Analiza zespołów mikrofauny Oksfordu kimerydu Polski niżowej w zależności od różnic facjalnych

(1)

UKD 563.12+565.33:551.762.31:551.762.33:552.14(438:25)

Wanda J3:r.ELECmA, Olga STYK

Analiza zespołów mikrofauny oksfordu kimerydu Polski niżowei

W

zależności

od różnic facialnych

WSTĘP

Niniejsze opracowanie ma na celu scharakteryzowanie zespołów mikrofauny poszczególnych podpięter oksfordu i kimerydu. W zależności

od różnic facjalnych skład gatunków zespołu otwornic i małżoraczków

ulega pewnym zmianom, uzależnionym od większej lub mniejszej ilości materiału ilastego, bądź też piaszczystego w osadzie.

Przy wyróżnieniu zasadniczych typów facji oparto się głównie na pracach: J. Dembowskiej !(1962), R. Dadleza, K~ Dayczak-Calikowskiej, J. Dembowskiej (1964), IR. Dadleza,J. Dembowskiej (1965) oraz T. Niem- czyckiej (1961). Dane litologiczne dotyczące osadów pięter i podpięter

górnej jury uwzględniono na podstawie opracowań J. Dembowskiej i T. Niemczyckiej. Wnioski mikropaleontologiczne co do stratygraficznego rozprzestrzenienia mikrofauny w osadach oksfordu i kimerydu wy-

ciągnięto na !podstawie prac: ,W. Bielecka, W. !Pożaryski (1954!), W. Bie- lecka, Z. Dąbrowska [(1958), W. Bielecka (1960a, b, c, d~ 1961; 1964; 1965), Z. Dąbrowska,W. Bieleclka (1196'2), W. Bielecka, O. styk (:1'963,1004, 1966!), O. Styk (1957!) oraz opracowań archiwalnych W. BieleCkiej i O. Styk

dotyczących stratygrafii mikropaleontologicznej osadów górnej jury po- szczególnych otworów wiertniczych Polski niżowej.

Fig. 1 i 2 odzwierciedlają stratygraficzne zasięgi występowania w.aż

niejszych gatunków otwornic i małżoraczków w różnych facjach oksfordu i kimerydu. Na figurach tych uwzględniono tylko najczęściej spotykane i ważniejsze gatunki występujące w poszczególnych podpiętrach

omawianych facji. Na ogół nie uwzględniono gatunków nie posiad'a'jących wyraźnego znaczenia stratygraficznego, występujących na prz~strzerii ca~ęj jury. Nie wzięto również pod uwagę gatunków notowanych spo- radycznie. Omawiane figury ilustrują jedynie w ogólnych zarysach za-

sięgi występowania otwornic i małżoraczków spotykanych w różnych

litofacjaGh. W poszczególnych bowiem profilach otworów wiertniczych, w zależności od przewagi w osadzie materiału ilastego, marglistego, wa- piennego lub też piaszczystego, obecne są lub brak jest niektórych gatunków zaznaczonych na fig. 1 i 2.

Kwartalnik Geoloiiczny, nr 2, 1968 r.

(2)

r-~---.~_.--~.-------------._ .. _- o---j(----·S---·'--'F---'---'Q"----·----R----D----'----~K I M E ---R--y---o-t Io'Y'W-EZ ___ N E

~~ ~ RGO W

RAURAK A S T A R T DOLNY GÓ_RNY N A Z W A

-=ffi2 r$ ' \

'o",, -, --f0-R ---o _ _ --..::.~

I-

_o ~',~, . _.' .~, '--p:;:::;1 ~ -:_.Lr---. .. ---

ru

Margmul,n{}p~g roó'r"a II e' Q I

I- -

1-;' -----------,

GATUNKU Op"'holn"dium cocrnO'vm morgmolCl Vi I , ., ~ _ .... _ • 50"0'0(,,1"'0 m,chollk" W, ś" ~

-y"'-

5oJrolo(ulmo ,jif/,c,IJS \fi. ~" ~ --

wf _

lf<n"cul",{} (OIOHop'U1n (M, ł 10 .... ' ~.. -

et •.

len"ru1mo p~(>udo('os~o (M '''' l) •• .,. •• Lenl,culln{l polon,co (W I ~,,) Po/mulo d('s/-O"gdlWllp~1 ([ Il' 'l ) N"dos"rrn !('9""ojde_1 W, j" Ep'slollllllo uh/'gJ M I o II LenlIculino hopll/el JW, \,,) LIngulIno loe·/j;i'1l10 (i l" (l) Glomosplro gordioll> (J (l n (!~. rexlvIoni] lurOSSICO G" '" b Po·kct)

. t/"

l? /

lo· •

/0-+ ..

~

.. ., .. r-+··

I ~ ..

+ •.

1---+".

I

r--+-.

~_. lenficulino que"sled,/ (e, V '" b l Lenliculino rue"1 (W j Ś n I OphłhoJnudivm bffmenslorłcns.s Kublc'_ Z''';''91, Asłacolus complulo (S c. h '" O iii )

~- :~

D

:f:: ~--l--",,- :~. :t:+ ..

A~locolu~ compreBitormu IP O O I t) fogullv1ino ooliUuco (J .. , a ) 5p .. ;Hioo lenvns,mo G u '" b TrochoIino COOlCO (5 c h I v tn b) len"cullno rUBwnH5 IM l!) I I.) len,l(lJ/jno Ivmido (M ," II l

•• ••

- : :i::+:: - _. • •• - . .-

Ep/l'arwno mosquenS;5 U h I i Iil Ep'$torJllno potos'elligera (H o I k) Nubeculinello infroaoJilhi<::o (T e r O l Len/lCullno muerlllen (R c e m,) Astocolus vorions (S O r 11,)

r r-1.

U ~ .. 1

+ -+-"""'1-+ .. +--I- ••

.-jo--jo ••

- . f..

a o

••

~ --jo ....

:t-f.

EogutluJino liassico (5 I r, e ~ I.) PIOllkl/ono I,jcannello (R e II $ ,) Mrliommj"o olgo(, B, e I Pionu/orla po/yporo (e, ii m b ) Ep,slommo cł pcuofo,",o'so,des (1-10 I ~.) {'pisIamIno ,",0/g('05ls M I o , I Globrgerma oxford'ono Gr, g Doro/hm ivroS5"I(O (fi" " o " ) Ci/hormo m,p/,colo (5 (; h .... o "') 5ptrillino ondreoo B,,, I 50C(Or"/lo rom050 16, u d ~ l Nodobuculono bulbif.:ro P u OJ

'I

Cilhonno !ePldo (5 c" 'oN o 'J J Cithanno lenUICCHolo l ~ Il e PscudonodOlorlO vuJgato {S o' ".l Sp/fil/ma polygyloto G ii rn b Poollowello fei/eli ~eiboldi l ~ 1:1. e Pooll.oweJ/a Iurbmelio (G ii m b.) (rOc/lOfino nodulosa S a , b Porelfinello cnstlflO~ 8, ~ I Cithor/l1O flobelloio (G II ' .. b.) '- Ammobol:uJites d. hel"eło·jurOsSfctJs (H o o IJ $1.) VoginuJinopsis p05quetoe (B i 1 O n) T olypammino sp Gullulj;m jurossico G \i m b. Poolzowello feifeli e/evo/a (P o o ł 1.) Discorbis subspecio$U5 B o g d.. M" kor Discorhis speciosv5 D o ; n

.,<

~

• ..;.-+ ••

)a-sł-·

•• •• ... - . ... •• _.

to-.. ,..,. •• ł-"+_.

• - .. . , - .. ~-1: ..: .. ..

~

...

~

- ...

.. .

.. ..

~_. ~

.. I- ••

•• •• •• ·t -te, -

^e^•^••

•• •• t - ^+·· ^•• .. .. ~: •• f

~.f.1!II

-t- •• •

e. ~. _.,.-1

~

.. • •

• 0 ~.,

.""., n-

Anomalino? problemalko B O g d .. M ok" r. Hoplophrogmoides eonu! C u s h. NO\Jłiloculino c! ooli/hico M" h \ E' r Pseudocyclammino iaccordi '(S e h r o d t) Conicospirillino trochoides (B e r I h,) Quinqueloculina jurouico B; e l,. S I ~ lo Po/eogoudryino vorsov;ensis (B i e 1.. p {} i o '.) Frondicuforio lingvloeformis (5 c h ... o g) fr;.tiJl 5uprajurouko (P o o Id

~.I ~·t .,~

~ Eogutll1Jj"o inovrocloviensis (B I e 1., P o i o rj 5p;riJlino ;nfimo (5 t f ; C " I.) Trocholino so/ecens;! B i e L P o i o r. 5pirillino elongoto B; e I, P o i o , Conorboides morginolo II o ~ d Fronkeino /eimer iden~is B i e I .. P CI i o , Ammohocu/iles $uboequolis M I CI 11 Len/icu/ino br~e(/emonni (M i (1 ł 1.) Voginulino o!l. debilis (S e r I h.) Vaginvlino controcta (T e' o.l Morginulino glabra (d O r b) LentiCulina infravC"'lgoensis (~'" 3., P o II! ,l.) Frondicvlaria vhligi F ~ r s., P o I fi " Morginulina buslrensil S; f! I., P o i o' Morginufino emboensiJ (F ~ r ~.. P o I e rl.l Morginulina striafocoslolCJ (R f! ~ s 5) EpislCJminCJ del/lcosto'o 6, f! I. P o i o r C#harino .za9'obe,,~i!l (B; f! I. P o i o r.) NubeculoriCJ mO'lo"ieosi$ 6 I to 1.. P O j: O f VCJginulino Iruiovienull B i e t, P o i o r Pseudolomarclrino polonica e6; e I. P o i o T.) Pseudocyclommino "irgtIllano K o '" c h I ;"

G '

.':' .. -.:-: .'~ .. ':'. 1 ~ ~ ~ ----

m- - -- mm

.---~~

-- - - - -

~~=

-=

=~ 2 ~ _'" ~ _'" _co. 3 ~ .--.-~

~4 ~

_. ~:+:+:.

i".

,,",';; +. +-+- I ~T?l =5

:-.7:·::':.~·:,7: Fig, 1. 'Stratygr;a':flicZ!l€ ~ozpr~est:rzen.iem:e ważniej.szych gatunków otWGrndc oksfordu i ik:lrnerydu w zależności od typu f,acji :Stl'ialtigraphical distr,ibution .of mOTe ,impor:bant species of Oxfordian '8n.cJ Ktmmeridgian foram'inif'ers depe:ndiing upon type of faci'e5 1 -facja. mułowcoWO~:mSTgl1sto~plarSzczYsta;2 --tacja mułowc,owo-iJaskl~m.argHsta; 3 __ facja węglanowa (ma,rglLst-o-wapicnno_ -deł1rytyczna); '4 ""'"': facja wap.ienl1.o-;ph'ISz-czysta; 15 -facja piaszczysta '(plaszczYS~O~mulowC"",.w.a) l -slltstone-marly-arE;naceous facles; 2 -siltstone-clay~marIy facies; 3 -carbonate (marly-cą19liłP,!ol,l.!)-.petrital) facles; 4 _ calw careous_arenaeeous ·tacles: ;; -arenac~ous (.arena~eous-sHtstone) fades

-

I I I I ·~.!:t:: ~

.EU.-.

_. • • • - .,... I--ł·· ~ :, :t::. :: -~-t:~. :t·:~:: - . .. - . .. • •• . _. - ..

-~.

..

-~.

..

•

I-.gt= "'. :+:: t-- -.,.- .~ I ~:~:1 : I I I I r.-E ' ., •

••

r.-+-

(3)

o K S F O NA Z W A G A T U N KU..? _ ~ W E Z N E W Z ~ R G O W R -A:VR

---

-- -- --- ... -- ... --'"

--

.. . . . .

Mcwaoc.nrłma .... diw. •• h;1 )" .. ,....... •• Leli h g cpłMre uvciofo oMorcJlotta l II III: • - Ponfocyprella II'P"*'rv .. ica O. r .11 • •• ICrauM:lJaf CUVO"ien.ls O., ł II • ••

lopI:OC)'ffte,.. rwolHewfało O. r .11 •

t .. - • -t- ••

Paroqpri, lp. dł .... Paracypl1.. ocri. O ... 1,11 Gulliaec:yth.rid.a ponrołunda O. r ł l. G.lfioecytlt.rldea dinimlll. O., III Schul.rld.a tria""i (5 ł. II h,) Cytheropteron decc"otum S o h ... 1 d I Cytherura lp. Cytheroplwran purum S c h l'I't I d' Mocrod.ntina punctułata M o l ... C,.therwlloidea poraweMrf O., ł " V.tnOAJ.Ila d .• equcma o ... ,II C,.tIMreI'a .uproivtvsłicG O., III Nocfarphfftol~. "Dł'ota MaiL &opMftoI~ fvh~JUil SI.,h. OttIto.otacyth.,.. interntpła r I • b. RectocytfI.,. .-.gulori. M o' I .. M. a II.. Cytlterelloid.., undu/aJe, K I f n Cli. Prołocyth.... fumJła a I • 1. •• S t , k Amplllcytll.,.. I.mi.u/coła T, I • b. Amphicyfh.,.. confunden. O., III Cytherelloidea web.ri Sł. II h. Galliaecytherideo w9'burgi (5 t • II h.) Macrodentina .p. dh,. Cyłheropteron bi,pino,um bl,pln,?,um S t: h ",.i d t Protocyłłt.re rod.wald_nsi, (K 11 n g 1.) Macrod_ntincr ptOC'Ii'l'i, lA o l,. Moavd.nłina wich_ri (5 I • iii h.) Maerod.ntmo ,~j CK' I n iii 1.) l.mtAocytIłełW mRatu 5,. ClI h. RectoC)'fh.. iugIondiłonniJ. (II. II n ClI 1.) GoIIIaecyłłte~ monlfrato (t I " b.) GollioecyłMriduor mond.l,toml (li u b.) OrthonołoqHt .... ko,tył,,,he.-koenai, li u b. Prołocytłt_ .... iQmokleo S t • ClI h. Macrod.nt;na ,cu/pfu K ł I n" I. Macrodenłino Id;ng/crl lA O I l.

• •• ! .. -+ ..

• I ~

.. I

D K M E R Y

~

^..

~

..

~~

A --

••

D -O CN-Y -GÓR

- - - - - ..-: - __ : : ."

"'~:;:t...-: p;_.~-~-~_. I--.~_.~

•. 1- .... - .... +-.+-.+.+_. - •• . ·r·r-e-ł-' . - . •. • •

•

••

•• •• -+O-o!- I- E=·

•• _. •• - ....

~

•• ., •

~

~ • -+ •

.j. ••

· -,.-,. ..

• •

• • • · .. - • • • •• •• • •• •• - . _I • • •• · - .. · - ..

Fig. 2. Stratygraf1<:zn" ~ozprze8trzenl"noIe Wl8Żniejszych. lIatunk6w mał~oraczk6w oksfurdu i k:imeryclu W mletnoAcI od typu tacj! Stratlgrapbloal dJslrlbutlon ol more impar.1lant specles ot Oxf""dian .lIIld Kimmeridgian o&l!racods dependlng upon type ol facle.s Obl_1en1o '''' na tła. 1 E:lQ)iI.anatlons .. in

1'..

1

(4)

Mikrofauna oksfordu i. kimerydu Polski niżowej 325

Jeśli chodzi O małżoraczki uwzględnione na fig. 2, to należy zaznaczyć, iż w badanych osadach było ich znacznie więcej niż to zos~ło podane na figurze. Nie zostały one uwzględnione z uwagi na niedostateczne przez nas opracowanie materiału. Fig. 3--.-8 przedstawiają szkice zasię

gów !itofacji w oksfordzie i kimerydzie.

KROTKA CHARAKTERYSTYKA 'MJI1KlROFAU\NY

I JEJ RO~Z'ES'.r.RZENIENIE W OKSFORDZIlE I KlEMERYlDZłE

Osady górnej jury należą do epikontynentalnego basenu śtodkowo

-północnoeuropejskiego, obejmującego Polskę z wyjątkiem :Karpat. Ba- sen sedymentacyjny oksfordu :Polski niżowej charakteryzował się stosunkowo niewielką głębokością. W oksfordzie na obszarze Polski niżowej

obserwuje się kontynuację transgresji morSkiej zapoczątkowanej z ^koń

cem jury środkowej.

rw

górnym oksfordzie morze jurajskie ^posiadało

największe rozprzestrzenienie i ^docierałonajdalej na południowy wschód.

Z początkiem kimerydu następuje częściowe wycofanie się morza, oraz

pogłębianie zbiornika w jego centralnej ^części.

OK:SiFOOD

Na Niżu Polskim można wyrozmc w oksfordzie 5 zasadniczych ty- pów facji: mułowcowo-marglisto-piaszczystą, mułowcowo-ilasto-margli

stą, węglanową (marglisto-wapienną), wapienno-piaszczystą oraz piasz-

czystą (piaszczysto-mułowcową).

OKoSFORID .DOLNY <DYWEZ + ;N'EWIZ)

Osady dolnego oksfordu Polski niżowej wykształcone są głównie

w facji marglisto-wapiennej lub mułowcowo-ilasto-marglistej, pozostałe

facje ^majątu znaczenie drugorzędne. (fig. 3).

W Polsce północno-zachodniej i częściowo północnej w dolnym oksfordzie występują osady mułowcowo-marglisto-piaszczyste. Na podstawie dotychczasowych badań mikrofaunistycznych stwierdzono w nich stosunkowo nieliczny zespół otwornic z przedstawicielami rodzajów: Epi- stomina, Lenticulina, Eoguttulina, Spirillina, Glomospira i Textularia.

Z gatunków występujących w dywezie, "anie spotykanych w newizie

należy wymienić: Spiroloculina michalskii W i ś n., S. difficilisW i ś n., Ophthalmidiumcarinatum marginata (W i ś n.), Lenticulina catascopium (M i t j a n.), L. pseudocrassa

CM

j a t 1.) i pojedyncze Marginulinopsis radiata (T e r q.!). Gatunkami otwornic nie występującymi w dywezie tej facJi, a stwierdzonymi w osadach newizu są: Ophthalmidium bir- menstorfensis K li b l., Z w i n g l i i Pseudortodosaria vulgata ,(B o r n.).

W osadach tych zanotowano obecność bardzo nielicznych małżoracz

ków - Lophocythere multicostata O e r t l i.

Osady facji mułowcowo-ilasto-marglistej, podrzędnie. łupkowo-mar

glistej, z licznym glaukonitem w dywezie, występują w dolnym oksfordzie w południowej części północno-zachodniej Polski i w Polsce północ

rio-wschodniej. !W tym typie osadów mikrofauna jest znacznie liczn~ejsza.

Osady dywezu tej facji zostały udokumentowane mikrofaunistycznie na podstawie obecności typowych dla tego podpiętra gatunków otwornic.

Poza otwornicami wymienionymi z osadów facji mułowcowo-margli-

(5)

326

Wanda ;Bielecka, Olga ^Styk

Fig. Ci SzkiJc ^zasięgówlitoIDacji doLnego oksfordu {dywez

+

^newłZ) ^·^w^Polsce

z wyjątk:iJem Karpat (wg ^J.Dem.bowskiej, ^19M)

Sketch ol 1ithafraci~ extenrt; ^lOIfI.JoWar Oxiordi1an CDivesd.ain

+

^Neuvi-

ZYllłłl) in iPla1Ja.nd except for ^thearea ^ofDarpathLm:s (acoot:ding ^to^J.

iDembowska. 1964)

l -. facja mUł<>wcowo-margllsto-pilll3ZCzysta:

!l ~ facja muł<>wcowo-ilasto-mar

glista; ^{(I -} facja :węglanowa (margJ:lsto-wap'ienno-detrytyczna);

4 ....,. facja wa-

plen.no-plaszczY6'f;a; 5 - cbsza.ry !pozbawione obecnie osadów 1 - ISialtstone-marly-ereoaceous

facles; 2 - ~tstone-clay-marly facles; 3 _ ca'lIbOlUlJte l(!IllUIly-całca.reous-detrlitaJ.) facl.es; 4 - calcareo~enaeeous facles;

ó ...., area.s deprived ^ófdeposlts ^altpresent

sto-piaszczystej dla osadów dywezu i newizu wykształconych w facji mu- łowcowo-ilasto-:-marglistej typowe ^są:Epistomina uhligi M j a t l., L. rue-

sti ^i(W'i ś n.), L. hoplites ^(Wi ś n.), Astacolus comptula (8 c h wag.),

A. compressiformis ^1('iPa a l z.), Planularia tricarinella (R e u s s), No- dosaria lagenoides ^{W i}ś n., Lingulina laevissima ^(Te r ^q.I), Palmula des-

longchampsi ^(Te r q.).

Gatunkami występującymi w osadach newizu ^wyżejomawianej facji a nie notowanymi

uprzednio w dywezie ^są:Planularia polypora (G ^fim b), Miliammina olga e B ⁱe l., Epistomina volgensis M ^ja t l., E.

parafavosoides ^(Ho f k.), Pseudonodosaria vulgata ^(Bo r n.), Ophthalmi- dium birmenstorfensis K ^lib l., Z w i n g l ^i. Niekiedy w ^wyższychpar- tiach newizu spotykane ^{są także}stosunkowo nielicme okazy Spirillina

(6)

Mikrofauna oksfordu i kimerydu PloIski niżowej· 327

polygyrata G U m b., Paalżowella feifeli seiboldi L u t z e, p; turbinella (G U m b.), Trocholina nodulosa S e i b., Patellinella cristinae B i e 1., Sac- corhiza ramosa (B r a d }Ii), Citharina implicata ,eS c h wag.), C. lepida (S c h wag.), C. flabellata (G

u

m b.), Globigerina oxfordiana G r i g e- l i s i p'orothia jurassica ,~M i t j a n.).

Wśród małżoraczków dolnego oksfordu występujących w osadach facji rnułąwcowo-ilasto-rnarglistej Polski niżowej należy wymienić: Mono- ceratina sp. div., Lophocythere sp. div., L. cruciata oxfordiana L u t z e, L. multicostata O e r t l i, Pontocyprella suprajurassica' O e r t l i, Para- cypris sp. div., a w osadach górnej partii newizu i - - Krausella? argovien-

~is O e r t li. '

Podobny zespół mikrofauny, lecz jeszcze bardziej obfity w gatunki otwornic stwierdzono w osadach ilasto-marglistych dolnego oksfordu okolic Chrzanowa. W syneklizie perybałtyckiej zespół otwornic jest natomiast nieco mniej obfity VI gatunki.

Facja węglanowa dolnego oksfordu obejmuje największy obszar Pol- ski niżowej. Są to osady margliste i wapienne; miejscami dolomityczne lub detrytyczno-gąbkowe z glaukonitem w dywezie. W południowo

,-wschodniej części Polski oraz częściowo w Polsce środkowej osady te

mają charakter bardziej detrytyczno-gąbkowy, zawierają krzemienie, miejscami są piaszczyste.

W najniższych warstwach marglisto-wapiennych dolnego oksfordu mikrofauna przeważnie nie jest zbyt liczna. Na jej podstawie nie można

na ogół rozdzielić osadów dywezu od newizu. W rzadkich bowiem przy- padkach w osadach dywezu stwierdza się obecność Spiroloculina difficilis W i ś n., S. michalskii W i ś n., Lenticulina. catascopium I(M j a t 1.) i L.

pseudocrassa (M j a t 1.).

W osadach dolnego oksfordu facji węglanowej znajdowane są pra- wie wszystkie gatunki otwornic cytowane uprzednio z facji ^mułowco- wa-ilasto-marglistej.

. W wyższej części dolnego oksfordu pojawia się, poza spotykanymi w osadach facji mułowcowo-ilasto-marglistej, kilka nowych gatunków otwornic uzależnionych w pewnej mierze od większej ilości węglanu

wapnia w osadzie. Są to: Nodobacularia bulbifera P a a l z., Citharina tenuicostata L u t z e i Spirillina andreae B i e 1.

W osadach facji węglanowej dolnego oksfordu spotyka się nieliczne bardzo źle zachowane Ostracoda sp.

Na Lubelszczyźnie w wapieniach organodetrytycznych - gąbko

wych - dolnego oksfordu wykształconego w facji węglanowej wystę-

puje bardzo nieliczny zespół mikrofauny. .

Facja wapienno-piaszczysta dolnego oksfordu występuje w północ

no-wschodniej ^częściPolski. ,W wapieniach piaszczystych, w marglach piaszczystych i piaskowcach wapnistych mikrofauna jest nieliczna. Wy"'7

stępują tu: Lenticulina muensteri (R o e m.), L. quenstedti ~G

um

b.), L. ruesti i(W i ś n.), L. tumida (M j a t 1.), Epistomina parastelligera (H o:f k.), Astacolus varians (B o r n.), Spirillina tenuissima G

u

^mb.

Niek1e~~ w osadadh dywezu notowane są ponadto Lenticulina catasco- pium CM i t j a n.) i L. pseudocrassa (M j a t 1.).

W wyższej części dolnego oksfordu - w newizie - znajdowane są:

Textularia jurassica . G

u

m b., Glomospira gordialis (J o n., P a r k.),

(7)

328 Wanda Bielecka! Olga styk

Ophthalmidium birmenstorfensis K ii b t, Z w i n gl i, Saccorhiza ramosa (Hi' a ^{d y:).}Czasami spoty!ka!Ile ^są^tu:Patellinella cristinae fB i e 1., Ci- tharina' implicata (S c h wag.), Paalzowella turbinella (G ^lim b.), P. fei- feli seiboldi L ^u^t^{z e,}Spirillina polygyrata G ⁱⁱ^mb. ⁱ Trocholina conica (S c h l u m b.:). Z małżoraczków zanotowano nieliczne okazy Lophocy- there cruciata oxfordiana ^Lu t z e.

We wszystkich facjach dolnego oksfordu stwierdzono Ostracoda sp., Gastropoda sp. juv., elementy szkieletowe szkarłupni i stosunkowo liczne igły gąbek. OKiSIFORD SROD'KOWY '('A:RIGOW)

W ^środkowymoksfordzie Polski ^niżowej- wargowie ^{- o}^możnawy-

różnić trzy facje: piaszczystą (piaszczysto-mułowcową), mułowcowo-ila

sto-marglistą i węglanową (marglisto-wa.pienną) {fig. ^4).^o

W północno-zachodniej Polsce ^występujewargowie facja piaszczysta. Są to osady piaszczyste i piaszczysto-mułowcowe, z wkładkami zle-

pieńców oraz z oolitami żelazistymi i chloryto\\,Tymi. W osadach tych mikrofauna- jest stosunkowo uboga. Bpotyka ^siętu niekiedy: Lenticulina.

muensteri(iR o e m.), L. ruesti (W i ś n.), L. tumida ^{(iM j}a t l.), Spirillina tenuissima G ⁱⁱm b. °Wrazze zwiększeniem się marglistości osadu znajdowane ^sąponadto nieliczne okazy Lenticulina quenstedti ^(G^lim b.), Pseudonodosaria vulgata ^(Bo r n.!), Vaginulinopsis pasquetae ^I^(B^{i z o n),} Citharina lepida (S

c

h wag.), C. tenuicostata L u t z e, Paalzowella fei-

feli seiboldi ^Lu ^tz e, ^P.~urbinella (Go ii m b.)! Epistomina parastelligera (H o f ^k). W górnej części środkowego oksfordu notowane ^sąokazy Haplophragmoides canui ^Cu s h.

W osadach piaszczysto-mułowcowych spotykane ^sąniekiedy ^małżo

raczki: Galliaecytheridea postrotunda O e r t 1 i, ^G. dissimilis O e r t 1 i, Schuleridea triebeli (S t e g h.) i Monoceratina sp. div.

Osady mułowcowo-ilasto-margliste, podrzędnie wapienno-piaszczyste, stwierdzono ^Wznacznej ^częściobszaru Polski północno-zachodniej i pół

nocnej. ^Zespółmikrofauny jest liczniejszy ^niżw osadach piaszczysto-mu-

łowcowych. Występują tu dość liczne gatunki rodzajów Lenticulina i Astacolus oraz pojedyncze Epistomina mosquensis U h l i g, E. parastel- ligera ^(lIo f k i), Lingulina laevissima{T e rq). Planularia tricarinella , (R e u s s), Ophthalmidium birmenstorfensis ^Kⁱⁱ^{b 1., Z}w i n g l i, Textu-

laria jurassica ^{G ii}m b. Spotyka ^siętu ^takżenielicznych przedstawicieli Spirillina, Citharina, Eoguttulina, Paalzowella oraz Trocholina. Niekiedy w argmvie znajdowane ^sątaacie: Ammobaculites ^d.helveto-jurassicus (H a e u ^sł.), Patellinella cristinae ^{B i}e 1., Trocholina nodulosa ^Lu t z e i Dorotliia jurassica ^:^(Mi t j a n.), a w górnej jego ^części- Paalzowella feifeli elevata (P a a l z.).

Wśród małżoraczków wy~tępujących w osadach mułowcowo-ilasto

-marglistych środkowego oksfordu zanotowano ^obecnośćParacypris acris O e r t l i, Paracypris sp., div., Lophocythere sp. div., L. multicostata O e r- t l i, L. cruciata oxfordiana L u t z e, Pontocyprella suprajurassica O e r- t 1 i, Schuleridea triebeli (8 t e g h.) i Krausella? argoviensis O e r t 1 ^i.

Osady facji węglanowej zajmują największy obszar Polski. ^Sąto wapienie ^płytowe,wapienie ^oskaliste i detrytyczne; występujące w ^połu

dniowej i południowo-zachodniej Polsce. W ^środkoweji we wschodniej

części Polski przeważają wapienie margliste, rafowe, detrytyczne, miej-

(8)

Mikrofauna oksfordu i kimerydu Polski niżowej

~ ~+

329

Fi:g. 4. Szklic zasdęg6w litodlacji środkowego okstordu (ar~w) w Polsce z wy~

jątkiem Kmpart; r(wg J. 'Dembowskiej, 19M)

ISketch of lith!of.acies extent roi Mirdd1e OxfordiJan (tArgovian) an Poland,. ex·cept fur the area of Carpathians .(a.coording to J. Dembowska, 1964)

li - facja mUłowoow.o-Uasto-m:a·rgllsta; ~ - :facja węglanoWa {margUsto--wa-

pIenno-detrytyczna); 3 facja pIeszczysta (pIaszczysto-mułowcowa); 4 - obszary pozbawIone obecnie osadów

li - sl1tstone-clay-mą.roly lacies; I - car'bonate (marly-calcaa-eous-detrlta.l) fa- cIes; '3 ...., arenaceollS (arenaceous-siltstone) facles; 4 - areas depriVed of deposlitS 8ft rpresent

scami dolomityczne. Występujący tu zespół otwornic ogólnie biorąc jest

zbliżony do uprzednio wymienionego, lecz mniej liczny w okazy. Ponadto znajtlowane są: Glomospira gordialis (J o n., P a r k.), Spirillina andreae B i e L, Vaginulinopsis pasquetae (B i z o n), Guttulina jurassica (G li m b.), Nodobacularia bulbifera . P a a l z., Citharina tenuicostata L u t z e oraz nie notowane z dolnego oksfordu Tolypammina sp. i Discorbis subspecio- sus B o g d., M a kar.

W osadach facji węglanowej środkowego oksfordu występują nielicz~

ne małżoraczki: Pontocyprella suprajurassica O e r t l i, Krausella? argo- viensis O e r t l i, Paracypris sp. div., Schuleridea triebeli (8 t e g h.), Galliaecytheridea postrotunda O e r t l i i G. dissimilis O e r t l i.

rw

osadach środkowego oksfordu spotykane są również Gastropoda sp.

juv., kolce jeżowców, elementy szJkieletowe sZkarłupni i igły gąbek.

(9)

33(). Wanda Bielecka, Olga Styk

OKSFORD GORNY (RAURAK +. A:ŚTART)

Z początkiem górnego oksfordu - w rauraku - morze jurajskie po-

siadało najwi~ksze rozprzestrzenienie i ^docierałonajdalej na południowy

wschód PolskL Ogólnie ^biorącw osadach górnego oksfordu zaznacza ^się

większa wapnistość niż to miało miejsce w środkowym oksfordzie. W rauraku można wyróżnić trzy zasadnicze facje: wapienno-piaszczystą, mu-

łowcowo-ilasto-marglistą i węglanową (marglisto-wapienną!) (fig. 5).

W północno-zachodniej i częściowo w północnej Polsce występuje facja wapienilo-piaszc·zysta. ^Sąto wapienie i margle piaszczyste, miejscami z oolitami oraz piaskowce wapniste. W północnej części Polski osady te nie zawierają oolitów. Zespół mikrofauny jest tu ubogi. Znajdowane ^są:

Lenticulina muensteri ^(Ro e m.), Astacolus varians ^i(Bo r n.), Eoguttuli- na oolithica (Te r ^q.), E. liassica ^(Te r q.), Nautiloculina ^cf. oolithica

M ^Qh 1., Haplophragmoides canui ^Cu ^B'h., Spirillina tenuissima ^G^lim b., Epistomina parastelligera ^(Ho f k.). Niekiedy spotykane ^sąPaalzowella. turbinella ^(G^li^{m b.)}ⁱLenticulina ruesti ^(Wⁱ^ś^n.).

Z małżoraczków stwierdzono: Schuleridea triebeli ⁽⁸t e g h.), Galliae- cytheridea dissimilis ^{O e r}^t^{l i,} Cytheropteron decoratum ^{8 c h m}^{i d}^t i Paracypris ^sp.

Zasięg występowania facji mułowcowo-marglistej w rauraku jest podobny do -zasięgu wargowie. ^Sąto mułowce margliste, podrzędnie wapienie ^mułowcoweoraz wapienie detrytyczno ^gąbkowe.Osady te zawie-

rają mniejszą ilość materiału ilastego ^niżwargowie, ^występująw po-

łudniowej części północno-zachodniej Polski oraz w ^części'Polski ^pół

nocnej.

Zespół mikrofauny otwornicowej jest tu nieco obfitszy w gatunki

niż w osadach facji wapienno-piaszczystej. W dolnej ^częścitych osadów znajdowane ^są:Citharina lepida (S c h wag), C. flabellata ~G li m b.);

Patellinella cristinue ^{B i}e l.

Z małżorac~ów występują:·ł'aracypris acris O e r t l i, Paracypris ^sp.

div., Krausella? argoviensis O e r t l i, Pontocyprella suprajurassica ^{O e r-} t l i, Monoceratina sp. div., Schuleridea triebeli (8 t e g h.), Lophocythere sp. div., L.multicostata O e r t l i i niekiedy w dolnej ^częścirauraku no- tuje się Lophocythere cruciata oxfordiana ^L^{u t z e.}

Na pozostałych obszarach Polski niżowej występuje w rauraku facja

węglanowa. Są to wapienie margliste, podrzędnie piaszczyste, wapienie skaliste, wapienie detrytyczne, miejscami oolitowe. We wschodniej i po-

łudniowo-wschodniej części Polski są to głównie wapienie detrytyczne,

rafowo-gąbkowe, miejscami dolomityczne~ Zespół otwornicowy ^{mało się}

różni od występującego w osadach facji mułowcowo-ilasto-marglistej.

Nie zanotowano tu jedynie, jak dotąd, obecności Astacolus comptula (8 c h wag.), A. comp'l'essiformis P a a l z., Epistomina mosąuensis

U h l i g, Citharina flabellata ^!^{(G li}m b.). Znaleziono tu natomiast Glomo- spira gordialis (J o n., P ark er), Tolypammina ^sp.,Discorbis subspecio- sus B o g d., M a kar, oraz Discorbis speciosus ^{D a i n,}Anomalina? proble- matica B ^Qg d., M a kar. i Nautiloculina ^cf.oolithica M o h 1. Zasięg występowania trzech ostatnio wymieninoych gatunków ogranicza ^siędo dolnej ^częścigórnego ·oksfordu.

W wapieniach skalistych, jak ^równieżw wapieniach detrytycznych,

(10)

Mikrofauna oksfOrdu

r

kimerydu Polski niżQW'ej 331

Fig. 5. Swe zasięgów !tbomcji dolnej części gÓTne~ okafordu .(I18!UX,ak) w Pol- sce z wyjątkiJem. KJarpat (wg J. DemboWIskiej., 19M)

'Slretch of ldthO!faides' extent of the Lower part oO!f the Uppea: Odoodi'a.Il (lRaUliacian) lin iPlo}and, ,except flOr ,the area. Qf carpaWans ~acClm'cting

to J. Dembo~a, 11964)

1 ~ facja mułowcowo-ilasto-miugUsta; 2 ~ facja węglanowa' (marglisto-wapienno-detrytyczna); 3 facja wapienno-piaszczysta; 4 ~ obszary pozbawIone

obecnie ·osadów

'1 ~ siltstone-clay-m.arly fades; ~ ~ cartKlnate .(ma.rly-całcareOUS-detrital) facies; CI ~ ,calca~eous-arenaceous facies; 4 -:' areas deprIved of deposits at present

rafowo-gąbkowych oraz w wapieniach dolomitycznych zespół'mikrofauny

jest bardzo ubogi. .

IW zespole małżoraczków zanotowano obecność: Schuleridea triebeli (S t e g h.), Galliaecytheridea dissimilis O e r t l i, G. postrotunda O e r- t l i, Pontocyprella suprajurassica O e r t l i, Krausella? argoviensis O e r- t l i, Paracypris sp. div. i niekiedy Lophocythere multicostataO e r t 1 i.

W najwyższym oksfordzie - astarcie ^{> -} można wyróżnić cztery facje:

wapienno-piaszczystą, mułowcowo-marglisto-piaszczystą, mułowcowo

-i!lasto-maa-glistą ,oraz rwęglainJOwą (mal1glisto-wapienną) (fig. 6).

Zespół mikrofauny astartu wykazuje zmiany w stosunku do zespołu występującego w rauraku. Nie ma tu bowiem szeregu gatunków otwornic i małżoraczków znanych z dolnego i środkowego oksfordu, natomiast

(11)

232 Wanda Bielecka, Olga Styk:

Fig. 6. Szkic 7J8iSięg6w litofilllcji. ,g6.rnej ^części.górnego oIksfordu (l8Sta:rt) w IPOI-

Sce' z wyjątkiem Kialrpat I(wg J. Dembowskiej, ^J.9IJ4)

Sketch of lithofac:iJes extent ol the upper part ol the Up,per Oxfordian {As1mbtan) in IPoland, eX<lept for the ^areaot 'Oalrpa,thiians (a'Coordingto J. Dembowska, 1004)

l - faoJa piaszczysta (pIaSZCzY'Sto-mułowoawa); 2 - facja mułowcowo-i:la9to

-margl1sta; ^{3 -} facja ^węglanowa(margl1sto-waplenno-detrytyczna);

4 - facja

wapienno-plaszczysta; ^{5 -} ob=y pozbawione obecnie osadów

l - arenaceous ^(arena~)Ifacles; ^{18 _} silfrtone-clay-mar-ly facies;

e - ^carbonate~arly-calcareou9-detrlital1) facies; ^{4 -} calcareous--arenaceous facies; ^~...., ^a'reasdep.rlved ^·^aIfdeposits at present

pojawiają się nowe, z których ^częśćprzechodzi do osadów kimerydu.

Ogólnie biorąc zespół mikrofauny astartu jest uboższy niż rauraku.

W północno-zachodnej i ^częściowow ^północnejPolsce ^występujefac- ja wapienno-piaszczysta. ^Sąto osady wapienno-piaszczyste, oolitowe, miejscami margliste. W osadach ^tychstwierdzono nieliczny ^zespółotwor- nic: Lenticulina muensteri ^(Ro e m.), Astacolus vaTians ^(Bo r n.), Eogut- . tuZina liassica (S t r i c k 1.) oraz nieliczne HaplophTagmoides canui C u s h.

Niekiedy w ^niższychpartiach astartu notowano ^obecnośćNautiloculina d. oolithica M oh l.

Do otwornic nie występujących w rauraku, a typowych dla astartu

należą: Pseudocyclammina jaccaTdi ⁽⁸c h r o d t) i Conico8piTillina tTO- .choides (B e r t h.). Stwierdzono tu ^takżeTTocholina solecensis B i e 1.,