N O T A K I N A U K O W E - N O T E S S C I E N T I F I Q U E S - S C I E N T I F I C C O N T R I B U T I O N S
„TURYZM ” 1998, t. 8, z. 2
Anita Wołaniu/c
FUNKCJA TU RY STYCZNA ULICY PIOTRKOW SKIEJ LA FONCTION TO U RISTIQU E DE LA RUE PIOTRKOW SKA TH E TO U RIST FUNCTION OF PIOTRKOW SKA STREET
1. RYS HISTORYCZNY ULICY
Przebieg dzisiejszej ulicy Piotrkowskiej pokryw a się niem alże ze szlakiem drogowym prow adzącym z Piotrkow a przez rolniczo-rzem ieślnicze m iasteczko Ł ódź - obecnie obszar Starego M iasta, Zgierz do Łęczycy. Trakt ten - nazy
wany piotrkowskim - połączył w linii prostej dwa mosty: na północy m ost i grob
lę na rzece Łódce, na południu most na rzece Jasieni (R o s i n 1980). W dniu 30 stycznia 1821 r., w którym Łódź otrzym ała prawa osady fabrycznej, roz
poczęła się św iatow a kariera m iasta, a tym samym jeg o głównej ulicy, ja k ą stała się Piotrkowska.
W latach 1821-1823 na południe od Łodzi rolniczej władze K rólestw a zało
żyły osadę dla sukienników , nazw aną w odróżnieniu od Rynku Starego M iasta - Nowym M iastem . Autorem zachow anych do dziś klasycystycznych założeń ur
banistycznych osady w kształcie regularnego czworoboku, środek której stano
w ił ośm ioboczny rynek, a także przebiegu ulicy Piotrkow skiej oraz przecinają
cych j ą vis-à-vis przecznic, był Rajmund Rembieliński. Nazwa „ul. Piotrkowska”
pojaw iła się po raz pierw szy w 1823 r. (R y n k o w s k a 1970) i nazyw ano nią odcinek drogi łączący pl. K ościelny i Rynek Starego M iasta z Rynkiem N ow ego M iasta - obecnie pl. W olności. Dzięki zabiegom Rem bielińskiego, na południe od N ow ego M iasta pow stała w latach 1824-1828 druga osada przem ysłow a Łodzi - osada lniano-baw ełniana zw ana „Łódką” . Lokalizacja Łódki w pewnej odległości od Starego i N ow ego M iasta i de fa c to ponad 1 km na południe od rzeki o tej samej nazw ie zapoczątkow ała funkcjonujący do dziś pasm ow y układ Łodzi, którego głów ną osią urbanistyczną stała się Piotrkowska. Od 1828 r. jej
nazwę rozciągnięto na całą długość ulicy łączącej osadę sukienniczą Nowego M iasta z osadą Iniano-baw ełnianą Ł ódka aż za Górny Rynek na południu. Re
gulacja przeprow adzona w latach 1821-1828 stw orzyła obecny układ prze
strzenny śródm ieścia, który w yróżnia to m iasto na m apie urbanistycznej Polski.
Proces zasiedlania ul. Piotrkowskiej rozpoczął się w 1824 r. Przybyw ający do m iasta sukiennicy otrzym yw ali parcele położone w zdłuż głównej arterii, na odcinku od Rynku N ow ego M iasta do ul. C egielnianej (obecnie Jaracza), a tka
cze baw ełny i lnu działki od ul. Dzielnej (obecnie ul. N arutow icza) do G órnego Rynku. W roku 1863 odcinek Piotrkowskiej od Rynku Nowego M iasta do Z gier
skiej otrzym ał nazw ę ul. N ow om iejskiej, a Piotrkow ska łączy od tego czasu N o we M iasto z dzisiejszym pl. N iepodległości. W yrastała Piotrkow ska jak o ulica sukienników , tkaczy, m ajstrów, fabrykantów , kupców. W m iarę bogacenia się i pow staw ania klasy bogatych przem ysłow ców -fabrykantów , staw ała się coraz bogatsza, tak że ju ż w czasach w ielkokapitalistycznego rozwoju Lodzi zam iesz
kiwały j ą elity przem ysłow e niem ieckie i żydow skie, a spośród Polaków m iesz
kali tu przede w szystkim lekarze, prawnicy, kupcy, artyści. Stawała się Piotr
kow ska ulicą elitarną, w którą inwestowano, na której w ypadało bywać. Poza tym była jedyną, na której pojaw iały się pierw sze nowości techniczne, np.
pierw sze latarnie rew erberow e (1835 r.), pierw sze ośw ietlenie elektryczne w pa
sażu M eyera (1887 r.), po której jeździły pierwsze tramwaje elektryczne (1898 r.).
Skupiała całe życie kulturalne m iasta, a działające przy niej hotele, restauracje, kaw iarnie przyjm ow ały gości z całego świata. M iała wtedy ulica dw a centra handlow e, jed n o na początku ulicy, obsługujące N ow e M iasto, drugie przy G ór
nym Rynku, obsługujące osadę Łódkę. Była także u licą kontrastów , bowiem obok drew nianych dom ów z małymi warsztatam i sukienników i tkaczy, w yras
tały kam ienice w ielkom iejskie, pałace, m onum entalne fabryki. Poza w ielkom iej
skim życiem i przepływem ogrom nych fortun, ścierania się bogactw a i biedy, zaw sze pozostaw ała najw ażniejszym forum życia m iejskiego Łodzi.
M im o upływu lat i dynam icznego rozwoju m iasta graniczne place Piotrkow skiej: W olności (210,4 m n.p.m .) i Reymonta (192,6 m n. p. m. - daw ny G órny Rynek) oraz skrzyżow anie Piotrkowskiej z ul. A ndrzeja Struga - J. Tuw im a (214,9 m n.p.m .) stanow ią punkty kulm inacyjne ulicy, której szerokość w aha się od ok. 17 m w części północnej do ok. 26 m w części południow ej. O becnie długość ulicy wynosi 4,13 km, a ze swym starom iejskim przedłużeniem ponad 5 km. C entralny charakter ulicy podkreślają zbiegające się przy niej pary ulic (przecina j ą tylko na południu ul. Sieradzka), trzy aleje: im. A rtura Rubinsteina, im. Leona Schillera i PCK oraz cztery place: W olności, K atedralny im. Jana P aw ła II, W ładysław a R eym onta i N iepodległości. O becnie Piotrkow ska zw ła
szcza w północnym i środkowym odcinku przejm uje funkcję pasażu, dostępność dla ruchu kołow ego została tu ograniczona. Nadal pozostaje najw ażniejszą i pierw szą u licą m iasta, m a sw oją fundację i swoje program y prom ocyjne, np.
„Im age” czy „Piotrkow ska - letni salon Ł odzi” .
W raz z rozw ojem Piotrkowskiej rozw ijała się jej funkcja turystyczna. Sam a ulica w dosłow nym tego słow a znaczeniu pozostaje miejscem spotkań, m iejs
cem w którym odbyw ają się różne uroczystości m iejskie, koncerty, happening, rauty, pokazy - pełni funkcję turystyczną.
Przyjęto, iż funkcję turystyczną ulicy Piotrkow skiej w yznaczają następujące placówki:
- kultury - galerie, muzea, kina, filharmonia, kasyna i salony gier, dom y kul
tury;
- organizatorów turystyki - biura podróży i turystyczne, biura przew ozow e, hotele;
- gastronom iczne - restauracje, bary, puby, pizzerie;
- zabytki architektury - zabytkow e kam ienice, pałace, kościoły, pom niki, fabryki;
- handlow e, ja k o w yraz funkcji turystycznej - sklepy sportow e i turystycz
ne, salony firmowe, w ielkie dom y towarowe.
Ze w zględu na fakt, iż specyfiką zabudow y Piotrkow skiej są kam ienice z długimi oficynami i podwórzami-studniami, mającymi połączenia z je j przecz
nicam i, w analizie uwzględniono zarówno przylegające bezpośrednio do Piotrkow skiej ulice, ja k i ograniczające j ą place.
2. OBIEKTY I PLACÓW KI KULTURY
W śród placów ek kulturalnych realizujących funkcję turystyczną należy w y
mienić przede wszystkim dwa m uzea zajm ujące X IX -w ieczne budynki.
M uzeum A rcheologiczne i Etnograficzne przy pl. W olności 14, które mieści się w budynku daw nej szkoły powiatowej zbudow anej w 1856 r. W muzeum istnieje stała ekspozycja historii kultury ludzkiej, zbiory archeologiczne, etno
graficzne i num izm atyczne.
C entralne M uzeum W łókiennictw a przy Piotrkowskiej 282; mieści się ono w budynku tzw. „białej fabryki G eyera” . Jest to muzeum usytuowane w pierw szej w Łodzi m echanicznej przędzalni i tkalni należącej do Ludw ika Geyera, w której zainstalow ano w 1839 r. pierw szą w K rólestw ie m aszynę parow ą w przem yśle włókienniczym. Stała ekspozycja muzeum przedstawia rozwój łódz
kiego przem ysłu w łókienniczego. Poza tym muzeum posiada najw iększą w Pol
sce kolekcję w spółczesnej tkaniny artystycznej.
W krajobrazie ulicy Piotrkowskiej dom inują trzy kościoły. Najstarszy z nich, kościół p.w. Św. Trójcy, obecnie garnizonow y p.w. Zesłania D ucha Sw., je st pierw szą budow lą po w schodniej stronie Piotrkow skiej. W zniesiony w central
nym punkcie N ow ego M iasta przy południowej pierzei dzisiejszego pl. W olnoś
ci dla protestanckiej ludności pochodzenia niem ieckiego św iadczył o znaczeniu
tej ludności w życiu Łodzi. Pierw otnie swoim klasycystyczno-em pirow ym w y
glądem zew nętrznym kościół ten naw iązyw ał do stojącego vis-à-vis ratusza no- w om iejskiego. We w nętrzu kościoła zachow ało się X IX -w ieczne wyposażenie.
Drugi z kościołów , a zarazem najwyższy w Łodzi, to R zym skokatolicka K atedra p.w. św. Stanisław a Kostki, która budow ana była jak o główny kościół katolicki w Łodzi, w odległości 3 km od N ow ego M iasta i kościoła ew ange
lickiego. U sytuow ana była na daw nym Rynku Fabrycznym osady Łódka, zw a
nym także Bielnikow ym , obecnie plac Katedralny Jana Pawła II. Tę neogotycką budow lę (bazylika trójnaw ow a z transeptem ) w zniesiono na dawnym Rynku Fabrycznym w latach 1901-1912 wg projektu niem ieckiego architekta Zell- mana. Autoram i późniejszych zmian architektonicznych byli: J. Dziekoński, S. O drzyw olski, K. Pom ian-Sokołow ski i S. Stern z W iednia (S a I m, W e s o ł o w s k i 1992). Przed K atedrą znajduje się Grób N ieznanego Żołnierza. T rze
ci to kościół ew angelicko-augsburski św. M ateusza przy Piotrkowskiej 283, w ybudow any w latach 1909-1928 wg projektu I. W ende i K. Klause, w stylu neorom ańskim . Uwagę zw racają w itraże oraz prospekt organowy. W kościele tym o dbyw ają się koncerty muzyki organowej i oratoryjnej.
W południowej części ulicy, pod numerem 243, mieści się Państw ow a Fil
harm onia im. Artura Rubinsteina. O trw ałości funkcji kulturalnej Piotrkowskiej św iadczy lokalizacja najpopularniejszego łódzkiego kina „Polonia” przy Piotr
kowskiej 67. W XIX w. m ieścił się na tej działce budowlanej hotel Victoria, następnie teatr, pierw sza stała scena polska w Łodzi. Drugie, skrom niejsze, kino
„C harlie” usytuow ane je s t przy Piotrkowskiej 203/205.
W zdłuż Piotrkowskiej od ulic: W ięckow skiego-Jaracza aż po Z w irki-W i- gury działa 18 galerii, które poza działalnością w ystaw ienniczą prow adzą rów nież działalność handlow ą. Trzynaście galerii m ieści się na 1000-m etrow ym od
cinku Piotrkowskiej od M oniuszki po al. M ickiewicza.
D ziałalność rozryw kow ą przy ulicy Piotrkowskiej prowadzi kasyno w Grand Hotelu i trzy salony gier. Do innych placów ek kultury odw iedzanych przez tu
rystów spoza Lodzi, zatem realizujących funkcję turystyczną, należy zaliczyć domy kultury, Klub N auczyciela, Tow arzystw o Przyjaciół Lodzi oraz centrum informacj i ku 1 turaI n ej.
N ajnow szą atrakcją turystyczną ulicy Piotrkowskiej je s t „A leja G w iazd” . Z okazji obchodów 50-lecia „łódzkiej film ów ki” - Państwowej Wyższej Szkoły Film owej, Telew izyjnej i Teatralnej im. Leona S c h ille r a - obok gwiazdy aktora A ndrzeja Sew eryna wm urowanej w maju 1998 r. - odsłonięto 16 października 1998 r. dalszych I 8 gwiazd aktorów , reżyserów i ludzi zw iązanych z filmem. Po w schodniej stronie Piotrkow skiej, począw szy od G rand Hotelu w kierunku ul.
M oniuszki, znalazły się gwiazdy: Jerzego Toeplitza - tw órcy szkoły film owej, reżyserów : R om ana Polańskiego, K rzysztofa Zanussiego, W ojciecha J. Hasa, A ndrzeja W ajdy, Juliusza M achulskiego oraz W ojciecha K ilara - muzyka. Po przeciw nej - zachodniej stronie ulicy na wysokości kina Polonia um ieszczono
* 1 H P D 3 D 4 « 5 ^ 6
mTc w e w c z a
Ptac W olności
‘ __ • »)
Rys. 1. Obiekty kultury i infrastruktury turystycznej
ulicy Piotrkowskiej 1 - placówki kultury: 1 - kina, 2 - muzea, 3 - galerie, 4 - fil
harmonia, 5 - inne placówki kultury, 6 - kasyna, salony gier;
II - organizatorzy turystyki:
1 - hotele, 2 - biura podróż)', tu
rystyczne, przewozowe; III - pla
cówki gastronomiczne, IV - za
bytki architektury: 1 - ratusz miejski, 2 - kościoły, 3 - pom
niki, 4 - pałace, 5 - zabytkowe kamienice, 6 - zespoły architek
toniczne
Dessin 1. Établissements culturaux et éléments d ’infra
structure touristique dans la rue Piotrkowska
1 - établissements culturaux:
I - cinémas, 2 - musées, 3 - gale
ries, 4 - philharmonie, 5 - d ’aut
res établissements culturaux, 6 - cassinos; II - organisateurs de tourisme: 1 - hôtels, 2 - agen
ces de voyage et de transport;
III - restaurants, bars; IV - mo
numents d ’architecture: I - hô
tel de ville, 2 - églises, 3 - monu
ments, 4 - palais, 5 - maisons d ’habitation anciennes,6 - c o m
plexes d ’architecture
gwiazdy aktorów : Poli Negri, Jadw igi A ndrzejew skiej, C ezarego Pazury, T ade
usza Łom nickiego, Janusza Gajosa, Jana Machulskiego, Leona Niemczyka, W oj
ciecha Pszoniaka, D aniela Olbrychskiego.
3. ORGANIZATORZY TURYSTYKI
Do placów ek bezpośrednio zw iązanych z rozwojem turystyki i obsługą ruchu turystycznego zaliczono biura podróży i biura turystyczne oraz hotele.
W 1998 r. przy Piotrkowskiej i w je j bezpośrednim sąsiedztw ie działało 60 biur oraz hotele: G rand, Savoy i Światowit. Grand Hotel je s t najstarszym łódzkim hotelem . Założony został w 1888 r. w budynku dawnej fabryki E. H aentschla, którą L. M eyer przebudow ał na luksusowy hotel. Architektem hotelu, ja k i pa
sażu M eyera (obecnie ul. M oniuszki) w raz z przyległym i willami był H. M a
jew ski, zasłużony dla Łodzi architekt rządowy. W latach 1911-1913 hotel został znacznie rozbudow any. Powstało 150 pokoi z bieżącą wodą, elektrycznym ośw ietleniem i w entylacją. Posiadał w łasną restaurację, kaw iarnię, ogród kon
certowy, oranżerię, salę bilardow ą, a w kilka lat później otw orzono kino i teatr.
Dowodem elegancji hotelu, a zarazem bogactw a są zachow ane do dziś sale M a
linowa i Złota.
Aż 44 biura turystyczne i podróży oraz trzy hotele zlokalizow ane są m iędzy ulicami Z ieloną-N arutow icza a al. M ickiewicza-Piłsudskiego. Zatem ponad 73%
wszystkich placów ek zw iązanych z organizacją turystyki usytuow anych je s t na najbardziej uczęszczanym odcinku Piotrkowskiej od Z ielonej-N arutow icza po al. M ickiew icza, a następnie w zdłuż jednej pierzei pl. W olności.
4. GASTRONOMIA
Placówki gastronom iczne pełnią bardzo w ażną funkcję w obsłudze ruchu turystycznego, zarów no dla osób odw iedzających Łódź, ja k i je j m ieszkańców . Spraw iają, że po zam knięciu placów ek handlowych i pozostałych m iejsc pracy w śródm ieściu ulica Piotrkow ska żyje. 80 restauracji, kaw iarni, barów, pubów i pizzeri czeka na swoich gości. Często przed w ejściem czekają na swoich kli
entów kelnerzy, ustaw iane są kwiaty, bądź w ystaw iane bezpośrednio na chodnik i jezd n ię ogródki. Jeden z łódzkich pubów (pod num erem 97) zaprasza do ogródka zaw ieszonego na wysokości I piętra kam ienicy, co poza konsum pcją pozw ala obserw ow ać życie ulicy w samym jej sercu - skrzyżow anie Piotrkow skiej z Struga - J. Tuw im a. N ajczęściej placów ki gastronom iczne zajm ują par
tery kam ienic, ich piw nice, a ostatnio w nętrza starych fabryk, np. pub Łódź
K aliska zw iązany z grupą aw angardow ą o lej samej nazwie, pub Czart i Football Pub przy Piotrkowskiej 138.
5. ZABYTKI ARCHITEKTURY
Z espół architektoniczny ulicy Piotrkow skiej, przylegający do niej pl. W ol
ności i ul. M oniuszki w pisane zostały w 1971 r. na listę zabytków , co potw ier
dza ich funkcję turystyczną.
W spółczesna zabudow a Piotrkowskiej odzw ierciedla bogactw o je j m iesz
kańców, różnorodność gustów i mody panujących tu w XIX i XX w. aż do chw ili obecnej. Spośród 238 posesji przylegających do Piotrkow skiej, 218 re
prezentuje określony styl architektoniczny, przez co uznano je w dostępnych przew odnikach za atrakcyjne turystycznie. I tak 136 obiektów prezentuje eklek
tyzm , 12 - neobarok, 5 - secesję, 2 - neogotyk, 1 - neorom anizm , 22 - kla
sycyzm, 8 - neorenesans, 1 - architekturę II połow y XIX w., 8 - budow nictw o m iędzyw ojenne, 23 - budynki pow stałe po 1945 r. (C i c h o ń s k a 1995).
Zatem tylko 14% obiektów pow szechnie uznanych w przew odnikach za atrak
cyjnie turystyczne pochodzi z okresu m iędzyw ojennego i pow ojennego, pozos
tałe zw iązane są z kapitalistycznym , przem ysłow ym rozw ojem Łodzi. Należy w yjaśnić, iż obiekty te w ystępują na całej długości Piotrkow skiej, stanow ią o atrakcyjności turystycznej tej ulicy. Ze względu na ograniczenia objętościow e notatki om ów ione zostaną tylko najciekaw sze z obiektów architektonicznych Piotrkow skiej. Pierw sza z budowli przy ulicy Piotrkow skiej, kościół Sw.Trójcy, została om ów iona w cześniej. N ależy jed n ak w spom nieć o znajdującym się na
przeciw ko klasycystycznym ratuszu now om iejskim zbudow anym w 1827 r. wg projektu D uringa, w którym mieści się obecnie W ojew ódzkie Archiwum Państ
wowe. Do 1930 r. ratusz pełnił funkcje muzealne. K ilkadziesiąt m etrów dalej, pod num erem 11, dw ie parcele zajm uje trzypiętrow a kam ienica K. W. Scheib- lera w ybudow ana w 1882 r. w stylu eklektycznym wg projektu H. M ajew skiego.
Po przeciw nej stronie, pod numerem 12, stoi typow a kam ienica czynszow a z m ansardow ym dachem , w ybudow ana w 1897 r. wg projektu D. Landego dla zam ożnej burżuazji kupieckiej. Jednopiętrow a klasycystyczna kam ienica - pod num erem 13 (były dom J. Petera) - prezentuje typ domu czynszow ego ze skle
pem na parterze. Przy Piotrkow skiej 29 znajduje się narożna kam ienica w stylu secesyjnym zbudow ana w 1903 r. wg projektu G. Landau-G utentegera jak o dom bankow y dla W. Landaua. Ten sam architekt zaprojektow ał secesyjne kam ienice pod num eram i 37 i 43 (kam ienice O. Kohna). N ależy zw rócić uwagę, iż granice działek budow lanych kam ienic nr 2 9-43 przebiegają ukośnie w stosunku do Piotrkow skiej, przypominając o je j rolniczym charakterze. Przy Piotrkowskiej 53 znajduje się neobarokow a budow la z 1885 r. projektu H. M ajew skiego, nazy
w ana „pałacem ” H. Konstadta. N a rogu Piotrkowskiej 72 i T raugutta stoi król łódzkich hoteli, G rand Hotel. Pierw otnie m ieściła się tu fabryka E. Haentschla, przebudow ana następnie przez L. M eyera na hotel wg projektu M ajew skiego.
S ąsiaduje z nim (nr 74) reprezentacyjny (narożny) budynek daw nego Tow. Ak
cyjnego Geyera. Budynek ten, podobnie jak i hotel, należał do pryw atnego kom pleksu budynków daw nego pasażu M eyera (obecnie ul. M oniuszki) pow stałych w przew idyw aniu przeniesienia do Łodzi w ładz gubernialnych. Pasaż M eyera uchodził za jed n o z najelegantszych m iejsc XIX -w iecznej Łodzi, a za
budowany był eklektycznym i rezydencjam i z ogrodam i projektu H. M ajew skiego (M oniuszki 6/8 i 7/9). W okresie m iędzyw ojennym w pasażu w zniesiono budynek Y M CA. Budynek pod numerem 77 - to daw ne biuro bankow e i pałac M aksym iliana G oldfedera w stylu w łoskiego neorenesansu, projektu H. M ajew skiego. W budynku tym, poza biurami podróży, mieści się łrish Pub. Do budyn
ku przylega pasaż im. A. R ubinsteina (vis-a-vis domu pod nr 78, w którym uro
dził się R ubinstein), w którym um ieszczono fontannę „Panna w odna” projektu M. N ow ickiego. Przy Piotrkow skiej 86 znajduje się kam ienica drukarza J. Pe- tersilgego, tw órcy pierw szej łódzkiej gazety. Eklektyczną fasadę budynku zdobi rn.in. posąg J. G utenberga. Pod num erem 98 mieści się dom zgierskiego kupca E. Schm echela, eklektyczna budow la z elem entam i secesji, a pod num erem 99 - neogotycka kamienica czynszowa projektu G. Landau-Gutentegera. Przy Piotr
kowskiej lOOa w roku 1909 zbudow ano secesyjny dom dla firm y handlowej Schm echel i Rosber; później znajdow ała się w nim kaw iarnia Esplanada, po w ojnie placów ki handlow e, a obecnie znow u mieści się w nim placów ka gas
tronom iczna o tej samej nazwie. Przy Piotrkowskiej 104 zlokalizow any je st j e den z najładniejszych budynków całej ulicy, pałac Juliusza Heinzla. Z rezy
d encją fabrykanta łączą się budynki fabryczne, rów nież należące do tego prze
m ysłowca. O becnie w pałacu i budynkach pofabrycznych m ieści się Urząd M iasta i Urząd W ojew ódzki. Po przeciwnej stronie ulicy (nr 107) znajduje się kam ienica S. B ahariera, której pseudoem piryczną fasadę zdobią m aszkarony, orły, kwiaty i figury geom etryczne. Przy Piotrkowskiej 126 podziw iać m ożemy neobarokow y, jedno piętrow y dom z ciekaw ą ornam entyką projektu D. Lande z 1896 r., a pod num erem 128 secesyjną kam ienicę projektu G. Landau-G uten- tegera z 1894 r. (S a I m, W e s o ł o w s k i 1992), w której znajdow ała się pracow nia je j architekta. K olejny pałac Piotrkowskiej mieści się pod num erem 139 i był w łasnością Ernesta K inderm ana. Zaprojektow any został w stylu w łoskiego renesansu przez G. Landau-G utentegera. W yróżnia się interesującym frontonem z kolorow ą m ozaiką, przedstaw iającą kupców oraz w yładunek statku praw dopodobnie w O dessie. N a uwagę zasługują dobrze zachow ane w nętrza i w itraż klatki schodow ej. W neorenesansow ym pałacu A. K inderm ana, przy ulicy Piotrkow skiej 151, projektu A. C hełm ińskiego, m a sw o ją siedzibę Proku
ratura A pelacyjna. Pałac K inderm ana należy do najpiękniejszych budowli Piotr
kowskiej. Budynek ma proporcjonalna fasadę, o partą na m otyw ach architektury
quattrocenta. W spom niane dwa pałace m ają dobrze zachow ane w nętrza, w itra
że klatki schodow ej. C iąg starych kam ienic przecina centrum handlow e - skrzy
żow anie Piotrkowskiej z al. M ickiew icza i Piłsudskiego, za którym spotyka
my kolejne daw ne pałace, m. in. pałac Edwarda Kerna przy Piotrkow skiej 179 - obecnie siedziba PAN i LTN. Eklektyczną fasadę pałacu zdo bią atrybuty łódzkiego przem ysłu i handlu - waga i regulator ciśnienia m aszyny parowej, a w nętrza - sztukaterie, m ajolikow e piece, lustra, witraże. Nieco dalej, pod nu
merem 236, znajduje się eklektyczny pałac K. Hartiga w ybudow any w 1896 r.
wg projektu F. C hełm ińskiego. O potędze przem ysłow ej tej części ulicy przypo
mina budynek fabryki J. Johna z 1866 r. oraz budynki fabryczne M. Silbersteina zlokalizow ane przy Piotrkowskiej 2 4 2-250. Pod num erem 243 znajduje się naj
starszy piętrow y dom w Lodzi, z 1835 r., w którym mieści się obecnie Fil
harm onia. Przy Piotrkowskiej 262 okazale prezentuje się zbudow any w końcu XIX w. pałac F. W. Schw eikerta; budow la ta uchodzi za nietypow y przykład rezydencji fabrykanckiej wzorowanej na posiadłościach m agnackich (obecnie mieści się w niej C entrum Badań Europejskich). T uż obok znajduje się pałac Scheiblerów , w cześniej w łasność farbiarza Fesslera, w stylu eklektycznym , po
zostający w dyspozycji Politechniki Łódzkiej. S tarą ciągłość architektoniczną burzy now oczesny budynek banku (nr 270), kontrastujący z zespołem budynków pałacu Steinertów (nr 272-27 4), zbudow anych w latach 1909-1911 w stylu ma- nierystycznym wg projektu A. Balcke (S a I m, W e s o ł o w s k i 1992). Kil
kaset m etrów dalej, pod numerem 282 znajduje się biała fabryka Geyera, zbu
dow ana w latach 1835-1837 w stylu klasycystycznym , charakterystycznym dla wielu łódzkich fabryk pow stających w pierw szym okresie rozwoju m iasta prze
m ysłowego. O becnie w fabryce m ieści się Muzeum W łókiennictw a. Budynek ten sąsiaduje ze stawem na Jasieni i parkiem W. Reymonta, na skraju którego stoi dw orek Geyera. N aprzeciw ko „białej fabryki” znajduje się drugi kom pleks fabryczny G eyera - obecnie Zakłady Przemysłu B aw ełnianego „Eskim o” . Te typow e dla łódzkiego przem ysłu budowle zamyka Rynek Geyera, zw any później Górnym Rynkiem , a obecnie pl. Reymonta z pom nikiem noblisty autorstw a W. W olosew icza. Za pl. Reym onta Piotrkow ską obudow ują w ysokie X X -w iecz- ne kam ienice z elem entam i łódzkiej secesji, a ulica kończy się przy pl. N iepod
ległości, zam kniętym od południa domem handlow ym Uniwersał oraz h alą tar
gową.
6. PLACÓWKI HANDLOW E
W iodącą funkcją ulicy Piotrkowskiej jest handel, niekiedy Piotrkow ska okreś
lana je s t mianem najdłuższego rynku Europy. Spośród ponad 1300 podm iotów gospodarczych m ających swoje siedziby przy Piotrkowskiej, 40% stanow ią
sklepy. W sposób pośredni funkcja handlow a decyduje o atrakcyjności Piotr
kow skiej, łączy się z fu nkcją turystyczną (turystyka handlowa), a na pew no rea
lizują j ą sklepy ze sprzętem sportowym i turystycznym (16 placów ek - 2,8%
ogółu sklepów). O becnie niemal w zdłuż całej zabudow y ulicy Piotrkowskiej w ystępuje ciąg sklepów , je s t ich średnio 12 na 100 m bieżących ulicy. N aj
więcej sklepów m ieści się na Piotrkowskiej na odcinku m iędzy W ięckowskiego a Zieloną (średnio 13,5 sklepu na 100 mb tego odcinka ulicy), Jaracza-N aruto- w icza (14,0), A. S truga-Z am enhofa (13,4); znacznie m niejsza liczba sklepów (poniżej 5 na 100 mb ulicy) znajduje się w części południow ej. U lica Piotrkow ska na odcinku od W ięckow skiego-Jaracza aż po skrzyżow anie z Piłsudskiego -M ickiew icza, przy którym zlokalizow ane są dwa wielkie dom y tow arow e C entral I i C entral II, w których działa po kilkadziesiąt stoisk handlow ych, ma w ybitnie handlow y charakter. W śród 502 sklepów - 33 to salony renom ow a
nych firm św iatow ych. Są w śród nich m. in. Deni Cler, Telim ena, P a b i a - Pierre C ardin, V istula, W ólczanka, Cora G arw olin, C hristian Dior, Yves Rocher, Lee C ooper, L evi’s, Big Star, Reebok, Bata, Salam ander, Dr M artens, Adidas, Dallas, Jackpot, C ottonfield. C iąg handlow y ulicy Piotrkowskiej je st niekw es
tionow aną je j atrakcją.
7. WNIOSKI
Ze względu na w artość architektoniczną usytuowanych przy Piotrkowskiej obiektów cala ulica je st atrakcyjna pod względem turystycznym . Na podstaw ie wykonanych map ilustrujących rozm ieszczenie analizow anych placów ek m oże
my m ówić o dom inacji biur turystycznych i podróży, galerii oraz placów ek gas
tronom icznych przede wszystkim na odcinku od Z ielon ej-N arutow icza po al.
M ickiew icza-P iłsudskiego, czyli na odcinku, który najw cześniej zaczął pełnić funkcje pasażu. N a niepow tarzalność Piotrkowskiej składają się stare czynszo
we kam ienice z długim i oficynam i i podwórzam i, tzw. studniam i, pałace fabry- kanckie, potężne fabryki, a przede w szystkim w artkie życie, jak ie się na niej toczy od wczesnych godzin rannych, kiedy m ieszkańcy m iasta ud ają się do pracy, aż do późnych godzin nocnych - do zam knięcia ostatnich pubów, res
tauracji, które są tutaj niemalże w każdej posesji. Takiej ulicy nie ma żadne inne miasto w Polsce.
O sobliw ość i atrakcyjność ulicy Piotrkowskiej w ynika z faktu, iż je s t to j e dyna w Polsce ulica, na której je s t wszystko. Począwszy od szewca, piekarza, fotografa i innych rzem ieślników , poprzez różne sklepy, urzędy adm inistracji państw ow ej, finansow ej, sądow niczej, siedziby wyższych uczelni, hotele, res
tauracje, puby, kina, filharm onię, hurtow nie i fabryki, luksusowe dom y, koś
cioły. To, że je s t na niej wszystko, sprawia, że każdy kto przyjeżdża do Lodzi musi na niej być. Jej osobliw ością i ostatnią m odą jest najw iększe w Polsce
skupisko pubów. Ulica Piotrkow ska od początku sw ego istnienia nadaje miastu ton i niepow tarzalny koloryt.
PIŚM IENNICTW O
C i c h o ń s k a J, 1995, Wartość turystyczna ulicy Piotrkowskiej w Lodzi, praca magisterska w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu l)L, Łódź.
R y n k o w s k a A., 1970, Ulica Piotrkowska, Wyd. Łódzkie, Lódź.
S a I m J., W e s o ł o w s k i J., 1992, Łódź. Przewodnik, wyd. Zarządu Miasta Lodzi, Lódź.
R o s i n R. (red.), 1980, Lódź — dzieje miasta, PWN, Warszawa.
Dr A nita W olaniuk Wpłynęło:
Katedra Geografii Miast i Turyzmu 7 września 1998 r.
Uniwersytet Łódzki al. Kościuszki 21 9 0 -4 1 8 Łódź
