580 Z A P I S K I
sk ryp tu , k ie d y w y d a je s ię o czy w iste, ż e z ty m i za g a d n ien ia m i, n a jb a rd ziej „ze
w n ę tr z n y m i”, stu d en t sty k a się o d sa m eg o p oczątk u stu d ió w .
U c ią ż liw y m m a n k a m en tem są b łę d y d ru k arsk ie — sz czeg ó ln ie g d y zdarzają się w p rezen to w a n y m p rzy k ła d o w o m a te r ia le liczb o w y m . M ateriał te n , p rzed sta
w io n y w ta b ela ch , d oty czy n ie s te ty w y łą c z n ie X I X i X X w ie k u .
M im o p e w n y c h u sterek p r ezen to w a n e w y d a w n ic tw o (w y d a n e w ty s ią c u eg zem p larzy) sp e łn i n ie w ą tp liw ie p oży teczn ą r o lę p om ocy n a u k o w ej. W ypada n a zak oń c zen ie za sy g n a lizo w a ć, że ró w n ież druga część te g o przed m iotu , w y k ła d a n eg o na stu d ia ch h isto ry czn y ch — dem ografia h isto ry czn a — d o czek a ła s ię drugiego w y d an ia bardzo p rzyd atn ego sk ry p tu Jerzeg o M ich alew icza.
W. T.
Z ie m ia p r u d n ic k a . D z ie je . G o sp o d a rk a . K u ltu r a , pod red a k cją W ie
sła w a L e s i u k a , In sty tu t Ś lą s k i w O polu, [O pole] 1978, s. 540.
Z b iorow a m on ografia ziem i p ru d n ick iej za w iera op is śro d o w isk a geo g ra ficz
n eg o (S. M i c h a l a k ) , za ry s p ra d ziejó w (L. S z a d k o w s k a ) o r a z h isto rię regio
n u w ep o ce fe u d a ln e j, k ie d y sta n o w ił o n p ogran icze ślą sk o -m o r a w sk ie , dzieląc sk o m p lik o w a n e lo sy p o lity czn e Ś lą sk a o p o lsk ieg o , zo rg a n izo w a n y w trzy pow iaty, w P ru d n ik u , G ło g ó w k u i B ia łe j, ze złożon ą stru k tu rą n a ro d o w o ścio w ą i w y zn a n io w ą (W. D z i e w u l s k i ) . O b szern iejszą część h isto rii ziem i p ru d n ick iej w cza
sa ch n o w o ż y tn y c h o tw ie r a h isto ria ziem i p ru d n ick iej w ep oce k ap italizm u (В. С i m a ł a i F . H a w r a n e k ) . D u ży a rty k u ł D. T o m c z y k a , „W yzw olenie ziem i p ru d n ick iej w 1945 r .” za w iera szczeg ó ło w y o p is d zia ła ń w o je n n y c h , które d o p ro w a d ziły do lik w id a c ji p rzez I F ron t U k ra iń sk i w o jsk n ie m ie c k ic h bronią
cy ch lin ii Odry n a p ołu d n ie od O pola. Te w a żn e d la k o ń c o w e j fa z y w a lk na fro n cie w sch o d n im op eracje p r z e b ie g a ły w zn aczn ej czę śc i n a ob szarze ziem i p ru d n ick iej, p o w o d u ją c p o w a żn e zn iszczen ia , zw ła szcza m ia st. K o le jn e partie m o n o g ra fii p o św ięco n e są p ro ceso w i o d b u d o w y reg io n u p ru d n ick ieg o , w którym u c zestn iczy ła duża liczb a p o lsk iej lu d n o ś c i m ie jsc o w e j. S zczeg ó ło w o o m a w ia się ż y c ie p o lity c z n e w la ta c h 1945— 47 (Z. K o w a l s k i ) i o d b u d o w ę gospodarki (M. L i s ) . K sią ż k ę zam yk ają a r ty k u ły , p o św ię c o n e sto su n k o m lu d n o ścio w y m , per
sp e k ty w o m ro zw o ju gosp od arczego, o ś w ia c ie , w y c h o w a n iu i ż y c iu k u ltu raln em u w la ta c h 1947— 1975. O statn i a r ty k u ł o m a w ia d zieje sztu k i r eg io n u (M. K o r n e c k i ) . M onografia za w ie r a p on ad to b ib lio g r a fię ziem i p ru d n ick iej.
Z. M.
J. K u r z a w a , S. N a w r o c k i , D z ie je K ę p n a , P W N , W arszaw a—
P ozn ań , 1978, s. 225.
K ęp n o le ż y w p o łu d n io w ej W ielk o p o lsce, n a p o gran iczu z e Ś lą s k ie m n a skrzy
ż o w a n iu w a ż n y c h 4 dróg z K a lisza n a G órn y Ś lą s k i z W ro cła w ia n a W ielu ń i S ie
radz. W śród la s ó w i m o k ra d eł z p o k ła d a m i ru d y darn iow ej u lo k o w a n o tu gród k sią ż ę c y , p rzyp u szczaln ie o ch a ra k terze stra żn icy n a d g ra n iczn ej ziem i k alisk iej, z p rzejścio w ą p rzy n a leżn o ścią d o Ś lą sk a . P ie r w sz ą w z m ia n k ę o K ęp n ie zaw iera zn a n y ' u k ła d m ię d z y P rz e m y słe m II a M ściw o jem pom orsk im z 1282 r. B y ło tu w ó w c z a s m ia sto , lo k o w a n e p raw d op od obn ie n a w z ó r K a lisza . K a zim ierz W ielki w y b u d o w a ł tu ta k ż e sk ro m n y zam eczek . L o k a cja K ęp n a p oszła w zapom nienie;
od 1365 r. zn a jd o w a ło się on o w rę k a c h p ry w a tn y ch ja k o w ie ś . P o w tó rn a lokacja w 1661 r. zw ią za n a b y ła z n a p ły w e m d o K ęp n a e w a n g e lik ó w i lu d n o ści żyd ow sk iej
Z A P I S K I 581
z n a d g ra n iczn y ch o k o lic Ś lą sk a w zw ią zk u z p rześla d o w a n ia m i w tra k cie i po za
k o ń czen iu w o jn y tr z y d z ie sto le tn ie j. O dtąd m ia sto u sta b ilizo w a ło się, fu n k cjo n u ją c jak o dość w a ż n y ośro d ek r z e m ie śln ic z y i h a n d lo w y n a tr a s ie z W arszaw y do D rezn a. W X I X w . pod zab orem p ru sk im K ęp n o sta ło się sied zib ą w ła d z p o w ia to w y c h .
N a jo b szern iejsza część m o n o g ra fii p o św ięco n a jest d ziejo m m ia sta od k oń ca X V III w ., tj. w K s ię stw ie W a rsza w sk im , pod zab orem p ru sk im , w o k resie m ięd zy w o je n n y m i w cza sie o k u p a c ji oraz w P o lsc e L u d o w ej. W alorem p ra cy je s t jej je d n o lite a u to rstw o o ra z k w eren d a a rch iw a ln a , która ob jęła m ięd zy in n y m i B u n d e sa rch iv w K o b len cji, c o je s t ty m isto tn ie jsz e , że a k ta m ie jsk ie do 1945 r. u le g ły p r a w ie w ca ło ści zn iszczen iu . Z za ch o w a n y ch d ok u m en tó w sie d e m n a sto w ie c z n y c h au torzy o p u b lik o w a li dw a p r z y w ile je , zezw o len ie Jana K a zim ierza n a lo k a cję oraz p rzy w ilej lo k a cy jn y A d am a B isk u p sk ieg o , sta ro sty w ie lu ń s k ie g o z 1661 r.
Z .U .
M. Z m y ś l o n y , D ie B ru d e rs c h a fte n in L ü b e c k b is z u r R e fo rm a tio n , ’’B e itr ä g e zur S o z ia l- u nd W ir tsc h a ftsg e sc h ic h te ”, B d. 6, W alter G. M ü h lau V erla g , K ie l 1977, s. 256.
O m aw ian a p u b lik acja je s t próbą ca ło ścio w eg o u jęcia p ro b lem a ty k i b ra ctw w p ó źn o śred n io w ieczn ej L u b ece. P raca sk ład a s ię z sześciu n ie r ó w n e j o b jęto ści roz
d zia łó w . R ozd ział I (ch a ra k tery sty k a k orp oracji śred n io w ieczn y ch , ru ch ó w u bo
g ich , d zia ła ln o ści za k o n ó w żeb rzą cy ch w k o n tek ście u m a so w ien ia ż y c ia r e lig ijn e g o w p óźn ym śred n io w ieczu ) m a ch a ra k ter w p ro w a d za ją cy . W ro zd zia le II autorka o m ó w iła k o lejn o liczeb n o ść b ra ctw lu b eck ich , ic h w e z w a n ia o r a z d o k u m en ty er e k cy jn e. O kazuje się, że od p o ło w y X I V w . do p ierw szej ć w ie r c i X V I w . p o w sta ło w L u b ece około 70 b ractw . Z ałączon e do te k s tu z e sta w ie n ie p o zw a la o b liczy ć (g łó w n ie n a p o d sta w ie n a jw c z e śn ie jsz e j daty p rzy n a leżn o ści b ra ctw do p o szczeg ó l
n y c h k a p lic i k o ścio łó w , zb ieżn ej z r eg u ły z datą p o w sta n ia b ractw a), że do 1450 r.
p o w sta ło ok . 60°/o b ra ctw z tym , że n a jw ię k s z y ic h przyrost (i je s t to fa k t zn a m ien n y ) n o to w a n y jest w I p o ło w ie X V w . W ezw an ia b ra ctw p o d zieliła au tork a na 3 gru p y. W g ru p ie p ierw szej zn a la zły się b ra ctw a m a ją ce za p a tro n ó w m ę czen n ik ó w , św ię ty c h i a p o sto łó w , w gru p ie drugiej k o n fra tern ie m a ry jn e (bardzo liczne), w g ru p ie trzeciej w reszcie b ra ctw a n a w ią z u ją c e sw o im w e z w a n ie m do U k rzyżo
w a n ia (św . K rzyża, św . K rw i, oraz lic z n e b ra ctw a św . C iała — H e ilig e L e ic h n a m s
b ru d e r sc h a fte n ). W za k o ń czen iu rozd ziału dru giego o m ó w io n o sp osób , w ja k i n a stę p o w a ło p o w o ła n ie b ractw a, o b o w ią z k i b isk u p ó w , k a p itu ł oraz k o n w e n tó w a tak że n o w o p o w sta ją c y c h k o n fra tern i. R ozd ział III, n a jo b szern iejszy , za w iera ch a ra k te
r y sty k ę p o szczeg ó ln y ch b ra ctw , ich sk ła d i p rofil sp ołeczny. N a p o czątk u om ów ion o k o n fra tern ie k leru św ie c k ie g o , tzw . k a la n d a e (ch a ra k tery sty czn e dla D oln ych N ie m iec) o r a z b ra ctw a z w ią za n e z w ik a r ia ta m i. G ru p ow ały one z r e g u ły k le r n iższy , słab o u p osażon y, a le człon k am i ic h b y w a ły ró w n ież osob y św ie c k ie , co z reg u ły p o p ra w ia ło stan gospodarki b ra ck iej. K u p cy z k o le i g ru p o w a li się w p ię c iu b ra c
tw a ch : św . C iała (założonego w r. 1393), św . A n to n ieg o (1431), św . L eon ard a (1458), Z w ia sto w a n ia N M P (1497) oraz św . R ocha (1511). B ra ctw a te, zw ła szcza trzy p ierw sze, gru p o w a ły zam ożn ych k u p c ó w lu b eck ich . Trzy z k o n fra tern i k u p ieck ich zw ią za n e b y ły z d om in ik an am i. B ard zo in te r e su ją c e b yło b ra ctw o św . L eonarda, g ru p u ją ce k u p có w g ó rn o n iem ieck ich (N orym berga, F ran k fu rt) d z ia ła ją cy ch w L u b ece o ra z k u p có w lu b eck ich p ro w a d zą cy ch h a n d el z p o łu d n io w y m i N iem cam i. L u dzie m orza (m arynarze, szy p ro w ie) n a le ż e li do d w óch b ractw : św . M ik ołaja (zało
żon ego w r. 1400) i św . A n n y (1497). R zem ieśln ic y g ru p o w a li się w 24 b ractw ach ;
