U niw ersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
DOI: 1 0 .5 6 0 4 /1 6 4 4 1 7 9 6 .1 0 8 8 7 9 8
Zależność/niezależność od pola a wsparcie społeczne w kontekście stresu
A rtykuł p rezentuje wyniki badania, którego celem była analiza związ
ków m iędzy zależnością/niezależnością od pola a w ym iaram i w sparcia społecznego w kontekście stresu. Zbadano 85 osób w w ieku 1 9 -5 8 lat (M = 36,4; SD = 10,66) za pom ocą Berlińskich Skal W sparcia Społecz
nego (BSSS), Skali Odczuwanego S tresu (PSS-10) oraz Testu Ukrytych Figur W itkina (GEFT). Wyniki pokazują, że istnieje ujem na niska korela
cja pom iędzy niezależnym od pola stylem poznaw czym i poszukiwanym w sparciem społecznym (r = -0,29). Nie wykryto istotnych związków n ie
zależności od pola ze spostrzeganym i otrzym yw anym w sparciem spo
łecznym. N atom iast uzyskano interakcję zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym w sparciem społecznym dla poziom u stre su (f 2 = 13,3).
Słowa kluczowe: zależność/niezależność od pola, wsparcie społeczne, stres, styl poznawczy
Wprowadzenie
Transakcyjna koncepcja stresu
S tres w transakcyjnej teorii stresu definiuje się jako tak ą relację osoby z oto
czeniem , którą ocenia ona jako obciążającą lub przekraczającą jej zasoby i za
grażającą jej dobrostanow i (Lazarus i Folkman, 1984). W tym klasycznym m o
delu rozróżnia się ocenę pierw o tn ą i w tó rn ą stresu . W trakcie pierw otnej oceny stresu osoba spostrzega w ym agania stresującej sytuacji i podejm uje decyzję, czy stanow ią one dla niej stratę, zagrożenie, wyzw anie czy zysk. N atom iast oce-
Adres do korespondencji:
Dariusz Drążkowski, Instytut Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, Poznań 60-568, tel.: (48 61) 829 23 07, fax: (48 61) 829 21 07; email: darekraciazek@onet.eu,
Lidia Cierpiałkowska: email: lcierp@amu.edu.pl
n a w tórna dotyczy zarówno oceny źródeł stresu, jak i spostrzeganych zasobów, które um ożliwiają sprostanie w ym aganiom otoczenia. Dynam icznie zm ieniają
ca się ocena w tórna pozw ala na dokonywanie wyboru poznaw czych i behaw io
ralnych wysiłków skierow anych na przezw yciężenie stresu, co nazyw ane je st radzeniem sobie ze stresem (Lazarus i Folkman, 1987).
Do spostrzeganych zasobów środowiskowych, które w pływ ają na ocenę sy
tuacji jako stresującej, przynależy w sparcie społeczne (Lazarus, DeLongis, Folk
m an i Gruen, 1985). Z kolei poszukiw ane w sparcie społeczne je s t uznaw ane za strateg ię radzenia sobie ze stresem , co znajduje potw ierdzenie w klasyfikacjach sposobów radzenia sobie takich autorów, jak Carver, Hobfoll czy Moos (Łosiak, 2008). W sparcie społeczne m oże być także rozpatryw ane jako m oderato r m ię
dzy stresem a jego psychologicznymi konsekwencjam i (Frese, 1999), m edia
to r m iędzy strateg ią radzenia sobie a poziom em stresu i/lub jako m odyfikator poznawczej oceny sytuacji (Łosiak, 2008). W sparcie społeczne spełnia zatem bardzo złożone funkcje w transakcji stresow ej.
Wsparcie sp ołeczn e
Wsparcie społeczne przyjęło się definiować na dwa sposoby, podkreślając jego strukturalny albo funkcjonalny charakter (Sęk i Cieślak, 2004). W podejściu struk
turalnym wsparcie społeczne określa się przez stopień uczestnictwa jednostki w sieci społecznej, co sprowadza się do wskazywania na poziom jej integracji z tą siecią (Cohen, Gottlieb i Underwood, 2000). W podejściu funkcjonalnym badacze koncentrują się na wyjaśnieniu funkcji, jaką pełni interakcja w spierająca w rejacji pomiędzy jednostką a jej siecią kontaktów interpersonalnych (Kasperczyk, 2006).
Tak rozumiane wsparcie ujm uje się jako rodzaj interakcji społecznej, zainicjowanej w sytuacji stresu w celu osłabienia tegoż stresu (Sęk, 1985; Sęk i Cieślak, 2004).
Funkcjonalne podejście do w sparcia pozw ala na w yodrębnienie różnych ocen jego dostępności i otrzym yw ania. S postrzegane w sparcie społeczne je st subiektyw ną oceną dostępności w sparcia, która w yraża w iarę w to, że je s t się kochanym i docenianym przez innych ludzi, n a opiekę których m ożna liczyć (Cobb, 1976). Ocena dostępności w sparcia społecznego m oże być uznana za cechę osobowości (Pierce, Sarason i Sarason, 1990), gdyż charakteryzuje ją duża stabilność w czasie (Sarason, Sarason i Shearin, 1986). N atom iast otrzy
m yw ane w sparcie społeczne ocenia się w odniesieniu do czasu lub konkretnej sytuacji, w której osoba otrzym ała pom oc (Sęk i Cieślak, 2004).
Analiza w sparcia społecznego w kontekście stre su skupia się n a jego wpły
w ie na redukcję poziom u stresu, a więc na popraw ie zdrowia. Jed nak zbyt wysoki poziom udzielanego w sparcia społecznego m oże prow adzić do n ega
tyw nych konsekwencji dla jednostki. Takie n adm iern e w sparcie odbierane je st jako wynik społecznej presji (Pom m ersbach, 1988), która m oże skutkować pod
w yższeniem stresu, najsilniej u osób z w ew nętrznym poczuciem kontroli, dużą potrzebą autonom ii i niezależności (Sęk i Cieślak, 2004).
Pewne cechy osobowości pełnią zatem funkcję m oderującą związki w sp ar
cia społecznego i stresu. Z perspektyw y założeń zmodyfikowanego przez Sęk (1985) m odelu w sparcia H ellera i Swindera, do tych cech m ożna zaliczyć m.in.
stru k tu ry poznawcze odbiorcy pomocy, w śród których szczególne znaczenie przypisuje się stylom poznawczym, stanow iącym o sposobach przetw arzania informacji i radzenia sobie z zadaniam i (Zhang i S ternberg, 2005). Wśród sty
lów poznawczych największy wpływ na w sparcie społeczne pow inien mieć ten, który je s t zw iązany z potrzebą autonom ii i/lub kom petencjam i interpersonalny
mi. Obydwa wymogi spełnia w ym iar zależności/niezależności od pola, którego pow stanie i popularność zawdzięcza się dorobkowi naukow em u H erm ana Wit- kina i jego współpracowników (Matczak, 2006; Bednarek, 2011).
Z a leżn ość/n iezależn ość od pola
W klasycznym ujęciu zależność/niezależność od pola je s t uznaw ana za styl poznawczy, a więc preferow any sposób funkcjonow ania poznaw czego odpowia
dający indyw idualnym potrzebom jednostki (Matczak, 2006). S tern berg i Gri- gorienko (1997) oraz Zhang (2002) zaproponow ali podział stylów poznawczych na trzy podstaw ow e wymiary, a zależność/niezależność od pola przyporządko
wali do jednego z nich, do tak zw anych stylów hem isferycznych. W arto je d nak nadm ienić, że uznanie zależności/niezależności od pola za styl poznawczy nie je s t pow szechne. Niektórzy badacze przyjm ują, że zależność/niezależność od pola m oże być jedynie jednym z przejaw ów ogólnego czynnika inteligencji (Vernon, 1972; Riley i D enm ark 1974; por. Richardson i Turner, 2000). In n i dopuszczają uznanie tego w ym iaru za zdolność poznaw czą (McKenna, 198 3 i 1984), percepcyjną (Zhang, 2004) lub p rz estrze n n ą (MacLeod, Jackson i Pal
mer, 1986). Najnowsze badania pokazują silne związki zależności/niezależno
ści od pola z pam ięcią roboczą (Bahar i Hansell, 2000; por. B ednarek, 2011), a szczególnie z centralnym system em wykonawczym i szkicownikiem wzroko- w o-przestrzennym (Miyake, Witzki i Em erson, 2001; por. Rittschof, 2010).
Niezależnie od dyskusji o statu sie teoretycznym zależności/niezależności od pola uznaje się zgodnie z poglądam i Witkina, że zależność od pola determ inuje całościową organizację pola, co oznacza, że części składow e pola są odbierane jakby były „zlane" z całością (Witkin, 1968). W m iarę w zrastania niezależności od pola jego elem enty są spostrzegane jako odrębne w obec zorganizow anego tła (Witkin, 1971). W późniejszych pracach W itkina (Witkin i in., 1979) zakwa
lifikowano niezależność od pola jako głów ny przejaw (obok poczucia odrębności ciała i w łasnej tożsam ości jednostki) „rozróżnienia ja od nie-ja". W tym m odelu z zależnością od pola zw iązane były kom petencje in terp erson alne, a z niezależ
nością od pola zdolności do restrukturyzacji pola.
Podstaw ą dla analizow ania związków m iędzy w sparciem społecznym a za
leżnością/niezależnością od pola je s t społeczna „odm ienność" funkcjonow ania osób z krańców tej dym ensji. Źródłem większych interperson aln ych kom pe
tencji osób zależnych od pola jest ich m niejsze rozróżnienie „ja" od „nie-ja", a więc m niejsze dośw iadczanie odrębności od innych (Witkin i Goodenough, 1977b). Prowadzi to do silniejszego odnoszenia się przez osoby zależne od pola do wskaźników zew nętrznych. Widoczne je s t to w lepszym zapam iętyw aniu przez osoby zależne od pola m ateriału o charakterze społecznym (Witkin, 1968) oraz w wykorzystywaniu przez nie informacji zw rotnych jako podstaw y do b u dow ania sam owiedzy (Matczak, 2006).
Z kolei osoby niezależne od pola w ykształciły własny, w ew nętrzny układ odniesienia, do którego odw ołują się także podczas interakcji społecznych (Wit
kin i Goodenough, 1977b). O dbierają swoje potrzeby, em ocje i atry b u ty jako odrębne od innych ludzi, dzięki czem u przejaw iają większą sam oświadom ość.
Niezależni od pola spraw niej i skuteczniej w pływ ają na poglądy i zachowania innych ludzi, wobec czego posiadają lepsze kom petencje przywódcze i są b ar
dziej asertyw ni od zależnych od pola (Matczak, 2006), ale m ogą być również odbierani jako bardziej agresyw ni, niegrzeczni i w ym agający (Witkin i Goode
nough, 1977b).
Przy rozw ażaniu w zajem nych relacji m iędzy zależnością/niezależnością od pola a w sparciem społecznym m ożna uw zględnić to, że osoby zależne od pola m ają większą potrzebę poszukiw ania pom ocy ze strony innych ludzi, któ
ra sprzyja ich dużej „społecznej efektywności" (Witkin i Goodenough, 1977b).
Dowodzi tego badanie (M ausner i Graham , 1970), w którym osoby zależne od pola w am biw alentnej sytuacji w większym stopniu niż osoby niezależne po
szukiwały inform acji u innych ludzi oraz skuteczniej te inform acje wykorzy
stywały. Osoby zależne od pola przejaw iają także w iększe zapotrzebow anie, na aprobatę społeczną (Pearson, 1972). Z drugiej strony osoby niezależne od pola w sytuacji stresu kierują się strategiam i radzenia sobie opartym i n a autonom ii i sam odzielności (Woodward i Kalyan-Masih, 1990). Ponadto dla potencjalnych relacji zależności/niezależności od pola ze w sparciem społecznym w ażne może być to, że w iększa wrażliwość na innych ludzi osób zależnych od pola rozwi
ja ich w iększe kom petencje społeczne (Saracho, 2003), co spraw ia, że zależni od pola są bardziej popularni w śród rówieśników (Oltman, Goodenough, Wit
kin, Freedm an i Friedm an, 1975). Przyczynia się do tego ich „interpersonalna orientacja", która w yraża się dużym zainteresow aniem innym i ludźmi, bliższy
mi z nimi kontaktam i i em ocjonalną otw artością (Witkin i Goodenough, 1977b).
Cel badania i hipotezy
Punktem wyjścia do sform ułow ania problem ów badaw czych były doniesie
nia o odm iennym społecznym funkcjonow aniu osób o różnym stopniu zależ
ności od pola. Na tej podstaw ie postaw iono hipotezę 1, która przewidywała, że istnieją związki m iędzy zależnością/niezależnością od pola a poszczególnym i wym iaram i w sparcia społecznego. Zakładano, że osoby zależne od pola spo
strzegają większą dostępność w sparcia społecznego oraz że więcej w sparcia
społecznego poszukują i otrzym ują. Te założenia pozwoliły dodatkowo n a sfor
m ułow anie przypuszczeń co do tego, że brak zgodności m iędzy preferow anym wykorzystywaniem w sparcia społecznego a przejaw ianym stylem poznawczym będzie skutkował podw yższeniem odczuwanego stresu. Dlatego hipoteza 2 za
kłada, że zależność/niezależność od pola wchodzi w interakcje ze spostrzega
nym w sparciem społecznym , jego poszukiw aniem i otrzym yw aniem dla pozio
m u odczuwanego stresu.
Metoda
Narzędzia
Do diagnozy poziom u stresu wykorzystano Skalę Odczuwanego Stresu (PSS-10), stw orzoną przez Cohena, Kamarcka i M erm elsteina (1983), w polskiej adaptacji Juczyńskiego i Ogińskiej-Bulik (2009). PSS-10 składa się z 10 pytań odnoszących się do różnych subiektyw nych odczuć, zw iązanych z problem am i, zdarzeniam i osobistymi, zachow aniam i oraz sposobam i radzenia sobie. W szyst
kie pytania dotyczą oceny n atężenia stresu z ostatn ieg o m iesiąca. Współczyn
nik zgodności w ew nętrznej alfa Cronbacha w ynosi 0,86.
W celu pom iaru w sparcia społecznego użyto Berlińskich Skal Wsparcia Społecznego (BSSS) Schw arzera i Schultza w polskiej adaptacji (Łuszczyńska, Kowalska, M azurkiewicz i Schwarzer, 2006). BSSS służy do pom iaru poznaw czych i behaw ioralnych w ym iarów w sparcia społecznego. Składa się z pięciu niezależnych skal, z których w badaniu wykorzystano dwie: w sparcie dostępne spostrzegane, w sparcie poszukiwane, aktualne otrzym yw ane w sparcie. Rzetel
ność m ierzona współczynnikiem alfa C ronbacha dla poszczególnych skal wy
nosi: spostrzegane wsparcie: 0,88; poszukiw ane w sparcie: 0,72; otrzym ywane wsparcie: 0,78.
Do oceny zależności/niezależności od pola wykorzystano Test Ukrytych Fi
gur Witkina w wersji grupowej (The Group E m bedded Figures Test - GEFT;
Witkin i in., 1971), który badani wykonywali indyw idualnie. Osoby badane, roz
wiązując test, m ają za zadanie znaleźć i oznaczyć p roste figury geom etryczne, które są ukryte w figurach bardziej złożonych. Osoby, które popraw nie rozwią
zują te zadania, m ają zdolność do p rzełam ania zastanej stru k tu ry i określa się je m ianem niezależnych od pola.
Badani po 2-m inutow ej sesji treningow ej przystępow ali do badania w ła
ściwego, które składało się z dwóch 5-m inutow ych części, po 9 zadań każda.
W całym teście badani mieli wykonać 18 zadań, a końcowy wynik stanow iła liczba popraw nie rozw iązanych zadań w czasie n a to przeznaczonym . GEFT nie posiada polskiej adaptacji, dlatego wskaźniki do określenia zależności i nieza
leżności od pola opracow ano za pom ocą funkcji kategoryzacji w izualnej w p ro gram ie SPSS. W te n sposób otrzym ano trzy rów noliczne podgrupy: osób zależ
nych od pola (od 0 do 7 popraw nie wykonanych zadań), osób o m ieszanym stylu
poznawczym (od 8 do 14 wykonanych zadań) i osób o niezależnym od pola stylu poznawczym (od 15 do 18 wykonanych zadań).
Do powyższych m etod dołączono m etryczkę (wiek, płeć).
O soby badane
Badanie przeprow adzono w śród m ieszkańców w ojew ództw kujawsko-po
m orskiego i wielkopolskiego. Uczestniczyło w nim 85 osób w przedziale w ie
kowym 1 9-5 8 lat (M = 36,4; SD = 10,66), zróżnicowanych pod w zględem płci (41 kobiet i 44 mężczyzn) i wykształcenia. W ykształcenie podstaw ow e lub za
w odowe posiadało 29,4% uczestników badania, średnie 27,1%, wyższe 27,1%, a 16,5% badanych było studentam i.
Procedura badania
Udział w badaniu był dobrow olny i anonimowy. Uczestnicy badania zostali zapoznani z celam i badania poprzez krótkie u stn e w prow adzenie, które w for
m ie pisem nej znajdow ało się na pierw szej stronie otrzym anej baterii kw estio
nariuszy. Badanie rozpoczynało się od indyw idualnego testo w an ia za pom ocą GEFT, a następ n ie osoba badana w ypełniała pozostałe narzędzia badawcze:
Skalę Odczuwanego S tresu (PSS-10), Berlińskie Skale W sparcia Społecznego (BSSS) oraz m etryczkę (wiek, płeć, wykształcenie).
Wyniki
Spraw dzanie hipotez badaw czych rozpoczęto od analizy rozkładów te s to w anych zm iennych. Test K ołm ogorow a-Sm irnow a w skazuje, że m ożna przy
jąć, że jedynie rozkład wyników poziom u odczuw anego stre s u je s t norm alny (D(85) = 0,06, p < .05). Rozkład wyników w sparcia spostrzeganego, poszu
kiw anego, oczekiw anego oraz zależności/niezależności od pola je s t różny od norm alnego (dla d f = 85 i p < .0 5 koleino: D = 0,17; D = 0,1; D wp = 0 ,1 5 ;wo D ,/n = 1.2 ).
W celu zw eryfikowania pierw szej hipotezy badawczej obliczono współczyn
nik r S pearm ana dla związków zależności/niezależności od pola z w ym iara
mi w sparcia. O trzym ane wyniki wskazują, że w raz ze w zrostem niezależno
ści od pola m aleje zakres poszukiw ania w sparcia społecznego (rwp = 0,25; dla p < .05). Związki zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym w sparciem społecznym i jego otrzym yw aniem okazały się n ieisto tne statystycznie n a po
ziomie p < .0 5 (r = 0,09; r = -0,12).w s wo
D ruga hipoteza badaw cza dotyczyła interakcji zależności/niezależności z poszczególnymi w ym iaram i w sparcia społecznego. W celu zweryfikowania tej hipotezy w pierw szej kolejności zcentrow ano każdą z badanych zm iennych poprzez odjęcie średniej zm iennej od każdego otrzym anego dla niej wyniku.
Iloczyny uzyskanych w te n sposób zm iennych stw orzyły testo w an e interakcje:
zależność/niezależność od pola x spostrzegane w sparcie społeczne; zależność/
niezależność od pola x poszukiw ane w sparcie społeczne; zależność/nieza
leżność od pola x otrzym yw ane w sparcie społeczne. N astępnie zcentrow ane zm ienne w prow adzono w pierw szym kroku do m odelu regresji hierarchicznej jako efekty główne, by w drugim kroku uw zględnić w spom niane trzy interak
cje. Za zm ienną zależną uznano poziom odczuw anego stresu.
Tabela 1. Hierarchiczna analiza regresji dla poziomu odczuwanego stresu (n = 85)
B Błąd standardowy □
Krok 1
Stała 18,04 0,68
Spostrzegane wsparcie społeczne -4,58 1,33 -0,3 8"
Poszukiwane wsparcie społeczne 2,82 1,07 0,29*
Krok 2
Stała 18,03 0,65
Spostrzegane wsparcie społeczne -4,61 1,26 -0,38**
Poszukiwane wsparcie społeczne 2,9 1,01 0,3'
Spostrzegane wsparcie społeczne x Zależność/niezależność od pola
0,65 0,2 0,31*
Uwaga. R2 = ,14 dla kroku 1; A R2 = ,097 dla kroku 2 (ps < .001) *p < .01., **p < .00,1 r,
O trzym ane wyniki zaw arte w tabeli 1 pokazują, że spostrzegan e w spar
cie społeczne (t(83) = -3,65; p < .001), poszukiw ane w sparcie (t(83) = 2,87;
p < .01) oraz interakcja zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym w sparciem społecznym (t(83) = 3,22; p < .01) są istotnym i predyktoram i pozio
m u odczuwanego stresu (model, F(81) = 8,581; p < .001). Interakcje zależności/
niezależności od pola z poszukiwanym (t(83) = 0,16; p > .05) i otrzym ywanym (t(83) = 0,09; p > .05) w sparciem społecznym nie zostały u znane za istotne predyktory poziomu stresu. Interakcja zależności/niezależności od pola ze spo
strzeganym w sparciem wyjaśnia 9,7% wariancji poziom u odczuw anego stresu, co stanow i od małej do um iarkowanej wielkości efektu na poziomie f = 13,3.
W celu spraw dzenia współliniow ości m iędzy predyktoram i oceniono czynnik inflacji w ariancji (VIF) i tolerancję współliniow ości (TOL). Problem ze współli- niow ością w ystępuje, gdy w artości TOL są m niejsze niż 0,2 i/lub VIF większe niż 10 (Field, 2005). Na tej podstaw ie nie stw ierdzono w ystąpienia problem ów ze współliniow ością dla spostrzeganego w sparcia społecznego TOL = 0,85, VIF
= 1,18, dla poszukiw ania w sparcia społecznego TOL = 0,84, VIF = 1,18 i dla interakcji spostrzeganego w sparcia z zależnością/niezależnością od pola, TOL
= 0,1, VIF = 1,0.
Aby zinterpretow ać uzyskaną interakcję zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym w sparciem społecznym, obliczono linie regresji dla niskiej, średniej i wysokiej niezależności od pola przy niższym, średnim i wyższym po
ziomie spostrzeganego w sparcia społecznego.
Rycina 1. Wykres prezentujący interakcję zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym wspar
ciem dla poziomu odczuwanego stresu
Jak widać na wykresie, w raz ze w zrostem spostrzeganego w sparcia m aleje poziom odczuw anego stresu, przy czym zależność ta nie w ystępuje przy w yso
kich w artościach niezależności od pola.
Wnioski i dyskusja
Celem prezentow anego b adania była analiza związków m iędzy zależnością/
niezależnością od pola a różnymi w ym iaram i w sparcia społecznego w kontek
ście stresu.
W pierw szej hipotezie badawczej założono, że konsekw encją nasilonej
„orientacji interpersonalnej" osób zależnych od pola (Witkin i Goodenough, 1977b) będzie w iększe spostrzeganie dostępności w sparcia społecznego oraz intensyw niejsze jeg o poszukiw anie i otrzym ywanie. W brew tym pierw otnym przypuszczeniom okazało się, że osoby zależne od pola oceniają podobnie jak osoby niezależne od pola wielkość posiadanych zasobów społecznych, jak też wielkość otrzym yw anego w sparcia. Wykryto jedynie pozytywny związek za
leżności od pola z poszukiw aniem w sparcia społecznego. Taki układ wyników m ożna wyjaśnić na dw a sposoby.
Po pierw sze, większe kom petencje społeczne osób zależnych od pola nie są tak oczywiste, jak to utrzym yw ał Witkin (Witkin i Goodenough, 1977b). W m e- taanalizie M ckenna (1983) zestaw iono 13 badań ekstraw ersji oraz zależności od pola i okazało się, że w większości z nich nie zaobserw ow ano istotnych związ
ków (por. Fineu, 1991). Widiger, Knudson i Rorer (1980) uznali, że wzm ożona potrzeba poszukiw ania informacji przez osoby zależne od pola nie je s t efektem określonego stylu poznawczego, lecz w yrazem braku um iejętności sam odziel
nego rozwiązywania zadań w ogóle. Co więcej, w badaniu pośw ięconym poszu
kiw aniu inform acji przez naukowców nie było różnic m iędzy osobam i zależnym i od pola a niezależnym i w zakresie efektyw ności kom unikacyjnej i skuteczności poszukiw ania inform acji (Ford, Wilson, Foster, Ellis i Spink, 2002). Uzyskane w badaniach w łasnych dodatnie korelacje m iędzy zależnością od pola i poszu
kiw aniem w sparcia społecznego oraz zaobserw ow any brak związków ze w spar
ciem spostrzeganym i otrzym yw anym w pisują się w powyższe badania.
Drugim sposobem w ytłum aczenia braku istotnych związków m iędzy zależno
ścią od pola a spostrzeganym i otrzymywanym w sparciem społecznym je st to, że nie uwzględniono strukturalnego aspektu wsparcia, a więc bogactw a sieci kon
taktów społecznych osób badanych. Możliwe więc, że „społeczna przew aga" osób zależnych od pola istnieje, ale w yraża się w wyższych w artościach strukturalnego wsparcia, czyli w większej liczbie interakcji społecznych. W trudnych sytuacjach osoby zależne od pola czują się bardziej sam otne od niezależnych (Woodwafd i Kalyan-Masih, 1990). Dlatego też, naw et jeśli zależni od pola posiadają dzię- ki swoim um iejętnościom społecznym bardziej rozbudow aną sieć znajomych, to jednak z racji ich silnego opierania się n a zew nętrznych źródłach odniesienia, ta sieć nie stanowi w ystarczającego w sparcia w stosunku do ich potrzeb. Z tego po
w odu nie uzyskano związku między zależnością/niezależnością od pola a w spar
ciem społecznym (subiektywnie) spostrzeganym i otrzymywanym.
Zgodna z t ą argum entacją, która opiera się na założeniu, że dla osób zależ
nych od pola przekonanie o dostępności pom ocy innych ludzi m a dużą wagę, je s t zaobserw ow ana w badaniach interakcja zależności/niezależności od pola ze spostrzeganym w sparciem społecznym dla poziom u odczuw anego stresu , która stanow iła jedno z założeń drugiej hipotezy badawczej. Okazało się, że u osób zależnych od pola, które oceniają w sparcie społeczne jako niedostępne, odnoto
w ano największe w artości odczuw anego stresu. Z kolei u osób niezależnych od pola zm iany w zakresie spostrzeganych zasobów społecznych nie przekładają się n a zm iany w poziom ie odczuw anego stresu. W ytłum aczeniem tego zjawi
ska m oże być preferow anie przez osoby niezależne od pola autonom ii w dzia
łaniu (Witkin i Goodenough, 1977b; W oodward i Kalyan-Masih, 1990), która m ogłaby być zagrożona w sytuacji w ielu bliskich relacji społecznych. Istnieje wówczas możliwość niedopasow ania w sparcia społecznego do potrzeb i prefe
rencji osoby w spieranej (Sęk i Cieślak, 2004). H ipotezę niedopasow ania uw ia
rygodniają wyniki badania (Tsakanikos i Reed, 2003), które pokazują związek niezależności od pola z takim i w ym iaram i psychotyczności, jak introw ertyw na anhedonia oraz im pulsyw ny nonkonformizm. Na pierw szą dym ensję psycho
tyczności składa się m.in. aw ersja do em ocjonalnej i fizycznej intym ności oraz brak przyjem ności z kontaktów społecznych, a na d ru g ą antysocjalność. U osób niezależnych od pola cechy te m ogą prowadzić do negatyw nych konsekwencji oceny dużej dostępności w sparcia, które niw elują pozytywny w pływ wysokiego poziom u spostrzeganego w sparcia na zm ianę poziomu stresu, jaki obserw uje się w ogólnej populacji (Cohen i Wills, 1985).
W ram ach drugiej hipotezy badawczej, poza opisaną powyżej w ykrytą in ter
akcją, założono w ystąpienie interakcji zależności/niezależności od pola z otrzy
m yw anym w sparciem społecznym i z jego poszukiw aniem dla poziom u odczu
w anego stresu, co nie zyskało potw ierdzenia w uzyskanych wynikach. Brak wy
stąpienia pierw szej z w ym ienionych interakcji m ożna uzasadnić tym , że związki m iędzy w sparciem otrzym yw anym a poziom em stresu m ogą przyjm ować różne kierunki lub w ogóle m ogą nie w ystąpić (Lindorf, 2000). N atom iast brak in ter
akcji zależności/niezależności od pola z poszukiw aniem w sparcia społecznego praw dopodobnie wynika z tego, że ta strateg ia radzenia sobie ze strese m je st w sposób intencjonalny regulow ana przez jednostkę. Związek m iędzy zależno
ścią od pola a poszukiw aniem w sparcia potw ierdza to, że podm iot m oże dosto
sować zakres poszukiw ania w sparcia do w łasnych preferencji. Z kolei ocena wielkości w sparcia spostrzeganego pozostaje poza kontrolą jednostki, zarówno jeśli uzna się ją za cechę osobowości (Saranson i in., 1990), jak i jako rezultat kom petencji społecznych (Cohen, Sherrod i Clark, 1986). D latego m oże zaist
nieć niedopasow anie spostrzeganego w sparcia z zależnością/niezależnością od pola, w yrażone pod postacią om awianej w cześniej interakcji.
Ograniczeniem wyników badania je st przekrojowy charakter zebranych da
nych, z tego powodu nie m a możliwości określenia zależności przyczynowo-skut
kowych. Również wielkość badanej próby, biorąc pod uw agę jej heterogeniczność (zróżnicowany wiek, płeć i wykształcenie osób badanych) oraz m ałe wartości otrzym anych efektów głównych, nakazuje być ostrożnym w form ułowanych wnioskach. W celu uw iarygodnienia uzyskanych wyników konieczne są więc dal
sze badania na bardziej homogenicznej próbie w m odelu eksperym entalnym . Konkludując, wyniki przedstaw ionego badania pokazują interesu jące relacje m iędzy zależnością/niezależnością od pola a w ym iaram i w sparcia społeczne
go w kontekście stresu. Wykryto, że osoby niezależne od pola w m niejszym stopniu poszukują w sparcia społecznego niż zależne od pola, oraz stw ierdzono, że u osób niezależnych od pola wysokie w artości spostrzeganego w sparcia nie przekładają się na spadek poziom u stresu, co m a m iejsce u osób bardziej za
leżnych od pola.
Bibliografia
Bahar, M. i Hansel, M. H. (2000). The relationship between some psychological factors and their effect on the performance of grid questions and word association tests. Educational Psychology, 20(3), 349-364.
Bednarek, H. (2011). Czy piloci ulegają złudzeniom percepcyjnym? Poznawcze uwarunkowania dezorientacji przestrzennej. Sopot: GWP.
Cobb, S. (1976). Social Support as a Moderator of Life Stress. Psychosomatic Medicine, 38, 300-314.
Cohen, S., Kamarck, T. i Mermelstein, R. (1983). A global m easure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24, 385-396.
Cohen, S., Underwood, L. i Gottlieb, B. (red.), (2000). Social support m easurem ent and interven
tions: A guide for health and social scientists. New York: Oxford University Press.
Cohen, S., Sherrod, D. R. i Clark, M. S. (1986). Social Skills and th e Stress-Protective Role of Social Support. Journal o f Personality and Social Psychology, 50(5), 963-973.
Cohen, S. i Wills, T. A. (1985). Stress, social support and th e buffering hypothesis. Psychological Bulletin, 98, 310—357.
Field, A. (2005). Discovering Statistics Using SPSS. Second Edition. London: SAGE Publications.
Fineu, B. J. (1991). Field-dependence and extraversion: univariate or m ultivariate research orien
tation. Perceptual and Motor Skills, 72, 1044-1046.
Frese, M. (1999). Social support as a m oderator of the relationship betw een work stressors and psychological dysfunctioning: A longitudinal study w ith objective m easures. Journal o f Occu
pational Health Psychology, 4(3), 179-192.
Ford, N., Wilson, T. D„ Foster, A., Ellis, D. i Spink, A. (2002). Information seeking and m ediated searching. Part 4. Cognitive styles in information seeking. Journal o f The American Society for Information Science and Technology, 53(9), 728-735.
Juczyński, Z. i Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem.
Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Kacperczyk, A. (2006). Wsparcie społeczne w instytucjach opieki paliatywnej i hospicyjnej. Łódź:
Wydawnictwo U niwersytetu Łódzkiego.
Lazarus, R. S., DeLongis, A., Folkman, S. i Gruen, R. (1985). Stress and adaptational outcomes:
The problem of confounded m easures. American Psychologist, 40, 770-779.
Lazarus, R. S. i Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer-Verlag.
Lazarus, R. S. i Folkman, S. (1987). Transactional theory and research on emotions and coping.
European Journal o f Personality, 1, 141-169.
Lindorf, M. (2000). Is it b etter to perceive than receive? Social support stress and strain for m a
nagers? Psychology, Health & Medicine, 5(3), 271—286.
Łuszczyńska, A., Kowalska, M„ Mazurkiewicz, M. i Schwarzer, R. (2006). Berlińskie Skale Wspar
cia Społecznego (BSSS): Wyniki w stępnych badań nad adaptacją skal i ich własnościami psy- chometrycznymi. Studia Psychologiczne, 44(3), 17-27.
Łosiak, W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
Mausner, B. i Graham, J. (1970). Field dependence and prior reinforcem ent as determ inants of social interaction in judgm ent. Journal o f Personality and Social Psychology, 16(3), 486-493.
Matczak, A. (2006). Style poznawcze. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 2.
(s. 761-782). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
McKenna, F. P. (1983). Field dependence and personality: a re-exam ination. Social Behavior and Personality, 11(2), 51-55.
McKenna, F. P. (1984). M easures of field dependence: Cognitive style or cognitive ability? Journal o f Personality and Social Psychology, 47(3), 593-603.
MacLeod, C. M., Jackson, R. A. i Palmer, J. (1986). On th e relation betw een spatial ability and field dependence. Intelligence, 10, 141—151.
Miyake, A., Witzki, A. H. i Emerson, M. J. (2001). Field dependence-independence from a working me
mory perspective: A dual-task investigation of the Hidden Figures Test. Memory, 9(4/5/6), 445-457.
Oltman, P. K„ Goodenough, D. R„ Witkin, H. A., Freedman, N. i Friedman, F. (1975). Psychological differentiation as a factor in conflict resolution. Journal o f Personality and Social Psychology, 32, 730-736.
Pearson, P. R. (1972). Field dependence and social desirability response set. Journal o f Clinical Psychology, 28(2), 166-167.
Pierce, G. R., Sarason, I. G. i Sarason, B. R. (1990). General and relationship-based perceptions of social support: Are two construct b etter than one? Journal o f Personality and Social Psycholo
gy, 61, 1028-1039.
Pommersbach, J. (1988). Wsparcie społeczne a choroba. Przegląd Psychologiczny, 31(2), 503-523.
Richardson, J. A. i Turner, T. E. (2000). Field Dependence Revisited I: intelligence. Educational Psychology, 20(3), 255-270.
Riley, R. T. i Denmark, F. L. (1974). Field independence and m easures of intelligence: some recon
siderations. Social Behavior and Personality, 2(1), 25-29.
Rittschof, K. A. (2010). Field dependence-independence as visuospatial and executive functioning in working memory: implications for instructional systems design and research. Educational Technology Research and Developm ent, 58(1), 99-114.
Saracho, O. N. (2003). Matching Teachers' and Students' Cognitive Styles. Early Child Develop
m e n t and Care, 173(2—3), 161—173.
Sarason, I. G„ Sarason, B. R. i Shearin, E. N. (1986). Social Support as an Individual Difference Variable: Its Stability, Origins, and Relational Aspects. Journal o f Personality and Social Psy
chology, 50(4), 845-855.
Sęk, H. (1985). Wsparcie społeczne - co zrobić, by stało się pojęciem naukowym? Przegląd Psy
chologiczny, 29(3), 791-800.
Sęk, H. i Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne - sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia.
Wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. Sęk i R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdro
wie (s. 11-29). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sternberg, R. J. i Grigorenko, E. L. (1997). Are cognitive styles still in style? American Psycholo
gist, 52(7), 700-712.
Tsakanikos, E. i Reed, P. (2003). Visuo-spatial processing and dim ensions of schizotypy: figure- -ground segregation as a function of psychotic-like features. Personality and Individual Diffe
rences, 35(3), 703-712.
Vernon, P. E. (1972). The distinctiveness of field independence. Journal o f Personality, 40(3), 346-391.
Widiger, T. A., Knudson, R. M. i Rorer, L.G. (1980). Convergent and discrim inant validity of m easu
res of cognitive styles and abilities. Journal o f Personality and Social Psychology, 39, 116-129.
Witkin, H. A. (1968). Psychologiczne zróżnicowanie i formy patologii. Przegląd Psychologiczny, 16, 75-104.
Witkin, H. A, i Goodenough, D. R. (1977). Field Dependence and Interpersonal Behavior. Psycho
logical Bulletin, 84(4), 661-689.
Witkin, H. A., Goodenough, D. R. i Karp, S.A. (1967). Stability of cognitive style from childhood to young adulthood. Journal o f Personality and Social Psychology, 7(3), 291-300.
Witkin, H. A., Goodenough, D. R. i Oltman, P. K. (1979). Psychological Differentiation: Current Status. Journal o f Personality and Social Psychology, 37(7), 1127-1145.
Witkin, H. A., Moore, C. A., Owen, D. R., Raskin, E., Oltman, P. A., Goodenough, R. E. i Friedman, F. (1977). Role of the Field-Dependent and Field-Independent Cognitive Styles in Academic Evolution: A Longitudinal Study. Journal o f Educational Psychology, 69(3), 197-211.
Witkin, H. A., Oltman, P. K., Raskin, E. i Karp, S. A. (1971). A Manual for the em bedded figures tests. Palo Alto: Consulting Psychologists Press.
Woodward, J. C. i Kalyan-Masih, V. (1990). Violet Loneliness, coping strategies and cognitive styles of the gifted rural adolescent. Adolescence, 25(100), 977-988.
Zhang, L. F. (2002). Thinking styles: Their relationships w ith modes of thinking and academic performance. Educational Psychology, 22(3), 331-348.
Zhang, L. F. (2004). Field-dependence/independence: cognitive style or perceptual ability?-vali- dating against thinking styles and academic achievement. Personality & Individual Differen
ces, 37(6), 1295-1311.
Zhang, L. F. i Sternberg, R. J. (2005). A threefold model of intellectual styles. Educational Psycho
logy Review, 3 7(1), 1-53.
D ariusz Drazkowski Lidia Cierpialkowska
In stitu te o f Psychology A dam M ickiew icz U niversity in Poznan
Field dependent/independent and social support in the context of stress
The aim of th is study w as to analyze th e relationships betw een field dep en dence/independence and social support in th e context of stress. 85 subjects at th e age of 19-58 years (M = 36,4; SD = 10,66) w ere exam ined using Berlin Social Support Scales, Perceived Stress Scale and Group Em bedded Figures Test. The resu lts show th a t field independence is negatively related to seeking social support (r = 0,29). There w as no relationships b etw een field indepen
dence and perceived and received social support. F urtherm ore, it w as d etec
ted th e interaction field dependence/independence w ith perceived support for stress (f2 = 13,3).
Key words: field d ep en dent/independent, social support, stress, cognitive style
