Józef M. Dołęga
"Narzędzie i znak w rozwoju
dziecka", L. S. Wygotski, tłum. B.
Grell,, Warszawa 1978 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 16/2, 185-187
4) T w ie rd z e n ie o z w ią z k u a n a lo g ii z s u b s y s ta n c ją n ie z o sta ło u m o ty w o w a n e . 5) Z a s k a k u ją c e je s t tw ie r d z e n ie , że s k o ro św . T o m a s z n a z y w a B oga s u b s y s te n c ją , to n ie m o że t e r m i n t e n w y s tę p o w a ć w p o r z ą d k u e s e n c jo - lo g iczn y m . W id z ę t u t a j n ie c o p o d o b n y , ja k u R u c iń sk ie g o , z a b ie g „ w y k o r z y s ty w a n i a ” B oga w c e lu u z a s a d n ie n ia tw ie r d z e ń n ie w y n ik a ją c y c h z f a k t u p r z y ję c ia , czy n ie p r z y ję c ia J e g o is tn ie n ia . O ile R u c iń s k i z m ie n ił ro z u m ie n ie s u b s y s te n c ji w m o m e n c ie , g d y p o ję c ie to „ z e tk n ę ło s ię ” z B o g iem , o ty le t u t a j , p o s tę p u je się o d w ro tn ie — to , że B óg s u b s y - stu je , m a d o w o d zić, że z a g a d n ie n ie s u b s y s te n c ji z a w sz e u z a s a d n ia r e a lis ty c z n e m y ś le n ie . A p rz e c ie ż o k a z u je się, że n ie je s t to p r a w d ą p r z y n a jm n ie j o d n o śn ie do n ie k tó r y c h p a r t i i te k s tu .
6) O sta te c z n ie z ro z u m ia ły je s t p o w ó d te g o t y p u tw ie r d z e ń , sk o ro s u g e r u je się, że „ k o n c e p c ja d w ó c h p o r z ą d k ó w m e ta fiz y c z n y c h w m e t a fiz y c e , ja k o je d n o lity m s y s te m ie w y ja ś n ie n ia rz e c z y w is to ś c i, z a w ie ra w e w n ę tr z n ą s p rz e c z n o ś ć ” i d la te g o „ s u b s y s te n c ji n ie d a się ro z b ić n a d w a o d rę b n e p o r z ą d k i”.
W sz y s tk o to b y ło b y słu sz n e , g d y b y te k s t T o m a s z a b y ł „ je d n o lity m ” s y s te m e m , co — p r z y n a jb a r d z ie j o g lę d n y m b a d a n iu — n ie o k a z u je się b y ć p ra w d z iw e .
L. S. W y g o ts k i, N a r z ę d z i e i z n a k w r o z w o j u d z i e c k a , tłu m . B. G re li, P W N , W a rs z a w a 1978, ss. 148.
1. L e w S. W y g o ts k i u r o d z ił się w 1896 r. n a B ia ło ru s i, s tu d io w a ł filo z o fię w M o sk w ie , p o R e w o lu c ji P a ź d z ie r n ik o w e j z a jm o w a ł się l i t e r a t u r ą , a po w y s tą p ie n iu n a P ie r w s z y m Z je ź d z ie P sy c h o lo g ó w R a d z ie c k ic h w 1922 r. ro z p o c z ą ł w ła ś c iw e b a d a n ia p s y c h o lo g ic z n e w I n s ty tu c ie P sy c h o lo g ii w M o sk w ie. P r o w a d z ił b a d a n ia i k ie r o w a ł p r a c a m i w in s ty tu c ie p sy c h o lo g ii, w A k a d e m ii im . K r u p s k ie j, w in s t y t u cie d e fe k to lo g ii i w in s ty tu c ie p e d a g o g ik i, je d n o c z e ś n ie p r o w a d z ił w y k ła d y z p s y c h o lo g ii w M o s k w ie , L e n in g r a d z ie i C h a rk o w ie . Z m a r ł w w ie k u 38 la t, w 1934 r. L. S. W y g o ts k i b y ł tw ó r c ą k u lt u r o w o - h is to r y c z n e j te o r ii p s y c h ik i o ra z z a p o c z ą tk o w a ł b a d a n ia n a d fiz jo lo g ic z n y m i m e c h a n iz m a m i p r o c esó w p s y c h ic z n y c h , n a d z ło ż o n y m i p ro c e s a m i p s y c h ic z n y m i, ta k i m i ja k , p ro c e s y św ia d o m o ś c i, p ro c e s y w o lic jo n a ln e , n a d p a m ię c ią d o w o ln ą i u c z e n ie m o ra z m y ś le n ie m a b s t r a k c y j n y m i u w a g ą d o w o ln ą . D o g ro n a jeg o u c z n i n a le ż ą m ię d z y in n y m i: A. R. Ł u r ia , A. N. L e o n - tie w , A. W. Z a p o ro ż c , Ł. I. B ożew icz, R. J . L e w in e j.
N a d o ro b e k n a u k o w y W y g o ts k ie g o s k ła d a się p o n a d 120 p r a c i a r ty k u łó w , k il k a m o n o g r a fii, k ilk a d z ie s ią t o d c z y tó w i s te n o g ra m ó w z w y k ła d ó w . C a ło ść d o ro b k u m a u k a z a ć się w k ilk u to m o w e j e d y c ji d z ie ł W y g o ts k ie g o , k tó r e j o p ra c o w a n ie z a p o c z ą tk o w a ł A. R. Ł u r ia . U k a z a ły się d o ty c h c z a s n a s tę p u ją c e d z ie ła : W y b r a n e p r a c e p s y c h o l o
g ic z n e , M o s k w a 1956 (tłu m . p o ls k ie , W a rs z a w a 1971); R o z w ó j w y ż s z y c h f u n k c j i p s y c h i c z n y c h , M o s k w a I960; W y o b r a ż e n i a i t w ó r c z o ś ć w w i e k u d z i e c i ę c y m , M o s k w a 1967; P s y c h o lo g i a s z t u k i , M o s k w a 1968. R e c e n z o w a n a p r a c a N a r z ę d z i e i z n a k w r o z w o j u d z i e c k a z o sta ła n a p is a n a w 1930 r. n a z a m ó w ie n ie a m e r y k a ń s k ie g o w y d a w c y C. M u r- c h is o n a , k tó r y w y d a ł w 1931 r. P o d rę c z n ik p s y c h o lo g ii d z ie c k a , a le n ie
z o s ta ła o p u b lik o w a n a w ty m d ziele. D o p ie ro o b e c n ie p r a c a W y g o ts k ie g o z o s ta ła o p ra c o w a n a do d r u k u w ję z y k u r o s y js k im i ró w n o c z e ś n ie w ję z y k u p o ls k im , d z ię k i p r z e k a z a n iu m a s z y n o p is u p rz e z A. R. Ł u r ię w y d a w c y p o ls k ie m u (p o r.: P rz e d m o w a do w y d a n ia p o ls k ie g o , M. K lim k o w sk ie g o , 5— 10; P rz e d m o w a , A. R. Ł u r ii, 11— 12).
2. C a ło ść p r a c y s k ła d a się z sz e ś c iu ro z d z ia łó w . W p ie r w s z y m r o z d z ia le (13—26) a u to r z a jm u je się p ro b le m e m in te lig e n c ji p r a k ty c z n e j w p sy c h o lo g ii. P o o g ó ln y c h u w a g a c h w p r o w a d z a ją c y c h s ą p r z e d s ta w io n e s k ró to w o b a d a n ia n a d in te lig e n c ją p r a k t y c z n ą d z ie c k a . O m ó w ie n ie e k s p e r y m e n tó w i p r a c W. K o h le ra , O. L ip m a n n a , K. B ü h le ra , H. B o g e n a , M. J . B a so w a , P. G u illa u m e ’a, J . M e y e rs o n a o ra z ic h k r y ty c z n a i p o ró w n a w c z a o c e n a s ta n o w i d o b ry p u n k t w y jś c ia do d a l szy ch r o z d z ia łó w p ra c y . D ru g i r o z d z ia ł (27— 58) z a w ie r a o m ó w ie n ie z n a c z e n ia f u n k c j i m o w y w p o s łu g iw a n iu się n a rz ę d z i w ż y c iu d z ie c k a . P o d ję te są t u t a j n a s tę p u j ą c e z a g a d n ie n ia : p r o b le m in te lig e n c ji p r a k t y c z n e j i w e r b a ln e j; p ro b le m m o w y i d z ia ła n ia p ra k ty c z n e g o w z a c h o w a n iu d z ie c k a ; z a g a d n ie n ie w y ż sz y c h f o r m p ra k ty c z n e g o d z ia ła n ia u d z ie c k a ; d ro g a ro z w o ju p s y c h ic z n e g o d z ie c k a o p ra c o w a n a w o p a rc iu o lic z n e o b s e r w a c je i e k s p e r y m e n ty ; p ro b le m f u n k c j i m o w y u s p o łe c z n io n e j i e g o c e n try c z n e j; p r o b le m z m ia n y f u n k c ji m o w y w d z ia ła ln o ś c i p ra k ty c z n e j. Z a g a d n ie n ie f u n k c j i z n a k ó w w ro z w o ju p ro c e s ó w p s y c h ic z n y c h je s t r o z p a tr y w a n e w tr z e c im ro z d z ia le (59— 85), w k tó r y m a u to r p r z e a n a l i z o w a ł p ro b le m ro z w o ju w y ż sz y c h f o r m s p o s trz e g a n ia , ro z p a d p ie r w o t n e j je d n o ś c i f u n k c j i se n s o m o to ry c z n y c h , p r o b le m p r z e b u d o w y u w a g i i p a m ię c i o ra z z a g a d n ie n ie s t r u k t u r y d o w o ln e j w y ż sz y c h f u n k c j i p s y ch ic z n y c h . W ro z d z ia le c z w a rty m a u t o r o m a w ia (86— 121) o p e r a c je z n a k o w e i o rg a n iz a c ję p ro c e s ó w p s y c h ic z n y c h . W te j części p r a c y są o p ra c o w a n e n a s t ę p u ją c e p ro b le m y : p r o b le m z n a k ó w w k s z ta łto w a n iu w y ż sz y c h f u n k c ji p sy c h ic z n y c h ; sp o łe c z n e p o c h o d z e n ie w y ż sz y c h f u n k c ji p sy c h ic z n y c h ; p o d s ta w o w e p r a w id ło w o ś c i ro z w o ju w y ż sz y c h f u n k c j i p sy c h ic z n y c h ; a n a liz a o p e r a c ji z n a k o w y c h u d z ie c k a ; s t r u k t u r a o p e r a c ji z n a k o w y c h ; a n a liz a ro z w o ju o p e r a c ji z n a k o w y c h i d a ls z y ro z w ó j o p e r a c ji z n a k o w y c h w o n to g e n e z ie c z ło w ie k a . W p ią ty m ro z d z ia le (122— 131) z o s ta ły s c h a r a k te r y z o w a n e m e to d y b a d a n ia w y ż sz y c h f u n k c j i p sy c h ic z n y c h . A u to r n ie p o d z ie la a n i p o s t a w y s p i r y tu a l is ty c z n e j a n i n a tu r a li s ty c z n e j , s to s o w a ł do b a d a ń w y ż sz y c h f u n k c ji p s y c h ic z n y c h f u n k c j o n a ln ą m e to d y k ę p o d w ó jn e j s t y m u la c ji; b a d a ł p ro c e s w y k o n a n ia z a d a n ia d ro g ą w p r o w a d z e n ia o k r e ś lo n y c h ś r o d k ó w p o m o c n ic z y c h o ra z w p r o w a d z ił sp o só b w y k r y c ia p o m o c n ic z y c h ś r o d k ó w z a c h o w a n ia . S p o só b p r o w a d z e n ia b a d a ń m ia ł n a celu z b a d a n ie s p e c y fic z n e j s t r u k t u r y p s y c h ic z n e j d z ie c k a i c z ło w ie k a , a n ie k o ń c o w y w y n ik o p e r a c ji (p o r. s. 127). R o z d z ia ł sz ó s ty (132— 146) z a w ie r a w n io s k i o d n o śn ie p r o b le m u s y s te m ó w fu n k c jo n a ln y c h , p ro c e s ó w in s tr u m e n ta l n y c h w z a c h o w a n iu z w ie r z ą t i c z ło w ie k a o ra z z a g a d n ie n ia z n a c z e n ia sło w a i d z ia ła n ia w ro z w o ju d z ie c k a .
3. P r a c a W y g o ts k ie g o p r e z e n t u je o r y g in a ln ą k o n c e p c ję te o r e ty c z n ą , k tó r ą m o ż n a n a z w a ć p s y c h o lo g ią in s tr u m e n ta l n ą lu b k u ltu r o w o h is to - ry c z n ą . W e d łu g n ieg o p s y c h o lo g ia b a d a o p e ra c je p rz e d m io to w e — p o s łu g iw a n ie się n a r z ę d z ia m i i z n a k a m i u ła t w i a c z ło w ie k o w i o r g a n iz a c ję i p r z e k s z ta łc a n ie o to c z e n ia o ra z o p a n o w a n ie w ła s n y c h p ro c e s ó w p s y c h ic z n y c h i k ie r o w a n ie w ła sn ą , a k ty w n o ś c ią p s y c h ic z n ą . P r a c a ta je s t d o b ry m w p ro w a d z e n ie m do z a g a d n ie n ia z n a c z e n ia n a r z ę d z i i z n a
k u w ro z w o ju d z ie c k a . P r o b le m te n szczeg ó ło w o je s t r o z p a tr y w a n y w e w s p ó łc z e s n e j p s y c h o lo g ii a z a g a d n ie n ie z n a k u w s e m a n ty c e i se- m io lo g ii.
K o ń c o w e z d a n ie k s ią ż k i s ta n o w i d o b rą s y n te z ę p o ru s z a n e g o p r o b le m u . „O ile n a p o c z ą tk u ro z w o ju w y s tę p u je d z ia ła n ie n ie z a le ż n e od sło w a , to n a jeg o k o ń c u je s t słow o, k tó r e s ta je się d z ia ła n ie m . S ło w o c z y n i d z ia ła n ie c z ło w ie k a w o ln y m ” (s. 146).
Z a g a d n ie n ia w p r a c y są f o r m u ło w a n e w s p o s ó b z ro z u m ia ły a p r ó b a ic h r o z w ią z a n ia z a d a w a la ją c a , z w ła sz c z a p r z y u w z g lę d n ie n iu c z a su p o w s ta n ia t e j k s ią ż k i. C a ło ść je s t n a p is a n a w ję z y k u ja s n y m i p r z y s tę p n y m c z y te ln ik o w i, n a w e t n ie s p e c ja liś c ie , co, w p e w n y m se n sie , je s t ró w n ie ż z a s łu g ą tłu m a c z k i B a r b a r y G re li.
