HJALMAR UGGLA
PRZYCZYNEK DO BADAN NAD WŁAŚCIWOŚCIAMI FIZYCZNYMI GLEBY LEŚNEJ
(Z Zakładu Gleboznawstwa SGGW — Wainsza-wa i WSR — Olsztyn)
Pom yślny przebieg odnowienia lasu w znacznym stopniu uzależniony je st od sprawności gleby leśnej. W glebach spraw nych odbywa się szybki rozkład ściółki, która w ciągu roku ulega całkowitej lub częściowej m ine ralizacji i humifikacji, wzbogacając glebę w cenne dla roślin składniki.
Gleby spraw ne pokryw a runo „lasowe” tj. runo złożone z „ziół” leśnych, ja k na przykład Asperula odorata lub A juga reptans, Actea spicata, Oxalis
acetosella, a z traw : Melica nutans, M ilium effusum , z turzyc — Carex d i- gitata, a wreszcie różne gatunki M nium, Catharina undulata i inrçe.
Spraw ne gleby m ineralne pokryte są najczęściej cienką w arstw ą luźnej ściółki, przechodzącej stopniowo w glebę m ineralną; poziom próchniczny takich gleb bogaty jest w dobrze rozłożone części organiczne, zwane ,,mul- lem ” oraz w próchnicę (do kilku procent). Ze względu na stru k tu rę gruzeł- kową i luźny układ (teksturę) spraw ne gleby m ineralne w ykazują znaczny stopień spulchnienia.
W komunikacie tym omawia się w yniki pomiarów stopnia spulchnienia rozm aitych gleb leśnych z uwzględnieniem ocienienia gleby przez drzew o stan* podszyt i runo.
Doświadczenia zostały w ykonane w dwóch obiektach leśnych: w lasach doświadczalnych SGGW w Rogowie oraz lasach bolimowskich i nieborow- skich, położonych w powiecie skierniewickim.
W pierwszym przypadku badano stopień spulchnienia gleb bielicowych pyłowych: naglinowych i naiłowych; w drugim : bielicowych wytworzo^ nych z piasków słabo gliniastych, naglinowych.
222 H. Uggla
METODYKA BADAN
Do oznaczenia stopnia spulchnienia wierzchniej w arstw y gleby użyto aparatu Kaczyńskiego. Wyniki podano w procentach (za 100% przyjęto taki stan pulchności, przy którym kolce ap aratu długości 70 mm pod 10 ki logramowym obciążeniem w ciągu 30 sekund zagłębiały się całtf&wicie w glebie). W celu dokonania pomiaru usuwano dokładnie ściółkę na po wierzchni około 250 cm 2. Na oczyszczonej powierzchni ustawiano przy rząd w położeniu pionowym w ten sposób, by w szystkie kolce dotykały powierzchni gleby. W każdym badanym miejscu wykonywano szereg po miarów kontrolnych (po zmianie położenia przyrządu). P rzy pomiarach uwzględniano różne rodzaje runa, ściółki oraz stopień ocienienia gleby (drzewostan, podszyt). Pom iarów dokonano w ciągu 4 dni (2 dni w lasach doświadczalnych SGGW i 2 dni w lasach bolimowskich) przy pogodzie sło necznej.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Stwierdzono w pływ składu mechanicznego na stopień spulchnienia gle by w lasach tego samego typu, pod podobnym runem i ściółką: gleby piasz czyste słabogliniaste na glinie zwałowej w ykazały wyższy stopień spulch nienia niż gleby pyłowe na glinie zwałowej. Średni stopień spulchnienia gleb pyłowych naglinowych wynosi 31,5%, zaś gleb piaskowych nagli- nowych 52,3%.
Zachodzi także pewna współzależność pomiędzy stopniem spulchnie nia gleby, a stopniem jej zbielicowania: gleby skrytobielicowe wykazały w większości przypadków większy stopień spulchnienia, niż gleby słabo i średnio zbielicowane (tabl. 1).
Stwierdzono również zależność pomiędzy charakterem runa i ściółki, a stopniem spulchnienia gleby: we w szystkich badaniach najwyższy sto pień spulchnienia (wynoszący średnio od 38,6% do 66,0%) w ystępow ał w glebie pokrytej ściółką iglastoliściastą, pod skąpym runem złożonym z Oxalis acetosella i innych „ziół” leśnych oraz w glebie pokrytej ściółką liściastą pod okapem leszczyny (średnio 49,6% — 53,1%).
Znacznie niższy stopień spulchnienia w ykazyw ała gleba pokryta ściółką iglastą (27%) oraz gleba pokryta runem złożonym z Voccinium m yrtillu s (13,1% — 24,0%), Entodon Schrebori (12,4% — 22,8%) i Polytrichum com mune (13,7%).
T a b l i c a 1
Stopień spulchnienia rozmaitych gleb leśnych
Nr pro filu
Typ (podtyp), ro dzaj i gatunek gleby Rodzaj ściółki Charakterystyka m n a (podszytu) w m iejscach po miaru Sto p ień spul ch nie nia gleby w % Ilość m iejsc badań Ś re dni st o p ie ń sp u lc h n ie n ia w %
D oświadczalne lasy SGGW - Rogów
i
H 19 Skr y t obielić owa liściasto-iglasta O xalis acetosella, \
w ytw orzona z p y M ajan th em u m
bi-łu na glinie zw a foliurn C arex d igi- 28 4
łow ej ta ta V accinium
m y rtillu s 10 2 liściasta, dobrze O xalis acetosella,
rozłożona częściow o okap
leszczyny 43 2 37,7
iglasta ((śwjierko- Entodon S ćh
rebe-waj) ri 17 1
liściasto-iglasta przewaga O xalis dobrze rozłożona acetosella,
częściowo podszyt
leszczynow y 64 4
R 1 Słabo izbielicowa- iglasto-liściasta R ubus B ellardii
na gleba w ytw o średnio rozłożona O xalis acetosella,
rzona z pyłu na C arex d ig ita ta , 43 4
glinie zwałowej O xalis acetosella,
C arex digitata 51 2 iglasta (sosnowa) P olytrich u m com
m une 10 1
Entodon S ch rebe-ri, V accinium
m yrtillu s 18 1 liściasta dobrze częściowo podszyt
rozłożona leszczynow y, O xa
lis acetosella 43 2 R 158 iglasta (św ierko- Entodon S ch
rebe-w a-sosnorebe-w a) ri 17 1
iglasto-liściasta H ypnum purum Entodon S ch rebe-• ri 17 2 V accinium m y r ti llus 24 2 18,9 P olytrich u m com m une 25 2
224 H. Uiggla
d.c. tabl. 1
Nr pro filu
Typ (podtyp), ro dzaj i gatunek gleby Rodzaj ściółki Charakterystyka runa {podszytu) w m iejscach po miaru 1 1 Sto pień spul chnie nia gleby w % Ilość m iejsc badań Śre dni st o p ie ń spu lc hni en ia w % R 158 liściasto-iglasta śr ednio -rozłożona Entodon S ch reb e- ri, V accinium m y rtillu s 18 1 dębow o-leszczy-nowa C atharinea u ndu- lata, częściow o podszyt leszczyno w y 34 2
R 99 Gleba średnio b ie- licow a w ytw orzo na z p yłu na glinie zw ałow ej, słabo oglejona grabowo-dębowa średnio rozłożona iglasto-liściasta (sosnowo-dębowa) okap grabowy Vaccinium m y r til- lus, m iejscam i słabo ocienione P olytrich u m com mune Entodon S ch robe- ri D icranum Scopa- riu m 22,0 8,5 4,3 2,8 11,4 2 3 2 2 1 12,4
Lasy bolim ow skie
В 1 Skrytobielicowa wytworzona z pia sku na glinie zw a łowej dębowo-sosnow a średnio rozłożona Vaccinium m y r til-lu s, G eranium sp. Calam agrostis arundinacea i in. 18,5 10 liściasta (dębowo- leszczynowa) do brze rozłożona dębowa częściowo podszyt leszczynow y M elica n u tan s, i inne traw y okap dębowy 54,3 17,1 8 2 51,0 lipow o-sosnow a dobrze rozłożona Fragaria vesca, O xalis acetösella, M oehringia trin e r- via, G eranium sp. 66,0* 18 • Lipowa dobrze rozłożona M oehringia trin e rvia 100,0* 2
c.d. tabl. 1
Nr pro filu
Typ (podtyp), ro dzaj i gatunek
gleby
Rodzaj ściółk i Charakterystyka runa (podszytu) Sto p ień sp u l chnie nia gleby w % Ilość m iejsc badań Średni st o p ie ń spu lc hn ie ni a w % В 5 Słabobdelicowa wytworzona z pia sku na glinie zw a£ łowej
sosnowa z cienką warstw ą butw iny
poduszki Entodon
Sch reberi P te ri- diu m aquïlinum ,
Festuca ovina 22,8 6 41,2
sosnowa różne trawy
częściowo kruszy na, Fragaria vesca
52,8 45,7 8 2 ' B 6 Średnio ibielicowa wytw orzona z pia sku na glinie zw a łowej oglejona
iglasto-m szysta (butwina)
zwarte kępy Ento
don S ch reberti, H ylocom nium splendens. V acci- n ium m y rtillu s 28,0 5 31,7 dębowo-sosnow a (butwina) Vaccinium m y r ti llus 41,0 2
Najniższy stopień spulchnienia (8%) w ykazywała gleba pyłowa podmo kła na ciężkiej oglejonej glinie, o runie złożonym z kęp situ Polygonum
hydropiper i A ir a caespitosa (tiäibl. 2).
Na spulchnienie gleby wpływa również stopień jej ocienienia i związa na z tym wilgotność gleby.
Najniższe wartości stopnia spulchnienia otrzymano dla tych samych gleb w miejscach słabo ocienionych przez górną w arstw ę drzew ną i nie- ocienionych podszytem.
Najwyższe spulchnienie w ykazyw ały gleby ocienione zarówno przez drzew ostan ja k i podszyt.
Różnice pomiędzy dwoma ostatnim i przypadkam i dochodzą niekiedy do 80%.
Główną przyczyną większego stopnia spulchnienia gleby w miejscach pod okapem w arstw y drzew nej i podszytu jest znaczna ilość liści grom a dząca się w tych miejscach; liście są tam źródłem powstawania próchnicy. Należy tu podkreślić szczególne znaczenie podszytu. Rola jego polega jed nak nie tylko na dostarczaniu glebie cennej substancji organicznej w posta is B o c z n i k g l e b o z n a w c z y
226 H. Uiggla
ci opadłych liści, ale również i na tym, że stanowi on zaporę zatrzymującą gromadzące się na jesieni liście drzew, a zimą zatrzymującą woflkół sie bie śnieg. Ponadto podszyt stanowi w pew nym stopniu przeszkodę utrud- dniającą wygrabianie ściółki. Dlatego też w m iejscach zacienionych oka pem drzewostanu m ieszanego i wykazujących ponadto kępow o w
ystępu-T а to 1 i с a 2 Zależność pomiędzy pokrywą roślinną, ściółką, a stopniem -spulchnienia gleby
Nadl. Strzelna lasy SGGW
Lasy bolim ow skie le ś nictw o Tartak Gleby
Rodzaj ściółki i pokrywy
gleb y pyłow e na glin ie zwałowej
piaszczyste słabo g lin ias te na glin ie zw ałow ej średni stopień spulchnienia ilość ba danych m iejsc średni stopień spulchnienia % ilość ba danych m iejsc Ściółka iglasto-liściasta lub
liściasta. Przewaga O xalis
acetosella 38,6 10 66,0 18 Ściółka liściasta, okap lesz
czynowy. Runo bardzo ską
pe O xalis acetosella 49,6 10 53,1 8
Ściółka iglasta (sosnowa)
bez pokrywy roślinnej 27,1 12 — —
Butwina. Zwarta pokrywa
Vaccinium m y rtillu s i En-
don S ch reberi 13,1 7 24,0 17 Butwina, Poduszki P o ly tri-
chum com mune 13,7 5 — —
Butwina. Poduszki Entodon
S chreberi 12,4 9 22,8 6
Agregacje Juncus sp., P o ly
gonum h ydropiper, A ir a
caespitosa 8 , 0 . 5 — —
jący podszyt — tworzy się pod ściółką dość gruba warstwa próchniczna o zawartości do 3% adsorpcyjnie nasyconej próchnicy. W zwiiązku z tym gleiba ta wykazuje doskonałą sprawność wyw ołaną obecnością organiz mów glebowych, a zwłaszcza różnych drobnoustrojów.
W m iejscach badań, charakteryzujących się występowaniem podszytu leszczynowego, często nie można było w ykonać oznaczeń pulchności z po wodu całkowitego zapadania się kolców aparatu, na skutek obecności
chód-irk ó w licznych drobnych ssaków leśnych, zwłaszcza zwierząt owadożer- nych (sorki).
W ykonane badania w skazują na to, że poszczególne zespoły roślin^runa leśnego w pływ ają w swoisty, lecz odmienny sposób na własności fizyczne gleby. Świadczą one również o tym, że ściółka, runo i podszyt są dobrymi wskaźnikam i sprawnóści gleby leśnej.
Przez odpowièdni dobór gatunków drzew oraz przez wprowadzenie w ła ściwego podszytu dla danego siedliska leśnego możemy podnieść efekty w ną żyzność gleby leśnej 1.
WNIOSKI
1. Gleby wytw orzone z piasku słabo gliniastego na glinie zwałowej w y kazują na ogół wyższy stopień pulchności, niż gleby pyłowe, naglinowe i całkowite.
2. Zachodzi pewna korelacja pomiędzy podtypem gleby, a jej stopniem spulchnienia: gleby skrytobielicowe w ytw orzone zarów no z piasku jak i utw oru pyłowego są pulchniej sze niż gleby słabo i średnio bielicowe tych samych rodzajów i gatunków.
3. Zachodzi zależność pomiędzy charakterem ściółki, runa i stopniem spulchnienia gleby: gleby pod różnym i płatam i roślin w ykazały różny stopień spulchnienia.
4. Ściółka, runo i podszyt są dobrym i wskaźnikam i sprawności gleby leśnej.
5. Zachodzi w yraźna zależność pomiędzy stopniem ocienienia gleby a jej spulchnieniem. Najniższy stopień spulchnienia posiada gleba nie ocie niona, najwyższy — gleba ocieniona podszytem leszczynowym i drzew osta nem.
6. Żyzność efektyw ną gleby leśnej możemy podwyższać przez odpo wiedni dobór gatunków drzew oraz przez w prowadzenie podszytu ocie niającego glebę.
i Z ibadań H e s s e lm a n a w ynikałoby iż szczególne znaczenie glebochronne należałoby przypisyw ać w iązow i. Części popiołowe ściółki wiązow ej zawierają, w e dług jego badań najw iększe ilości wapnia.
228 H. Uggla X . УГГЛЯ К,ВОПРОСУ OB ИССЛЕДОВАНИЯХ Ф И ЗИЧЕСКИ Х СВОЙСТВ ЛЕСНЫХ ПОЧВ (Учебный Институт Почвоведения Ольштыньской Высшей Сельскохозяйственной Школы) Р е з ю м е Автором была исследована в двух лесны х дачах при помощи прибора Качинского связанность двух видов почв: пылеватой и песчаной, в обоих случаях подстилаемых глмной и оподзоленных в различной степени. На основании произведенных измерений автором были сделаны следующие выводы: 1. Почвы, образовавшиеся на песках подстилаемых моренной глиной, оказываю тся более рыхлими, чем почвы пы леваты е на основе глины. 2. Существует связь между силой оподзоливания и связанностью почв; почвы сильнее оподзоленные одновременно являю тся более свя занными по сравнению с почвами того ж е рода и вида, но слабее оподзо- ленными. 3. Почвы, заняты е различными растите л ьными сообществами, р аз личаю тся м еж ду собой по своей связанности. 4. Существует связь м еж ду степенью затенения почв и их ры х лостью: наиболее рыхлы м и оказались различны е лесные почвы, нахо дящ иеся под пологом кустарников лещ ины (лесного орешника). 5. Действительная урожайность лесны х почв может быть повышена при соответственном подборе древесных пород и вследствие введения почвозащитного нижнего яруса кустарников в лесу. HJALMAR UGGLA
NIEKTÓRE GLEBY WOJEIWÓDZTWA OLSZTYŃSKIEGO W ŚWIETLE KONFERENCJI TERENOWEJ POLSKIEGO TOWARZYSTWA
GLEBOZNAWCZEGO
(z Zakładu Gleboznawstwa WSR — Olsztyn)
W związku ze Zjazdem Naukowym Polskiego Towarzystwa Gleboznaw czego w Olsztynie w dniach 22 — 25.IX.1955 r. odbyła się konferencja w te renie, której celem było:
