O niektórych zagadnieniach prawa do obrony w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego

Alfred Kaftal

O niektórych zagadnieniach prawa

do obrony w świetle orzecznictwa

Sądu Najwyższego

Palestra 8/12(84), 47-55

1964

A L F R E D K A F T A L

O niektórych zagadnieniach praw a do obron y

w świetle o rz e c z n ic tw a Sqdu N ajwyższego

I. U w a g i w stępne R o z w a ż a n ia n in ie js z e d o ty c z y ć b ę d ą p r o b le m a ty k i z a p e w n ie n ia r e a liz a c ji praw a* do o b ro n y w p o s ta c i f a k ty c z n ie w y k o n y w a n e j o b ro n y , a n ie ty lk o w p o s ta c i f o r ­ m a ln e g o u d z ia łu o b ro ń c y w p ro c e s ie . T e n d e n c je do z a g w a r a n to w a n ia o s k a r ż o n e m u p r a w a d o o b ro n y f a k ty c z n e j z n a ­ la z ły s z e r o k ie o d b ic ie w o r z e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o i z a s łu g u ją n a p e łn e u z n a ­ n ie . W s k a z u ją o n e b o w ie m n a s p o łe c z n ą ro lę o b ro n y i ta k ą ż ro lę o b ro ń c y w p ro c e s ie k a r n y m ja k o w s p ó łc z y n n ik a w r e a liz o w a n iu w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i.’ N a jw y ż s z y S ą d W o js k o w y w p o s ta n o w ie n iu z d n ia 6.II I. 1й61 r. (R w 1565) (60)2 tr a f n i e w t e j k w e s tii w y ja ś n ił, że p rz e z o k re ś le n ie „ p o m o c o b ro ń c y ” , u ż y te w a r t . 48 k .w .p .k .,. ro z u m ie ć n a le ż y n ie ja k ą ś fo r m a ln ą , p o w ie rz c h o w n ą p o m o c o b ro ń c y , le c z rz e c z y ­ w is te w y k o n y w a n ie o b ro n y w c a ły m te g o sło w a z n a c z e n iu w g r a n ic a c h z a k r e ś lo ­ n y c h p rz e p is a m i. P o w y ż s z e s ta n o w is k o N .S.W . n ie je s t p r z y p a d k o w e , lecz w y n ik a w y r a ź n ie ze s ta n o w is k a o ra z f u n k c ji, ja k i e s p e łn ia w p ro c e s ie k a r n y m a d w o k a t - -o b r o ń c a o sk a rż o n e g o . S y tu a c j a o b ro ń c y o s k a rż o n e g o je s t w w ie lu p u n k ta c h o d m ie n n a od s y t u a c j i p e łn o m o c n ik ó w o s k a r ż y c ie la p r y w a tn e g o czy p o w o d a c y w iln e g o. 1 N a to, co o d ­ ró ż n ia o b ro ń c ę od in n y c h p o m o c n ik ó w p ro c e s o w y c h 4, s k ł a d a ją s ię m .in . n a s t ę ­ p u ją c e o k o lic z n o śc i: a) d z ia ła on n ie ja k o o b o k , a n ie z a m ia s t o sk a rż o n e g o , p o d e jm u ją c je d n a k c z y n ­ n o śc i z ta k im s k u tk ie m , j a k b y d z ia ła ł s a m o s k a rż o n y , b) m a s ta n o w is k o n ie z a le ż n e od sw o je g o k li e n ta o s k a rż o n e g o , tz n . m o że p o d e j­ m o w a ć c z y n n o śc i s p r z e c z n e z w o lą o sk a rż o n e g o ,

c) o b o w ią z a n y je s t d z ia ła ć zaw sz e n a k o rz y ś ć o s k a r ż o n e g o.5

P o w y ż sz e o k r e ś le n ie s ta n o w is k a o b ro ń c y w p ro c e s ie k a r n y m , u w y p u k la ją c e je g o r a n g ę w p o r ó w n a n iu z in n y m i p o m o c n ik a m i p ro c e s o w y m i, z n a la z ło s z e r o k ie

> P or. S. J a n с z e w s к I: , Z ndnnla 1 ro la a d w o k a tu ry , „ P a le s tra ” n r 1/57, s. 7—8;

S. J a n c z e w s k i , z . K r z e m i ń s k i , w . P o c i e j , W. Ż y w l c k i : U strój a d w o k a ­ tu ry — K o m e n tarz, 1960 r., 133: M. M a z u r P ro b lem y a d w o k a tu ry — R e fe ra t na P le ­ n u m Z PP , „ P a le s tr a ” n r 1/62, s. 18; S. K a l i n o w s k i : S tan o w isk o obro ń cy w p ro c e ­ sie k a rn y m , „ P a le s tr a ” n r 8/Я2, s. 7; A. D ą b: P ra w o do o b ro n y , P iP n r 3/54, s. 448—450

* „W ojskow y P rzeg ląd P ra w n ic z y ” n r 3/61, s. 407.

3 P o r. S. Ś l i w i ń s k i : P ro c es k a rn y — Z asady ogólne, w y d . 1P48 r., s. 395 o raz m .in.- S. K a l i n o w s k i : P o stę p o w a n ie k a rn e , w yd. 196.1 r., s. 267: S. K a l i n o w- s k i i M. S i e w i e r s k i : K odeks p o stęp o w a n ia k arn eg o — K o m en tarz, w yd. 1960 r.,. s. 1'8; L. S c h a f f : P ro ce s k a rn y P o lsk i L u d o w ej, w yd. 1963 r., s. 314; L. H о с h b e r g , A. M u r z у n o w s к i, L. S c h a f f : K o m en tarz do K odeksu postęp o w a n ia k arn eg o , w yd. 1959 r„ s. 314; S. K a l i n o w s k i : S tan o w isk o obro ń cy w procesie k a rn y m , jw ., s. 8—10.

4 Por. S. Ś l i w i ń s k i , jw „ s. 395, 410. O d m ien n ie M. C i e ś l a k : W kw estii s to s u n k u obrończego i su b s ty tu c ji o b ro ń cy , „ P a le s tra " n r 1—2/62, s. 50.

s P or. S. Ś l i w i ń s k i : P ro ce s k a rn y , w y d . H 61 r., s. 207. A u to r te n w y ja ś n ia , żs „d ziała n ia z p rzed m io to w ej sw ej stro n y dla o skarżonego n iek o rz y stn e nie m ogą być p r z e r o b ro ń cę p rz ed się b ran e , a g d y b y już, p rzed się w zięte zostały, m uszą być e w e n tu a ln ie p om i­ n ię te , ja k o n iew aż n e, albow iem o b ro ń ca do ich w y k o n y w an ia n ie po siad a le g ity m a c ji” .

48 A l f r e d K a f t a l N r 12 (84)

o d b ic ie w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o . N a p r z y k ł a d S ą d N a jw y ż s z y w w y ­ r o k u z 30.X II.1. 58 r. I I I K 1231/58® w y ja ś n ił, że o b ro ń c a m a w p ro c e s ie s t a n o ­ w is k o sa m o d z ie ln e , tz n . m o że n p . k w e s tio n o w a ć p rz y z n a n ie się o s k a rż o n e g o do w in y , m o że w n o sić o z b a d a n ie p o c z y ta ln o ś c i o s k a rż o n e g o , z g 'a s z a ć d o w o d y , k t ó ­ r y c h o s k a r ż o n y n ie c h c e u ja w n ić , m a p ra w o b r o n ić o s k a rż o n e g o w ta k i s p o s ó b , j a k i w e d łu g s w e j w ie d z y i n a jle p s z e g o p r z e k o n a n ia u w a ż a za n a jb a r d z ie j o d p o ­ w ie d n i, c h o ć b y s p o s ó b te n n ie b y ł z g o d n y z ż y c z e n ia m i o s k a rż o n e g o , itd . P o d o b n e ró w n ie ż s ta n o w is k o re p r e z e n to w a ł S ą d N a jw y ż s z y w p o s ta n o w ie n iu z 24.11.1933 r. I I 4 K 880/327, w k tó r y m tr a f n i e z a u w a ż y ł, że z c h a r a k t e r u o b ro ń c y ja k o p o m o c ­ n ik a , k tó r y n ie je s t z a s tę p c ą w z n a c z e n iu p r a w a c y w iln e g o , w y n ik a , iż n ie m o że on p r z e d s ię b r a ć a k tó w p ro c e s o w y c h n a n ie k o r z y ś ć o sk a rż o n e g o . P o g lą d te n z n a la z ł te ż w p e w n y m z a k re s ie o d b ic ie w u c h w a le S ą d u N a jw y ż sz e g o z 20.IX .1962 r. V I KO’ 25/32, w k tó r e j w y ja ś n io n o , że u c h y b ie n ie te r m i n u z a w ite g o do z a ło ż e n ia r e w iz j i z w in y o b ro ń c y s ta n o w i p rz y c z y n ę od s tr o n y n ie z a le ż n ą w ro z u m ie n iu a r t . 213 § 1 k .p .k . i u p r a w n ia s ą d do p rz y w ró c e n ia te g o te rm in u .*

F r z y to c z o n c w y ż e j ce c h y s ta n o w is k a p raw n cg o o b ro ń c y w p ro c e s ie k a r n y m z n a la z ły o d b ic ie w p r o je k c ie k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o , k tó r y w a r t . 55 § 1 p r z e w id u je , że o s k a r ż o n y m oże k o rz y s ta ć z p o m o c y o b ro ń c y d z ia ła ją c e g o w p r o ­ c e s ie — n a p c d s ta w ie u p o w a ż n ie n ia d o o b ro n y ( a r t. 1 0 2 § 1) — z a w sz e n a je g o k o rz y ś ć (a r t. 1C5 § 1), n ie b ę d ą c je d n o c z e ś n ie z w ią z a n y w w y k o n y w a n iu o b ro n y z le c e n ia m i o s k a rż o n e g o lu b in n e j osoby.

II. R ezygnacja z porr.ocy o k rc ń c y p rze z c s k a rio r.e ę o bqdź oćs ę p ie n ie o b ro ń c y od ob<ony 1. Z a g a d n ie n ie re z y g n a c ji b ą d ź o b ro ń c y z p r o w a d z e n ia o b ro n y , b ą d ź o s k a r ż o ­ n e g o z p :m o c y o b ro ń c y p o ru s z a s z e r e g o rz e c z e ń S ą d u N ajw y ż sz e g o , w sz c z e g ó l­ n o ś c i g d y z a g a d n ie n ie to w y s tę p u je w tr a k c ie to c z ą c e g o się p ro c e s u . M am y tu b o w ie m do c z y n ie n ia z k o liz ją in te re s ó w . Z je d n e j s tr o n y w z g lą d n a e k o n o m ię p ro c e s o w ą l u b n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o p r z e r y w a n ia b ą d ź o d ra c z a n ia p ro c e s ó w , a n a ­ w e t ś w ia d o m e g o p rz e w le k a n ia p o s tę p o w a n ia k a rn e g o p rz e m a w ia ły b y za w y k ła d ­ n ią o g r a n ic z a ją c ą m o żliw o ści z m ia n y o b ro ń c y w to k u p ro c e s u . Z d r u g ie j je d n a k s t r o n y p rz y ję c ie ta k ie j w y k ła d n i p ro w a d z iło b y w p r a k t y c e do o g ra n ic z e n ia z a ­ g w a r a n to w a n e g o K o n s ty tu c ją P R L i p rz e p is a m i k .p .k . g w a r a n c ji p r a w a do o b ro n y . J e s t rz e c z ą ja s n ą , że te o s ta tn ie w z g lę d y m u s z ą p rz e w a ż y ć . R o z w a ż m y s tu a c je , w k tó r y c h r e z y g n u je z o b ro n y : a) o s k a rż o n y , b) o b ro ń c a o sk a rż o n e g o . A d a). P r z y c z y n y re z y g n a c ji p rz e z o s k a rż o n e g o z p o m o cy o b ro ń c y m o g ą b y ć r ó ż n o r a k ie , i tr u d n o b y ło b y w y c z e rp u ją c o je w y lic z y ć . M o żn a w ię c p o d a ć je d y n ie p e w n e p r z y k ła d y . N a jc z ę s ts z y m c h y b a w y p a d k ie m je s t u t r a t a p rz e z o sk a rż o n e g o z a u f a n ia do o b ro ń c y . J e s t b o w ie m b e z sp o rn e , że o b ro n a o s k a rż o n e g o m oże b y ć p e łn a i f a k ­ ty c z n a je d y n i e w ó w c z a s, g d y o p a r t a j e s t n a w z a je m n y m z a u f a n iu i w s p ó łp r a c y « O SPiK A n r 4/62, poz. 156. 1 Zb. O. 73/33.

« P o r. A. K a f t a l : S k u tk i p ra w n e u c h y b ie n ia te rm in u do założenia rew izji przez p rz e d sta w ic ie la ustaw ow ego, p ro k u ra to ra , p e łn o m o c n ik a lub o brońcą, ..P a le s tra ” n r 12/61.

N r 12 (84) P raw o do o brony to św ie tle orzeczn. s.N. ₄₉

p o m ię d z y o s k a r ż o n y m a obrońcą.* P o d k r e ś lił to S ą d N a jw y ż s z y m .in . w w y r o k u w y d a n y m p rz e z s k ła d s ie d m iu sę d z ió w z 4.X.1962 r . V K 323/6210, w k tó r y m s tw ie rd z ił, że o t r o n a o s k a rż o n e g o m u s i b y ć p e łn a i r z e c z y w is ta o ra z o p a r t a n a z a u f a n iu o s k a rż o n e g o do sw o je g o o b ro ń c y .

M oże się te ż z d a rz y ć , że w c zasie to c z ą c e g o s ię p ro c e s u d o c h o d z i do k o liz ji p o g lą d ó w p o m ię d z y o b ro ń c ą a o s k a r ż o n y m co do s a m e j lin ii o b ro n y . R ó w n ie ż i w ty m w y p a d k u w p e łn i b ę d z ie u z a s a d n io n e o d s tą p ie n ie od o b r o n y lu b r e z y g ­ n a c ja z o b ro ń c y . Z je s z c z e in n ą p r z y c z y n ą re z y g n a c ji z o b ro ń c y w to k u p ro c e s u m a m y do c z y ­ n ie n ia w w y r o k u S ą d u N a jw y ż sz e g o z 26.11.1960 r . I.K . 639,59” , k tó r y t r a f n i e z w ró c ił u w a g ę n a to , że u d z ie le n ie s u b s ty tu c j i in n e m u a d w o k a to w i p rz e z o b ro ń c ę z w y b o r u b e z z g c d y o s k a rż o n e g o n a le ż y ta k tr a k to w a ć , ja k b y o s k a r ż o n y w o g ó le n ie m ia ł o b ro ń c y . J e ż e li je d n a k o s k a r ż o n y n ie z g ła s z a s p r z e c iw u co do o so b y a d w o k a ta w y s tę p u ją c e g o z s u b s ty tu c ji o b ro ń c y u s ta n o w io n e g o p rz e z o s k a rż o n e g o , to n a le ż y w s p o s ó b d o ro z u m ia n y u z n a ć , że z g a d z a s ię o n n a z m ia n ę o b ro ń c y . N a to m ia s t n ie c o in a c z e j p r z e d s ta w ia s ię s p r a w a , g d y o s k a r ż o n y z g ła s z a s p r z e ­ c iw p rz e c iw k o o b ję c iu o b ro n y p rz e z s u t s t y t u t a . W y d a je się, że w ty m w y p a d k u p o w s ta ło b y z a g a d n ie n ie , czy w ty c h w a r u n k a c h d o p u s z c z e n ie s u b s ty tu t a do o b r o ­ n y o d p o w ia d a ło b y z a ło ż e n io m p ra w id ło w o p ro w a d z o n e j o b ro n y .

P r o b le m te n u le g a d a ls z e j k o m p lik a c ji w o b e c p r z e p is u a r t . 21 § 1 u.o u.a., w m y śl k tó r e g o s u b s ty tu c j i s u i g e n e r i s m o że u d z ie lić k ie r o w n ik z e s p o łu a d w o k a c ­ k ieg o . T a k ż e i w ty m w y p a d k u n a le ż y u z n a ć p r a w o o s k a rż o n e g o do z g ło s z e n ia s p r z e c iw u p rz e c iw k o o b ję c iu o b ro n y p rz e z s u b s ty tu t a . P rz e p is a r t . 21 u s t. 2, k tó r y z a w ie r a n a k a z z a w ia d o m ie n ia k lie n ta o d e c y z ji k ie r o w n ik a , u m o ż liw ia c s k a r ż o ­ n e m u z a ję c ie z a w c z a s u s ta n o w is k a co d o o b ję c ia o b ro n y p rz e z s u b s ty tu t a . N ie ­ w ą tp liw ie , o s k a r ż o n y m a p ra w o w te n czy in n y s p o s ó b o c e n ia ć p r z y d a tn o ś ć ś c iś le o k re ś lo n e g o o b ro ń c y o ra z w y p o w ie d z ie ć się , czy m a z a u f a n ie do je g o d o ś w ia d ­ c z e n ia i fa c h o w o ś c i.1* W ś w ie tle p rz e d s ta w io n y c h w y ż e j p rz y k ła d ó w p o w s ta je p y ta n ie , c z y w y m a g a u z a s a d n ie n ia o ś w ia d c z e n ie o sk a rż o n e g o o c o fn ię c iu u p o w a ż n ie n ia do o b ro n y u s t a ­ n o w io n e m u o b ro ń c y , czy te ż w y s ta r c z y s a m f a k t p o s ta w ie n ia ta k ie g o w n io s k u , k tó r y n a d to n ie p o d le g a o c e n ie s ą d u . W y d a je się , że p r z y z n a ją c o s k a r ż o n e m u p ra w o do p o s ia d a n ia o b ro ń c y z w y ­ b o ru , u s ta w o d a w c a p o z o s ta w ił m u c a łk o w itą o c e n ę teg o , ja k ie g o c h c e m ie ć o b r o ń ­ c ę o r a z czy d a r z y go n a d a l z a u fa n ie m . Z a teg o r o d z a ju w y k ła d n ią p r z e m a w ia n a d to f a k t , że k .p .k . n ig d z ie n ie s ta n o w i, iż o s k a rż o n y , o b ie r a ją c so b ie o b ro ń c ę , m u s i się n a n ie g o z d e c y d o w a ć o s ta te c z n ie , i to p rz e d ro z p o c z ę c ie m r o z p r a w y g łó w n e j. N a jc z ę ś c ie j z re s z tą o s k a rż o n y o c e n ia u m ie ję tn o ś c i o b ro ń c y d o p ie r o w c z a ­ s ie p r o w a d z o n e j o b ro n y . D la te g o te ż w p e łn i n a le ż y p o d z ie lić p o g lą d S ą d u N a j ­ w y ż sz e g o z a w a r ty w w y ż e j p o w o ła n y m w y ro k u z 4.X.1962 r., w k tó r y m S ą d N a j­ w y ż sz y s łu s z n ie z a u w a ż y ł, że o b ro n a o s k a rż o n e g o n ie m oże cz y n ić z a d o ść ty lk o je j f o r m a ln y m w y m a g a n io m p rz e z s a m f a k t o b e c n o śc i a d w o k a ta n a ro z p r a w ie , a le m u s i b y ć ró w n ie ż o p a r t a n a w o li i z a u f a n iu o sk a rż o n e g o do s w o je g o o b ro ń c y .

» P o r. S. K a l i n o w s k i , jw ., s. 10—1 2; A. D ą b : I^rawo d o o b ro n y , P iP n r 3/54,

s. 450. P o r. też § 50 Z bioru zasad e ty k i a d w o k ac k iej. W O S \'K W z. 7—8/61, poz. 123, s. 9.

ii O rzecznictw o S.N., w y d . Gen. P ro k ., z. 5/60, poz. 85.

li P o d k re ślić w y p a d a, żo w d o k try n ie sp o rn e je s t to, czy a d w o k at w y zn aczo n y z u rz ę d u

do o b ro n y m a p ra w o u d zielić su b s ty tu c ji. P o r.: S. Ś l i w i ń s k i : P ro c e s k a rn y , w y d . 1948 r., s. 3?2. O pow iada się on przeciw u d zielan iu su b s ty tu c ji, o d m ie n n ie z a i u sto s u n k o w u ­ je się do teg o M. C i e ś l a k (Jw., s. 56).

50 A l f r e d K a f t a l L o ja l n ie tr z e b a p rz y z n a ć , że o s k a r ż o n y f a k t te n1 m o ż e w y k o r z y s ty w a ć w c e lu o p ó ź n ie n ia p o s tę p o w a n ia , i to b e z k a rn ie . N ie m n ie j je d n a k s t r a t y s tą d w y n ik łe s ą z n a c z n ie m n ie js z e w p o r ó w n a n iu z d o b ra m i c h ro n io n y m i. T o, co w y ż e j p o w ie d z ia n o , d o ty c z y , — rz e c z p r o s ta — o b ro ń c ó w z w y b o ru , g d y ż o b r o ń c ę z u r z ę d u w y z n a c z a p re z e s są d u . A d 'b). J e ś li ch o d zi o z rz e c z e n ie się p r o w a d z e n ia o b ro n y p rz e z o b ro ń c ę (np. w c z a sie to c z ą c e j s ię ro z p r a w y ), to s p r a w a j e s t z n a c z n ie p ro s ts z a ze w z g lę d u n a to , że w m y ś l a r t . 23 u s t. 2 u.o u .a. a d w o k a t, w y p o w ia d a ją c p e łn o m o c n ic tw o , o b o ­ w ią z a n y j e s t je s z c z e p rz e z d w a ty g o d n ie p e łn ić s w e o b o w ią z k i, n ie m oże z a te m w z a s a d z ie z rz e c się u p o w a ż n ie n ia do o b ro n y w to k u r o z p r a w y . O b ro ń c y z r z e k a ­ ją c e m u się — w cza sie to c z ą c e g o się p ro c e s u — p ro w a d z e n ia o b ro n y w y łą c z n ie w c e lu p rz e w le c z e n ia s p r a w y g ro z iła b y o d p o w ie d z ia ln o ś ć d y s c y p l in a r n a.13 J a k i e p r z y c z y n y m o g ą u z a s a d n ia ć re z y g n a c ję p rz e z o b ro ń c ę z p ro w a d z e n ia w d a ls z y m c ią g u o b ro n y o s k a rż o n e g o ? R ó w n ie ż i t u t a j w s z y s tk ic h p rz y c z y n n ie d a s ię w y lic z y ć . M o ż n a p rz y k ła d o w o p o d a ć , że n a p e w n o b ę d z ie u z a s a d n ia ć p o d ję c ie te g o r o ­ d z a ju d e c y z ji ro z b ie ż n o ść z d a ń co do k o n c e p c ji o b ro n y z a c h o d z ą c a p o m ię d z y o b r o ń c ą a o s k a r ż o n y m a lb o p o w s ta łe w to k u s p r a w y z a s trz e ż e n ia z e w z g lę d u n a p r z e k o n a n i a o b ro ń c y o \y in ie sw e g o k lie n ta . P r o b l e m d z ia ła n ia o b ro ń c y w s p r a w ie z g o d n ie ze s w o im i p r z e k o n a n ia m i n a le ż y d o w y s o c e s p o r n y c h w d o k tr y n ie.14 S p r a w a j e s t w z g lę d n ie p r o s ta , g d y o b ro ń c a d z ia ła z w y b o r u.15 W z a s a d z ie b o ­ w ie m o b ro ń c a t a k i m o że się z a w sz e zrzec p ro w a d z e n ia d a ls z e j o b ro n y , z ty m ty lk o z a s trz e ż e n ie m , że b y to z rz e c z e n ie n ie n a s t ą p ił o w o k o lic z n o śc ia c h m o g ą c y c h z a s z k o d z ić o s k a r ż o n e m u . W a rto w ty m m ie js c u p rz y to c z y ć s łu s z n y p o g lą d S ą d u N a jw y ż s z e g o z a w a r ty w w y r o k u z 18.IX.1961 r. I K 1/61, o c e n ia ją c y n e g a ty w n ie s y tu a c ję , w k tó r e j o b ro ń c a o s k a rż o n e g o z w y b o r u w y p o w ie d z ia ł u d z ie lo n e m u u p o w a ż n ie n ie do o b ro n y w to k u r o z p r a w y z a z n a c z a ją c , że b ę d z ie b ro n ić o s k a r ż o - j n e g o p rz e z 14 d n i, a ty m c z a s e m s ą d p o s ta n o w ie n ie m p o d ję ty m n a te j ro z p r a w ie , w z w ią z k u z p o w y ż sz y m w y p o w ie d z e n ie m o b ro n y , u s ta n o w ił te g o ż a d w o k a ta o b r o ń c ą z u rz ę d u . Z n a c z n ie tr u d n ie j s z a j e s t s p r a w a , g d y o b ro ń c a je s t u s ta n o w io n y z u rz ę d u . J a k

w ó w c z e s p o w in n o się k s z ta łto w a ć jeg o p r z e k o n a n ie ? W y d a je się , że p r z e k o n a n ie o w in ie l u b n ie w in n o ś c i o b ro ń c y p o w in n o s ię k s z ta łto w a ć n ie n a je g o o d cz u c ia c h czy w ia d o m o ś c ia c h , lecz n a m a t e r i a ła c h w y n ik a ją c y c h i u ja w n io n y c h w tr a k c ie p r z e w o d u są d o w e g o .

D a ls z ą p rz y c z y n ą u z a s a d n ia ją c ą z rz e c z e n ie s ię p ro w a d z e n ia o b ro n y b ę d z ie k o ­ li z ja in t e r e s ó w o s k a r ż o n y c h b ro n io n y c h p rz e z je d n e g o o b ro ń c ę . S łu s z n ie p o d n ió s ł tę k w e s tię S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z 19.X I.1659 r. II K 663/59’6 u z n a ją c , że p o d ję c ie s ię o b ro n y ta k ic h o s k a r ż o n y c h p rz e z w sp ó ln e g o o b ro ń c ę c z y n i je d y n ie z a d o ś ć f o r m a ln y m w y m a g a n io m a r t . 79 k .p .k ., n a to m ia s t n ie z a p e w n ia n a le ż y te j o b r o n y in te r e s ó w o s k a rż o n e g o . P o d o b n e s ta n o w is k o z a ją ł S ą d N a jw y ż s z y w w y ­ r o k u z 12.I X .1960 r. I I I K 536/6017, w k tó r y m p o d n ió s ł, że a d w o k a t b ro n ią c y o s k a r

->3 P o r. S. Ś l i w i ń s k i : P ro c es k a rn y , w y d . 1948 r., s. 394—3:5.

u P o r. A. M o g i l n i e k i : B e re n z ja p ra cy S. Ś liw ińskiego: P ro ces k a rn y , P iP n r 4/49, s. 93—94. P o r. też S. Ś l i w i ń s k i : W odpow iedzi A. M ogilnickierau, P iP n r 9—10/49. S. 401.

15 P o r. szersze ro zw aż an ia w te j m a te rii o ra z po w o łan ą tam o bszerną lite ra tu rę : W. D a s z k i e w i c z : O bow iązki o b ro ń cy a jeg o o so b iste p rz ek o n a n ie o w inie oskarżo­ n eg o , P IP n r 1/57, s. 69 i n ast.

1« „N ew e P ra w o ” z 2/60, s. 297 z n o ta tk ą H.R.

N r 12 (84) P raw o do obrony w św ie tle orzeczn. s.N. ₅₁ ż o n e g o b y ł r a d c ą p o k rz y w d z o n e j in s ty t u c ji w cza sie o b ję ty m z a r z u te m a k tu o s k a r ­ ż e n ia , w z w ią z k u z cz y m n ie m ó g ł on b ro n ić n a le ż y c ie in te r e s ó w o sk a rż o n e g o . N ie z a le ż n ie od te g o n a le ż y o p o w ie d z ie ć s ię za p r a w e m do z re z y g n o w a n ia o b r o ń ­ cy z p ro w a d z e n ia o b ro n y ta k ż e w in n y c h je s z c z e s y tu a c ja c h , b y le b y ty lk o w p r z e ­ k o n a n iu o b ro ń c y u n ie m o ż liw ia ły m u o n e p ro w a d z e n ie o b ro n y . ' 2. O d rę b n ą s p r a w ą j e s t z rz e c z e n ie s ię o b ro ń c y w y s tę p u ją c e g o w r a m a c h o b ro n y n ie z b ę d n e j, z u r z ę d u lu b z w y b o ru . W k a ż d e j z ty c h s y t u a c ji in n a j e s t r o la s ą d u o ra z z n a c z e n ie je g o o c e n y co do p o d ję te g o z rz e c z e n ia się o b ro ń c y . J e ś li c h o d z i o o b ro n ę z w y b o ru , to o d w o ła n ie u p o w a ż n ie n ia do o b ro n y p rz e z o s k a r ż o n e g o z a w sz e u z a s a d n ia z a rz ą d z e n ie p r z e r w y a lb o o d ro c z e n ia r o z p r a w y w c e lu u m o ż liw ie n ia m u u s ta n o w ie n ia n o w e g o o b ro ń c y . B ez z n a c z e n ia j e s t tu k w e s tia , czy w c h o d z i w g rę o b ro n a n ie z b ę d n a , czy te ż n ie , a lb o w ie m o s k a r ż o n y , g d y u z n a , że w y m a g a te g o je g o o b ro n a , m a z a w sz e z a g w a r a n to w a n e k o n s t y t u ­ c y jn ie p r a w o do p o s ia d a n ia o b ro ń c y . N ie d o p u s z c z a ln e je s t w y z n a c z e n ie o b ro ń c y z u r z ę d u m im o o ś w ia d c z e n ia o s k a rż o n e g o , że p r a g n ie k o rz y s ta ć z p o m o c y w y b r a ­ n e g o p rz e z s ie b ie o b ro ń c y , j a k to n ie s łu s z n ie s u g e r u je S ą d N a jw y ż s z y w w y r j k u z 4.X I.1963 r. I I I K 577/62; w w y p a d k u ta k im n a le ż y z a rz ą d z ić p r z e r w ę w r o z ­ p r a w ie w c e lu u m o ż liw ie n ia o s k a r ż o n e m u w y b r a n ia so b ie o b ro ń c y z w y b o r u . B ez z n a c z e n ia j e s t te ż z g o d a o s k a rż o n e g o n a p rz e p r o w a d z e n ie r o z p r a w y b e z u d z ia łu o b ro ń c y w w y p a d k a c h w s k a z a n y c h w a r t . 79 k .p .k ., ja k n a to s łu s z n ie z w ró c ił u w a g ę S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z 12.X.1958 r . I K R 903/57.

N ieco in a c z e j b ę d z ie s ię p rz e d s ta w ia ć s p r a w a o d w o ła n ia u p o w a ż n ie n ia do o b r o ­ n y p rz e z o s k a rż o n e g o , g d y w p ro c e s ie o b ro ń c a d z ia ła z u rz ę d u . W ty m w y p a d k u o b ro ń c ę w y z n a c z a p re z e s s ą d u , w z w ią z k u z czym w n io s e k o s k a rż o n e g o o z m ia n ę o b ro ń c y p o w in ie n p o d le g a ć o c e n ie s ą d u , w szczeg ó ln o ści w s y t u a c ja c h o k r e ś lo ­ n y c h w a r t . 79 k .p .k . T ru d n o b o w ie m z m ie n ia ć o b ro ń c ę , k tó r y z g ła s z a w n io s e k o z b a d a n ie p o c z y ta ln o ś c i o s k a rż o n e g o , g d y te n o s t a tn i w ła ś n ie w z w ią z k u z ty m w n io s k ie m ż ą d a z m ia n y o so b y o b ro ń c y . D la te g o te ż p r z y ją ć n a le ż y , że w w y p a d k u o b ro n y z u r z ę d u w n io s e k o s k a r ż o ­ n e g o o z m ia n ę o b ro ń c y p o w in ie n p o d le g a ć z a k a ż d y m r a z e m o c e n ie i d e c y z ji s ą d u 3. N a le ż y w re s z c ie ro z w a ż y ć s y tu a c ję , g d y o s k a r ż o n y z rz e k a s ię n p . je d n e g o z tr z e c h o b ro ń c ó w . C zy w ty m w y p a d k u ż ą d a n ie o s k a rż o n e g o p o w in n o b y ć s p e ł­ n io n e ? W y d a je się , że ta k . K c d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o p r z y z n a je o s k a r ż o n e m u p r a w o do p o s ia d a n ia tr z e c h o b ro ń c ó w , co m o że z n a jd o w a ć u z a s a d n ie n ie w ty m , że n ie r a z w s p r a w a c h s k o m p lik o w a n y c h o b ro ń c y d o k o n u ją p o m ię d z y s o b ą p o d z ia ­ łu m a t e r i a łu w s p r a w i e i o d p o w ie d n io do te g o u s t a la j ą z a k r e s y s w y c h o b ro n .

III. N ie o b e c n o ś ć o b ro ń c y na ro z p ra w ie sqdow ej

W o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o d u żo m ie js c a p o św ię c a s ię s p r a w i e z a ró w n o fa k ty c z n e g o u d z ia łu o b ro ń c y n a ro z p r a w ie s ą d o w e j, j a k i p ro w a d z e n ia p rz e z n ie g o e f e k ty w n e j o b ro n y . 1. P ie r w s z y m z a g a d n ie n ie m , ja k i e się tu w y ła n ia , j e s t s p r a w a n ie o b e c n o ś c i n a ro z p r a w ie s ą d o w e j o b ro ń c y o sk a rż o n e g o . W ch o d zić tu m o g ą w g rę n a s t ę p u ją c e d w ie s y tu a c je : a) g d y o b ro ń c a n ie z o s ta ł p ra w id ło w o z a w ia d o m io n y o te r m in ie ro z p r a w y , b) g d y o b ro ń c a z o s ta ł w p r a w d z ie z a w ia d o m io n y o te r m in ie r o z p r a w y , a le n a r o z p r a w ę s ię n ie s ta w ił i n ie p r z y s ła ł ż a c n s g o w te j m a t e r i i w y ja ś n ie n ia .

J e ś li c h o d z i o p ie r w s z ą z w y m ie n io n y c h w y ż e j s y tu a c ji, to j e s t o n a z u p e łn ie p r o s ta . N ie z a w ia d o m ie n ie o t e r m i n ie r o z p r a w y o b ro ń c y o s k a rż o n e g o i n ie w z ię c ie

52 A l f r e d K a f t a l _{N r 12 (84)}

w s k u te k te g o p rz e z n ie g o u d z ia łu w ro z p r a w ie z a w sz e je s t w y p a d k ie m n ie z a le ż ­ n y m od o b ro ń c y , za k tó r y n ie p o n o si o n o d p o w ie d z ia ln o ś c i. W z w ią z k u z ty m s ą d p o w in ie n p r z e r w a ć lu b o d ro c z y ć ro z p r a w ę i p ra w id ło w o z a w ia d o m ić o b ro ń c ę 0 te r m i n i e. 18

Z n a c z n ie b a r d z ie j s k o m p lik o w a n a m o g ła b y się w y d a w a ć d r u g a z p o w o ła n y c h s y t u a c j i , g d y o b ro ń c ę p ra w id ło w o z a w ia d o m io n o , a le m im o to n ie s ta w ił się on n a r o z p r a w ę i n ie u s p r a w i e d liw ił ' sw eg o n ie s ta w ie n n ic tw a . Co w ty m w y p a d k u p o w in ie n z ro b ić s ą d o rz e k a ją c y ? W y d a je się , że te ż n a le ż y p rz e r w a ć l u b o d ro c z y ć r o z p r a w ę c h o ć b y ze w z g lę d u n a to , że n ie o b e c n o ś ć z a w ia d o m io n e g o o te r m i n ie r o z p r a w y o b ro ń c y m o że b y ć s p o w o d o w a n a p r z y c z y n a m i lo s o w y m i. A le n ie ty lk o d la te g o . O b o w ią z e k p r z e r ­ w a n ia lu b o d ro c z e n ia ro z p r a w y w o m a w ia n e j s y t u a c j i w y n ik a ze s ta n o w is k a p r o ­ c e so w e g o o b ro ń c y o ra z z o b o w ią z u ją c e j z a s a d y , że o s k a r ż o n y n ie m u ż e p o n o s ić u je m n y c h k o n s e k w e n c ji n ie d o p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w p rz e z o b ro ń c ę . N a w e t g d y b y s ą d m ia ł b e z s p o r n e w ia d o m o ś c i, że o b ro ń c a , k tó r y się n ie s ta w ił, n ie u le g ł ż a d ­ n e m u w y p a d k o w i lo s o w e m u , to ta k ż e w ó w c z a s n ie m o że k a r a ć za to o s k a rż o n e g o 1 p ro w a d z ić ro z p r a w y w n ie o b e c n o ś c i o b ro ń c y , le c z p o w in ie n z a rz ą d z ić p r z e r w ę l u b o d ro c z y ć r o z p r a w ę i z a w ia d o m ić o ty m w ła ś c iw e w ła d z e a d w o k a tu r y . Z b liż o ­ n e m u do te g o s t a n o w is k u d a ł w y r a z ta k ż e S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z 4.I I I . 1963 r. I I K 22/63, k tó r y (co p r a w d a w s y tu a c ji p r z e w id z ia n e j w a r t . 78 § 2 k .p .k .) u z n a ł, że je ś li m im o n ie s ta w ie n n ic tw a p ra w id ło w o z a w ia d o m io n e g o o b ro ń c y o s k a rż o n e g o s ą d p r o w a d z ił w d a ls z y m c ią g u p rz e w ó d są d o w y , to o s k a r ż o n y z o s ta ł w s k u te k te g o — n ie ze s w e j w in y — p o z b a w io n y r e a l n e j o b ro n y w s p r a w ie . P o w y ż s z e s y tu a c je m o ż n a ro z w a ż a ć n a d to o d d z ie ln ie w w y p a d k u o b ro n y n i e ­ z b ę d n e j (a r t. 79 k .p .k .) o r a z o d d z ie ln ie w in n y c h s y tu a c ja c h o b ro n y z w y b o r u czy te ż z u r z ę d u , n ie o b ję ty c h p o w o ła n y m w y ż e j p rz e p is e m . W y d a je się, że z p u n k tu w id z e n ia z a g w a r a n to w a n ia o s k a r ż o n e m u p r a w a do o b ro n y j e s t b e z z n a c z e n ia , czy b y ł p o z b a w io n y te j o b ro n y w s y tu a c ji p r z e w id z ia n e j w a r t . 79 k .p .k ., czy te ż w in n y c h s y tu a c ja c h . Z a w s z e b o w ie m b ę d z ie m y m ie li do c z y n ie n ia z p o g w a łc e ­ n ie m z a s a d y p r a w a do o b ro n y . R ó ż n ic e b ę d ą się o b r a c a ły je d y n ie w o k ó ł ro d z a ju z a r z u tó w r e w iz y jn y c h , n a k tó r y c h o p a r t a b ę d z ie s k a r g a r e w iz y jn a . W p ie r w s z y m w y p a d k u b ę d z ie m y m ie li do c z y n ie n ia z b e z w z g lę d n ą p r z y c z y n ą r e w iz y jn ą (a rt. 378 § 1 lit. d) k .p .k .), k tó r e j p o w s ta n ie z a w sz e z o b o w ią z u je s ą d re w iz y jn y z u r z ę ­ d u do u c h y le n i a' 8 w y ro k u , w d ru g im z aś — ze w z g lę d n ą p rz y c z y n ą r e w iz y jn ą , k tó r a u z a s a d n i u c h y le n ie w y r o k u , je ż e li d a n e u c h y b ie n ie m o g ło m ie ć w p ły w n a t r e ś ć w y r o k u (a rt. 383 p k t 3 k .p.k.). W y d a je s ię w s z a k ż e w ś w ie tle a r t . 53 § 2 K o n s ty tu c ji, że p o z b a w ie n ie o sk a rż o n e g o o b ro n y z a w sz e b ę d z ie w y w ie ra ło w p ły w n a tr e ś ć w y r o k u i p o w o d o w a ło je g o u c h y le n ie . J a k to b o w ie m tr a f n i e z a u w a ż y ł S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z 22.11.1958 r. I I I K R 259/58, n ig d y n ie m o ż n a a p r i o r i p r z y ją ć , że o b r o n a je s t b e z c e lo w a , bo o k a ż e s ię b e z s k u te c z n a . 2. I n t e r e s u j ą c e s ta n o w is k o z a ją ł S ą d N a jw y ż s z y w o rz e c z e n iu z 12.IV .1962 r. V K 912/61, w k tó r y m u z n a ł za n a r u s z e n ie p r z e p is u a r t . 79 § 1 lit. c) k .p .k . f a k t, że w p r a w d z ie u s ta n o w io n y d la o sk a rż o n e g o o b ro ń c a z u r z ę d u s t a w i ł się n a ro z ­ p r a w ie , lecz po z a m k n ię c iu p rz e w o d u są d o w e g o n ie z a b r a ł g ło s u i n ie zło ży ł ż a d ­ n e g o w n io s k u . S ą d p o tw ie r d z ił t u je s z c z e ra z z a s a d ę , że o b r o n a o s k a rż o n e g o p o ­ w in n a b y ć r z e c z y w is ta i a k ty w n a i że n ie m o ż e się o g ra n ic z a ć d o f o r m a ln e g o u d z ia łu o b ro ń c y w s p r a w ie .

’• P o r . S. K a l i n o w s k i : S tan o w isk o o b ro ń cy w pro cesie k a rn y m , „ P a le s tra " n r 8/62, s. 16.

Kr 12 (34) P ratoo do obrony ii) śurtetle orzeczn. S .N. ₈₃

S ta n o w is k o to w p e łn i w y p a d a p o d z ie lić . Z n a n e są w te o r ii (n ie lic z n e co p r a w ­ d a ) w y p a d k i, g d y o b ro ń c a o sk a rż o n e g o , n p . m o r d e rc y , o ś w ia d c z a , że n ie m a n ic do p o w ie d z e n ia w o b ro n ie o sk a rż o n e g o . W w y p a d k u ta k i m n a s t ę p u je o b ra z a p r z e ­ p is u a r t . 76 k .p .k . p o w o d u ją c a p r z e w id z ia n e w k .p .k k o n s e k w e n c je ; p o n a d to z a ­ c h o w a n ie się o b ro ń c y p o w in n o p o c ią g a ć z a s o b ą k o n s e k w e n c je d y s c y p lin a r n e w s to s u n k u do n ieg o . 3. Z te n d e n c ja m i do z a p e w n ie n ia o s k a r ż o n e m u p r a w a do k o r z y s ta n ia z o b ro n y z u r z ę d u n ie ty lk o w te d y , g d y on te g o ż ą d a , a le ró w n ie ż w te d y , g d y z a c h o d z ą w a r u n k i p rz e w id z ia n e w a r t . 79 k .p .k ., s p o ty k a m y się c zęsto w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż s z e g o 20. W p ra w d z ie a r t . 80 lit. c) k .p .k . n ie p r z e w id u je in n y c h s y tu a c ji n iż o k re ś lo n e w a r t . 79 k .p .k ., w k tó r y c h p re z e s s ą d u w y z n a c z a łb y o s k a r ż o n e m u o b r o ń ­ cę z u r z ę d u , je d n a k ż e is tn i e ją s y tu a c je , g d y ro z p o z n a n ie s p r a w y b e z u d z ia łu o b ro ń c y o s k a r ż o n e g o is to tn ie o g ra n ic z a je g o p r a w a do o b ro n y . N a p r z y k ł a d w w y r o k u z 23.VI.1962 r. V K 361/62 S ą d N a jw y ż s z y z a u w a ż a , że w p r a w d z ie w c h w ili ro z p o z n a n ia s p r a w y o s k a r ż o n y m ia ł 17 l a t u k o ń c z o n e , j e d ­ n a k ż e ze w z g lę d u n a m in im a ln e p rz e k r o c z e n ie g ra n ic y te g o w ie k u (28 d n i) s ą d p o w in ie n b y ł u z n a ć za c e lo w e p rz y d z ie lić m u o b ro ń c ę z u rz ę d u . W in n y m je s z c z e w y r o k u , ty m r a z e m S ą d u W o je w ó d z k ie g o d la m .s t. W -w y z 25.IX .1 61 r . (K R 2427/31)21, u z n a n o , że ro z p o z n a n ie s p r a w y b e z u d z ia łu o b ro ń c y ze w z g lę d u n a n is k i p o zio m u m y s ło w y o s k a rż o n e g o o g ra n ic z y ło b y je g o p r a w a do o b ro n y i s ta n o w iło b y u c h y b ie n ie , k tó r e m o g ło m ie ć w p ły w n a tr e ś ć w y ro k u , a ty m s a m y m p o w in n o p o w o d o w a ć u c h y le n ie w y ro k u .

N a m a r g in e s ie w y p a d a z a u w a ż y ć , że p r o j e k t k .p .k . w a r t . 57 lit. b ) z o b o w ią z u je s ą d do w y z n a c z e n ia c s k a r ż o n e m u o b ro ń c y n p . ju ż w ó w c z a s, g d y z a c h o d z i p o d e j­ rz e n ie , że w s k u te k w a d y fiz y c z n e j lu b u m y s ło w e j m a on u t r u d n io n ą o b ro n ę (w te n s p o s ó b p r o j e k t ro z s z e rz a n ie c o r a m y o b e c n e g o a r t . 79 k p .k.). W k a ż d y m ra z ie n a le ż y u z n a ć z a ce lo w e w y p ro w a d z e n ie p rz e p is u z o b o w ią z u ją c e g o s ą d d o z w r a c a n ia z u r z ę d u u w a g i n a to, czy re a liz o w a n e s ą p ra w id ło w o p r a w a o s k a r ż o ­ n eg o d a o b ro n y .

IV. U d z ia ł o b ro ń c y w czynnościach p ro ce so w ych p o d e jm o w a n ych w ró ż n y c h stadiach postę p o w a n ia k a rn e g o W o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o s p o ty k a m y się te ż z o c e n ą u c h y b ie ń p o le ­ g a ją c y c h n a p o z b a w ie n iu o b ro ń c y b r a n i a u d z ia łu w c z y n n o śc ia c h w y k o n y w a n y c h w p o sz c z e g ó ln y c h s t a d ia c h p ro c e s u k a rn e g o . R o z w a ż m y n ie k t ó r e z n ic h . 1. J e d n ą z n o w y c h in s ty t u c ji s ta n o w ią c y c h g w a r a n c ję p ro c e s o w ą p r a w do o b ro ­ n y o s k a rż o n e g o je s t o b o w ią z e k z a w ia d a m ia n ia o b ro ń c y o k o ń c o w y m z a z n a jo m ie ­ n iu o s k a rż o n e g o z a k ta m i ś le d z tw a , tz n . o te r m in ie i m ie js c u te j c z y n n o ś c i.22 J e s t b e z s p o rn e , że c z y n n o śc i p rz e w id z ia n e w a r t . 244 § 2 k .p .k . o b o w ią z u ją o r g a n y d o ­ k o n u ją c e z a m k n ię c ia ś le d z tw a i p o w in n y b y ć p rz e z n ie śc iśle w y k o n a n e . W ięcej n a w e t, te g o r o d z a ju u c h y b ie n ie o b ra z y a r t . 244 § 2 k .p .k . p o w in n o b y ć w y tk n ię t e w tr y b ie a r t . 251 § 2 k .p .k . i p o w o d o w a ć z w r o t a k t do u z u p e ’n ie n ia ś le d z tw a lu b d o c h o d z e n ia , a n a d to p o w o d o w a ć o d p o w ie d n ie k o n s e k w e n c je d y s c y p lin a r n e w s t o ­ s u n k u do o r g a n ó w p r o w a d z ą c y c h ś le d z tw o lu b d o c h o d z e n ie . 23 P o r. A. D ą b , jw ., S . 4f0. 21 OSPiK A n r 2/62, pOZ. 56, s. 121.

*2 p o r. M. C i e ś l a k : U dział a d w o k ata w p o stęp o w an iu przy g o to w aw czy m , „ P a le s tra ” n r 9/58, s. 20—23.

54 A l f r e d K ą / t o l N r 12 (84)

P o w s ta je j e d n a k p y ta n ie , czy te g o r o d z a j u u c h y b ie n ie o r g a n u p ro w a d z ą c e g o ś le d z tw o d a je p o d s ta w ę do p rz e k a z a n ia a k t s p r a w y w tr y b ie a r t . 305 k .p .k . w c e lu u z u p e łn ie n ia ś le d z tw a lu b d o c h o d z e n ia ? W y d a je się, że m e , a to d la te g o , że n ie m a t u ju ż co u z u p e łn ia ć , a lb o w ie m w o k r e s ie o d z a m k n ię c ia ś le d z tw a o b ro ń c a o s k a r ż o n e g o m ia ł ju ż p e łn ą m o ż liw o ść z a p o z n a n ia się z m a t e r i a ła m i s p r a w y , a g d y b y ic h n ie m ia ł, to n a le ż a ła m u to u m o ż liw ić . N ie le ż y n a to m ia s t a n i w in ­ t e r e s ie o sk a rż o n e g o , a n i w in te r e s ie p r a w id ło w o r e a liz o w a n e g o w y m ia r u s p r a ­ w ie d liw o ś c i n a d m i e r n e p rz e d łu ż a n ie c z a s u t r w a n i a p o s tę p o w a n ia k a r n e g o.23 W z w ią z k u z ty m n a le ż y u z n a ć za s łu s z n y p o g lą d S ą d u N a jw y ż sz e g o z a w a r ty w w y r o k u z 5.V II.1963 r. I I K 144/63, że p o w y ż sz e u c h y b ie n ie n ie d a je p o d s ta w do z w ró c e n ia p rz e z s ą d a k t s p r a w y p r o k u r a to r o w i do u z u p e łn ie n ia ś le d z tw a w t r y b ie a r t . 305 k .p .k ., s k o r o w a r u n k ie m u z a s a d n ia ją c y m z a s to s o w a n ie p r z e p is u a r t . 305 k .p .k . je s t s tw ie r d z e n ie ta k i c h is to tn y c h b r a k ó w w p r z e p r o w a d z a n iu ś le d z tw a , k tó r y c h n a ro z p r a w ie u z u p e łn ić ju ż n ie m o ż n a . N ie o z n a c z a to je d n a k , ż e b y te g o r o d z a j u u c h y b ie n ie n ie m o g ło b y ć w y tk n ię t e w o rz e c z e n iu , czego w p o ­ w o ła n y m w y r o k u S ą d N a jw y ż s z y — n i e s t e t y — n ie u c z y n ił. O d m ie n n e s ta n o w is k o z a ją ć n a le ż y w ra z ie z g ło s z e n ia p rz e z o s k a r ż o n e g o w n io s k u o u z u p e łn ie n ie ś le d z ­ t w a w d ro d z e d o k o n a n ia c z y n n o śc i d o d a tk o w y c h , k tó r y c h n a ro z p r a w ie n ie d a się u z u p e łn ić . 2. In a c z e j n a le ż y o c e n ić s p r a w ę u d z ia łu o b ro ń c y p rz y s to s o w a n iu ś r o d k a z a ­ b e z p ie c z a ją c e g o w o b e c o so b y p s y c h ic z n ie c h o r e j (a r t. 245s k .p .k .). T u ta j p o z b a w ie ­ n ie o b ro ń c y u d z ia łu p rz y w y d a n iu te g o r o d z a j u p o s ta n o w ie n ia u z a s a d n ia z a w s z e u c h y le n ie p o s ta n o w ie n ia s ą d u z n a s t ę p u ją c y c h w z g lę d ó w : C z y n n o śc i p ro c e s o w e , w k tó r y c h u d z ia ł o b ro ń c y b y ł o b o w ią z k o w y , n ie m o g ą ju ż u le c — w to k u d a ls z e g o p o s tę p o w a n ia — k o n w a lid a c ji p rz e z d o p u sz c z e n ie o b r o ń c y do d o k o n a n ia te g o r o d z a ju c z y n n o śc i. N ie z a le ż n ie od te g o w a g a w y d a n e g o p o s ta n o w ie n ia o ra z w y p ły w a ją c e s t ą d s k u t k i d la o s k a rż o n e g o c h o re g o p s y c h ic z n ie s ą te g o ro d z a ju , że w ż a d n y m ra z ie o m a w ia n e p o s ta n o w ie n ie n ie m oże b y ć w y ­ d a n e b e z u d z ia łu o b ro ń c y . Z a t r a f n a w z w ią z k u z ty m n a le ż y u w a ż a ć s ta n o w is k o r e p r e z e n to w a n e p rz e z S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z 25.V III.1962 r . V K 535/62, k t ó ­ r y w y d a n ie p o s ta n o w ie n ia o z a s to s o w a n iu ś r o d k a z a b e z p ie c z a ją c e g o w o b e c o so b y p s y c h ic z n ie c h o re j b ez u d z ia łu o b ro ń c y u z n a ł za z a p a d łe z o c z y w is tą o b ra z ą p r z e ­ p is ó w p r a w a p ro c e s o w e g o i p o d le g a ją c e u c h y le n iu . N ie w y d a je się n a to m ia s t t r a f n a p o w o ła n a p rz e z S ą d N a jw y ż s z y w t e j m a t e r i i p o d s ta w a p r a w n a , a m ia n o ­ w ic ie a r t . 378 § 1 lit. d) k .p .k ., k tó r y to p r z e p is d o ty c z y w y ro k ó w k o n tr o lo w a n y c h w d ro d z e r e w iz ji, a n ie p o s ta n o w ie ń k o n tr o lo w a n y c h w d r o d z e z a ż a le n ia.24

V . S ku tki sp o rzq d ze n ia o c z y w iś c ie bezzasad nej re w iz ji prze z o b ro ń c ę o s k a rżo n e g o

E a rd z o t r u d n ą i n ie z n a jd u j ą c ą s z e rs z e g o o d b ic ia w d o k tr y n ie je s t s p r a w a w y k ła d n i a r t . 388> k .p .k . D y sp o z y c ja te g o p r z e p is u p r z e w id u je co p r a w d a w y m ie ­ r z e n i e o s k a r ż o n e m u w ie lo k r o tn e j o p ła ty s ą d o w e j w ra z ie s tw ie r d z e n ia o c z y w is te j b e z z a s a d n o ś c i r e w iz ji, je d n a k ż e te g o r o d z a ju u s ta le n ie s ą d u n ie p o z o s ta n ie b ez e c h a d la o b ro ń c y o s k a rż o n e g o w n o s z ą c e g o r e w iz j ę o c z y w iśc ie b e z z a s a d n ą . Z ło że­ n i e ta k i e j r e w iz ji p o w o d u je z a w ia d o m ie n ie o ty m w ła ś c iw e j r a d y a d w o k a c k ie j

P o r. A. K a f t a l : R ecen zja p ra c y J . B a fii: Z w ro t sp ra w y p rzez sąd do u z u p ełn ie­ n ia śled ztw a lu b dochodzenia, „R uch P ra w n . E k o n . i Soc.” n r 3/12, s. 320.

N r 12 (84) P raw o do o b ro n y w św ie tle orzeczn. S.N . 55

(p a trz o rz e c z . S.N . z 18.V.1962 r. IV K 228/62). O m a w ia n a s p r a w a n ie j e s t p r o s ta i n a ty m tl e p o w s ta ją n a s tę p u ją c e p y ta n i a :

a) k ie d y m o ż n a m ó w ić o o c z y w is te j b e z z a s a d n o ś c i r e w iz ji?

b) co m a z ro b ić o b ro ń c a o s k a r ż o n e g o d z ia ła ją c y n p . z u r z ę d u w r a z ie s t w i e r ­ d z e n ia , że w is tn ie ją c e j s y t u a c j i w n ie s ie n ie r e w iz ji b y ło b y o c z y w iśc ie b e z ­ z a s a d n e ?

A d a). P r o b le m o c z y w is te j b e z z a s a d n o ś c i r e w iz ji ze w z g lę d u n a w y so c e r e l a ­ ty w n e k r y t e r i u m u z a le ż n io n e od o c e n y s ą d u je s t zło żo n y . C zy j e d n a k n ie m o ż n a t u p o d a ć p e w n y c h k r y t e r ió w ? ” W y d a je się, że ta k .

N a p e w n o n ig d y n ie m o że b y ć u z n a n a z a o c z y w iśc ie b e z z a s a d n ą r e w iz ja , je ż e li p ro b le m w n ie j p o ru s z o n y b y ł ju ż r o z s tr z y g a n y ro z b ie ż n ie w o rz e c z n ic tw ie lu b w d o k tr y n ie a lb o d o ty c z y w y m ia r u k a r y , g d z ie b a rd z o tr u d n o u z n a ć b e z s p o r n ie , iż d a n a k a r a n ie je s t ra ż ą c o n ie w s p ó łm ie r n a w s to s u n k u do w in y . J a k o p r z y k ła d y o c z y w iśc ie b e z z e s a d n y c h r e w iz ji m o ż n a w y m ie n ić w y p a d k i, g d y w r a z ie w y m ie ­ rz e n ia n a jn iż s z e g o w y m ia r u k a r y w r e w iz j i z a rz u c a się j e j r a ż ą c ą n ie w s p ó ł m i e r - no ść a lb o g d y z a r z u ty p o d n ie s io n e w r e w iz ji ( a b s tr a h u j ą c od ic h o c e n y m e r y to ­ ry c z n e j b ą d ź p r a w n e j) n ie z n a jd u j ą o d b ic ia w m a te r ia ła c h s p r a w y , a lb o w re s z c ie g d y o k re ś lo n a ' k w e s tia p r a w n a j e s t p o w s z e c h n ie i je d n o lic ie r o z s tr z y g a n a t a k w d o k tr y n ie , j a k i o r z e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o , c h y b a że w r e w iz ji p r z y t o ­ czono sz c z e g ó ln ie p o w a ż n e a r g u m e n ty u z a s a d n ia ją c e s ta n o w is k o o d m ie n n e . W z w ią z k u z ty m n ie m o ż n a p o d z ie lić c a łk o w ic ie p o g lą d u w y ra ż o n e g o w w y r o k u S ą d u N a jw y ż s z e g o z 18.V.1962 r. IV K 228/62, że r e w iz ja — ze w z g lę d u n a u s t a ­ lo n e ju ż o rz e c z n ic tw o — n ie m a ż a d n y c h w id o k ó w p o w o d z e n ia . I s tn ie j ą je d n o l it e p o g lą d y S .N . b a rd z o m o c n o k r y t y k o w a n e w d o k tr y n ie , i tr u d n o w ta k i m w y p a d k u u z n a ć z a r z u t y r e w iz ji za o c z y w iś c ie b e z z a s a d n e . Z r e s z tą o o c z y w is te j b e z z a s a d ­ n o śc i w n ie s io n e j r e w iz ji m o ż n a m ó w ić d o p ie ro w ó w c z a s, g d y w p o w s z e c h ­ n y m ro z u m ie n iu j e s t o n a o c z y w iś c ie b e z z a s a d n a . A d b). J e s z c z e b a r d z ie j t r u d n e j e s t z a ję c ie s ta n o w is k a p rz e z o b ro ń c ę w r a z i e s tw ie r d z e n ia , że e w e n tu a ln ie w n ie s io n a r e w iz ja b y ła b y o c z y w iśc ie b e z z a s a d n a w ra z ie o d m ie n n e g o s ta n o w is k a w t e j m a t e r i i je g o k lie n ta .

S to s u n k o w o p r o s ta je s t t a k a s p r a w a w w y p a d k u o b ro n y z w y b o r u , k t ó r e j o b ro ń c a o s k a rż o n e g o m o że się z a w s z e z rz e c . A le j a k m a p o s tą p ić w p o d o b n e j s y tu a c ji o b ro ń c a z u rz ę d u ? W y d a je s ię , że b ę d z ie t u t a j d e c y d o w a ć o c e n a o b ro ń c y , czy s k a r g a w n ie s io n a m oże b y ć u z n a n a za o c z y w iśc ie b e z z a s a d n ą , czy te ż n ie , i je g o r o z s trz y g n ię c ie m u s i b y ć u z n a n e za k o r z y s tn ą c z y n n o ść d la o s k a rż o n e g o . W ra z ie z aś z a s a d n ic z y c h w ą tp liw o ś c i z e s t r o n y o sk a rż o n e g o co do s łu s z n o ś c i p o d ­ ję t e j p rz e z o b ro ń c ę d e c y z ji, te n o s t a t n i m o ż e e w e n tu a ln ie z w ró c ić się do s ą d u , k t ó r y go w y z n a c z y ł, o z w o ln ie n ie go o d o b o w ią z k ó w i w y z n a c z e n ie in n e g o o b ro ń c y . * K o ń c z ą c n in ie js z e u w a g i, m u s z ę z a z n a c z y ć , że n ie m ia ły o n e n a c e lu w y c z e r p a ­ n ia c a łe j p r o b le m a ty k i r e a liz a c ji p r a w a d o o b ro n y r o z w a ż a n e j w o rz e c z n ic tw ie ę ą d o w y m , a le je d y n ie z w ró c e n ie u w a g i n a s’u sz n e te n d e n c je o rz e c z n ic tw a z m ie ­ r z a j ą c e d o z a p e w n ie n ia o s k a r ż o n e m u f a k ty c z n e j r e a liz a c ji te g o p r a w a .

*'» P o r. A. K s f t a l : Na m arg in esie n o w e lj do k.p .k . z d n ia 18.VI.1959 r„ „N ow e P r a ­ w o ” n r 9/59, s. 1041.