p o l s k i e j , d l a k r z e w ie n ia c h r z e ś c ija ń s t w a w ś ró d p o g a n , o s a d z o n y z o s t a ł w X I I I w. w P ru s a c h W s c h o d n ic h n ie m ie c k i Z a ko n
i
K rz y ż o w y , k tó r e m u u d a ło s ię p o l i t y c z n i e u n ie z a le ż n ić od P o l s k i . W wy
n i k u z w y c ię s tw a P o l s k i na d K rz y ż a k a m i w b i t w i e p o d G ru nw ald em w 1410 r o k u o r a z na ż y c z e n ie lu d n o ś c i t y c h z ie m , w y z y s k iw a n e j i t ę p i o n e j
• i
p r z e z Z a ko n K rz y ż o w y , c z ę ś ć P ru s w s c h o d n ic h - W arm ia - z o s t a je w r o k u 1466 i n t e g r a l n i e w łą c z o n a w g r a n ic e p a ń s tw a p o l s k ie g o j a c z ę ś ć w s c h o d n ia , z K ró le w c e m , s t a j e s ię le n n e m P o l s k i , le c z ju ż n i e ja k o z ie m ia Z a k o n u , t y l k o ja k o k s ię s t w o ś w ie c k ie .
D ro g ą d z ie d z ic z e n ia k s ię c ie m te g o le n n a z o s t a j e e l e k t o r b ra n d e n b u r s k i F r y d e r y k W ilh e lm z l i n i i H o h e n z o lle r n ó w , t a k zw anjr " G r o s s e r
*
K u r f i l r s t " , k t ó r y w 1641 r o k u w c h a r a k t e r z e l e n n i k a P o l s k i s k ła d a k r ó -
•
ł o w i p o ls k ie m u W ła d y s ła w o w i LV h o ł d . W s ku te k i n t r y g p o l i t y c z n y c h F r y d e r y k a W ilh e lm a pod k o n ie c X V I I w ie k u / p o k ó j w W ie la w ie 1657 r , i 1660 p o k ó j w O l i w i e / P o ls k a t r a c i p o l i t y c z n e p ra w a do t e j c z ę ś c i P ru s W s c h o d n ic h . P rz e z c a ł y o k r e s z a ró w n o n i e m ie c k i Z a k o n K rz y ż o w y , j a k
i n ie m ie c c y k s i ą ż ę t a , l e n n i c y p o ls c y , d ą ż y l i do z u p e łn e j g e r m a n iz a c ji p o d l e g ł e j im c z ę ś c i P ru s W s c h o d n ic h .
Część P ru s W s c h o d n ic h , s k ła d a ją c a s ię p r z e d e w s z y s tk im z W a r m ii,
i
n a le ż a ła b e z p o ś r e d n io do p a ń s tw a p o ls k ie g o aż p o d k o n ie c X V I I I w ie k u , w ię c do c h w i l i r o z b io r ó w P o l s k i .
S to s u n k i narodowościowe
W w y n ik u procesów h is to ry c z n y c h u k ła d s to s u n k ó w narodowościowych P ru s W s c h o d n ic h w X IX Wieku p r z e d s t a w ia ! s ię w t e n s p o s ó b , że we
w s c h o d n ie j i c h c z ę ś ę i w r a j e n c j i g ą b i ń s k i e j /G u m b in n e n / z a m ie s z k i
w a ła w ię k s z o ś ć l i t e w s k a . D z i s i e j s z a r e je n e j a k r ó le w ie c k a /K ö n ig s b e rg / b y ł a z a m ie s z k a ła p r z e z w ię k s z o ś ć n ie m ie c k ą . R e je n c ję o ls z ty ń s k ą / A l - l e n s t e i n / z a m ie s z k iw a ła w ię k s z o ś ć p o ls k a , k t ó r a m ia ła swe duże s k u p i e n i e ta k ż e w d z i s i e j s z e j r e j e n c j i k w id z y ń s k ie j / H a r ie n w e r d e r / .
Ten s t a n r z e c z y w z a s a d z ie u t r z y m a ł s ię aż do c h w i l i o b e c n e j.
W y s i ł k i g e r m a n iz a c y jn e N ie m ie c , z a k a z y u ż y w a n ia ję z y k a p o ls k ie g o n i e
4
t y l k o w s z k o le , a le n a w e t w k o ś c i e l e , za ró w n o p r o t e s t a n c k im , j a k k a t o l i c k i m , o s a d z a n ie k o l o n i s t ó w z g ł ę b i R z e s z y , z a lu d n ia n ie m ia s t l i c z n y m i r o d z in a m i u r z ę d n ic z y m i n ie m ie c k im i o r a z s t a ł e u tr z y m y w a n ie w P ru s a c h W s c h o d n ic h w i e l k i c h g a r n iz o n ó w w o js k a , d o p r o w a d z iło do t e g o ,
że c z ę ś ć lu d n o ś c i p o l s k i e j w P ru s a c h o s i a d ł e j z a t r a c i ł a św iadom ość p o lit y c z n o - n a r o d o w ą p o ls k ą . N aw et je d n a k t a c z ę ś ć lu d n o ś c i u tr z y m u -
4
j e na o g ó ł p o c z u c ie sw e j o d r ę b n o ś c i n a ro d o w e j wobec ż y w io łu n ie m ie c k ie g o .
S y s te m g e r m a n iz a c y jn y N ie m ie c d la t e g o w y w a rł z n a c z n y w p ły w na lu d n o ś ć p o ls k ą ta m o s i a d ł ą , że P o la c jr tw o r z ą w p r z e w a ż n e j m ie r z e l u d n o ś ć w ło ś c ia ń s k ą lu b r o b o t n i c z ą , g o s p o d a rc z o u z a le ż n io n ą o d w i e l k i c h w ł a ś c i c i e l i n ie m ie c k ic h . P r a w ie 40 ^ z ie m i o r n e j P ru s w s c h o d n ie j z n a j d u je s ię w r ę k a c h w ł a ś c i c i e l i g o s p o d a rs tw p o w y ż e j 100 h a ; w ł a ś c i c i e -
4
l e c i tw o r z ą z w a r t ą k a s tę t a k zw a n ych ju n k r ó w , k t ó r a w R z e s z y N ie m ie - . c k i e j do c h w i l i o b e c n e j ma d e c y d u ją c e p o l i t y c z n e z n a c z e n ie .
P ro c e s g e r m a n iz a c ji lu d n o ś c i p o l s k i e j c h a r a k t e r y z u je z n a m ie n n ie z e s t a w ie n ie je d n e g o z p r o f e s o r ó w n ie m ie c k ic h 7 d r G e is le r a , z r e s z t ą x /
n i e w ą t p l i w i e te n d e n c y jn e . P r o f e s o r t e n p r z y k ła d o w o z e s t a w ił 11 p o w ia tó w w s c h o d n io - p r u s k ic h i o s z a c o w a ł, że na 100 m ie s z k a ń c ó w w r ó ż n y c h o k r e s a c h m ó w iło po n ie m ie c k u :
4
x / G e i s l e r W* - ;fD ie S p ra c h e n u n d N a t i o n a l i t ä t e n v e r h a l t n i s s e an d e r d e u ts c h e n O s tg r e n z e 1' - 1 9 3 4 .
10 -
W p o w ia ta c h 1 8 3 l r . 1 8 6 l r . S z c z y tn o
/ O r t e l s b u r g / 7 13
J a n s b o rk
/ J o h a n n is b u r g / 8 18
N ib o r k
/ N e id e n b u r g / 8 17
E łk
/ L y c k / 12 21
Ż ą d z b o rk
/ S e n s b u r g / 10 25
O s tr ó d a
/ O s te r o d e / 36 37
Le c
/ L O t z e n / 14 36
M ar g ra b owa
/ T r e u b u r g / 16 42
W ę go bork
/ A n g e r s b u r g / 60 84
G o łd a p ią
/ G o łd a p / 76 91
R a ś c ib ó r z
/ R a s t e n b u r g / 91 100
1 8 9 0 r . _ 1 9 0 0 r . 1 9 1 0 r . 1 9 2 5 r .
24 24 33 69
23 27 35 79
26 30 40 77
26 44 5 4 88
39 45 55 85
48 54 61 88
52 58 68 95
54 64 74 91
93 96 100 100
97 98 100 100
98 99 100 100
O s ta tn im n ie m ie c k im s p is e m lu d n o ś c i , k t ó r y - mimo s w e j p o l i t y c z n e j t e n d e n c y jn o ś c i - w p e w n e j m ie r z e o d z w ie r c i a d l a ł f a k t y c z n y ■układ s to s u n k ó w n a ro d o w o ś c io w y c h , w P ru s a c h w s c h o d n ic h b y ł s p is lu d n o ś c i w 19 10 r o k u , k t ó r y w y k a z a ł, że c a łe p o łu d n ie P ru s w s c h o d n ic h b y ło z a m ie s z k a łe p r z e z P o la k ó w . Na p o d s ta w ie te g o s p is u l u d n o ś c i o r a z na p o d s ta w ie u rz ę d o w e j p r u s k i e j s t a t y s t j r k i d z i e c i s z k ó ł p o w s z e c h n y c h z r . 1911 ' u c z e n i p o ls c y z e s t a v d l i p o n iż s z y s z a c u n e k i l o ś o i P o la -x /
ków w p o s z c z e g ó ln y c h o k r ę g a c h a d m in is t r a c y jn y c h :
Na w s i______° / o o
w
m ia s t a c h ° / o o R eje n e j a O ls z t y n/ A l l e n s t e i n / o g ó łe m : W p o w ia ta c h t e j r e j e n c j i :
E ł k / L y c k /
J a n s b o r k / J o h a n n is b u r g / L e c / L o t z e n /
N ib o r k / N e id e n b u r g /
O ls z t y n - m ia s t o / A l l e n s t e i n / O ls z t y n
O s tr ó d a / O s t e r o d e / R e s z e l / R ö s s e l /
S z c z y tn o / O r t e l s b u r g / Ż ą d z b o rk / S e n s b u r g /
3 1 2 .5 3 0 763
3 5 .9 5 0 850
3 9 .2 0 0 916
2 4 .5 0 0 760
4 4 .3 0 0 899
3 4 .5 3 0 642
3 8 .0 0 0 710
8 .4 9 0 246
5 5 ,2 0 0 927
3 2 .3 6 0 782
3 1 .7 1 5 251
2 .4 8 1 208
1 .6 6 7 188
1 .9 0 3 210
3 .2 1 7 334
5 ,2 4 0 181
2 .1 5 8 471
4 .0 8 8 210
1 .1 6 3 74
6 .3 8 1 614
3 .4 1 4 441
x / " G e m e in d e le x ik o n des R e g ie r u n g s b e z ir k s A l l e n s t e i n ” - H e f t N r 1 , 1912 o r a z " S t a t i s t i k des D e u ts c h e n R e ic h e s " - 1 9 1 0 .
Na w s i o
“s O o W m ia s ta c h ° / o o
17 p o w ia ta c h in n y c h
r e j e n c j i o g ó łe m : 7 2 .4 5 5 8 .1 9 2
W p o s z c z e g ó ln y c h p o w ia ta c h :
M ar g r ab o wa / T r e u b u r g / 2 2 .9 0 0 663 ' 433 85
K w id z y n / M a r ie n w e r d e r / 2 5 .1 0 0 496 3 .7 2 8 223
S usz /R o s e n b e r g / 6 .4 6 0 207 1 . 840 90
S z tu m /S tu h m / 15:3 3 0 503 1 .3 5 4 227
S lb lą g - m ia s t o / E l b i n g / - - 306 -
E lb lą g 25 1 11 4
M a lb o r g / M a r ie n b u r g / 2 .6 2 0 64 520 25
N ie m c y d l a z a c ie m n ie n ia s t a t y s t y k n a ro d o w o ś c io w y c h P ru s w s c h ó d - n i c h w p r o w a d z ili do s p is ó w o b o k r u b r y k i l u d n o ś c i , m ó w ią c e j ję z y k ie m
4
p o ls k im r u b r y k ę t y c h , k t ó r z y m ówią o d rę b n ym rze ko m o ję z y k ie m m a zu r
s k im . T rz e b a s t w i e r d z i ć , że n a rz e c z e m a z u r s k ie j e s t je d y n ie r e g i o n a ln y m d ia le k t e m p o ls k im , a M a z u rz y z P ru s W s c h o d n ic h s ą t a k i m i s a mymi P o la k a m i, ja k i c h r o d a c y z a m ie s z k u ją c y r e s z t ę P o ls k i#
S p is lu d n o ś c i z 1925 r . p o d a ł d la P r u s W s c h o d n ic h c y f r ę P o la k ó w n a 1 4 7 .7 4 5 . ' ' S t a t i s t i s c h e s R e ic h s a m t" n i e p u b lik o w a ło ju ż w o g ó le n a ro d o w o ś c io w y c h w y n ikó w , s p is u l u d n o ś c i z 1933 r o k u . P o z o s t a je wobec t e n d e n c y jn o ś c i n ie m ie c k ic h s t a t y s t y k o g r a n ic z y ć s ię do s z a c u n k ó w s z c z e g o lo w y c h na p o d s ta w ie s z e r o k o r o z w in ię t e g o ż y c ia o r g a n iz a c y jn e g o m n ie j s z ó ś c i p o l s k i e j w P ru s a c h W s c h o d n ic h p r z e d o b e cn ą w o jn ą . S za cu n e k t e n
4
p o z w a la o k r e ś l i ć l i c z b ę P o la k ó w w P ru s a c h W s c h o d n ic h w d n iu 1 w rz e ś n i a 1939 r o k u n a b l i s k o 300 t y s i ę c y o s ó b . Ha w s c h o d z ie P r u s w scho d
n i c h z n a jd u ją s ię do d z iś d n ia l i c z n e o s i e d l a l i t e w s k i e .
4
Po p ie r w s z e j w o jn ie ś w ia to w e j z o s t a ł w l i p c u 1920 r o k u p r z e p r o w ad zony w c z ę ś c i r e j e n c j i o l s z t y ń s k i e j i w c z ę ś c i r e j e n c j i k w id z y ń s k i e j p l e b i s c y t . P l e b i s c y t t e n m ia ł w y n ik d la P o l s k i n i e k o r z y s t n y , p o n ie w a ż o d b y ł s ię w c h w i l i d e p r e s j i , g d y P o ls k a p r z y g n ie c io n a b y ł a n a ja z d e m a r m i i s o w i e c k i e j . N iż s z y a p a r a t a d m i n i s t r a c y j n y , a w ię c t e n , k t ó r y ma b e z p o ś r e d n i k o n t a k t z l u d n o ś c ią , b y ł w r ę k a c h n ie m ie c k ic h . W p l e b i s c y c i e m i e l i p ra w o b r a ć u d z i a ł N ie m c y , k t ó r z y swego c z a s u z d a n y c h g m in w y e m ig r o w a li. P o n a d to g r a s o w a ły w c z a s ie a k c j i p l e b i s c y t o w e j mimo m ię d z y n a ro d o w e j k o n t r o l i b o jó w k i n ie m ie c k ie , t e r r o r y z u j ą -
4
ce lu d n o ś ć . B y ł y one k ie ro w a n e p r z e z z a ł o g i t a j n y c h n ie m ie c k ic h o r g a n i z a c j i m i l i t a r n y c h , t a k z w a n e j '»Schw arze R e ic h s w e h r " .
- 12 ••
S t o s u n k i p o p u la c y jn e i eko n o m iczn e
Od 1 8 4 0 -1 9 3 9 -• ja k ju ż s tw ie r d z o n o - o d p ły n ę ło z P ru s w s c h o d n ic h
i
do c e n tru m i n a z a c h ó d N ie m ie c p r z e s z ło 1 « 1 0 0 .0 0 0 l u d z i . P ro c e s u t e go n i e z a h a m o w a ły a n i n ie m ie c k ie z a r z ą d z e n ia u s ta w o d a w c z e , d ą żą ce do z w ią z a n ia c h ło p a z z ie m ią , a n i p r e m io w a n ie p o b y tu we w s c h o d n ic h p r o w in c ja c h w f o r m ie p o d w y ż s z a n ia p ł a c , s t w a r z a n ia le p s z y c h w arunków
t
m ie s z k a ln y c h , k o r z y s t n y c h m o ż liw o ś c i z a c ią g a n ia k r e d y tó w , u l g p o d a t ko w ych c z y p o p r o s t u s u b w e n c ji* w c ią g u 1925 i 1933 r o k u o d p ły n ę ło z P ru s W s c h o d n ic h p r z y r o s t u n a t u r a ln e g o . W 18 na 37 w s c h o d n io - p r u s k i c h p o w ia tó w o d p ły w lu d n o ś c i b y ł t a k w i e l k i , że n a s t ą p i ł ta m a b s o lu t n y sp a d e k i l o ś c i m ie s z k a ń c ó w , w y n ik a ją c y z te g o t y t u ł u b r a k r ą k do p r a c y b y ł w yrów n yw any do pływ em s e zo n o w ych r o b o t n ik ó w z P o l s k i , a o b e c n ie j e s t w yrów n yw any z a t r u d n ia n ie m o lb r z y m ic h k a d r r o b o t n ik ó w
t
p rz y m u s o w y c h z P o l s k i i z C z e c h o s ło w a c ji* P ru s jr w s c h o d n ie n ie p r z e d s t a w i a ł y w ię c żadneg o i n t e r e s u d la s z e r o k ic h mas n ie m ie c k ic h .
D och ód n a ro d o w y n a g ło w ę lu d n o ś c i j e s t n a j n i ż s z y z c a ł e j R z e s z y w ła ś n ie w P ru s a c h W s c h o d n ic h . R ó w n ie ż P r u s y W s c h o d n ie w noszą s k a r b o w i R z e s z y n a jn iż s z e z c a ły c h N ie m ie c p o d a t k i* Z a d łu ż e n ie r o l n i c t w a
j e s t w P ru s a c h W s c h o d n ic h o 3 r a z y w y ż s z e , n i ż w r e s z c ie R z e s z y . Ma
j ą t e k n a ro d o w y P ru s W s c h o d n ic h j e s t s z a co w a n y n a o k o ło 5 ,5 m i l i a r d a m a re k z ł o t y c h , w y n o s i w ię c n i e c a ł e 2^ m a ją tk u n a ro d o w e g o N ie m ie c .
4
P r u s y W s c h o d n ie są k o s z to w n ą d l a N ie m ie c " k o l o n i ą ” , k t ó r a g o s p o d a r c z o z w ią z a n a j e s t z e swym p o ls k im z a p le c z e m . Od g r a n ic P ru s
• 4
W s c h o d n ic h do s t o l i c y P o l s k i - W arszaw y j e s t 125 k ilo m e t r ó w , do B e r l i n a zaś p r z e s z ło 400 km* Od g r a n i c y P ru s w s c h o d n ic h do n ie m ie c k ie - go o k r ę g u p rz e m y s ło w e g o w N a d r e n ii j e s t p r z e s z ło 800 km, do p o l s k i e go c e n t r a ln e g o o k r ę g u p rz e m y s ło w e g o j e s t t y l k o 300 km w l i n i i p o w ie t r z n e j •>
Od d z ie s ią t k ó w l a t p o l i t y k a g o s p o d a rc z a / p r z e d 1914 r o k ie m i po 1918 r o k u / r o z w a ż a ła p r o b le m " o d l e g ł o ś c i r y n k ó w " / " M a r ie t f e r n e " / P ru s W s c h o d n ic h * P r o b le m t e n może b y ć t y l k o r o z w ią z a n y p r z e z z łą c z e n i e P r u s W schod nich, z P o ls k ą . N ie m c y sam i z r e s z t ą r o z u m ie ją z w ią z a -
n i e g o s p o d a rc z e P r u s W s c h o d n ic h z p o ls k im o b s z a re m go spod arczym « Po w r z e ś n iu 1939 r o k u c z ę ś ć te r e n ó w p o l s k i c h , in k o r p o r o w a n y c h do R z e s z jr, a le ż ą c y c h n a p ó łn o c od W i s ły , z o s t a ł a w łą c z o n a w o k r ę g a d m i n i s t r a c y j ny i g o s p o d a rc z y P r u s wschodnich ± s ta n o w i z n im i d z iś je d n ą c a ło ś ć .
Z n a c z e n ie m i l i t a r n e P r u s W s c h o d n ic h
P r u s y W s c h o d n ie , ja k o w y s u n ię t y na w schód b a s t i o n n ie m ie c k ie g o
■4
m i l i t a r y z m u , s ł u ż y ł y R z e s z y c e s a r s k ie j do p r z y g o to w a n ia g łó w n e g o n a t a r c i a na c a r s k ą R o s ję w 1914 r o k u . Z P ru s w s c h o d n ic h o p e ro w a ł n i e -
4
m ie c k i k o r p u s b a ł t y c k i p r z e c iw R o s j i S o w ie c k ie j po 1918 r o k u . Po r o z w ią z a n iu na s k u te k T r a k t a t u W e r s a ls k ie g o a r m i i n i e m i e c k i e j c a ł y s z e r e g t a j n y c h o d d z ia łó w n ie m ie c k ic h / P r e i k o r p s , S ehw arze R e ic h s w e h r / z o s t a ł ro z k w a te r o w a n y po w i e l k i c h m a ją tk a c h z ie m s k ic h w P ru s a c h Wschod
n i c h , g d z ie u k r y w a ł s ię p r z e d o c z a m i k o m i s j i a l i a n c k i c h ja k o - b a t a l i o n y p r a c y .
Z c h w i l ą z e r w a n ia p r z e z H i t l e r a m i l i t a r n y c h p o s ta n o w ie ń T r a k t a t u W e r s a ls k ie g o w P ru s a c h W s c h o d n ic h s tw o r z o n o n a j s i l n i e j s z y n ie m ie c k i
4
k o r p u s w o js k o w y / I Armee K o rp s / , k t ó r e g o dow ódcą b y ł p ó ź n ie js z y f e l d m a r s z a łe k B r a u e h it s c h . K o rp u s t e n b y ł u trz y m y w a n y n a s t a ł e j s t o p i e w o je n n e j. P r u s y W sch o d n ie r ó w n o le g le b y ł y s i l n i e f o r t y f i k o w a n e .
We w r z e ś n iu 1939 z P ru s W s c h o d n ic h N ie m c y n a t a r l i n a p o l s k ie P o -
4
p io rz b / n a G r u d z ią d z / i u d e r z y l i n a t y ł y s t o l i c y P o l s k i - W arszaw y / a r m i a g e n . v . K t ic h le r a / « P r u s y w s c h o d n ie b y ł y w ię c d o tą d g łó w n ą b a z ą
w o je n n ą d l a w s z y s t k ic h o p e r a c j i n ie m ie c k ic h n a w s c h o d z ie .
14 -
T l'Iv Gdańsk
O b s z a r: 1 .8 9 3 km^ 5 8 knń' Z a le w u W iś la n e g o
L u d n o ś ć : 4071517 osób - 7 0 / lu d n o ś c i m ie s z k a w m ia s t a c h .
H i s t o r i a
G dańsk do k o ń c a X V I I I w ie k u w c h o d z ił w s k ła d państwa p o ls k ie g o
t
ja k o a u to n o m ic z n a je d n o s t k a i b y ł p i e r w o t n ie z a m ie s z k a ły p r z e z lu d ność s ło w ia ń s k ą . W p o c z ą tk a c h X IV w ie k u Zakon Krzyżowy na okres
$
p r z e jś c io w y z d o b y ł G dańsk i w te d y c a ła lu d n o ś ć s ło w ia ń s k a z o s t a ł a w y-
*
mordowana. Gdańsk z o s t a ł z k o l e i s k o lo n iz o w a n y p rz e z lu d n o ś ć pocho
d z e n ia n ie m ie c k ie g o , k t ó r a je d n a li w i e l o k r o t n i e / w l a t a c h 1397, 1 4 1 0 , 1 4 6 6 , 1 6 6 0 ; 1 7 3 4 , 1 7 9 3 , 1 8 1 5 / m a n ife s to w a ła w o lę łą c z n o ś c i z P o ls k ą . W G dańsku m ie s z k a ło w c h w i l i w ybuchu o b e c n e j w o jn y o k o ło 25 t y s ię c y P o la k ó w .
Ł ą c z n o ś ć gosp o d a r c z a i k o m u n ik a c y jna z P o ls k ą
B is m a r c k , n a jw ię k s z y w ró g P o l s k i , p r z y jm u ją c 23 w rze ś n ia 1894 ro k u d e le g a c ję l u d n o ś c i n i e m i e c k i e j z P r u s W s c h o d n ic h o ś w ia d c z y ł, że
4
każde p a ń s tw o p o l s k i e , g d y b y p o w s t a ło , m u s ia ło b y domagać s ię w łą c z ę * n ia w je g o o b s z a r m ia s t a G dańska*
4
P o ls k a bez p o s ia d a n ia u j ś c i a r z e k i W i s ły , s t a n o w ią c e j j e j g e -
4
o g r a f i c z n ą o ś , n ie może i s t n i e ć . Z d r u g i e j s t r o n y r o z w ó j g o s p o d a r
c z y G dańska u w a ru n ko w a n y j e s t o b r o ta m i z p o ls k im o b s z a re m g o s p o d a r
czym . G dańsk z a w d z ię c z a ł s w ó j r o z w ó j do k o ń c a X V I I I w ie k u łą c z n o ś c i
4
z P o ls k ą . W w ie k u X IX i p o c z ą tk a c h XX p o d u p a d ł do r o l i m a łe g o , p r o w in c jo n a ln e g o m ia s t a g a rn iz o n o w e g o .
N a jw ię k s z a l i n i a k o le jo w a łą c z ą c a B e r l i n z K ró le w c e m - p o m ija G d a ńsk, O b r o ty p o r t u w y n o s iły p r z e d p ie r w s z ą w o jn ą ś w ia to w ą z a le d w ie do 2 ,5 m i l i o n a t o n r o c z n i e . N ie m c y f a w o r y z o w a li w p e ł n i t y l k o
4
r o z w ó j p o r t ó w w S z c z e c in ie i K r ó le w c u . P ie r w s z y z n i c h z o s t a ł u p r z y -
i
w ile jo w a n y p o c ią g n ię c ie m w t e n sp o só b s i e c i n ie m ie c k ic h k a n a łó w ś r ó d -
lą d o w y c h » że w ię k s z o ś ć to w a ró w ze w s c h o d n ic h c z ę ś c i N ie m ie c k ie r o w a -
i
no k u u j ś c i u O d ry . D r u g i z n i c h b y ł u p r z y w ile jo w a n y t a r y f a m i k o l e jo w y m i.
C z ę ś c io w y z w ią z e k g o s p o d a rc z y G dańska z P o ls k ą po 1918 r o k u s p o -
4
w o d o w a ł, że o b r o t y p o r t u g d a ń s k ie g o w z r o s ły do 8 m ilio n ó w t o n r o c z n i e p r z e d o b e cn ą w o jn ą . W c h w i l i o b e c n e j s y t u a c ja G dańska na s k u te k o k u p a c ji P o l s k i p r z e z N iem ców j e s t z ł a . N aw et p r a s a n ie m ie c k a n i e k r y j e , że lu d n o ś ć G dańska j e s t ro z c z a ro w a n a w y n ik ły m i z m ia n a m i. O b ro -
*
t y za ś to w a ro w e z P o z n a ń s k ie g o , ze Ś lą s k a i z c e n tru m P o l s k i k ie r o w a ne są p r z e z N iem ców w g łó w n e j m ie r z e k u S z c z e c in o w i.
W z g lę d y b e z p ie c z e ń s tw a
S tw o r z e n ie z G dańska o b s z a r u W olne go M ia s t a p o z w o l i ł o N iem com n a z a m ie n ie n ie go na b a s t i o n s z o w in iz m u p r u s k ie g o . P o ls k a a n i a d m i
n i s t r a c y j n i e a n i m i l i t a r n i e n i e m ia ła m o ż liw o ś c i w p ły w a n ia c z y k o n t r o l o w a n i a t e g o , co s ię d z i a ło w G dańsku* N a to m ia s t N ie m c y m i a ł y w s z e lk ie m o ż liw o ś c i p o lit y c z n e g o o p a n o w y w a n ia te g o t e r e n u .
W G dańsku o s ia d ło o k o ło 56 t y s i ę c y e m e ry tó w / p r a w ie 1 0 / o g ó łu l u d n o ś c i / , p ła c o n y c h p r z e z R zeszę N ie m ie c k ą i z a jm u ją c y c h s ię o r g a n iz o w a n ie m n ie m ie c k ie g o ż y c ia p o l it y c z n e g o . N ie m c y , o b y w a te le R ze
s z y , z a jm o w a li c z o ło w e s ta n o w is k a u r z ę d ń ic z e w G da ńsku . P o l i c j a
4
g d a ń s k a b y ł a o r g a n iz o w a n a p r z e z a k ty w n y c h o f ic e r ó w R e ic h s w e h ry . Wy
j ę c i e G d a ń ska , ja k o W olne go M ia s t a , sp o d p o l s k i c h o g r a n ic z e ń p a s z p o r to w y c h p o z w a la ło j e ź d z ić ta m w y b itn y m c z ło n k o m m n ie js z o ś c i n ie m ie c k i e j .
G dańsk s t a ł s ię c e n tru m s z k o le n ia n i e m i e c k i e j " p i ą t e j k o lu m n y "
w P o ls c e . S t a l s ię t e ż ró w n o c z e ś n ie lu k ą c e ln ą , k o r z y s t n ą d l a n i e -
* *
le g a ln y c h o b r o tó w h a n d lo w y c h z N ie m c a m i. P o ls k a n a t o m ia s t - n a s k u t e k s tw o r z o n y c h w G dańsku w aru nkó w p o l i t y c z n y c h - n i e m o g ła d o s t a t e c z n ie w y z y s k a ć a n i u r z ą d z e ń p o r to w y c h a n i m o ż liw o ś c i h a n d lo w y c h te g o m ia s t a .
16 -
■ ■ I V . Śląsk- O p o lsk i- -
O b s z a r: 9 .7 1 5 ,1 km2 L u d n o ś ć : 1 .4 8 2 .7 7 1 o s ó b .
S ta n zawodowy lu d n o ś c i: w r o l n i c t w i e i l e ś n i c t w i e - 4 3 ,0 $ p r z e m y s ł i r z e m io s ło w 3 4 ,7 $ h a n d e l i k o m u n ik a c ja »- 1 1 ,9 $ in n e zaw ody i u r z ę d n ic y - 1 0 ,4 $
H i s t o r i a
H i s t o r i a Ś lą s k a O p o ls k ie g o / O p p e ln / b ie g n ie r ó w n o le g le z d z i e ja m i c a ł e j z ie m i ś l ą s k i e j , p r z y czym c a łe z a g łę b ie p rz e m y s ło w e B yto m / B e u t h e n / , G liw ic e / G l e i w i t z / i Z a b rz e / H in d e n b u r g / w c h o d z iły w s k ła d z ie m i k r a k o w s k ie j. Z ie m ie t e do X IV w ie k u b y ł y pa ń stw o w o z w ią z a n e z P o ls k ą . W w ie k a c h n a s tę p n y c h , rz ą d z o n e p r z e z k s i ą ż ą t z d y n a s t i i k r ó ló w p o l s k i c h P ia s t ó w , p r z jp m d ły n a j p i e r w Czechom, p o te m Węgrom.
4
W X V I w ie k u Ś lą s k p r z e c h o d z i p o d p a n o w a n ie H a b sb u rg ó w a w X V I I I w ie k u z d o b y ły go P r u s y .
P rz e z c a ł y o k r e s sw ych z m ie n n y c h d z ie jó w 7 t a k Ś lą s k O p o ls k i, j a k i c a ł y Ś lą s k p o z o s ta w a ły w łą c z n o ś c i k u l t u r a l n e j z P o ls k ą , a b is k u p s tw o we W r o c ła w iu / B r e s l a u / p o d le g a ło m e t r o p o l i i K o ś c io ła R zym sko- K a t o l i c k i e g o w G n ie ź n ie / w P o z n a ń s k im /.
L u d n o ś ć
L u d n o ś ć ś lą s k a O p o ls k ie g o j e s t p o c h o d z e n ia p o ls k ie g o . Na p r z e -
< • 4
s t r z e n i od 1 8 2 8 -1 8 6 7 - n a w e t w e d łu g t e n d e n c y jn y c h s t a t y s t y k n ie m ie c k ic h n ą Ś lą s k u - b y ło zawsze p o w y ż e j 61$ P o la k ó w . N ie m ie c k ie s p i s y lu d n o ś c i t w ie r d z ą :
Rok 1890 P o la k ó w • . . . 5 8 ,2 $
17 1900 77 5 6 ,0 $
:7 1905 71 5 6 ,9 $
77 1910 77 5 4 ,6 $
P r o c e n t y t e n ie u w z g lę d n ia ją z g o ła dwóch z u p e łn ie s z tu c z n y c h k a t e g o r i i , 'w pro w adzo nych do n ie m ie c k ic h s t a t y s t y jc l u d n o ś c i , rfli ;a n o w i-
c i e : tz w * d w u ję z y c z n y c h m ie s z k a ń c ó w o r a z tz w . ś lą z a k ó w ; o b ie s k ł a d a ją s ię o c z y w iś c ie z P o la k ó w . S padek p r o c e n tó w b y ł w y n ik ie m w z ra
s t a ją c e g o k u r s u g e r m a n iz a c y jn e g o , p ro w a d z o n e g o p r z e z c a ł y w ie k X IX
♦
o r a z c o r a z s i l n i e j s z e g o n a c is k u p o l it y c z n e g o , w y w ie ra n e g o p r z y s p o r z ą d z a n iu s p is ó w . N a c is k p r z y s p is a c h po p ie r w s z e j w o jn ie ś w ia to w e j b y ł
ju ż te g o r o d z a ju , że t e dane n ie m a ją ju ż ż a d n e j w a r t o ś c i .
W r o k u 1981 z o s t a ł p rz e p ro w a d z o n y n a Ś lą s k u O p o ls k im p l e b i s c y t . Z a P o ls k ą o d d a ło swe g ło s y o g ó łe m p r z e s z ło 4 0 f lu d n o ś c i . W w y n ik u te g o p l e b i s c y t u t y l k o n ie z n a c z n a c z ę ś ć Ś lą s k a O p o ls k ie g o p r z y p a d ła P o ls c e , r e s z t a z o s t a ł a w g r a n ic a c h R z e s z y . P l e b i s c y t b y ł b y d a ł z u p e ł n i e in n e w y n i k i , g d y b y n i e d o p u s z c z o n o do p ra w a o d d a w a n ia sw ych g ło s ó w w s z y s t k ic h N iem có w , k t ó r z y o p u ś c iw s z y Ś lą s k m ie s z k a li od daw-
4
n a w g ł ę b i N ie m ie c . P r z e s z ło 16^ o g ó łu g ło s u ją c y c h s t a n o w i l i w ła ś n ie t a c y e m ig r a n c i, n ic z y m z te re n e m ś lą s k im n ie z w ią z a n i. Na w y n ik p l e b i s c y t u o d d z i a ł a ł p o z a ty m w p ły w n ie m ie c k io h w ł a ś c i c i e l i k o p a lń
i f a b r y k , k t ó r z y w y w i e r a li e k o n o m ic z n ą p r e s ję n a b i e d n i e js z ą c z ę ś ć lu d n o ś c i p o l s k i e j . Na Ś lą s k u s z a l a ł z r e s z t ą t a k i sam t e r r o r b o jó w e k
•
n ie m ie c k ic h , ja k w P ru s a c h W s c h o d n ic h w c z a s ie p l e b i s c y t u w 1980 r o k u .
S t o s u n k i e k o n o m ic z n e
*
Ś lą s k O p o ls k i w s w e j c z ę ś c i r o l n i c z e j s t a n o w i s t r u k t u r a l n ą j e d n o ś ć z s ą s ie d n im i o b s z a ra m i w i e j s k i m i P o l s k i . C zęść p rz e m y s ło w a ś l ą s k a - k o p a ln ie w ę g la i h u t y ż e la z a - s ta n o w i n ie r o z łą c z n ą c a ło ś ć z p o ls k im , w ię c k a t o w ic k im i s o s n o w ie c k im z a g łę b ie m p rz e m y s ło w y m .
Z 4 3 ,3 m ilio n ó w t o n w ę g la , p ro d u k o w a n y c h r o c z n ie p r z e d 1914
r o k ie m na t e r e n i e ów czesnego ś lą s k ie g o o k r ę g u p rz e m y s ło w e g o t y l k o 1 2 ,5 m i l i o n a t o n s z ło w g łą b R z e s z y , a p r z e s z ło 25 m ilio n ó w t o n z n a jd o w a ło s w ó j z b y t n a o b s z a r a c h , k t ó r e po 1918 ro lc u w e s z ły w o b rę b p a ń s tw a p o l s k ie g o .
W r o k u 1924 h u t y ś l ą s k i e z b y w a ły n a t e r e n i e N ie m ie c t y l k o 3 l£
w y p ro d u k o w a n e j p r z e z s i e b ie s u r ó w k i. C y f r a t a w r o k u 1926 w y n o s iła 355 , a le w r o k u 1929 s p a d ła ju ż t y l k o do 8 , 3 ^ .
P ow yższe p r z y k ła d y s t w i e r d z a j ą , że p r z e m y s ł Ś lą s k a O p o ls k ie g o n i e ma w g r a n ic a c h R z e s z y n a le ż y te g o " k l i m a t u " d l a p e łn e g o r o z w o ju i c a łk o w it e g o w y z y s k a n ia sw y c h m o ż liw o ś c i p r o d u k c y jn y c h . D la N ie m ie c
- 18 -
w y s t a r c z a ją c y j e s t p r z e m y s ł w e s t f a ls k o - n a d r e ń s k i, W ty c h . w arunkach.
4
p r z e m y s ł ś l ą s k i s k a z a n y b y ł na w e g e ta c ję * P o d trz y m y w a n o g o , p o d o b -
* 4
n i e j a k r o l n i c t w o w s c h o d n io - p r u s k ie , k o s z te m d u ż y c h o f i a r m a t e r i a l n y c h / t a r y f y u lg o w e , p r e m ie wywozowe, po w o jn ie o s t a t n i e j " O s t h i l f e"
i t p . / . P rz e m y s ł t e n może r o z w i j a ć s ię w p e ł n i w ł ą c z n o ś c i z p o ls k im o b s z a re m g o s p o d a rc z y m .
4
J e d n o ś ć t ę g o s p o d a rc z ą z te r e n a m i p o l s k i m i r o z u m i e l i sam i p r z e m y s ło w c y n ie m ie c c y . P rz e d p ie r w s z ą w o jn ą ś w ia to w ą - j a k w iadom o - c e n t r a ln e o b s z a r y P o l s k i n a l e ż a ł y do p a ń s tw a r o s y js k i e g o , w te d y t o w 1913 r o k u w "H a n d b u c h des O b e r s c h le s is c h e n I n d u s t r i e b e z i r k e s " , wy
danym z o k a z j i " X I I N ie m ie c k ie g o D n ia G ó r n ic z e g o " z n a l a z ł y s ię n a s t ę p u ją c e u w a g i:
"Z w e w n ę trz n y c h , n ie m ie c k ic h ź r ó d e ł r u d p r z e m y s ł ż e la z n y - g ó r n o ś lą s k i do o s t a t n i c h cza só w m ógł k o r z y s t a ć t y l k o s to s u n k o wo w n ie z n a c z n y m s t o p n i u , g d yż k o s z t y p rz e w o z u r u d z w ię k s z o -- ś c i t y c h ź r ó d e ł u k ł a d a ł y s ię d la p r z e m y s łu ś lą s k ie g o n ie k o r z y s t n i e " .
S ło w a t e p o d k r e ś l a j ą t e n sam p r o b le m " M a r k t f e r n e " , j a k i o d b i j a s ię n i e k o r z y s t n i e na r o l n i c t w i e P ru s W s c h o d n ic h . I d a l e j c z y ta m y :
"W c z ę ś c i p o l s k i e j , po s t r o n i e r o s y j s k i e j z n a jd u ją s ię w b e z p o ś r e d n im s ą s ie d z t w ie z g r a n ic ą Ś lą s k a duże i b o g a te z ło ż a r u d , k t ó r e m o g ły b y d o s ta r c z a ć h u t n ic t w u naszem u d o s k o n a łe g o i ze w z g lę d u n a cenę f r a c h t ó w b a rd z o t a n ie g o t o p n iw a " .
4
T7 1917 r o k u n ie m ie c k ie c z y n n i k i g o s p o d a rc z e p r z e d k ł a d a ł y k a n c le r z o w i B e th m a n -H o llw e g o w i k i l k a k r o ć m e m o r ia ły , ż ą d a ją c e t a k ie g o r o z w ią z a n ia s p ra w y p o l s k i e j , ab y Ś lą s k z o s t a ł z w ią z a n y z p o ls k im o b s z a re m g o s p o d a rc z y m . Je d e n z t a k i c h m e m o ria łó w s t w i e r d z a ł :
*
" P r z y n ie d o g o d n y m p o ło ż e n iu g ó r n o ś lą s k ie g o obwodu p r z e m y s ło wego P o ls k a p o z o s t a n ie d la je g o r o z w o ju n a d z w y c z a j ważnym, a n a w e t można p o w ie d z ie ć n ie z a s tą p io n y m c z y n n ik ie m " .
J e d n o ś ć t ę p o d k r e ś l i l i w r e s z c ie N ie m c y po z a j ę c i u P o l s k i w 1939 r o k u , s t w a r z a ją c z e ś lą s k a O p o ls k ie g o , z p o ls k ie g o Ś lą s k a , z c z ę ś c i w o je w ó d z tw a k r a k o w s k ie g o i z tale zwanego z a g łę b ia s o s n o w ie c k ie g o je d n ą p r o w in c ję z s ie d z ib ą w K a to w ic a c h .
W z g lę d y s t r a t e g ic z n e
Ś lą s k O p o ls k i, ja k o mocno u f o r t y f i k o w a n y k l i n , d z i e l i ł P o ls k ę od C z e c h o s ło w a c ji. Z te g o k l i n a p r o w a d z i l i N ie m c y swe o p e r a c je m i l i t a r n e z a jm u ją c w io s n ą 19 3 9 r o k u C z e o h y ; j e s i e n i ą 1939 r . z te g o k l i n a o r a z spod W r o c ła w ia w y r u s z y ło g łó w n e n a t a r c i e n ie m ie c k ie / a r m ie g e n e r a ł ów v . R e ic h e n a u i B l a s k o w i t z / k u ś r o d k o w i P o l s k i . Na s k u t e k te g o u d e r z e n ia p o l s k i o k r ę g p r z e m y s ło w y ju ż w p ie rw s z y m d n iu w o jn y b y ł z a a ta k o w a n y p r z e z N iem có w .
4
P o s ia d a n ie ś lą s k a O p o ls k ie g o p r z e z R zeszę u n ie m o ż liw ia ło b y n a le ż y t e t e r y t o r i a l n e z w a r c ie P o l s k i i C z e c h o s ło w a c ji, e le m e n ta r n ą p o d sta w ę w s p ó łp r a c y f e d e r a c y j n e j i z a b e z p ie c z e n ia s ię t y c h p a ń s tw p r z e d now ym i n ie s p o d z ia n k a m i im p e r ia liz m u n ie m ie c k ie g o .
VY C h a r a k te r y s ty k a - -ws-chodni-ch c z ę ś c i
• • n ie m ie c k ie g o - Pomorza- -i- -B ra n d e n b u rg ii- •
C zęść w s c h o d n ia n ie m ie c k ie g o P om o rza /P o m m e rn /, m ia n o w ic ie p o w i a t y l ę b o r s k i /L a u e ń b u r g i P * / O ra z b y t o w s k i /B U tó W / n a l e ż a ł y do P o l s k i ja k o le n n o aż do p o ło w y X V I I w ie k u * L u d n o ś ć t y c h p o w ia tó w do d z iś d n ia j e s t p o ls k a , lu b p o c h o d z e n ia p o l s k ie g o . D a le j n a z a - ch ó d s p o ty k a m y o k o l i c e , w k t ó r y c h g e r m a n iz a c ja j e s t s to s u n k o w o ś w ie ż e j d a t y ; je s z c z e 20 l a t te m u w o k o l ic a c h S łu p s k a / S t o l p / i s t n i a ł y c a łe w s ie , k t ó r y c h lu d n o ś ć o k r e ś l a j ą c a s i ę m ianem S ło w iń c ó w m ó w iła d ia le k t e m , z b liż o n y m do p o l s k ie g o .
U boga lu d n o ś ć t y c h o k o l i c g e rm a n iz o w a ła s ię p o d p rz e m o ż n ą p r e s j ą w i e l k i c h w ł a ś c i c i e l i z ie m s k ic h - N iem ców o r a z p o d p r e s j ą s z e r o k o
4
ro zb u d o w a n e g o n ie m ie c k ie g o a p a r a t u a d m in is t r a c y jn e g o . S ia d y s ło w ia n -
4
s k i c h i p o l s k i c h w pływ ów k u l t u r a l n y c h i ję z y k o w y c h z n a jd u ją s ię je d n a k je s z c z e d z iś aż po sam S z c z e c in . P rz y p o m n i jm}/-, że s ło w ia ń s k ie k s ię s t w o s z c z e c iń s k ie , p r z y łą c z o n e z o s t a ł o do N ie m ie c c z ę ś c io w o w
XVIIIw. a c z ę ś c io w o d o p ie r o T r a k ta te m W ie d e ń s k im z 1815 r o k u . N a s tę p n ie z P o ls k ą g r a n i c z y ł y we w r z e ś n iu 1939 r o k u o b s z a r y , k t ó r e w c h o d z iły w s k ła d R z e c z y p o s p o lit e j do 177Z r o k u , a k t ó r y c h T r a k t a t W e r s a ls k i P o ls c e n ie T jr z o ^ w ró c ił. Część t y c h o b s z a ró w w e s z -
« *
l a w s k ła d p r o w i n c j i b r a n d e n b u r g s k ie j / n p . p o w ia t w s c h o w s k i - F r a u - s t a d t / j z c z ę ś c i zaś u tw o r z y ło ' N ie m c y w ra m ach p r o w i n c j i ’’Pommern"
/ w e d łu g n a jn o w s z e g o p o d z i a ł u a d m in is t r a c y jn e g o / t a k zw aną G re nzm a rk P o s e n -W e s tp re u s s e n , k t ó r a t o nazwa m ia ła p o d k r e ś la ć p ro p a g a n d o w o
a s p i r a c j e n ie m ie c k ie do p o ls k ie g o P om o rza i w o j. P o z n a ń s k ie g o . P o
w i a t y t e s t a n o w i ł y p r z e d r . 1914 p r z e w a ż n ie a d m in is t r a c y jn ą je d n o ś ć z ó w cze sną p r o w in c ją p o z n a ń s k ą / P o s e n / . L u d n o ś ć j e s t ta m w w ię k s z o ś c i p o ls k a lu b p o c h o d z e n ia p o ls k ie g o ,
W s z y s tk ie t e o b s z a r y w y k a z u ją d e f i c y t lu d n o ś c io w y , są b a rd z o r z a d k o z a lu d n io n e i m a ją s t r u k t u r ę r o l n ą o d m ie n n ą od s t r u k t u r y w s i
4
ś r o d k o w o - n ie m ie c k ie j B y ły one w c ią g u w ie k ó w h i s t o r i i z w ią z a n e
i
k u l t u r a l n i e z P o ls k ą i ś la d y p o l s k o ś c i na n i c h , p o d o b n ie , j a k w z n a c z n y c h p o ła c ia c h c a łe g o Ś lą s k a , t r w a j ą do d z iś d n ia , c h o c ia ż b y w f o r m ie n a z w m ie js c o w o ś c i / o i l e be nazw y n ie z o s t a ł y z g e rm a n iz o w a n e /.
• V I « • - O p in ie - n ie m ie c k ie -
D ra n g n a c h Ost e n
E d g a r S t e r n - R u b a r th - " E x i t P r u s s i a 1’ - D u c k w o r th 1940 -
"T h e r i v e r E lb e was G e rm a n y 's e a s t e r n f r o n t i e r , w h a t l a y b e y o n d was c o l o n i a l a r e a w h e re , t o t h i s d a y , a r e t h e S la v o n ic t r i b e s who ha d a c q u ir e d th o s e c o u n t r i e s when, d u r in g t h e g r e a t m i g r a t i o n i n t h e f o u r t h c e n t u r y A . D . , th e G e rm a n ic t r i b e s ha d w a n d e re d w e s tw a rd s and s o u th w a rd s and o c c u p ie d t h e p o s s e s s io n s w h ic h t h e y s t i l l p a r t l y h o l d . T h is g r e a t r i v e r had b e e n t h e f r o n t i e r - l i n e o f G erm any f o r many c e n t u r i e s when th e S axon and H o h e n s ta u fe n E m p e ro rs , a f t e r h a v in g c o n s o lid a t e d i n t o a German R a ic h w h a t was f o r m e r l y m e r e ly t h e e a s t e r n h a lf - o f C h a rle m a g n e ’ s F r a n k is h E m p ire ., s t a r t e d t h e i r d r i v e e a s tw a rd s - t h e e a r l i e s t
e xa m p le o f H i t l e r ’ s D ra n g n a c h O s te n , I n 928 H e n ry I s e iz e d B r e n n a b o r , t h e c i t a d e l o f t h e H e v e lle s , a S la v o n ic t r i b e i n t h e
