Nieuwe materialen en hun toepassingen

(1)

{À~f

·

T

U

Delft

'"

Nieuwe materialen en

hun toepassingen

Transferpunt l' I 11' IIJl'

(2)

(3)

',

%)-sS6

~

Nieuwe materialen en

(4)

(5)

Nieuwe materialen en

hun toepassingen

Redactie

Transferpunt TU Delft

Ir. J.J.A.M. van Eijk

(6)

Uitgegeven door:

Delftse Universitaire Pers

Stevinweg 1

2628 CN Delft

Telefoon (015) 783254

In opdracht van

:

Transferpunt TU Delft

Stevinweg 1

2628 CN Delft

Telefoon (015) 783767

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG ISBN 90-6275-326-4

Copyright

©

No part of the material protected by th is copyright notice may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without written permission from the publisher: Delft University Press

(7)

VOORWOORD

Traditioneel heeft de TU Delft door de toepasbare aard der onderzoeken sterke banden met de industrie. De laatste jaren streeft de universiteit er doel-bewust naar, ondermeer door de instelling van een Transferpunt in 1981, het onderzoekspotentieel van de TU in ruimere mate ten dienste te laten komen van het bedrijfsleven.

Teneinde het bedrijfsleven in het algemeen een zo goed mogelijk inzicht te geven in de mogelijk-heden van samenwerking met de TU Delft worden zogenaamde bedrijvendagen georganiseerd. Het thema van de bedrijvendag 1987 is "Nieuwe materialen en hun toepassingen". Het materiaal-onderzoek aan de TU Delft

bestrijkt een breed terrein met toepassingen in vrijwel elke bedrijfstak.

in

de stands tijdens de bedrijvendag is getracht een zo volledig mogelijk beeld te geven van de onderzoeksaktivi-teiten op dit gebied.

Daarna en daarnaast is het nuttig over een naslagwerkje te kunnen beschikken dat een overzicht van dit vakgebied geeft. Onderhavig boekje wil hierin voorzien.

Per onderzoeksitem wordt zeer beknopt weergegeven wat de pro-bleemstelling was, welk resultaat uit het onderzoek voortvloeide en wat de toepassing daarvan in het

bedrijfsleven kan zijn. Verder wordt veelal op - ook voor het bedrijfsleven beschikbare - vak-groepfaciliteiten en -publicaties gewezen.

Het boekje pretendeert niet volledig te zijn.

Het beleid van de Commissie Contacten Bedrijfsleven (CCB) en het Transferpunt zal, ook in de toekomst, gericht zijn op onder andere deze aktieve presentatie van onderzoekspotentieel en op het bevorderen van een nauwe samen-werking tussen industrie en TU Delft.

Het lijkt mij goed er hier op te wijzen, dat deze beoogde samen-werking niét altijd tot stand kan komen. Diverse oorzaken liggen hieraan ten grondslag, waaronder

bijvoorbeeld het gegeven, dat onderzoeksgroepen soms over wei-nig open capaciteit beschikken.

De gebruiker van dit boekje wordt hierbij nadrukkelijk uitgenodigd in dergelijke gevallen kontakt te zoeken met de medewerkers van het Transferpunt, die een bemid-delende rol kunnen spelen.

Delftr april 1987

Prof. ir. G. Honderd, voorzitter CCB/Transferpunt

(8)

(9)

INHOUDSOPGAVE

blz Faculteit der Civiele Techniek . . . . ... . . ... . . . 5 Faculteit der Werktuigbouwkunde ... . . . . ... 19 Faculteit der Electrotechniek ... . . ... 23 Faculteit der Scheikundige Technologie ... . . .... 27 Faculteit der Mijnbouwkunde . . . ... . . . .... 37 Faculteit der Technische Natuurkunde ... 49 Faculteit der Maritieme Techniek . . . .. . . ... . . . 55 Faculteit der Lucht- en Ruimtevaarttechniek .... . . . 59 Faculteit der Metaalkunde ... . . . ... 69

Faculteit van het

IndustrieelOntwerpen . . . ... . . . 105

Interuniversitair

(10)

(11)

FACULTEIT DER

CIVIELE TECHNIEK

(12)

STRUKTUUR/EIGENSCHAPPEN VAN POREUZE BOUWMATERIALEN

Doel/subtitel

Structuur/eigenschappen relatie bij poreuze bouwmaterialen.

Probleemstelling

Vele fysische en mechanische eigenschappen van poreuze bouw-materialen hangen direct samen met het poriensysteem en de korrelstructuur. De fysische eigenschappen en duurzaamheid .veranderen ten gevolge van het

vocht en de gassen die door het poriensysteem van het materiaal zijn geabsorbeerd.

Werkwijze

Modelmatig, theoretisch en experimenteel materiaalonderzoek op micro-, me zo- en macroniveau.

Resultaat

Beschrijving van de indringings

-processen van vocht en gassen in beton en de invloed hiervan op het kruipgedrag van beton.

Faculteit: Civiele Techniek Vakgroep Mech.

&

Constr.

Adres Postbus Plaats Telef·oon Stevinweg 1 5048 2600 GA Delft 015-783183 Faciliteiten Vlamemmissiefotospectrometer Quantitatief beeldanalyse-apparaat. Kwikporositeitmeet apparaat. Zuurstofdiffusieapparaat. Hydraulische en mechanische beproevingsbanken . (100, 600 en 2000kN) . Aerometer en adsorptiemeter. Publicaties Titels op aanvraag.

Contactpersoon voor dit onderzoek: Ir.

J

.

Luyerink Telefoon : 015-784612

(13)

COMPOSIET MATERALEN

Doel/subtitel

Composietmaterialen en nieuwe materialen.

Probleemstelling

Inzicht verkrijgen in het verband tussen de materiaalstructuur en de mechanische- en sterkte-eigenschappen bij: - vezelversterkte plastics - ferrocement - vezelversterkt cement, (glas-, staal- en kunststofvezels). Werkwijze

Het uitvoeren van materiaal-proeven door het aanbrengen van diverse belastingcombinaties met het bijbehorende vervormings- en breukgedrag.

Resultaat

Optimaliseren van het materiaal-gebruik.

Faculteit: Civiele Techniek

Vakgroep Mech.

& Constr.

Adres Postbus Plaats Telefoon Stevinweg 1 5048 2600 GA Delft 015-783183 Toepassing In de bouwpraktijk als - gevelelementen - overkappingsystemen - bassins - opslagtanks - containers, silo's Faciliteiten

Hydraulische biaxiale trekbank (2 x 160 kN)

Instron, mechanische beproevings-bank, 100kN.

Xenontester.

Publicaties

Een deelrapportage zal dit jaar

verschijnen.

Contactpersoon voor dit onderzoek:

Prof.dr.ir. Y.M. de Haan

Prof.dr. J.M.J.M. Bijen Telefoon: 015-781713

(14)

DUUR~AAMHEID VAN BOUWMATERIALEN

Doel/subtitel

Duurzaamheid van bouwmaterialen, schade-detectie en reparatie.

Probleemstelling

De buitenhuid van betoncon-structies en de invloed van de aard ervan op indringingsver-schijnselen zijn onderwerp van nader onderzoek.

Gezien de grote betekenis van schadedetectie en reparatie van betonconstructies zal aan de materiaalkundige aspecten van deze onderwerpen ruime aandacht worden gegeven, alsmede het onderwerp UgevelvervuilingU in het onderzoek worden betrokken.

&

Constr. Adres Postbus Plaats Telefoon Stevinweg 1 5048 2600 GA Delft 015-783138 Toepassing

Preventief onderhoud van de bebouwing.

Faciliteiten

Laboratoria ten behoeve van fysische, chemische en mechanische beproevingen.

Prof. dr. J.M.J.M. Bijen Telefoon: 015-784817

(15)

HERGEBRUIK VAN AFVALMATERIAAL

Doel/subtitel

Gebruik van afvalmaterialen en hergebruik van materialen.

Probleemstelling

Onderzoek van de puzzoloane acti-viteit van vliegas met normale beton- en mortelcoponenten, als-mede de invloed van vliegas op de corrosie van staal na carbona-tatie van de betondekking.

Werkwijze

Onderzoek van puzzolane activi-teit van vliegas in kalkwater, c.q. loogoplossingen met een

kalkbuffer. I

Onderzoek naar de interactie van de structurele componenten; vlie-gas, cement en zand in beton.

De corrosie van de wapening te bepalen na carbonatatie van de betondekking met

vliegas-portlandcement mengsels als bind-middel bij expositie in verschil-lende milieu's.

&

Constr.

Adres Stevinweg I Postbus 5048 Plaats Telefoon 2600 GA Delft 015-783183 9 Resultaat De belangrijkste parameter is de korrelfijnheid van vliegas. Bovendien wordt de waterbehoefte van het mengsel gunstig beinvloed door fijne vl~egas.

Toepassing

Vliegas als hulpstof of ter gedeeltelijke vervanging van cement in mortels en beton.

Faciliteiten

Laboratoria ten behoeve van fysische, chemische en mechanisch beproevingen van cementgebonden produkten. Vlamemmissiefotospectrometer Carbonatatiemeetopstelling. Publicaties VLIEGAS, karakterisering; A. Fraaye.a ..

Cementsteen met vliegas; P. Wardenier en A. Fraay.

Vliegas in beton; A. Fraay Poederkoolvliegas, een

betrouwbare grondstof voor beton; J.M.J.M. Bijen.

Contactpersoon voor dit onderzoek: Ir. A. Fraay Telefoon: 015-784794

(16)

WEGDEKLAGEN

Doel/subtitel

Wegdeklagen op stalen brugdekken.

Probleemstelling

Onderzoek naar de faktoren, die

het gedrag van "dikke" slijt- en

isolatielagen op stalen brug-dekken beinvloeden. Opstellen van criteria voor verbetering van de economische bruikbaarheid van dikke lagen.

Werkwijze

Modelonderzoek aan een brugdek-deel verrichten, alsmede mate-riaalonderzoek aan gemodificeerde asfaltsoorten.

Resultaat

Asfaltmengsels voor stalen brugdekken ontwerpen waarvan levensduur aanzienlijk veel langer zal zijn.

Faculteit: Civiele Techniek.

Vakgroep Mech.

&

Constr.

Adres Stev'inweg 1

Postbus 5048

Plaats 2600 GA Delft

de

Toepassing

Asfalt deklaag op stalen bruggen.

Faciliteiten

Aan het onderzoek aangepaste meet- en beproevingsopstelling.

Publicaties

De eindrapportage zal in 1988 worden gepubliceerd.

Contactpersoon voor dit onderzoek: Ir. G. Sluimer

(17)

KRUIP-SCHADEMODELLEN HOUT

Doel/subtitel

Een fysisch model is ontwikkeld om

het tijdafhankelijk gedrag van

hout te beschrijven.

Probleemstelling

Het bepalen van de onbekende

para-meters in het model.

Werkwijze

Het uitvoeren van kruip en

relaxa-tie-proeven bij verschillende

tem-peraturen.

Resultaat

Het model is in staat alle andere

empirische modellen te verklaren.

Faculteit: Civiele Techniek

Vakgroep Mech. & Constr.

Postbus 5048 Plaats 2600 GA Delft Publicaties Rapport 4-86- 8/HA26 Rapport 4-86- 6/HA24 Rapport 4-86- 5/HA23 Rapport 4-86- 7/HA25 Rapport 4-86- 9/HA27 Rapport 4-86-13/HA29

Contactpersoon voor dit

onderzoek: ir. T.A.C.M. v.d. Put

(18)

GELAMINEERD HOUT

Doel/subtitel

Mechanische eigenschappen van gelamineerd hout.

Probleemstelling

De sterkte is afhankelijk van

onvolko~enheden in het hout met behulp van regressie krommen wordt deze invloed beschreven.

Werkwijze

Het meten van onvolkomenheden in constructie hout. en de invloed hiervan bepalen op de sterkte.

Resultaat

Ten behoeve van een betrouwbare regressie dienen nog vele proeven uitgevoerd te worden deels zijn onderzoekingen afgerond. Faculteit: Vakgroep Postl:)us Plaats Telefoon Civiele Techniek Mech.

&

Constr. 5048 2600 GA Delft 015-781837 785514 Toepassing Voorschriften classificatie strength-grading. Publicaties Rapport 4H-86-1119/HA30

Contactpersonen voor dit

onderzoek: ir. T.A.C.M. v.d. Put.

(19)

LANGE DUUR STERKTE VAN VERBINDINGEN

Doel/subtitel

Lange duur sterkte van verbindin-gen.

Probleemstelling

Bij welke belastingsniveau's of

Toepassingen

Geeft inzicht in de wellicht te hoge veiligheidsfactoren voor houtverbiningen.

Publicaties

belastingshistorie van houtverbin- Rapport 4-86-10/HD-22

dingen treedt er schade op. Looptijd onderzoek 1983-1993.

Werkwijze

Bepaal de sterkte van diverse verbindingen, nadat ze langdurig belast zijn geweest.

Resultaat

Tussenresultaat: voor belastings-percentages tot 50% is de invloed van de belasting op de sterkte minimaal.

Vakgroep Mech.

&

Constr.

Postbus 5048

Plaats Telefoon

2600 GA Delft

015-781512

Contactpersoon voor dit onderzoek: A.J.M. Leijten

(20)

VERSTERKTE HOUTVERBINDINGEN

Doel/subtitel

De tekortkomingen van hout-verbindingen teniet doen.

Verbinding even sterk of sterker dan de aansluitende delen.

Probleemstelling

Sterkte en stijfheid van houtver-binding verhogen zodanig dat eco-nomischer geconstrueerd kan worden.

Werkwijze

Lijmonderzoek hout-staal.

Proeven met ~ 8 verbindingsmidde-len alsook ~ 16 en ~ 24.

Korte en lange duurproeven.

Resultaat zie publicaties.

Faculteit: Civiele Techniek Vakgroep Mech. & Constr.

Postbus 5'048

Toepassing

In verbindingen onderhevig aan sterk wisslende belastingen. Statisch onbepaalde constructies. Publicaties

Rapport 4-86- 2/TRV- 9 4-86-16/TRV-ll

Contactpersoon voor dit onderzo·ek: J.A.M. Leijten Telefoon : 015-781512

(21)

LYTAGBETON

Doel/subtitel

Onderzoek naar eigenschappen van

lichtbeton met gesinterde vliegas

als toeslagmateriaal.

Probleemstelling

Onbekendheid van materiaaleigen-schappen van deze nieuwe beton-soort.

Werkwijze

Door middel van experimenten be-palen van mechanische korte- en langeduur eigenschappen en aan-hechtgedrag.

Resultaat

Lytagbeton is geschikt voor

toe-passing in ter plaatse gestort,

prefab gewapend en voorgespannen beton.

Vakgroep Mech.

&

Constr ..

Adres Stevinweg 4

Plaats 2628 CN Delft

Telefoon 015-782301

Toepassing

In constructieve bouw in gewapend en voorgespannen beton.

Faciliteiten

Beschikbaar in laboratorium:

- stortruimte.

- conditioneringsruimte en

com-puter gestuurde temperatuur-regeling van beton-temperatuur.

- hydraulische apparatuur voor

sterkt en vervormingsgedrag.

Publicaties

Stevinrapport nummers

5-86-4, 7, 10 en 17.

Publicatie blad Cement in voorbe-reiding.

onderzoek: ir. J.A. den Uijl.

(22)

---~--_.~--.-_. -

---SILICA FUME

Doel/subtitel

Eigenschappen van beton met silica fume.

Probleemstelling

Door toevoeging van silica fume kunnen enige eigenschappen van

beton worden verbeterd, zoals de

(water) ondoorlatendheid, de sterkte en het tijdsafhankelijk gedrag.

In Scandinavische landen is al ervaring met silica fume. Ook voor Nederland kan de toepassing van silica fume interessant zijn, met name wanneer hoge eisen wor-den gesteld aan de waterondoorla-tendheid.

Daarnaast wordt gedacht aan de toepassing van silica fume in spuitbeton, ten behoeve van de toepassing bij reparatie van be-tonschade.

Het effect is hier tweeledig: verbetering van de eigenschappen van het beton en vermindering van verliezen ten gevolge van terug-slag. Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Civiele Techniek.

Mech.

&

Constr.

Stevinweg 4 2628 CN Delft

Resultaat

Aangezien het onderzoek op dit moment in uitvoering is kan nu slechts worden gesteld dat toe-voeging van silica fume zowel

leidt tot verhoging van zowel de aanvangssterkte als ook de lange-duursterkte en dat de krimpver-vormingen in zeewater kleiner zijn dan die van beton zonder toevoeging van silica fume.

Faciliteiten

Standaard apparatuur voor de be-paling van mechanische en fysisch/chemische eigenschappen. Proefopstelling voor de bepaling van het tijdsafhankelijk gedrag in marien milieu.

Publicaties

Onderzoeken zijn nog in uitvoe-ring.

Publicatie na afloop van het onderzoek.

onderzoek: ir. J. Mijnsbergen.

(23)

ARAMIDE

Doel/subtitel

Tijdsafhankelijke eigenschappen van aramide en de invloed van het milieu daarop.

Aanhechting van aramide versterk-te epoxy staven in beton.

Problaemstelling

Voor eventuele toepassing als voorspanmateriaal voor beton zijn

langeduursterkte en vervormings-gedrag in basisch milieu en ver-ankeringsmogelijkheden in beton van essentieel belang.

Werkwijze

Uitvoering van kortdurende proe-ven (sterkte, elasticiteitmodu-lus, vermoeiingsgrens) en langdu-rende proeven (krimp, relaxatie, standtijd, reksterkte)~ Resultaat Onderzoek in uitvoering. Faculteit: Vakgroep Adres Postbus Plaats Telefoon Civiele Techniek Mech.

&

Constr. Stevinweg 1 5048

2600 GA Delft 015-784578

Toepassing

Voor gevallen waar door het cor-rosiegevaar de toepassing van stalen voorspanelementen uitsluit kunnen sterke kunstvezels wel-licht een alternatief vormen. Vooral bij combinatie van geringe betondekking (gewichtsbesparing) en agressief milieu bestaan vele potenti~le toepassingsmoge-lijkheden.

Faciliteiten

In het kader van een samenwerking project met HBG en ENKA wordt in het Stevinlaboratorium experimen-teel onderzoek verricht.

Publicaties In voorbereiding.

Contactpersoon voor dit onderzoek: ir. J.A. den Uijl Telefoon : 015-785066

(24)

(25)

FACULTEIT DER

(26)

ONTWERPEN EN TESTEN VAN VEZELVER-STERKTE KUNSTSTOF PRODUCTEN EN FLEXIBELE VEZELCONSTRUCTIES

Doel/subtitel

Het ontwikkelen van methodieken voor het ontwerpen en testen van

vezelversterkte kunststof

werk-tuigonderdelen en geotextielen.

Probleemstelling

Enerzijds dient de verhoging van de betrouwbaarheid van vezel ver-sterkte kunststof producten te worden verkregen door betere en

reproduceerbaar werkende vervaar-digingstechnieken, anderzijds en in wisselwerking daarmee door een

goed ontwerp. Als vO.orbeeld van

de problematiek kan dienen de veroudering door thermische en mechanische belasting van isole-rende sandwichplaten.

Resultaat

Er is thermische veroudering onder invloed van thermische be-lasting geconstateerd en kwalita-tief verklaard. Voor een kwanti-tatieve verklaring is

uitgebrei-der onuitgebrei-derzoek nodig.

Toepassing

Sandwichpanelen voor

isolatie-doeleinden in statisch, maar

vooral dynamisch belaste con-structies, zoals koelvoertuigen. Faculteit: Vakgroep Adres Postbus Plaats Telefoon Werktuigbouwkunde Vezel techniek Mekelweg 2 5036 2600 GA Delft 015-786723 Faciliteiten

Laboratoriumopstellingen voor het vervaardigen van diverse soorten vezelversterkte kunststof proef-stukken, onder andere met va-cuuminjectie- en wikkeltechnie-ken.

Testbanken voor vezels, stoffen, vezelversterkte kunst-stof proefstukken en geotextiel, voor deze laatste ook biaxiaal en triaxiaal.

Publicaties

-Nijhof, A.H.J. Macromechanica va vezelversterkte kunststoffen. De Constructeur, 25 (1986), 11, pagina 40-46; 12, pagina 44-51; -Nijhof, A.H.J.; K. van Harten

(mede-auteurs).

Chpt. 5. Production technology.

(7. 47-100)

Chpt. 6. Properties. (p.101-241)

In: Veldhuyzen van Zanten, R.:

Geotextiles and geomembranes in civel engineering. R'dam, 1986,

-Nijhof, B.; S. Birkenfe1d

&

K.

Nederlof. Certification standar-dization and specification of

geotextiles in The Netherlands.

IIIrd Int. Conf. on Geotextiles.

Wenen, 1986. Vol. lIl, p.845-850.

Contactpersoon voor dit onderzoek: ir. A.H.J. Nijhof. Telefoon : 015-786942

(27)

VERVAARDIGINGSPROCESSEN VOOR VEZELVERSTERKTE KUNSTSTOF PRODUCTEN

Doel/subtitel

Het verbeteren van vervaard i-gingsprocessen voor vezelver-sterkte kunststof, met name Resin Transfer Moulding en filamentwik-kelen, en het uitbreiden van de toepassingsmogelijkheden ervan.

Probleemstelling

Bij RTM wordt de malruimte voor-zien van vezelversterkingsmate-riaal, de mal wordt gesloten, de ruimte wordt vacuum gezogen en

met hars gevuld. Een juiste keuze

van aantal en plaats van de in-jeetiepunten is nodig om een snelle harsvulling zonder eiland-vorming en/of luchtinsluitsels te verkrijgen, ook bij verschillen in permeatie van het vezelma-teriaal.

Werkwijze

Het opstellen van een wiskundig

model ter simulatie van het

hars-vullingsproces om het verloop van het harsfront te voorspellen, en het toetsen van dit rekenpro-gramma aan daarvoor geschikte laboratoriumopstelling. Faculteit: Vakgroep Adres Postbus Plaats Telefoon Werktuigbouwkunde Vezel techniek Mekelweg 2 5036 2600 GA Delft 015-786723 Resultaat

Er is een eerste simulatiepro-gramma opgesteld en aan de hand van eenvoudige technologische proeven geverifieerd. In een vol-gende fase wordt het uitgebreid en eventueel verbeterd.

Toepassing

Vlakken en schalen van variabele dikte, en daarvan afgeleide pro-ducten; in een volgend stadium

inclusief ri~ben en dergelijke.

Sandwich constructies.

Faciliteiten

Laboratoriumopstellingen voor vacuuminjectie en aanverwante technieken.

Numeriek bestuurde drie-assige wikkel bank.

Publicaties

-Harten, K. van. Technologie en

verwerking Vezelversterkte Kunststoffen. Kunststof en

rubber, 39 (1986), 5, p.16-19.

-Graaf, J. de. Toepassing

folie-vacuminjectietechniek. Simu-latieprogramma voor het injec-teren van hars in een vezelge-vulde mal.

Prof. ir. K. van Harten

(28)

(29)

FACULTEIT DER

ELECTROTECHNIEK

(30)

AMORF SILICIUM VOOR ZONNECELLEN

Doel/subtitel

Doel van het onderzoek is het verbeteren van het rendement van zonnecellen op basis van amorf silicium.

Probleemstelling

Het merendeel van gefabriceerde zonnecellen zijn gebaseerd op kristallijn ·Si. Wordt als basis-materiaal amorf Si gebruikt dan kan de productie aanzienlijk goedkoper.plaats vinden. Het ren-dement van deze cellen is echter laag en moet verbeterd worden.

Resultaat

De groeisnelheid van ongestruc-tureerd amorf Si wordt onderzocht als functie van de concentratie SiH4 in een SiH4/H2 gasmengsel en als functie van het RF vermogen. Deze varieert tussen 0.1 en 24 A/S. Bij concentraties SiH4 lager dan 2% ontstaan micro-kristal-lijne lagen. De toestandsdicht-heid in de band gap die een

belangrijke maat is voor de kwali-teit van het materiaal wordt bepaald door middel van elec-trische en optische metingen en bedraagt ongeveer 1016eV-l cm-3.

Faculteit: Elektrotechniek Vakgroep Elektrotechnische Materialen Adres Postbus Plaats Mekelweg 4 5031 2600 GA Delft Toepassing

Zonnecellen, geintegreerd tot panelen worden in het algemeen toegepast op kleine energievra-gende zelfstandige systemen, bij-voorbeeld voor maritieme doelein-den en in de ruimtevaart. Zonne-cellen, gebaseerd op amorf Si worden toegepast in consumenten-goederen. Daarnaast wordt amorf Si zelf steeds meer toegepast in adresseringselementen voor liquid crystal displays, kopieermachines (laser printers) en beeldsensors.

Faciliteiten

Twee glimontladings-depositie systemen. Opdampinstallaties. Meetopstellingen voor electrische en optische karakterisering.

Publicaties

W. den Boer 1983, proefschrift. H.M. Wentinck et al. en R.C. van Oort et al. 1986. Beide ver-schenen in:

Proc. 7th European Photovoltaic Solar Energy Conference, Sevilla, Spanje.

Contactpersoon voor dit onderzoek: dr. J.W. Metselaar.

(31)

ALUMINIUM-OXIDE IN PLANAIRE OPTISCHE CIRCUITS

Doel/subtitel

Het ontwikkelen van een technolo-gie voor de vervaardiging van optische schakelingen op silicium substraat, die kunnen worden geintegreerd met componenten zoals lichtbronnen en detectoren en gekoppeld aan monornode glasve-zels.

Productiewijze.

De circuits worden vervaardigd met behulp van planaire technolo-gie, waar mogelijk aansluitend bij gangbare procede's uit de micro-elektronica technologie.

Resultaat

Een proces voor de vervaardiging van zeer compacte AL203-films met goede optische eigenschap-pen.

- Gebogen golfgeleiders met zeer

kleine straal (150 urn) en lage verliezen.

- een vijfkanaals optische

golf-lengte demultiplexer op 5 rnrn2. Faculteit: Elektrotechniek Vakgroep Telecommunicatie en Tele-obs.technologie. Adres Mekelweg 4 Postbus 5031 Plaats 2600 GA Delft Toepassingsmogelijkheden

- Optische communicatie, zend en ontvangcircuits voor glasvezel-verbindingen, multiplexen, power-dividers, richtingskoppe-lingen. - Sensoren, interfarometers. Op lange termijn: - Schakelen, moduleren. - Reproductie technieken: dynamisch focusserende en zwaaiende bundels. Faciliteiten - Sputterdepositie. - Atoombundel etsen. - Optische lithografie.

- Opstellingen voor het meten van tussenschakeldemping van op-tische componenten en intens i-teitsprofielen in de films.

Publicaties

M.K. Smit, "A1203 films for inte-grated opties", Thin Solid Films, Vol. 138, pagina 171-181, 1986 M.K. Smit, "Het ontwikkelen van een geintegreerd optisch cir-cuit", Med. Tijdschrift voor Fo-tonica, lle jaargang, nr. 1, pagina 27-38, 1985.

onderzoek: Ir. M.K. Smit

(32)

PLANAIRE OPTISCHE CIRCUITS IN InGaAsP

Doel/subtitel

Het ontwikkelen van een technologie om planaire optische schakelingen voor breedbandige communicatie (1,3 en l,SSurn) in het, voor volledige integratie geschikte, halfgeleidermateriaal InP/InGaAsP

Werkwijze

Op InP een-kristallijn substraat

wordt met behulp van

vloeistof-fase-epi taxie een pakket van een-kristallijne lagen gegroeid. Deze lagenstructuur vormt het uit-gangspunt voor de vervaardiging van optische componenten.

Resultaat

De ontwikkeling van optische com-ponenten verkeert in. een begin-stadium (het project is eind 1985 gestart). Het epitaxieproces is inmiddels operationeel.

(zie ook: Faciliteiten).

Faculteit: Elektrotechniek Vakgroep : Telecommunicatie en Tele-observatietechnologie Adres Mekelweg 4 Postbus 5031 Plaats 2600 GA Delft Toepassingsmogelijkheden

- Monolithische integratie van

optische en elektronische schakelingen op een chip. Componenten voor breedbandige optische communicatie (bij 1,3 en 1,55 urn golflengte)

Faciliteiten

Vloeistoffase-epitaxie reactor. Vloeistoffase-epitaxieproces.

Meetfaciliteiten voor het bepslen van bandgap en roosterafstand.

Contactpersoon voor dit onderzoek: Dr. Y.S. Oei Telefoon : 015-782438

(33)

FACULTEIT DER

(34)

FUNDAMENTEEL ONDERZOEK AAN HET MENGEN VAN POLYMEREN

Doel/subtitel

Poging om het mechanisme van dis-persievorming bij mengen van on-mengbare polymeren in gesmolten toestand te begrijpen.

Probleemstelling

Afhankelijk van polymeereigen-schappen en mengcondities kunnen qua type en grootteschaal veler-lei morfologieen gevormd worden op tot dusver grotendeels onver-klaarde en onbeheersbare wijze.

Werkwijze

Theoretische analyse en systema-tische experimenten aan

twee-fasen stroming, dikwijls met

behulp van modelstoffen, zowel in afschuif- als in rekstroming.

Resultaat

Beter inzicht is verkregen in het deformatie mechanisme van visco-elastische druppels en in de rol van coalescentie bij het vormen van een dispersie.

Faculteit: Scheikundige Technologie Vakgroep TMS Adres Plaats Telefoon Julianalaan 136 2628 BL Delft 015-781828 Toepassing

De resultaten van dit fundamen-teel onderzoek worden gebruikt om de andere, meer toepassingsge-richte projecten een sterkere basis te geven. Faciliteiten Vier-rollen apparaat Kegel-vloei apparaat Video-apparatuur Rheogoniometer Publicaties

o.a. Elmendorp, J.J., Diss.

TU Delft, 1986.

Reijden-Stolk, C. van der en A. Sara.

Pol.Eng.Sci. 26 (1986), 1229.

Elmendorp, J.J. en A.K.van der Vegt. Pol.Eng.Sci. 26 (1986), 1332.

Dr. Ir. J. van Dam/

Prof.dr.ir. A.K. van der Vegt. Telefoon : 015-782623/785090

(35)

VORMING VAN CO-CONTINUE DISPER-SIES

Doel/subtitel

Analyse van de factoren die er

toe 'leiden dat een kleine fractie

van het ene polymeer bij mengen met een ander polymeer niet als deeltjes doch als continu skelet gedispergeerd wordt.

Probleemstelling

Qua eigenschappen is een mengsel waarin beide componenten een con-tinue fase vormen, dikwijls zeer aantrekkelijk; de vraag is hoe het gemaakt kan worden.

Werkwijze

Analyse van de stabiliteit van bij mengen gevormde draden onder invloed van grensvlakspanning en, eventueel aanwezige, kleine

zwichtspanning.

Resultaat'

Een zeer geringe zwichtspanning bleek het opbreken van draden in druppels door capillaire instabi-liteit te kunnen voorkomen en daardoor de vorming van een con-tinue fase te bevorderen.

Faculteit: Scheikundige Technologie Vakgroep TMS Adres Plaats Telefoon Julianalaan 136 2628 BL Delft 015-781828 Toepassing

Perspectief van dit onderzoek is het op-maat maken van co-continue dispersies met het oog op een beter benutten van de

eigenschap-pen van de gerings't aanwezige

component,. Faciliteiten Mengwalsen Rheometers Microscopen Torsieslinger Publicaties

o.a. Vegt, A. k. van der en

J.J. Elmendorp.

in "Integr. of fund.pol.sci.

and technology", eds. L.A. Kleintjes and P.J. Lemstra. Elsevier Appl. Sci. Publ. 1986, pagina 381.

onderzoek:'

Dr. i'r. J. van Dam/

Prof.dr.ir. A.K. van der Vegt

(36)

ZELFVERSTERKENDE POLYMEER-MENGSELS

Doel/subtitel

Het vervaardigen van twee-compo-nent systement waarin de ene fase door orientatie-geinduceerde kristallisatie superieure mecha-nische eigenschappen vertoont.

Probleemstelling

Een in een rekstroming hoog-.georienteerde smelt kan spontaan

kristalliseren tot een vezel met zeer hoge stijfheid en sterkte. Het probleem is, dit verschijnsel in een praktisch proces te reali-seren.

Werkwijze

Naast experimenten met co-ex-trusie worden de basis verschijn-selen geanalyseerd, zoals stabi-liteit van de tweefasen stroming, verstrek-gedrag en relaxatie van de gevormde orîentatie.

Resultaat

De stabiliteit van de twee-fasen stroming kon drastisch verbeterd worden. Relaxatie is gemeten en theoretisch geanalyseerd ten be-hoeve van het beheersen der, voor kristallisatie benodigde, orien-tatie. Faculteit: Scheikundige Technologie Vakgroep TMS Adres Julianalaan 136 Plaats 2628 BL Delft Telefoon 015-781828 Toepassing

Indien succesvol, kan dit prin-cipe worden toegepast om een polymeermengsel zelf versterkende vezels te laten vormen, of om langs eenvoudige weg superstijve draden in een huid van een ander polymeer te maken. Faciliteiten Kleine extruders Capillair viscosimeter Trekbank DSC Rontgenverstrooiing Publicaties

Verbaak, C.L.J.A. e.a.

Pol. Eng. Sci. 25 (1985), 431-433.

Dr.ir. K. te Nijenhuis/ Prof.dr.ir. A.K. van der Vegt Telefoon : 015-782630/785090

(37)

SPECIALE POLYMEERCOMPOSIETEN

Doel/subtitel

Met inbrengen van speciale

vulstoffen in polymeren, namelijk: a. metaaldraadjes ten behoeve van

geleidbaarheid, en b. holle glasbolletjes voor

gewichtreductie.

Probleemstelling

a. Verbetering mechanische eigen-schappen van geleidende compo-sieten door vergroting van de hechting.

b. Dunwandige holle gla~bolletjes blijven alleen intact bij dis-pergeren in laag-visceuze vloeistof.

Werkwijze

a. Ontwikkelen van chemische op-pervlaktebehandeling der me-taaldeeItjes teneinde sterke band met het polymeer te ver-krijgen.

b. Pntwikkelen van in-situ poly-merisatiesystemen vanuit dis-persies der bolletjes in het monomeer. Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Telefoon Scheikundige Technologie TMS Julianalaan 136 2628 BL Delft 015-781828 Resultaat

a. Voor PMMA met Al is een sterke verbetering van de hechting bereikt door koppeling van de oxidelaag aan het polymeer.

b. Enkele proefprodukten met Nylon-6 en met PMMA, met goede homogeniteit en veelbelovende eigenschappen, werden verkre-gen.

Toepassing

a. Electrisch of thermisch gelei-dende composieten met goede mechanische eigenschappen kunnen in diverse toepassingen gebruikt worden.

b. Composieten ~et holle glasbol-letjes kunnen vanwege hun goede balans tussen

eigen-s~happen en gewicht

bijvoor-beeld in de automobiel bouw toegepast worden.

Faciliteiten Trekbank Torsieslinger HOT-tester

Contacpersoon voor dit onderzoek:

Dr.ir. K. te Nijenhuis/ Prof.dr.ir. A.K. van der Vegt Telefoon : 015-782630/785090

(38)

KERAMISCHE DEKLAGEN

Doel/subtitel

Veredelen van materialen door het aanbrengen van deklagen van kera-mische verbindingen voor het ver-beteren van de

oppervlakte-eigen-schappen.

Probleemstelling

Metalen zijn sterk en taai, doch

zacht en corrosiegevoelig.

Kera-miek is hard en corrosievast, doch bros. Een keramische opper-vlaktelaag op een metalen onder-grond combineert de voordelen van

belde materialen in het produkt.

Resultaat

Met de omstandigheden in de reak-tor tijdens het depositieproces is de aard, samenstelling,

structuur en vorm van het produkt naar wens te sturen. Geleidelijk in de diepte van de laag verande-rende eigenschappen zijn eenvou-dig te realiseren in een enkele procesgang, evenals composiet-lagen. Faculteit: Scheikundige Technologie Vakgroep Pos'tbus Plaats Anorganische en Fysische Chemie. 5045 2600 GA Delft Toepassing

Het aanbrengen van deklagen met behulp van CVD wordt toegepast bij :,

- Verspanend gereedschap en

ma-chine-onderdelen om de slijtvast-heid en standtijd ervan te

ver-beteren. Afgezette stoffen zijn

bijvoorbeeld titaannitride en titaancarbide;

- Apparatuur in de hogetemperatuu procesindustrie voor het verhogen van de corrosievastheid. Titaan-en zirkoondiboride beschermTitaan-en tegen carburatie of aantasting door gesmolten aluminium; - Optische componenten en elek-tronica. Voorbeelden zijn diamant

en siliciumnitride.

Faciliteiten

Het laboratorium beschikt over vier CVD-reaktoren met

gasdo-·seerinrichtingen, een

thermoba-lans voor in situ kinetiekmeting en twee reaktor en voor plasma-geaktiveerde CVD.

Publicaties .

Titels op aanvraag.

onderzoek: Drs. P,J. van der Put

(39)

____________________________________________________________ ~~ __________________________________ ~_,,~,,~"uu""~

LASER-CVD VAN KERAMISCHE POEDERS

Doel/subtitel

Bereiding uit de gasfase met laseraktivering, van ultrafijne monodisperse poeders als grond-stof voor technische keramiek.

Probleemstelling

Bij het vervaardigen van niet-oxidische technische keramiek met reproduceerbare hoge sterkte, ook bij hoge temperaturen, zijn poeders vereist met zeer kleine, sinter-aktieve deeltjes; deze kunnen niet door malen worden verkregen.

Resultaat

De grootte van de poederdeeItjes is te regelen met de druk, de samenstelling en de stroom-snelheid van de reaktanten en met het ingestraalde laservermogen. De deeltjes zijn amorf, hebben een hoge sinteractiviteit en kunnen verdicht worden zonder sinterhulpmiddelen. Faculteit: Vakgroep Postbus Plaats Scheikundige Technologie Anorganische en Fysische Chemie 5045 2600 GA Delft Toepassing

De poeders zijn grondstoffen voor geavanceerde technische keramiek voor toepassing bij hoge tempera-turen en onder sterk corroderende omstandigheden. De kwaliteit van het keramische produkt is sterk afhankelijk van de aard van de grondstof die met laser-CVD binnen brede grenzen is te var ieren. De markt voor

technische keramiek omvat appara-tuur voor energieconversie

(dieselmotoren, gasturbines en brandstofcellen), de metaal-procesindustrie (aluminium-extrusie en roergieten), werk-tuigbouwkundige procesindustrie (machineonderdelen met een hoge standtijd), de elektronische industrie (substraten en conden-satoren) en verlichting (hogedruk natriumlampen).

Faciliteiten

Aanwezig zijn een 170 W industriele C02laser met CVD-reaktor en gasdoseerinstallatie, een elektrostatisch stoffilter en randapparatuur voor diagnostiek en procesregeling.

Publicaties

Titels op aanvraag.

onderzoek: Drs. P.J. van der Put Telefoon : 015-782634

(40)

HALFGELEIDERFILM

Doel/subtitel

Bereiden en karakteriseren van dunne lagen van nieuwe halfge-leiders en isolatoren voor toe-passing bij zonne-energie-conversie.

Probleemstelling

De mogelijkheden van toepassing van zonne-energie zijn sterk ver-bonden met die van energieopslag in brandstof, omdat vraag en aanbod uit fase zijn. Voor conversie van zonne-energie zijn nieuwe halfgeleiders nodig die bestand zijn tegen hoge tempera-turen en corrosieve omstandig-heden.

Resultaat

Amorfe, polykristallijne en epit-axiale lagen van boriumfosfide, boriumsubfosfide en boriumsub-arsenide die zeer corrosievast zijn, kunnen op verschillende substraten (bijvoorbeeld sili-cium) worden afgezet. Ook zeer dunne tunnel lagen van silicium-nitride zijn mogelijk en bruik-baar. Faculteit: Vakgroep Postbus Plaats Scheikundige Technologie Anorganische en Fysische Chemiè 5045 2600 GA Delft Toepassing

Halfgeleiderfilms worden niet alleen toegepast in actieve elek-tronische componenten, maar worden hier vooral ontwikkeld voor toepassing in hoogrende-ments-dunnelaagzonnecellen, als beschermend lichtvenster in foto-elektrochemische cellen en als actieve fotovoltaische laag in cascadecellen. Andere denkbare toepassingen zijn in foto-elek-tronische componenten, in dunne kleurentelevisieschermen en in chemische sensoren.

Faciliteiten

Twee conventionele eVD-reactoren zijn speciaal voor dit doel uit-gerust.

Geautomatiseerde meetapparatuur voor het bepalen van de foto-elektrochemische activiteit van de lagen is ook aanwezig, evenals hoogfrequentgeneratoren voor plasmadepositie.

Publicaties

P. Groot, J.H.F. Grondel, P.J. van der Put. Solid State Ionics 16 (1985), 95.

L.A~ Correia, R.C. van Oort, P.J. van der Put. Reactivity of Solids 2 (1986), 203.

Contactpersoon voor dit onderzoek: Drs. E.M. Kelder Telefoon : 015-782636

(41)

VASTESTOF SENSOREN

Doel/subtitel

Chemische sensoren voor detectie van onder andere milieuverzurende verbrandingsprodukten in afgassen en voor regeling van de verbran-dingsprocessen.

Probleemstelling

Het terugdringen van de ver-zuring van het milieu vereist het ontwikkelen van vastestof sen-soren voor SOx, NOx en CO. Zulke sensoren bieden de mogelijkheid industriele afgassen in situ te karakteriseren en verbrandings-processen te regelen.

Resultaat

Nernst-type sensoren op basis van gedoteerd natriumsulfaat zijn gemaakt voor het meten van SOx-concentraties bij hoge tempera-turen. De ionengeleidbaarheid kon door doteren op de vereiste waarde worden gebracht. Voor NOx-meting worden gedoteerde metaal-nitraten als elektrolyt gebruikt, terwijl CO door chemisorptie aan overgangsmetaaloxiden wordt bepaald. Faculteit: Scheikundige Technologie Vakgroep Anorganische en Fysische Chemie Postbus 5045 Plaats 2600 GA Delft Toepassing

Sensoren voor het meten van oxiden van zwavel, stikstof en koolstof in verbrandingsgassen werken volgens het nernst-principe: een concentratie-verschil over een vaste elek-trolyt heeft een potentiaal-verschil tot gevolg. De gemeten concentraties worden gebruikt om het verbrandingsproces te

regelen. Vaste chemische sensoren

worden ook veel toegepast bij metingen van milieuverontreini-gingen in water. Ook in de medische technologie zijn chemische vaste sensoren in op-komst, evenals in de chemische procesindustrie.

Faciliteiten

Vergaand geautomatiseerde impedantiespectroscopische apparatuur is aanwezig waarmee temperatuur- en frequentie-afhankelijke elektrische eigen-schappen kunnen worden bepaald van 300 K tot 1500 K.

Publicaties

R.A.L. Mens, P.J.J.M. van der Put, J.Schoonman. Proc. 2nd Int. Meeting on Chem. Sensors.

Bordeaux 1986., 503.

onderzoek: Drs. M. Dekker

(42)

(43)

FACULTEIT DER

MIJNBOUWKUNDE

(44)

REDUCTIE VAN IJZERERTS PELLETS EN SINTER

Doel/subtitel

Het bekijken van de minera-logische faseveranderingen als functie van de reducerende condi-ties bij verschillende

temperaturen.

Probleemstelling

Fundamenteel onderzoek naar het gebruik van individuele fasen die de matrix van de pellet of de sinter vormen.

Werkwijze

In een microscoop met hoge tempe-ratuur cel worden video-opnamen gemaakt van de faseveranderingen bij verschillende reducerende

condities en temperaturen. Tevens

wordt gekeken naar de degradatie verschijnselen. Faculteit: Mijnbouwkunde Vakgroep Grondstofverwerking Adres Mijnbouwstraat 120 Plaats 2628 RX Delft Telefoon 015-781606 Toepassing

Condities in een hoogoven worden gesimuleerd.

Facili tei ten

Gereflecteerd licht microscopie Video-apparatuur

Hoge temeratuur cel (1600oC)

(45)

PYROMETALLURGISCHE BEHANDELING VAN JAROSIET RESIDUEN UIT DE ZINK PRODUKTIE

Probleemstelling

Het jarosiet (of goethiet) residu is een belangrijk bij produkt van het hydrometallurgische proces

voor hoge ijzer zink

concen-traten.

Werkwijze

Bestudeerd wordt de produktie van een verwerkbare slak, een ver-koopbare zilver lood legering, zwaveldioxide gas voor zuur-produktie en zinkdioxide damp voor verder proces met een

ijzer-/koper mate. Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Telefoon Mijnbouwkunde Grondstofverwerking Mijnbouwstraat 120 2628 RX Delft 015-781606 Faciliteiten Magnetische scheiders. Gravimetrische scheiders. Flotatie cellen. Optische scheiders.

(46)

ROOSTEN VAN HOGE IJZER ZINK CONCENTRATEN

Doel/subtitel

Voorkomen van zinkverliezen bij het hogen bij het roosten van hoge ijzer zink concentraten. Probleemstelling

De vorming van zinkferriet bij ·het roosten van ijzer zink

con-centraten zorgt voor significante zink verliezen in het loog

residu.

Werkwijze

Voorkomen van de vorming van zinkferriet door het veranderen van de roost temperatuur en de partiele druk van zuurstof.

Faculteit: Mijnbouwkunde Vakgroep Grondstofverwerking. Adres Mijnbouwstraat 120 Plaats 2628 RX Delft Telefoon 015-781606 Resultaat

Nu moet uit het ongereageerde sfaleniet door middel van conven-tionele minerale procestechnieken zoals bijvoorbeeld flotatie een redelijk concentraat gehaald worden. Dit is echter beter ver-werkbaar dan het loog residu dat zinkferriet bevat.

Toepassing

Produktie van zink.

Faciliteiten Flotatie cellen.

Publicaties

Jha, M.C., Duyvesteijn, W.P.C. A two stage leaching process for selective recovery of zinc from steel plant dust (1985) p 143-157.

(47)

METAALRECYCLING

Doel/subtitel

Scheiding van metalen uit lege-ringen of ertsen met behulp van wervelstroom

scheidings-technieken:

Werkwijze

Gebruik makend van het verschil in fysische eigenschappen worden met behulp van de wervelstroom scheidingstechniek verschillende metaallegeringen gescheiden.

Resultaat

Geel en rood koper kunnen gescheiden worden.

De scheiding van verschillende Al-legering is hoopvol.

De scheiding van goud uit morene afzetting wordt bestudeerd.

Faculteit. : Vakgroep Adres Plaats Telefóon Mijnbouwkunde Grondstofverwerking Mijnbouwstraat 120 2628 RX Delft 015-781606 Toepassing

Koper, aluminium en goudwinning.

Faciliteiten Verschillende scheidings-apparatuur. Extractie apparatuur. Analyse apparatuur. Publicaties Braam, B.C., Dalmijn, W.L. en Duyvesteijn, W.P.C.

Recovery of non-ferros metals from waste using an eddy-current seperator with rolating

permanent Sa-Co magnets

(1985) p. 651-654.

Contactpersoon voo·r dit

onderzoek:

(48)

GRAVITATIE SCHEIDING

Doel/subtitel

Het effect onderzoeken van de hydrodynamica op de doelmatigheid van minerale scheiding.

Probleemstelling

Met een hydraulisch aandrijf-mechanisme worden verschillende golfpatronen opgewekt en er wordt gekeken naar de interactie tussen het golfpatroon en de korrel-dynamica.

Werkwijze

Een op de TU Delft ontwikkeld, ontworpen en gebouwd hydraulische aandrijving zorgt voor de opwek-king van harmonische en zaagtand golven.

Dit mechanisme is geinstalleerd op een zeef op laboratorium-schaa 1. Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Telefoon Mijnbouwkunde Grondstofverwerking Mijnbouwstraat 120 2628 RX Delft 015-781606 Toepassing Kogelmolens of geclassificeerde

circuits waar het "over" malen

van relatief zachte mineralen zoals wolframiet en galena zeer grote problemen geeft.

Faciliteiten

Gravimetrische scheiders Deeltjes grootte analyser

Excentrisch hydraulisch aandrijf mechanisme.

(49)

OPLOSMIDDELEXTRACTIE VAN WOLFRAMAAT OPLOSSINGEN

Doel/subtitel

Effectief uitvoeren van oplossingszuivering.

Probleemstelling

Bij de omzetting van natrium-parawolframaat tot ammonium-para-wolframaat is de verplaatsing van natrium-ionen door water een limitering voor de produkt-specificaties.

Werkwijze

De omzetting van natrium-para-wolframaat tot ammonium-parawolframaat door middel van oplosmiddel-extractie wordt op grote schaal bestudeerd.

Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Telefoon Mijnbouwkunde Grondstofverwerking. Mijnbouwstraat 120 2628 RX Delft 015=781606 Faciliteiten

Apparatuur voor minerale procestechnologie.

Apparatuur voor metaalkundige extractie

Analyse apparatuur.

(50)

FLOTATIE VAN LOOD/ZINK ERTSEN

Doel/subtitel

Effectieve scheiding van lood-houdende en zinklood-houdende ertsen.

Probleemstelling

Door een mogelijke coating van sfaleriet met geprecipiteerde looddeeitjes heeft men te maken met een ineffectieve scheiding van sfaleriet en galena.

Resultaat

Door wijziging van fabrieks-operaties wordt het probleem verlicht. Faculteit: Vakgroep Adres Plaats Telefoon Mijnbouwkunde Grondstofverwerking Mijnbouwstraat 120 2628 RX Delft 015-781606 Toepassing

Lood en zink winning.

Faciliteiten Flotatie cellen Analyse apparatuur.

Publicaties Kuehne1, R.A.

Review: Atlas of ore minerals Chem. ged. 51 (1985) p. 147-148

(51)

CHEMISCHE REACTIES IN METALLURGISCHE SYSTEMEN

Doel/subtitel

Kinetiek en reactiemechanismen bepalen van reacties tussen de oxiden in de vaste stoffen en reacties tussen sulfiden en loogvloeistoffen.

Werkwijze

Een adsorptiemodel is ontwikkeld voor het logen van sfaleriet in oplossingen van ijzerchloride en zoutzuur. Faculteit: Mijnbouwkunde Vakgroep Grondstofverwerking Adres Mijnbouwstraat 120 Plaats 2628 RX Delft Telefoon 015-781606 Toepassing Zinkproduktie. Faciliteiten Analyseapparatuur. Publicaties Jha, M.C., Duyvesteijn, W.P.C. A two stage leaching process for selective recovery of zinc from steel plant dusts. (1985) p. 143-157.

(52)

SELECTIEVE FLOCCULATIE IN STEENKOOKSLURRIES

Doel/subtitel

Scheiding van mineraalhoudend gesteente uit steenkool.

Werkwijze

Behandeling van steenkool-dispersie met polymeerfloccu-lanten met toepassing van ultra-sone vibraties.

Resultaat

SCheiding van mineraaldragers uit steenkool door polymeren en dispergeermiddelen. Faculteit: Mijnbouwkunde Grondstofverwerking Mijnbouwstraat 120 Vakgroep Adres Plaats Telefoon : -2628 RX Delft : 015-791606 Toepassing Ertswinning. Faciliteiten Brekers en vermalers Deeltjesgrootte analyse Analyse apparatuur. Publicaties Kuehnel, R.A.

Review: Atlas of ore minerais. Chem. ged. 51 (1985) p. 147-148

(53)

ONTWIKKELING VAN CHEMISCHE EN RONTGENANALYSEMETHODEN VOOR PRIMAIRE EN SECUNDAIRE GROND-STOFFEN

Doel/subtitel

Analyse van primaire en secundarie grondstoffen.

Probleemstelling

Door de gecompliceerde samen-stelling van deze materialen zijn zeer specifieke onderzoekmethoden nodig.

Werkwijze

Abbey's evaluatie methode, toege -past op een geochemisch refe-rentiemonster uit een inter-nationale studie (ijzer formatie monster IF-G).

Faculteit: Mijnbouwkunde Vakgroep Grondstofverwerking Adres Mijnbouwstraat 120 Plaats 2628 RX Delft Telefoon 015-781606

Toepassing

Chemische en rontgenanalyse van primaire en secundaire grond-stoffen.

Faciliteiten

Chemische en fysische analyse apparatuur.

(54)

(55)

FACULTEIT DER

(56)

WEERSTANDSSYSTEMEN

Doel/subtitel

Een combinatie proberen te maken tussen de hoge oplossing van e-stralingsweerstand en de plasma-etsweerstand.

Hierbij worden de lithografische eigenschappen van de e-straal bestudeerd.

Probleemstelling

Als gevolg van de verstrooiing van elektronen en het lage con-trast in de oplossing van foto-weerstand, als een positieve

e-stralingsweerstand, beperkt tot ongeveer 0,5 um.

Door het gebruiken van een

multi-la~g zijn er geen problemen bij

de afmetingen in het submicron-gebied.

Werkwijze

Er wordt gebruik gemaakt van een multilaag bestaande uit een

top-la~g van een oplossing van

e-strlaingsweerstand, een tussen-laag van bijvoorbeeld Si02 en een vlakke grondlaag van een

polymeer.

Faculteit: Technische Natuurkunde Centrum Adres Postbus Plaats Submicron Technologie Lorentzweg 1 5046 2600 GA Delft Resultaat

Wanneer een negatieve e-straal wordt gebruikt kan een zeer hoge oplossing verkregen worden. Het patroon transport in de multilaag wordt verkregen door actereenvolges 3 anisotropische etsen toe te passen.

Door het etsen ontstaat er een patroon in de toplaag.

Toepassing

Multilaag weerstandssystemen wor-den succesvol gebruikt bij fabri-cage van specifieke structuren.

Publicaties

-J. Cara, K.L. Hagemans, F. de Schutter, J. Danneeis, Submicron gate level proces step using e-beam lithography microeletronic Engineering 3 (1985), 519-524. K.L. Hagemans, Fotonica en submicrontechnologie. Ned. Tijdschrift voor fotonica 11

(1985) no. 6. 4-10

-B.J. van Wees, LEM de Groot, K.L. Hagemans, J. Kortlandt,

J.E. Mooij. Fabrication of Josephson junction arrays by e-beam lithography. In; proceedings Microcircuit Engineering 1984, London Academie Press 1985, 257-263.

Contactpersoon voor dit onderzoek: B.R. Denekamp Telefoon : 015-782600

(57)

REACTIEF ION-ETSEN

Doel/subtitel

Voor de VLSI is de verwijdering van patronen met erg kleine afmetingen nodig.

Probleemstelling

Door de isotropische manieren van etsen voldoet de klassieke natte etstechniek niet langer voor VLSI.

Daarom anisotropische etsen, dit wordt uitgevoerd met reaktief ion-etsen.

Van invloed zijn een groot aantal parameters.

Werkwijze

Reaktief ionetsen waarbij een plasma wordt gebruikt om ionen en chemisch aktieve species te laten ontstaan.

Door toepassing van een negatief

voltage op het monster worden

positieve ionen versneld naar het monster.

Faculteit: Technische Natuurkunde

Vakgroep Submicron Technologie

Adres Lorentzeweg 1

Postbus 5046

Resultaat

Door het negatieve voltage ontstaat een bepaalde gradering van anisotropie in het etsproces.

Toepassing

Voor VLSI toepassingen.

Faciliteiten Massaspectrometrie.

Optische emissiespectrometrie. Reaktor voor etsen in CI-, F-bevattende plasma's en voor 02-stripping.

onderzoek: B.R. Denekamp.

(58)

SILICATEN VOOR VLSI

Doel/subtitel

Bij kleinere apparaten zijn silicaten van belang door hun lage elektrische weerstand, dit om de vertragingstijden van de signalen zo laag mogelijk te houden.

Probleemstelling

De weerstand van de gebruikelijke polysilicon is te hoog voor submicron VLSI-toepassingen.

Sommige moeilijk smeltbare silicaten worden onderzocht.

Werkwijze

Het onderzoek is gesplitst in 3 delen:

- sputter afzetting en verhitten van de silicaten.

- karakterisering koor middel van rontgenstraling.

- investering naar de droge etsbaarheid.

Faculteit: Technische Natuurkunde Centrum Adres Postbus Plaats Submicron Technologie Lorentzweg 1 5046 2600 GA Delft Resultaat

Resultaten zijn verwerkt in afstudeerscripties.

Toepassing

Silicaten worden gebruikt als verbindingslijnen in

geintegreerde circuits.

Faciliteiten

Reaktor voor sputter afzetting.

Contactpersoon voor dit onderzoek: J.A.G. Baggerman. Telefoon : 015-782600

(59)

MOLECULAIRE EPITAXIALE STRAAL

Doel/subtitel

Moleculaire epitaxiale straal is een geadvanceerde zeer hoog vacuum techniek.

Doel is de fabricage van hoge

kwaliteit Co/Te/InSb multilagen.

Werkwijze

Door middel van moleculaire epitaxiale straling kan men de groei van gecompliceerde eenkris-tallen dunne lagen structuren van III-V en II-VI en composieten verkrijgen.

Resultaat

Er is een InSb homoepitaxiale

multilaag gemaakt.

Er zijn CdTe/InSb multilagen gemaakt waardoor het haalbaar wordt gemixte II-VI/III-V epitaxy

te maken.

Faculteit: Technische Natuurkunde Centrum Adres Postbus Plaats Submicron Technologie Lorentzweg 1 5046 2600 GA Delft Toepassing

Korte tijdsbasis instrument-toepassingen.

Publicaties

A.J. Bosch, R.O. van Welzenis

O.F.Z. Schannen, Molecular beam

epitaxy of InSb (110), J. Appl.

Phys. 58 (1985), 3434-3439.

onderzoek: B.G.M. de Lange

(60)

(61)

FACULTEIT DER

(62)

VERMOEIING VAN GELASTE CONSTRUCTIES

Doel/subtitel

Vermoeiing van gelaste maritieme constructies.

Probleemstelling

Gelaste constructies bevatten discontinuiteiten en defecten die door de wisselende belastingen veroorzaakt in zeegang en onder invloed van het corrosieve milieu

tot scheuren aanleiding geven.

Werkwijze

Constructiedelen en -details

worden op ware grootte in zee-water wisselend aan al of niet constante belasingen onderworpen. Tevens wordt de invleod van kathodische bescherming onder-zocht.

Resultaat

Roe lager de belasingsfrequentie is, des te groter is de invloed van het milieu. Voor zeegaande construcites is de levensduur ten opzichte van vermoeiing in lucht circa 70% lager. Kathodische

bescherming is zeer effectief.

Faculteit: Maritieme Techniek

Vakgroep S.O.C.P. Adres Postbus Plaats Mekelweg 2 5035 2628 CD Delft Toepassing Offshore constructies. Faciliteiten 1000 tons en 100 tons vermoeiingsmachines. Alle benodigde meet- en registratie-apparatuur. Speciale

laagfre-quente vermoeiingsbanken.

Publicaties

J.J.W. Nibbering, B.C. Buisman, H.wildschut en E. van Rietbergen: Corrosievermoeiing T-verbindingen van dikke platen bij grote

aantallen wisselingen.

Lastechniek, jaargang. 52, nr. 9

sept. 1986, blz. 187-195.

Prof. ir. J.J.W. Nibbering/

Ir. R.G. Scholte

(63)

BREUKTAAIHEID VAN GELASTE CONSTRUCTIES

Doel/subtitel

Breuksterkte van maritieme con-structies bij lage temperatuur.

Probleemstelling

In gelaste staalconstructies zijn de lassen en de laszones in bet algemeen minder breuktaai dan het basismetaal. Tevens bevatten die zones defecten. De prOblemen nemen toe met de plaatdikten.

Werkwijze

Constructiedelen van ware grootte worden bij lage temperatuur aan wisselende belastingen onder-worpen. Wanneer een scheurtip een extra "brosse" plek in de laszone bereikt, kan breuk ontstaan.

Resultaat

De methode is aanzienlijk realis-tischer dan de gebruikelijke onderzoekmethoden, waarbij een eenmalige belasting tot breuk wordt. uitgeoefend.

Faculteit: Maritieme Techniek Vakgroep Adres Postbus Plaats

s. o.

C. P.-Mekelweg 2 5035 2628 CD Delft Toepassing

Offshore constructies, onder andere hefpoten van jack-ups. Vervanging C.O.D.-proef.

Faciliteiten

1000 tons en 100 tons

vermoeiingsmachines met bijbe-horende apparatuur en instru-menten.

Publicaties

J.J.W. Nibbering en Ren Zijin: Brittie fracture during fatigue loading at -lOOC of a full-scale tubular X-joint. Influence of ageing.

Proc. Eur. Conf. on Fracture (ECF6), Vol. Il, 1986, blz 1,063~ 1,077 .

J.J.W. Nibbering en H.G. Scholte: Realistic testing of weIds bij fatigue bending at low

temperature.

I. S. P., Vol. 31, No. 355, maart 1984.

H.G. Schol te en E. van Rietbergen:

Fatigue bending tests at low temperature on welded specimens of 30 mm and 70 mm thickness. Ship Structures Laboratory. Report No. 302, Delft, 1986.

Prof. ir. J.J.W. Nibbering/ Ir. H.G. Scholte

(64)

STERKTE VAN POLYESTER PLAAT-VERBINDINGEN

Doel/subtitel

Het verbeteren van de verbinding tussen loodrecht op elkaar geplaatste platen van gewapend polyester.

Probleemstelling

Deze verbindingen vormen het zwakke punt in de polyester-glasvezel-constructies. De huidige fabricagemethoden zijn zeer arbeidsintensief.

Werkwijze

In de praktijk vervaardigde con-structies worden aan statische en wisselende belastingen

onderworpen. Resultaat

Kleine maar duidelijke

verbeteringen van de constructie.

Faculteit: Maritieme Techniek Vakgroep S.O.C.P. Adres Postbus Plaats Mekelweg 2 5035 2628 CD Delft Toepassing Mijnvegers. Faciliteiten Diverse beproevingsmachines. Publicaties

H.G. Scholte en

J.

van Lint: The influence of asymmetrical corner reinforcement on the fatigue strength of T-shaped GRP plate connections.

Ship Structures Laboraty. Report No. 294, Delft, 1986.

Contactpersbon voor dit onderzoek: Ir. H.G. Scholte Telefoon : 015-781529

(65)

FACULTEIT DER

(66)

TOEPASSING VAN VERSTERKTE COMPO-SIETEN IN DE VLIEGTUIGBOUW

Doel/subtitel

Toepassing van geavanceerde composieten in primaire vliegtuigconstrukties.

Probleemstelling

Versterkte kampasieten hebben interressante eigenschappen in vliegtuig-strukturen. Toepassingen en produktiemethode worden onderzocht. Werkwijze De nadruk is gelegd op de toepassing van thermoplasten. Proces en vormgevings technieken zijn bestudeerd. Verschillende projekten zijn in ontwikkeling in samenwerking met de Europese vliegtuigindustrie.

Resultaàt

Onderzoeksresultaten zijn op internationale conferernties gepresenteerd. Patent voor een mechanische oppervlakte behande-ling van aramide vezels is aange-vraagd. Faculteit: Lucht- en Ruimtevaarttechniek Vakgroep Adres Plaats Produktie en materialen Kluyverweg 1 2629 HS Delft Toepassing In vliegtuig-constucties. Publicaties

W.H.M. van Dreumel Composities ready for general engineering. In: New div. in Camp. Mat. Post.

Van Dreumel Continous fibre re-inforced plastics.

In progress on Advanced Materials and Processes.

onderzoek: prof.dr.ir. Schijve. Telefoon : 015/785340

(67)

NIET DESTRUCTIEF ONDERZOEK

Doel/subtitel

Het doel is om betrouwbare ultra-sonische inspectie-technieken te ontwikkelen, zowel voor produktie als voor onderhoudsdoeleinden.

Probleemstelling

Het vaststellen van de opbouw van het laminaat en vezelrichting is essentiele eis voor de toepassing van composieten in de

vliegtuig-bouw.

Werkwijze

Een polair vorming instrument dat in staat is om unieke "vinger-afdrukken" van laminaten te maken is geevalueerd. De ontwikkeling van een beeld processor is

gestart. Faculteit: Lucht- en Ruimtevaarttechniek Vakgroep Produktie en materialen Adres Plaats Kluyverweg 2629 HS Delft

onderzoek: prof.dr.ir. Schijve

(68)

VERBINDINGEN IN GEAVANCEERDE COMPOSIETEN

Doel/subtitel

Het vinden van theoretische en experimentele bases voor het ontwerp van optimale verbindingen in composieten.

Probleemstelling

Het ontwerp van betrouwbare verbindingen in composieten contrakties kan leiden tot brede toepassing van composieten.

Werkwijze

Het scheurgedrag van mechanische

verbindingen in aramide laminaten

onder cyclische belasting en het relaxatiegedrag van

opgedampte verbindingen in glas-fiber laminaten zijn onderzocht.

Resultaat

Twee plak testen voor lijmverbin-dingen in composite strukturen zijn geevalueerd in samenwerking met Fokker. Faculteit: Lucht- en Ruimtevaarttechniek Vakgroep Adres Plaats Produktie en materialen Kluyverweg 1 2629 HS Delft Toepassing

Een theoretische studie heeft geresulteerd in een rekenmodel voor een rij van pen-gat-verbindingen in composieten.

Publicaties

W.H.M. van Dreumel "Modern fibre

reinforced composites Wth 12"',

W.H.M. van Dreumel. De gestaalde

kracht van een composiet, Technovisie V5, 1985.

.Contactpersoon voor dit

onderzoek: prof.dr.ir. Schijve

(69)

LIJMVERBINDINGEN VAN METALEN VLIEGTUIGCONSTRUCTIES

Doel/subtitel

De toepassing van gelijmde verbindingen in zogenaamde primaire construkties.

Probleemstelling

Een van de voordelen vn gelijmde verbindingen in metaal-construkties is de hoge weerstand tegen scheurgroei en de hoge eindsterkte vergelegen met machinaal bewerkte delen.

Werkwijze

NDO-technieken, statische en dynamische sterkte en

duurzaamheid zijn belangrijke aspecten voor de toepassing van gelijmde verbindingen.

Resultaat

Het onderzoekswerk was gericht op het visco-elastich gedrag van structurele lijmen en op vermoeiingsgedrag van gelijmde verbindingen. Faculteit: Lucht- en Ruimtevaarttechniek Vakgroep Adres Plaats Produktie en materialen Kluyverweg 1 2629 HS Delft Toepassing

Begonnen is met een studie naar de automatisatie van

lijmverbindings-produktie-technologie.

onderzoek: prof. dr. ir. Schijve Telefoon : 015-785340

(70)

VERMOEIING VAN

VLIEGTUIGMATERIALEN EN CONSTRUKTIES

Doel/subtitel

Verbeteren van kwalitatieve en kwantitatieve begrip van ver-moeiingsproblemen van

vliegtuigen.

Probleemstelling

Vermoeiing is belangrijk uit het oogpunt van veiligheid en kosten van het vliegtuig. Dit geldt vooral voor civiele transport vliegtuigen waar een lang leven en een I'lichte" construktie vereist worden.

Werkwijze

Onderzochte aspecten zijn voor-spelling van vermoeiingsscheur-groei, vluchtsimulatie experi-menten, beschadigingstolerantie en milieu-effekten. Faculteit: Lucht-Vakgroep Adres Plaats en Ruimtevaarttechniek Produktie en Materialen Kluyverweg 1 2629 HS Delft Resultaat Fotografisch scheurgroei-onder-zoek is verricht in samenwerking met een Duits laboratorium. Een onderzoek naar vlucht-simulatie-tests is afgerond.

Publicaties

Vogelesang

&

Gunnik:

An evaluation of the new mate-rials for the next generation of transport aircraft structures.

onderzoek: ir. L.B. Vogelesang