Maciej CEGIELSKI
MISJE WOJSKOWE A PROBLEM STRESU NA PRZYKŁADZIE MISJI W AFGANISTANIE
Wprowadzenie
Coraz częstsze sygnały o problemach emocjonalnych występujących wśród żołnierzy powracających z misji wojskowych, kłopoty rodzinne z tym związane i w dalszym ciągu traktowanie problemu stresu wśród żołnierzy i chorób z nim związanych jako tematu tabu skłoniło do podjęcia próby zmierzenia się z tym problemem na gruncie naukowym.
W niniejszym artykule omówiono w kolejności: sposoby radzenia sobie ze stresem, obciążenia i ich skutki jakie niesie zawód żołnierza oraz analizę badań własnych w oparciu o testy przeprowadzone na trzech żołnierzach zawodowych. Obejmuje on również charakterystykę badanych. Zebrany materiał przedstawiono w formie tabel oraz opisów tekstowych.
Cele
Celem badań było poznanie i analiza stresu doświadczalnego przez żołnierzy związanego z udziałem w misjach pokojowych i stabilizacyjnych na przykładzie konfliktu w Afganistanie. Przedmiotem badań było zjawisko stresu związane z udziałem żołnierzy w misjach pokojowych i stabilizacyjnych na przykładzie konfliktu w Afganistanie. Głównym problemem badawczym była próba odpowiedzi na pytanie w jaki sposób osoby badane doświadczają zjawiska stresu w związku z udziałem w misjach wojskowych?
Z precyzyjnie określonego problemu głównego wynikają problemy szczegółowe:
- jaki jest poziom doświadczanego stresu przez żołnierzy?
- w jaki sposób badani radzą sobie ze stresem doświadczalnym podczas misji wojskowych?
- jaki jest poziom nieprzystosowania w sytuacji doświadczania stresu w związku z udziałem żołnierzy w misjach wojskowych?
Materiał i metody badawcze
Badaniem zostali objęci żołnierze zawodowi zawodowo pracujący w Bydgoszczy, którzy uczestniczyli w misji wojskowej w Afganistanie. Pozwoliło to na zdobycie orientacji, co do rozmiarów i uwarunkowań środowiskowych zjawisk stresu w wojsku oraz ujawnienie
i ocenę tego zjawiska wśród żołnierzy zawodowych. W niniejszym artykule wykorzystano metodę indywidualnych przypadków jako metodę wiodąca, a jako narzędzia do badań wykorzystano testy psychologiczne: Test Cohena: Skala Spostrzegania Stresu (PSS), Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) oraz Test Rottera: Test Niedokończonych Zadań (RISB). Wszystkie testy przeprowadzono w formie indywidualnych spotkań.
Wyniki
Obciążenia fizyczne i psychiczne spowodowane wykonywaniem codziennych obowiązków, obsługa wysoce specjalistycznej techniki wojskowej i uzbrojenia w ramach misji wojskowych, ekstremalne warunki niosą za sobą wzrastającą liczbę obrażeń ciała oraz schorzeń natury psychosomatycznej1. Czynniki wywołujące stres w misjach wojskowych nie wiążą się tylko z zagrożeniami militarnymi zależnymi od charakteru i miejsca jego realizacji.
Do czynników, które mają równie istotne znaczenie i wywołują sytuacje stresowe w trakcie misji wojskowych należą: rozłąka, względna izolacja, klimat, udział w akcjach, incydentach i wydarzeniach o charakterze traumatycznym, warunki bytowe oraz zagrożenia zdrowotne.
Wymienione typy źródeł stresu, którymi spotykają się żołnierze uczestnicząc w misjach wojskowych mają specyficzną cechę, ponieważ często dochodzi do sytuacji, że następuje skumulowanie stresorów i w jednym momencie oddziałuje na organizm jednocześnie wiele czynników stresowych2. Ponadto bardzo często na misjach uwidacznia się zjawisko proliferacji stresu, kiedy jeden trwający stresor wywołuje działanie drugiego np. działanie w terenie nieznanym i nieprzewidziany atak. Żołnierze, którzy przynajmniej raz byli na misji wojskowej twierdzą, że wszystkie wymienione stresory nie mają określonej kolejności oddziaływania na organizm. W większości ich oddziaływanie na organizm pojawia się w cyklach przypadających na kolejne miesiące misji przy czym mogą się one różnić źródłem wywołującym ten stres. W związku z tym, że udział w konflikcie Irackim i Afgańskim wiązał się z wypełnieniem zobowiązań jako sojusznika NATO w tamtym czasie nie zwracano uwagi na predyspozycje żołnierzy do wyjazdu w tak trudne rojony działań. Najważniejszym elementem było zrealizowanie deklaracji jakie przedstawiła Polska w ramach wsparcia
1Bernaciak E., Aspekt epidemiological and economic treatments of sick persons with injuries of the arrangement of the motor organ, of Assistance hospitalized at the Ward Temporary/hospital accident ward 10 of Serviceman of the research hospital with the Polyclinic into Bydgoszcz. PhD thesis Medical University in Łódź. 2006; 30.
2 A. Gołębiowski, M. Netczuk-Gwoździewicz, M., Jędrzejko M., Sense of Coherence versus Styles of Stress Management among Soldiers Leaving for Peacekeeping Missions, w : M. Jędrzejko (red). Social education:
current problems and perspectives, Mykolas Romeris University,Vilnius 2014, p. 331.
działań sojuszu. Brak wsparcia psychologicznego3, pobieżne badania lekarskie, dobór ludzi „z przypadku” nieprzeszkolonych do określonych działań, brak przepisów zapewniających weteranom pomoc zarówno medyczną jak i psychologiczną spowodował, że u żołnierzy powracających z misji zaczęto diagnozować coraz więcej przypadków licznych zaburzeń oraz trudności z adaptacją. Z czasem wypracowano sposób doboru żołnierzy do wyjazdu w rejon misji. Zaczęto kierować w ramach komponentów żołnierzy z jednej jednostki wojskowej aby od początku wyeliminować stresor jakim jest obecność w nowym środowisku żołnierskim.
Wprowadzono wykaz badań lekarskich dla żołnierzy wyjeżdżających i powracających z misji, które z czasem poszerzano o badania epidemiologiczne oraz opiekę psychologiczną w jednostkach macierzystych po powrocie żołnierza z misji. Organizowano cykle przygotowań do misji, gdzie wypracowywano strategie działania na teatrze działań, co jednocześnie pozwalało żołnierzom wypracować odpowiednie strategie radzenia sobie ze stresem w przypadku pojawienia się podobnych zdarzeń, w trakcie działań na misji. Podczas obecności kolejnych zmian w rejonie misji obowiązkowo w ramach struktury kontyngentu uwzględniono grupę wsparcia psychologicznego, która realizowała programy wsparcia profilaktycznego w rejonie misji, a sytuacja kiedy organizm przestawał sobie radzić z działającymi na niego czynnikami pomagała w odbudowaniu do prawidłowego funkcjonowania. Nowością stały się również turnusy rehabilitacyjne dla żołnierzy powracających z misji wojskowych. W ramach klinik psychiatrycznych szpitali wojskowych w Warszawie i Bydgoszczy powstały ośrodki leczenia Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD).
Od 2012 r., po kilkuletnich staraniach, zostały wprowadzone przepisy o ochronie weteranów i weteranów poszkodowanych w misjach wojskowych.
Pozostawienie bez opieki organizmu, na który oddziałuje tak wielka ilość stresorów podczas działań w ramach misji wojskowych powoduje obniżenie odporności organizmu i konsekwencje psychofizyczne zarówno w trakcie misji jaki po powrocie. Obecnie żołnierze przez cały czas przygotowań udziału i po powrocie z misji wojskowych objęci są badaniami profilaktycznymi, które pozwalają na każdym etapie zdiagnozować ewentualne problemy i umożliwiają przeciwdziałanie ich skutkom4.
Współczesne operacje wojskowe związane z misjami wojskowymi niosą za sobą realizacje zadań w sytuacjach ekstremalnych. Takie obciążenie dla organizmu żołnierza powoduje, że część z nich nie jest w stanie przystosować się do warunków
3 M. Netczuk-Gwoździewicz, Pomoc psychologiczna dla żołnierzy wyjeżdżających na misje wojskowe, w: M.
Walancik, J. Hroncova, pedagogika społeczna wobec procesów żywiołowych i zachowań ryzykownych, Wydawnictwo Akapit, Toruń 2013, p. 299
4A. R. Bryant, Harvey G. A., Team of the severe stress (ASD). Theory, measurement, therapy. Warsaw 2011, p.
45.
i są ewakuowani do kraju. Dotyczy to zarówno stanu zdrowia fizycznego jak i psychicznego.
Szybka identyfikacja zaburzeń stresowych powoduje, że organizm, u którego zdiagnozowano zaburzenia, w wyniku udzielonej pomocy odbudowuje swoje zdolności i powraca do naturalnego funkcjonowania. Gorsze skutki niosą za sobą konsekwencje wywołane stresem, których we właściwym czasie nie zdiagnozowano bądź zaniechano ich leczenia. Brak leczenia i diagnozowania problemu prowadzi w wielu przypadkach do popadania w patologię przez żołnierzy (alkoholizm, narkomania, przemoc), zaburzeń psychosomatycznych, co w konsekwencji niesie tragiczne skutki w postaci rozpadów małżeństw, chorób psychicznych.
Nieleczone zaburzenia wywołują wiele chorób układów wewnętrznych i osłabiają układ immunologiczny organizmu. „Następstwem przeżytej traumy psychicznej (silne, dramatyczne przeżycie spowodowane przez krótkotrwały incydent lub długotrwałe wydarzenie) mogą być czasowe lub trwałe zaburzenia psychiczne pod postacią ostrej reakcji na stres (ASD –acute stress disorder) lub zespołu stresu pourazowego (PTSD – posttraumatic stress disorder)5 Różnica pomiędzy tymi zaburzeniami polega na szybkości i czasie utrzymywanie się tych zaburzeń. Należy pamiętać, że nieleczone PTSD może doprowadzić podmiot do myśli samobójczych. Weterani misji wojskowych chcąc łagodzić objawy PTSD często sięgają po używki takie jak alkohol, narkotyki czy silne leki psychotropowe załatwiane często „po znajomości”, z niewiadomego źródła. Co ciekawe większość z żołnierzy, u których zaobserwowano istnienie objawów PTSD niechętnie odnoszą się do prób udzielenia im pomocy w tym zakresie. Wielokrotnie przyczyną nierozpoznania PTSD i właściwej diagnozy jest fakt, że żołnierze powracający z misji wojskowych wielokrotnie zamiast trafić do lekarzy psychiatrów w celu zdiagnozowania problemu, trafiają do lekarzy podstawowej opieki medycznej, którzy wielokrotnie nie rozpoznają zaburzeń PTSD albo bagatelizują problem.
Jak wynika z przeprowadzonych badań tylko w mniej niż połowie przypadków lekarz rodzinny trafnie zdiagnozował problem i skierował pacjenta z PTSD na dalsze specjalistyczne leczenie. Często w obawie utraty pracy żołnierze ukrywają te problemy. Reasumując można stwierdzić, że zaczątkiem wszelkich problemów i dolegliwości występujących u weteranów misji wojskowych jest brak właściwego diagnozowania i leczenia zaburzeń natury psychicznej ze szczególną uwaga na PTSD.
W przeprowadzonych badaniach żołnierzy pierwszym zastosowanym testem w badaniu był Test Cohena. Przyjęto, że im wynik wyższy tym bardziej osoba badana spostrzega swoje
5 K. Korzeniewski, Problem health of participants in the operation of servicemen and action of preventive medicine on the contemporary theatre of operations. WEMA. 2011; 37: 39-40.
życie jako nieprzewidywalne, nie dające się kontrolować. Wyniki badanych osób testu Cohena: Skala Spostrzeżenia Stresu (PSS) przedstawiają się następująco:
Tabela 1. Porównanie wyników punktowych Skali Spostrzeganego Stresu (PSS)
Wynik Skali Spostrzegania Stresu (PSS) Tadeusz – oficer Wojska Polskiego 13 punków
Szymon – podoficer 10 punków
Gustaw – szeregowy zawodowy 14 punków
Źródło: Wyniki badań własnych.
Uzyskane wyniki wskazują, że poziom stresu nie dezintegruje życia ani organizmu badanego. Analizując odpowiedzi badanych można zauważyć, że udzielali odpowiedzi
„często” lub „bardzo często” akurat w pytaniach odwróconych co może świadczyć o pewności siebie tych osób. Są oni w stanie zapanować nad rozdrażnieniem w trudnych sytuacjach, i spowodować, że sprawy potoczą się po ich myśli.
Następnie poddano badanych badaniu Kwestionariuszem Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) składający się z 48 stwierdzeń dotyczących zachowań, jakie ludzie mogą podejmować w sytuacjach stresowych. W poniższej tabeli zaprezentowano wyniki przeprowadzonego testu trzech badanych żołnierzy doświadczających stresu w wojsku.
Tabela 2. Wyniki badań osób doświadczających stresu w wojsku
Źródło: opracowanie własne.
Porównywanie wyników pozwala na określenie dominującego sposobu radzenia sobie ze stresem. O dominacji mówimy wtedy, gdy wynik uzyskany w danej skali jest istotnie wyższy od dwóch pozostałych skal. Analiza wyników pozwala określić, że u wszystkich badanych dominującym stylem jest styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na
Osoba Skala Wynik surowy Wynik surowy wg skali w stenach
Tadeusz
SSZ 67 8
SSE 31 4
SSU 56 7
Szymon
SSZ 75 10
SSE 28 3
SSU 53 6
Gustaw
SSZ 70 9
SSE 51 7
SSU 37 3
zadaniu. Oznacza to, że badani w sytuacjach stresowych kładą główny nacisk na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu przede wszystkim poprzez poznawcze przekształcenie lub próbę zmiany sytuacji.
W przypadku Tadeusz i Szymon widać, iż w mniejszym stopniu korzystają oni ze stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach. Można przypuszczać, że nie będą oni w sytuacji stresowej skupiać się na sobie, swoich emocjach oraz nie będą fantazjować w celu zmniejszenia napięcia emocjonalnego wynikającego z sytuacji stresowych. Z kolei u Gustawa odbiegającym od pozostałych jest styl skoncentrowany na unikaniu co oznaczać może, że może on mieć skłonności do myślenia o zdarzeniach stresowych i powtórnego ich przeżywania i doświadczania.
Po określeniu wyników wg skali w stenach, w przypadku wyników badań Tadeusza i Szymona są istotnie wyższe wyniki pojawiają się dla dwóch skal tj. SSZ i SSU, natomiast w przypadku Gustawa wyniki te pojawiają się dla skali SSZ i SSE. Oznaczać to może, że badani w rozmaitych sytuacjach stresowych mogą przejawiać w swoim zachowaniu zarówno cechy jednej jak i drugiej skali. Można przyjąć, że takie przenikanie skal może być pomocne w zachowaniu stabilności organizmu i życia, który doświadczany jest poprzez różne sytuacje stresowe.
Podsumowując u osób poddanych testowi CISS można określić, że dominującym stylem radzenia sobie w sytuacjach stresowych jest styl skoncentrowany na zadaniu. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że styl skoncentrowany na zadaniu może być wspomagany przez pozostałe style czego dowiodło przeliczenie wyniku surowego wg skal na steny. Istnieje współzależność między co najmniej dwoma stylami radzenia sobie w sytuacjach stresowych, które wykorzystywane były przez badanych.
Ostatnie badanie wykonano Testem Niedokończonych Zadań (RISB). W badaniach wykorzystano odmianę testu RISB przeznaczona dla żołnierzy zawodowych. Wersja ta różni się od wersji dla dorosłych pytaniem nr 31 gdzie badany musi dokończyć sentencję zaczynająca się od słów „W wojsku…”. W wersji dla dorosłych w tym punkcie badany odnosi się do stwierdzenia „W pracy…”. W badaniu testem RISB przyjęto oceny zawierające 3 grupy odpowiedzi skategoryzowanych jako: konfliktowe (K3 – 6 pkt, K2 – 5 pkt, K1 – 4 pkt), pozytywne (P1 – 2 pkt, P2 – 1pkt, P3 – 0 pkt) i neutralne (3 pkt). Każdą odpowiedź oceniono oddzielnie na podstawie klucza.
Wśród wypowiedzi pierwszej z badanych osób, cztery odpowiedzi zostały zakwalifikowane do kategorii zadań silnie konfliktowych (K3), trzy do umiarkowanie konfliktowych (K2) i cztery do słabo konfliktowych (K1). osiem odpowiedzi oceniona jako neutralne (N), aż dwanaście jako odpowiedzi pozytywne (P1), cztery jako odpowiedzi bardzo
pozytywne (P2) oraz pięć jako odpowiedzi niezwykle pozytywne (P3). Badana udzieliła odpowiedzi na 40 pytań a jedna z nich została oceniona zupełnie odrębnie ze względu na jej złożoność, długość, gdyż cechy te powodują, że do standardowej noty należy dodać lub odjąć określoną liczbę punktów.
Po dokonaniu oceny odpowiedzi oraz zliczeniu przypisanych im wartości badany uzyskał 105 punktów (105(40/40)=105). Wskaźnik Ogólnego Przystosowania na poziomie WSP = 105 wskazuje na dobry poziom przystosowania.
Badany pozytywnie mówi o rodzicach co świadczy o dobrych relacjach badanego z rodzicami. Patrząc na cały test można przypuszczać, że ważne miejsce w życiu badanego stanowi piwo o czym świadczą odpowiedzi kojarzące się z piwem w wielu punktach testu.
Przypuszczalnie może to być rodzaj odskoczni badanego od problemów, bądź też badany wykazuje problemy z alkoholem, jako następstwo stresu związanego z obciążeniem obowiązkami jakie niesie ze sobą służba wojskowa. Kontakty interpersonalne oraz kontakty z bliskimi są dla niego bardzo ważne. Można przyjąć, że badany świetnie się czuje w rodzinnym gronie. Z przeprowadzonego wywiadu wynika, że relacje w małżeństwie są dobre, ale jak sam badany stwierdza „małżeństwo to duży obowiązek”. Z treści znajdujących się na arkuszu odpowiedzi można wnioskować, że badany lubi sport szczególnie żużel, lubi czytać książki oraz ruch na świeżym powietrzu, jest wymagający i twardo stąpający po ziemi. W tym momencie widać obraz dojrzałego mężczyzny, nie mającej większych problemów z samą sobą i swoją psychiką, a tym bardziej ze stresem w pracy. Jednak nie należy zapomnieć o nadmiernym kojarzeniu wszystkiego z piwem przez badanego co może być ważnym symptomem świadczącym o problemie zakorzenionym gdzieś głęboko w organizmie badanego.
Odpowiedzi drugiego badanego żołnierza, trzy odpowiedzi zostały zakwalifikowane do kategorii zadań silnie konfliktowych (K3), pięć odpowiedzi zakwalifikowano do kategorii umiarkowanie konfliktowych (K2), i aż siedem do słabo konfliktowych (K1). Cztery odpowiedzi zostały ocenione jako neutralne (N), dziesięć jako odpowiedzi pozytywne (P1), aż pięć jako odpowiedzi bardzo pozytywne (P2) oraz sześć jako odpowiedź niezwykle pozytywna (P3).
Po dokonaniu oceny odpowiedzi oraz zliczeniu przypisanych im wartości badana uzyskała 108 punktów (108(40/40)=108). Wskaźnik Ogólnego Przystosowania na poziomie WSP = 108 wskazuje na dobry poziom przystosowania.
Badany pozytywnie mówi o rodzicach i darzy ich wielkim szacunkiem i zaufaniem. Ten fakt, potwierdza też odpowiedź na pytanie nr 11 – że, matka „nigdy mnie nie zawiedzie”. Z kolei na temat ojca badany udzielił odpowiedzi, że „jest na zasłużonej
emeryturze” – może to sugerować, że badany docenia wysiłek jaki włożył ojciec w utrzymanie rodziny aby funkcjonowała na godnym i przyzwoitym poziomie. Patrząc na cały test można zauważyć, że badany jest osobą zrównoważoną, która dąży do zaplanowanych celów i „lubi kiedy wszystko idzie zgodnie z planem” (odpowiedź nr 1). Przez cały czas stara się poszerzać swoje horyzonty zainteresowań oraz wiedzę. Można przyjąć, że badany jest człowiekiem aktywnym, który do późnych godzin wieczornych realizuje zamierzone cele.
Aktywność badanego jest również wyrażona przez sport, który chętnie i często uprawia. Jest to też sposób badanego na rozładowanie złych emocji i stresu. Daje temu świadectwo w odpowiedziach do punktu nr 16 „Sport to sposób na stres”. O ile badany świetnie się czuje w gronie rodzinnym, o tyle na podstawie odpowiedzi na pytanie nr 26 „Małżeństwo to zalegalizowana forma prostytucji” można zauważyć, że relacje z żoną nie do końca są właściwe. Może to świadczyć o istniejącym konflikcie w związku badanego. Badany jest rozgoryczony postawą bliskiej kobiety. Udzielone przez badanego odpowiedzi wskazują, że jest on optymistycznie nastawiona do życia i spełniony w pracy zawodowej. Uważa, że
„W wojsku czuje, że się realizuje” (odpowiedź nr 31). Badany lubi sport, jest wymagający dla siebie i twardo stąpający po ziemi, jedynie co może niepokoić mogą być problemy osobiste związane z sytuacją w małżeństwie i one mogą być głównym stresorem w życiu badanego dezintegrującym życie i organizm badanego.
Wypowiedzi trzeciego z badanych żołnierzy, dwie odpowiedzi zostały zakwalifikowane do kategorii zadań silnie konfliktowych (K3), cztery odpowiedzi zakwalifikowano do kategorii zadań umiarkowanie konfliktowych (K2) a aż dwanaście do słabo konfliktowych (K1). Sześć odpowiedzi zostało ocenione jako neutralne (N), pięć jako odpowiedzi pozytywne (P1), aż siedem jako bardzo pozytywne (P2) oraz cztery odpowiedzi niezwykle pozytywne (P3). Badany udzielił odpowiedzi na wszystkie 40 pytań.
Po dokonaniu ocenie odpowiedzi oraz zliczeniu przypisanych im wartości badany uzyskał 115 punktów, (115(40/40) = 115). Wskaźnik Ogólnego Przystosowania na poziomie WSP = 115 wskazuje na średni poziom przystosowania. Tak duże natężenie odpowiedzi słabo konfliktowych może ujawniać złe przystosowanie jednostki, bądź świadczyć o złym stanie psychicznym związanym z lękiem, negatywna samooceną lub konfliktem z otoczeniem. Stąd wynik wskazujący na średnie przystosowanie.
Badanego łączą różne relacje z rodzicami. O ile wypowiedzi na temat matki świadczą o dobrych relacjach łączących badanego z matką, o tyle w przypadku odpowiedzi dotyczącej ojca można zauważyć, że badany nie godzi się do końca z wolą ojca co może oznaczać, że na tym gruncie może dochodzić do konfliktów. Odpowiedź badanego z punktu 35 dotycząca
ojca „Mój ojciec przesadza z narzucaniem swojej woli” może świadczyć, że ojciec badanego jest apodyktyczny i zaborczy. Badany świetnie się czuje w rodzinnym gronie.
Badany przyznaje że drażnią go nieczuli i zakłamani ludzie Traktuje to jako rodzaj ujmy na honorze i brak szacunku dla samego siebie. Badany twardo stąpa po ziemi, ma silne usposobienie, dzięki czemu konsekwentnie podąża do wytyczonego celu.
Badany jest osobą skromną, dla której najważniejsza jest rodzina i dzieci, natomiast odpowiedź z punktu 36 „W skrytości lubię sobie popłakać” może świadczyć, że jest również osobą uczuciową. Badany żołnierz uwielbia sport oraz czytanie, które go relaksują co wskazuje, ze w taki właśnie sposób rozładowuje on napięcia i stres. Najbardziej stresującą może być sytuacja związana z ograniczonym kontaktem z córką (badany jest po rozwodzie a córka mieszka z byłą żoną badanego co wpływa na intensywność oraz swobodę spotkań).
Pierwszy z badanych żołnierzy Tadeusz jest oficerem Wojska Polskiego w stopniu majora. Pełni funkcję kierowniczą. Żołnierzem zawodowym jest już od dwudziestu lat. Badany twierdzi, że został żołnierzem, ponieważ jego ojciec również był żołnierzem zawodowym. Odznacza się, bardzo uprzejmym podejściem do podwładnych. Zawsze stara się być uśmiechnięty. Rzadko bywa w złym humorze. Badany w 2011 r. przebywał na misji wojskowej w Afganistanie jednak pobyt i bezpośredni udział w konflikcie zbrojnym nie wpłynął destabilizująco na organizm oraz życie badanego. Drugi badany żołnierz Szymon jest podoficerem w stopniu sierżanta. Służbę wojskową pełni od 9 lat. Badany twierdzi, że został żołnierzem, ponieważ może ciągle rozwijać swoje zainteresowania a praca sprawia mu przyjemność. Uprzejmy wobec przełożonych, postawione zadania realizuje bez dyskutowania i ociągania się. Nigdy nie pokazuje tego, że jest w złym humorze. Badany w 2010 r.
przebywał na misji wojskowej w Afganistanie jednak pobyt i bezpośredni udział w konflikcie zbrojnym nie wpłynął destabilizująco na organizm oraz życie badanego. Ostatni badany żołnierz Gustaw jest szeregowym zawodowym. Służbę wojskową pełni od 8 lat. Mimo, że jest szeregowym zawodowym posiada wykształcenie wyższe o specjalności logistyka.
Badany twierdzi, że został żołnierzem, ponieważ nie mógł znaleźć pracy na rynku cywilnym jednak po pewnym czasie stwierdził, że praca w wojsku jest ciekawa i sprawia mu przyjemność co spowodowało, że w chwili obecnej wiąże swoją przyszłość z karierą wojskową. Jest żołnierzem zdyscyplinowanym, uprzejmym i taktownym. Kiedy nie jest w dobrym humorze stara się unikać sytuacji, które mogłyby spowodować niepotrzebne tarcia z kolegami lub przełożonymi. Planowany jest do skierowania na kurs podoficerski aby mógł dalej rozwijać swoje umiejętności. Radośnie nastawiony do życia. Czterokrotnie przebywał na misjach wojskowych w Iraku, Bośni i Hercegowinie oraz Afganistanie jednak pobyt i
bezpośredni udział w konflikcie zbrojnym nie wpłynął destabilizująco na organizm oraz życie badanego.
Dyskusja
Powszechnie zawód żołnierza uchodzi za zajęcie psychicznie obciążające, również badania przeprowadzone nad stresem w wojsku dowodzą, że jest to słuszne stwierdzenie.
Bycie żołnierzem zawodowym należy do zawodów, w których wymagany jest bliski kontakt interpersonalny oraz zaangażowanie. Charakter osoby chcącej zostać żołnierzem, jego umiejętności interpersonalne stanowią swoiste narzędzie pracy oraz wpływają na osiąganie sukcesów zawodowych. Zaangażowanie w pracy oraz specyfika zawodu są bardzo dużym obciążeniem psychicznym. Bardzo często żołnierz stawiany jest też w sytuacjach decyzyjnych, konfliktowych w których wymagana jest jego szybka decyzja. Żołnierz jako podwładny musi także spełniać różne oczekiwania ze strony przełożonych, dowódców, realizowanych zadań związanych z obronnością państwa zarówno w kraju jak i na arenie międzynarodowej. Sytuacje te wywołują spore napięcie oraz konsekwencje związane z różnorodnymi zaburzeniami w normalnym funkcjonowaniu organizmu.
Obecna sytuacja geopolityczna w kraju i na świecie wymaga od żołnierzy wykonywania coraz więcej pracy, wkładania dużo energii przy tych samych lub mniejszych zasobach, nakładach i gratyfikacjach6. Chodzi tu też o brak dofinansowania do dokształcenia, niewystarczającego wynagrodzenia oraz braku uznania ze strony otaczającego społeczeństwa w szczególności związanego z udziałem w misjach wojskowych. Kryzys ekonomiczny oraz obawy przed utrata pracy przyczyniają się do przyjmowania przez żołnierzy coraz więcej obowiązków.
Zebrane za pomocą testów psychologicznych dane wykazują, że udział żołnierzy w misjach wojskowych jest czynnikiem stresu w środowisku pracy, ale nie oddziałuje z równomiernym natężeniem na każdego żołnierza, tak jak mówią obecne statystyki.
Z opinii badanych osób wynika, że bardzo ważną rolę w zwalczaniu stresu w miejscu pracy odgrywa atmosfera panująca w jednostce wojskowej oraz przełożeni i współpracownicy.
Pozytywne podejście dowódców do podwładnych i obiektywna ocena pracy i zaangażowania wpływa na budowanie pozytywnej atmosfery, zaufania, życzliwości i rozładowania sytuacji stresowych oraz zapobiega ich powstawaniu. Regularne i obiektywne ocenianie przez niego wszystkich pracowników prowadzi do tworzenia jasnych ścieżek awansu zawodowego oraz prowadzi do eliminacji i napiętrzania się stresorów, które mogłyby destabilizująco wpływać na żołnierzy.
66 C. Wheeler, The 10 simplest manners of coping with stress. Sopot. 2011, p. 34.
Żołnierze wyjeżdżający na misje wojskowe uważają, że czynnik stresogenny, który może wywołać stres nie jest obawa o życie, ale troska o rodzinę jak poradzą sobie w czasie nieobecności żołnierza w domu oraz lęk przed utratą pracy związany z redukcjami sił zbrojnych. Ciągła obawa o zapewnienie sobie i bliskim stabilizacji na pewno nie wpływa pozytywnie na sposób pełnienia służby poza granicami kraju. Na podstawie przeprowadzonych badań widać, że w środowisku wojskowym najczęstszym sposobem na rozładowanie emocji i stresu jest sport, taniec, odpoczynek w rodzinnym gronie oraz czytanie książek. Z relacji oraz zdobytych doświadczeń wiadomo, że sport i czytanie jest najpopularniejszą formą radzenia sobie w sytuacjach stresowych przez żołnierzy uczestniczących w operacjach wojskowych w ramach misji wojskowych.
Aby uzyskać lepszy obraz związany poziomem stresu odczuwalnym przez żołnierzy uczestniczących w misjach pokojowych należy zinterpretować wszystkie badania w połączeniu ze sobą ponieważ nie uzyskamy jasnej odpowiedzi jeżeli uwzględnimy tylko wyniki jednego z przeprowadzonych badań. Jak można zauważyć uzyskane przez badanych wyniki w teście Cohena (PSS) nie wskazują aby poziom odczuwanego stresu dezintegrował życie bądź organizm badanego i wskazują, że pobyt na misji badanych nie wpłynął na poziom stresu, który znajduje się na normalnym poziomie. Badanie przeprowadzone za pomocą kwestionariusza radzenia sobie w sytuacjach stresowych jednoznacznie wskazały, że głównym orężem w walce ze stresem u badanych żołnierzy jest styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na zadaniu. Wpływ na wynik wskazujący na styl skoncentrowany na zadaniu jako dominujący u wszystkich badanych może wynikać również ze specyfiki pracy związanej z zawodem żołnierza. Umysł i psychika żołnierza z chwilą rozpoczęcia przez niego służby wojskowej jest poddawana różnym próbom w celu wzmocnienia odporności oraz podwyższenia progu związanego z reakcją na sytuacje stresowe, które w większości wiążą się z wykonywaniem zadań. Stąd prawdopodobieństwo, że badani akurat poprzez kwestionariusz wykazali dominujący styl radzenia sobie ze stresem jako skoncentrowany na zadaniu.
Wyniki przeprowadzonego testu Rottera dają z kolei pełniejszy obraz na formy odreagowania żołnierzy, którzy doświadczyli sytuacji stresowych związanych z pobytem na misjach wojskowych. Można dostrzec, że sposób rozładowania stresu związany jest ściśle ze specyfiką zawodu. Długie rozłąki z rodziną oraz konieczność utrzymania dobrej kondycji fizycznej sprawiają, że przebywanie z rodziną oraz sport staje się najczęstszym sposobem walki ze stresem w środowisku wojskowym. Niepokojącym sygnałem może być jedynie fakt, że jeden z badanych częściej od wszystkich sięga po alkohol niskoprocentowy, co może być sygnałem, że odczuwalny stres przekroczył nieznacznie dopuszczalną granice
i spowodował reakcje badanego mogącą prowadzić do patologicznego zachowania w sytuacji nasilenia stresora i braku alternatywnego sposobu odreagowania.
Zebrane i opracowane informacje od trzech bydgoskich żołnierzy odzwierciedlają pewien wycinek rzeczywistości związanej ze stresem jaki towarzyszy żołnierzom w czasie pobytu na misjach wojskowych i po powrocie do kraju.
Wnioski i odwołania
1. Żołnierze przebywający w rejonach konfliktów w ramach misji wojskowych doświadczają zjawiska stresu.
2. Wśród czynników mogących zapobiec powstawaniu zjawiska stresu na pierwszym planie jest aktywny wypoczynek, na przykład spędzanie wakacji z najbliższymi oraz sport, który dodatkowo wspomaga organizm w zwalczaniu objawów stresu.
3. Aby skutecznie poradzić sobie ze stresem należy pamiętać, aby w sposób elastyczny łączyć ze sobą różnego rodzaju sposoby pokonywania stresu.
4. Wszystkie wymienione metody i sposoby radzenia sobie ze stresem dają gwarancję zachowania równowagi emocjonalnej i procesów nerwowych.
Bibliography:
1. Bernaciak E. Aspekt epidemiological and economic treatments of sick persons with injuries of the arrangement of the motor organ, of Assistance hospitalized at the Ward Temporary/hospital accident ward 10 of Serviceman of the research hospital with the Polyclinic into Bydgoszcz. PhD thesis Medical University in Łódź. 2006; 30.
2. Bryant AR, GA Harvey. Team of the severe stress (ASD). Theory, measurement, therapy. Warsaw, 2011.
3. Gołębiowski A., Netczuk-Gwoździewicz M., Jędrzejko M., Sense of Coherence versus Styles of Stress Management among Soldiers Leaving for Peacekeeping Missions, w : M. Jędrzejko (red). Social education: current problems and perspectives, Mykolas Romeris University,Vilnius 2014.
in conditions of the war. ATK. 1996.
4. Korzeniewski K. Problem health of participants in the operation of servicemen and action of preventive medicine on the contemporary theatre of operations. WEMA.
2011; 37: 39-40.
5. Netczuk-Gwoździewicz M., Pomoc psychologiczna dla żołnierzy wyjeżdżających na misje wojskowe, w: M. Walancik, J. Hroncova, pedagogika społeczna wobec procesów żywiołowych i zachowań ryzykownych, Wydawnictwo Akapit, Toruń 2013.
6. Terelak J., The psychological reactions on "manipulating the human behaviour"
7. Wheeler C., The 10 simplest manners of coping with stress. Sopot. 2011.
ABSTRACT
The problem of the stress associated with the participation of soldiers in military missions sufficiently he wasn't still recognised, and the height of involving the Polish army in the process of the stabilization of the room in the world causes, that we can more and more often deal with soldiers at which as a result of the participation in military action the disorder of correct functioning will follow of organism and will be affecting the daily living of soldiers.
An attempt of the answer to a question is a main research problem being an object of inspecting this work in what way examined persons are experiencing the phenomenon of the stress in relation to the participation in military missions, on the example of the mission in Afghanistan. Factors, consequences and effects provoking the stress and ways of coping with stress amongst soldiers were indicated in the article.
Conducting own examinations was a final activity. As a result of conducted examinations it is possible to state that soldiers being involved in military missions are experiencing the stress and there is an active leisure amongst factors preventing coming into existence of this phenomenon in the foreground, holidays from closest and sport which additionally the organism is assisting in fighting manifestations of the stress. Remaining neutral in keeping different stress factors during great loads and connected tensions with the direct influence, by positive thinking and acting is significant. In order effectively to manage with the stress one should remember into the flexible manner to combine ways of different kind of overcoming the stress and oneself.
To sum up if he results from examinations, are admitting soldiers close contact with the family and active leisure and are becoming a main way for the relaxation, after professional surcharges. One should also remember that isolating the individual from the stress factor is indicated in the situation of the appearance of the stress. Everything is giving it guarantee of preserving the emotional balance and nervous processes.
KEYWORDS: soldier, stress, military missions, conflict
Streszczenie
Problem stresu związany z udziałem żołnierzy w misjach wojskowych w dalszym ciągu nie został dostatecznie rozpoznany, a wzrost zaangażowania polskiego wojska w proces stabilizacji pokoju na świecie powoduje, że coraz częściej możemy mieć do czynienia z żołnierzami u których w wyniku udziału w działaniach militarnych nastąpi zaburzenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu oraz będzie miało wpływ na codzienne życie żołnierzy.
Głównym problemem badawczym będącym przedmiotem badania niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na pytanie w jaki sposób osoby badane doświadczają zjawiska stresu w związku z udziałem w misjach wojskowych, na przykładzie misji w Afganistanie. W artykule wskazano czynniki, konsekwencje oraz skutki wywołujące stres oraz sposoby radzenia sobie ze stresem wśród żołnierzy. Finalną czynnością było przeprowadzenie badań własnych. W wyniku przeprowadzonych badań można stwierdzić, że żołnierze uczestniczący w misjach wojskowych doświadczają stresu, a wśród czynników zapobiegających powstawaniu tego zjawiska na pierwszym planie jest aktywny wypoczynek, wakacje z najbliższymi oraz sport, który dodatkowo wspomaga organizm w zwalczaniu objawów stresu. Istotne jest zachowywanie neutralności w zachowaniu podczas dużych obciążeń i napięć związanych z bezpośrednim oddziaływaniem różnych stresorów, poprzez pozytywne myślenie i działanie.
Aby skutecznie poradzić sobie ze stresem należy pamiętać, aby w sposób elastyczny łączyć ze sobą różnego rodzaju sposoby pokonywania stresu.
Reasumując jak wynika z badań, dla żołnierzy najważniejsze są bliski kontakt z rodziną i aktywny wypoczynek i stają się głównym sposobem na relaks, po przeciążeniach
zawodowych. Należy również pamiętać, że w sytuacji pojawienia się stresu wskazane jest odizolowanie jednostki od stresora. Wszystko to daje gwarancję zachowania równowagi emocjonalnej i procesów nerwowych.
Słowa kluczowe: żołnierz, stres, misje wojskowe, konflikt.
