Wikariusze parafialni w prawie kodeksowym

Edward Sztafrowski

Wikariusze parafialni w prawie

kodeksowym

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 34/1-2, 55-85

1991

j Brawo Kanoniczne ] 34 (1991) nr 1—2

KS. EDWARD SZTAFROWSKI

WIKARIUSZE PARAFIALNI W PRAWIE KODEKSOWYM T r e ś ć : Wstęp. I. W ikariusze parafialni w pierwszym Kodeksie. 1. Wikariusz aktualny. 2. W ikariusz zarządca. 3. W ikariusz zastępca. 4. W ikariusz pomocnik. 5. W ikariusz współpracownik. II. W ikariusze pa­ rafialni w Kodeksie Jan a Paw ła II. 1. Sobór W atykański II o w ikariu­ szach. 2. W ikariusze w kolejnych schematach Kodeksu. 3. Pojęcie i po­ dział wikariuszy parafialnych. 4. U stanaw ianie wikariuszy. A. Przyczy­ ny praw ne m ianowania. B. Przełożony upraw niony do mianowania. 5. Obowiązki w ikariusza parafialnego. A. Obowiązki w edług praw a po­ wszechnego. B. Obowiązki w świetle partykularnego praw a polskiego. 6. Upraw nienia w ikariuszy parafialnych. A. W świetle praw a powszech­ nego. B. U praw nienia wikariusza w polskim praw ie partykularnym . 7. Proboszcz i wikariusze. Zakończenie.

W stęp

Zacznijm y od ustalenia, co rozum iem y przez „praw o kodeksow e” . Chodzi o przepisy, norm y zaw arte w Kodeksie praw a kanoniczne­ go. Skoro zatem w dotychczasowym praw ie kościelnym były p ro ­ m ulgow ane dwa kodeksy, stąd trzeba mieć na uw adze norm y za­ w a rte w obydw u zbiorach (1917 r. i 1983 r.). Poniew aż pierwszy (jako całość) u trac ił moc praw ną, dlatego przedstaw iając praw o obo­

w iązujące należy uw zględniać Kodeks Ja n a P aw ła II. Wiadomo jed ­ nak, że w w ielu w ypadkach przejął on w cześniejsze przepisy, które w inny być in terp reto w an e w oparciu o trad y cję kanoniczną (por. kan. 6, § 2). Co w ięcej, norm y, któ ry ch nie przejął now y Kodeks nie u trac iły tym sam ym m ocy p raw n ej (jw., § 1).

Słowo „w ikariusz” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „zas­ tępcę” . J e st to term in ogólny, dlatego w ym aga bliższego określe­ nia przez dołączenie przym iotnika. W om aw ianym w ypadku jest nim słowo „p arafialn y ”, a więc zw iązany z parafią. Zauw ażm y z ko­ lei, że term in zastępca (wikariusz) m a w ty m w ypadku bezpośredni związek z proboszczem, którego zastępuje, wspomaga.

J a k jed n ak zobaczym y „zastępstw o”, o jak im m owa w odniesie­ niu do w ikariusza parafialnego może być ujm ow ane w węższym lub szerszym zakresie; owszem, czasem w ykracza poza zw ykłe zastępo­ w anie proboszcza. W tym punkcie m am y do odnotow ania poważnie zm iany m iędzy ujęciem w ikariusza parafialnego w pierw szym i d ru ­ gim Kodeksie praw a kanonicznego.

56 Kis. E. Sztafrowski [2] Zrozum iałe jest, że w tym opracow aniu chodzi głównie o u k a­ zanie aktu aln ie obow iązujących przepisów kanonicznych dotyczą­ cych w ikariu szy parafialnych. P rzedstaw ione jedn ak powyżej racje nakazują sięgnąć do przepisów zaw artych w Kodeksie praw a k a ­ nonicznego z 1917 roku i dokonanie w w ielu w ypadkach analizy porównawczej. Tym bardziej należy uw zględnić postanow ienia So­ boru W atykańskiego II, jak również kolejne schem aty nowego K o­ deksu.

I. W ik a riu sze p a r a fia ln i w p ie r w s z y m K o d ek sie

Kodeks p raw a kanonicznego, prom ulgow any w 1917 roku, po­ święcił w ikariuszom parafialnym osobny rozdział, obejm ujący ob­ szerny m ateriał praw n y (kan. 471—478). Nie podał jednak definicji w ikariusza parafialnego. Uczynili to natom iast kom entatorzy Ko­ deksu. I tak L. B ender stw ierdza, że w ikariusze p arafialn i oznacza­ ją w praw ie kapłanów , którzy na mocy zadania (m un eris) u stano­ wionego na stałe, w jakiś sposób zastępują proboszcza w w ykony­ w aniu duszpasterstw a w parafii. Słowa „w jakiś sposób” oznaczają szereg różnych sposobów, które dokładniej precyzow ał poprzedni Kodeks ł . U znaw ał on aż pięć rodzajów w ikariuszy: aktualn y, za­ rządca, zastępca, pom ocnik i w spółpracow nik 2.

J a k wiadom o pierw szy Kodeks przyjm ow ał podw ójne pojęcie urzędu kościelnego: w sensie szerszym 'i w sensie ścisły m 3. To d r u ­ gie odnoszono do tych w ikariuszy, którzy posiadali pełnię władzy 'proboszczowskiej: w ikariusz aktualny, zarządca, zastępca i pom ocnik we w szystkim zastępujący proboszcza. Pozostali w ikariusze piasto­ w ali u rząd w sensie szerszym. Nie wszyscy jednak zgadzali się z tym stanow iskiem 4.

1. W ikariusz a ktualny

Poprzedni Kodeks nazw ał go w ikariuszem , k tó ry w ykonyw ał ak ­ tualnie duszpasterstw o w w ypadku, gdy p arafia była pełnym p ra ­ wem złączona z osobą m oralną (por. kan. 471, § 1) 5. Stąd kanoniści powszechnie nazyw ali go „w ikariuszem ak tu aln y m ” ®. N iektórzy jednak używ ali określenia „w ikariusz osoby m o ralnej” 7.

1 L. B e n d e r , De parochis et vicariis paroecialibus. Commentarius

in canones 451—478, Roma — Parigi — New York — Tournai (Belgio)

1 τ ' ς ? 0 7

2 Por. kan. 471—478 KPK 1917 r. » Por. kan. 145 KPK 19171 r.

4 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 207 n.

5 W poprzednim Kodeksie obecne osoby praw ne nazywano „m oral­ nymi”.

6 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 209 n.

7 B ą c z k o w i c z , Prawo kanonicze, t. I, Opole 1957 r., s. 595. W ska­ zuje również na inne term iny stosowane przez kanonistów.

[3] Wikariusze parafialni 57 Zgodnie z postanow ieniem kan. 471 § 1, należało ustanow ić w i­ kariusza aktualnego w w ypadku, gdy p arafia była złączona pełnym praw em z dom em zakonnym lub kościołem kap itulnym , czy w resz­ cie z inną osobą m oralną. W takiej sytuacji mówiło się o probosz­ czu habitulnym , k tórym była np. k ap itu ła i o w ikariuszu a k tu ­ alnym.

W ikariusza przedstaw iał biskupow i przełożony zakonu, k apitu ła lub inna osoba m oralna. Gdy przedstaw iony k and yd at posia­ dał przym ioty określone w kan. 459, ordynariusz m iejsca obowią­ zany był udzielić m u instytucji (por. kan. 471 § 2).

Do w ikariusza aktualnego należało całe duszpasterstw o, z w szyst­ kimi praw am i i obow iązkam i proboszczów (kan. 471 § 4). Jego w ła­ dza była zw yczajna i praw dopodobnie w łasna; osoba m oralna nie mogła jej ograniczyć ani też czegokolwiek sobie z a s trz e c 8. W w y ­ padku kościoła katedralnego lub kolegiackiego relację m iędzy w i­ kariusze i k ap itu łą regulow ał kan. 415.

W ikariusz aktualny, któ ry należał do zakonu był usuw alny, za­ równo ze stro n y biskupa jak i przełożonego. W szyscy inni cieszyli się stałością ze stro n y prezentującego, natom iast mogli być usunię- ni przez ordynariusza miejsca na sku tek przyczyn w praw ie okreś­ lonych i z zachow aniem sposobu przepisanego przy usuw aniu pro­ boszczów. O usunięciu należało powiadom ić tych, którzy go przed­ staw ili (por. kan. 471 § 3.

In stytucja w ikariusza aktualnego m iała związek ze spraw ą łą­ czenia p arafii z osobą m oralną. Ta p ra k ty k a by ła kiedyś rozpo­ wszechniona. Ju ż jednak Sobór w K onstancji, a następnie Sobór T rydencki pow ażnie ją ograniczył. Miało to na uw adze ochronę za­ sadniczego celu parafii, którem u groziło w tym stanie rzeczy nie­ bezpieczeństwo. Kodeks z 1917 roku w prow adził dalsze ogranicze­ nie w tej m aterii: „Bez in d u ltu Stolicy A postolskiej parafia nie m o­ że być w pełni łączona z osobą m oralną, ta k m ianowicie, aby sa­ ma osoba m oralna była proboszczem” (kan. 452 § 1).

Kodeks jednak n ie odrzucił sam ej możliwości łączenia, o którym wyżej. Kanoniści słusznie podkreślali, że jest to swego rodzaju fikcja praw na, będąca czymś niezrozum iałym 9. Dopiero praw o po­ soborowe przystąpiło do likw idacji tej instytucji. Motu proprio

Ecclesiae Sanctae zamieściło form alny zakaz łączenia na przyszłość

p arafii z k apitułą, polecając dokonać rozdziału w w ypadku istnie­ nia takiego złączenia i° Zarządzenie powyższe znalazło się w K o­ deksie J a n a P aw ia II: „Nie należy w ięcej łączyć kapituły kan o ­ ników z parafią. Jeśli są p arafie złączone z kapitułą, biskup die­

8 В ą с z к o w i с z, dz. cyt., I, s. 596.

8 S. B i s k u p s k i , Stanowisko proboszcza w świetle prawa kano­

nicznego, Płock 1966 r., s. 14.

58 Кз. E. Sztafrowski _[4] cezjalny pow inien je odłączyć od k ap itu ły ” (kan. 510 § 1). Nowy

Kodeks nie zna więc rów nież in sty tucji w ikariusza aktualnego.

2. W ikariusz zarządca

Sobór T rydencki nakazał biskupowi, by zaraz po otrzym aniu wiadomości o opróżnieniu parafii, zam ianow ał dla niej odpowied­ niego w ikariusza, któ ry by kierow ał p arafią do czasu ustanow ie­ nia w niej proboszcza u . Zauw ażm y, że Sobór używ a tu taj o kreś­ lenia „w ikariusz”, a więc zastępca, chociaż chodzi o sytuację, w której p arafia nie ma proboszcza, stąd tru d n o mówić o zastępstw ie. Obowiązek nałożony przez Sobór przypom niała K onstytucja A po­ stolska B enedykta XIV Cum, illud, z dnia 14 grud nia 1742 roku. Kodeks p raw a kanonicznego z 1917 roku, p rzejm ując w cześniej­ sze praw o, użył określenia vicarius oeconomus (por. kan. 472—473). W języku polskim stosowano najczęściej dw a term in y: „w ikariusz zarządca” i adm inistrator Ten drugi term in stw orzył pew ne p raktyczne trudności w zakresie te rm in o lo g ii13. Kodeks przew idy­ w ał w łaściw ie dwa rodzaje w ikariuszy zarządców: kap łan tym cza­ sowo zarządzający opróżnioną p arafią na m ocy praw a (por. kan. 472, n. 2)· i w ikariusz zarządca, ustanow iony przez ordynariusza miejsca.

W Kodeksie J a n a P aw ła II nie m a w ikariusza zarządcy, ale po­ została sam a instytucja, zmieniono natom iast nazwę. Dawny „w i­ kariusz zarządca” jest tu nazw any „adm inistratorem p arafii” . J a k widzieliśm y sam term in „ad m inistrator” p o jaw ił się już wcześ­ niej w kom entarzach kanonistów 14. F unkcja tymczasowego zarząd­ cy pozostała bez zm ian (por. kan. 541 § 1).

3. W ikariusz zastępca

Zgodnie z postanow ieniem kan. 474 w ikariusz zastępca oznaczał kapłana, k tó ry zastępow ał proboszcza czasowo nieobecnego lub po­ zbawionego p arafii w yrokiem sądowym . W term inologii polskiej używ ano rów nież nazw y „w ikariusz s u b sty tu t” lub po prostu „sub­ s ty tu t”, co m iało bezpośredni zw iązek z term inologią łacińską: „vi­ carius su b stitu tu s”. Obok w ikariusza zastępcy znany był tzw. kapłan

uzupełniający, zastępujący proboszcza, k tó ry na sk u tek nieprzew i­ dzianej przyczyny m usiał opuścić parafię w okolicznościach n ie po­

11 Sessio XXIV, can. 18 de ref.

12 Por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy biskupa diecezjalnego

w pasterskim posługiwaniu, W arszawa 1977 r., s. 270 n.; B ą c z k o ­

w i c z , dz. cyt., I, s. 597.

13 W praktyce kurialnej przez adm inistratora rozumiano często kapła­ na mianowanego przez biskupa na podobieństwo proboszcza. Dawało to możność usunięcia go bez stosowania procesu administracyjnego.

И Wikaiiusae parafialni 59

zw alających odnieść się do ordynariusza, aby uzyskać zatw ierdze­ nie zastępcy.

Zarówno w ikariusz zastępca jak i kapłan „uzupełniający” o trzy­ m yw ali pełnię w ładzy proboszczowskiej w zakresie spraw dusz­ pasterskich, z w y jątkiem obowiązku odpraw iania Mszy św za p a­ rafian (por. kan. 473) 15. Nowy Kodeks nie zna te rm in u w ikariusz zastępca, ale przew iduje sam o zastępstw o przez w ikariusza. A więc znow u tylko sp raw a term inologii.

4. W ikariusz pom ocnik

T erm inem w ikariusz pom ocnik oznaczano kapłana, k tó ry był przydzielany do pomocy proboszczowi przeszkodzonem u na sposób trw a ły w w ykonyw aniu obowiązków zw iązanych z jego posługą. Stanow isko pom ocnika na urzędzie duszpasterskim znane jest od daw na w Kościele. N ajpierw pom ocników otrzym yw ał biskup die­ cezjalny. Jed n y m z pierw szych był św. A ugustyn, zanim został biskupem Hippony 16. Za czasów Grzegorza IX (1227— 1241) spoty­ kam y w dokum entach praw nych w zm ianki o pom ocnikach re k to ­ rów kościołów (czyli proboszczów), którzy z powodu w ażnej p rzy­ czyny nie mogli spraw ow ać w sposób w łaściw y swojego urzędu.

Sobór Trydencki, zajm ując się w sposób szczególny spraw am i parafii i proboszczów polecił biskupom , ażeby proboszczom z racji ignorancji lub niezdolności przydzielać pom ocników lub w ik ariu ­ szy 17. K onkregacja Soboru, udzielając odpowiedzi na liczne zapy­ tan ia, dokonała w tej m aterii szeregu sprecyzowali, które zostały uw zględnione w Kodeksie z 1917 roku 18. Sam Kodeks poświęcił tej spraw ie tylko jeden kanon, posiadający cztery p arag ra fy (kan. 475).

Praw odaw ca tak określał sytuację, k tórej ordynariusz m iejsca mógł zaradzić przez m ianow anie w ikariusza pom ocnika: „Gdyby proboszcz z powodu starości, słabości um ysłu, u tra ty w zroku lub innej trw ałej przyczyny nie mógł należycie spełniać swoich obo­ wiązków, ordynariusz m iejsca pow inien mu wyznaczyć w ikariusza pom ocnika” (kan. 475 § 1 )19.

Ocena sytuacji należała do ordynariusza miejsca. M ianowany przez niego w ikariusz pomocnik mógł m ieć różny zakres u p ra w ­ nień: albo we w szystkim zastępow ał proboszcza albo tylko częścio­ wo, zgodnie z treścią pisma nom inacyjnego. N igdy jednak nie m iał 15 Szerzej por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy..., dz. cyt., s. 275 n.

16 Na tem at wikariusza pomocnika por. M. C a l c a t e r r a , De vicario

adiutore, Napoli 1955; L. B e n d e r , dz. c y t , s. 245 n.

17 Sessio XXI, can. 6 de ref. 18 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 245.

19 Szerzej por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy..., dz. cyt., s. 280 nn; L. B e n d e r , dz. cyt., s. 245 nn.

60 Ks. E. Sztafroiwsiki

obowiązku odpraw iania Mszy za w iernych (por. kan. 475 § 2). G dy w e w szystkim zastępow ał proboszcza zaliczano go do grupy w i­ kariuszy p arafialnych zrów nanych z proboszczem 20.

P rak ty k a kościelna w yraźnie stw ierdzała, że rozw iązanie spraw y przez zam ianow anie w ikariusza pom ocnika nie jest szczęśliwe. O ko­ liczności bow iem stw arzały wiele sytuacji konfliktow ych. Jedynie 'w nielicznych w ypadkach miało miejsce zgodne ułożenie w spół­ życia m iędzy proboszczem i jego pomocnikiem. Dlatego często o r­ dynariusz m iejsca korzystał z dyspozycji zamieszczonej w § 4 kan. 475: „G dyby dobra duchowego nie dało się zabezpieczyć przez w i­ kariusza pom ocnika, proboszcz pow inien być usunięty, zgodnie z kan. 2147—2161”.

Zauważm y, że instytucja w ikariusza pom ocnika łączyła się m.in. z sytuacją praw ną, w której nie przew idyw ano ogólnie przejścia na em eryturę, zwłaszcza po osiągnięciu określonego wieku. Z m ia­ ny w tej dziedzinie zapoczątkow ał Sobór W atykański II. W dekrecie soborowym C hristus Dominus zamieszczono tak ie wezwanie: „Usil­ nie prosi się proboszczów, którzy na sk u tek daleko posuniętego w ieku lub innej poważnej przyczyny nie mogą bez przeszkód n a ­ leżycie i owocnie w ypełniać obowiązków, by sam i dobrowolnie lub na w ezw anie biskupa zrzekli się swego stanow iska. R ezygnującym w inien biskup zabezpieczyć odpow iednie utrzy m an ie” (n. 31, 4).

W norm ach w ykonaw czych do powyższego dek retu został do­ kładniej określony w iek em erytalny (75 lat) 2 1. Po linii tego rodzaju rozwiązań poszedł Kodeks Jan a P aw ła II i dlatego nie spotykam y w nim in sty tucji „w ikariusza pom ocnika”. Wolno jednak pow ie­ dzieć, że now y Kodeks nie w ykluczył całkow icie tej postaci w i­ kariusza, poniew aż do ordynariusza m iejsca należy określenie za­ k resu władzy w ikariusza parafialnego (por. kan. 548 § 1).

5. W ikariusz w spółpracow nik

W ikariuszem w spółpracow nikiem nazyw ano kapłana, św iadczą­ cego pomoc w duszpasterstw ie proboszczowi, k tó ry zdaniem bis­ kupa nie m ógł tem u obowiązkowi sam podołać.

Potrzeba w ikariuszów w spółpracow ników zrodziła się w sposób zupełnie n atu raln y , głównie przez w zrost liczby parafian. Ten w łaś­ nie m om ent był pierw szym , któ ry praw o kościelne uznało za p rzy ­ czynę kanoniczną ustanow ienia w ikariusza. Później zaczęto brać pod uw agę rów nież rozległość parafii, k tó ra stw arzała realną tru d ­ ność w podejm ow aniu duszpasterstw a przez jedną osobę. Nie od razu takiego kapłana nazywano w ikariuszem w spółpracow nikiem 22.

20 L. B e n d e r , dz. cyt., s. 249.

21 Motu proprio Ecclesiae Sanctae, I, η. 2 § 2 (PPK, t. I, z. 1, η. 80). 22 Szerzej por. E. S z t a f r o w s к i, dz. cyt., s. 286 nn.

Wikariusze parafialni ₆₁ C iekaw ą ew olucję przeszła spraw a samego sposobu ustanaw iania takiego w spółpracow nika proboszcza. Sobór Trydencki polecił: „Bis­ kupi, rów nież jako delegaci Stolicy Apostolskiej pow inni skłonić rządców (rektorów ) lub innych zainteresow anych we w szystkich kościołach p arafialny ch lub chrzcielnych, w których ze w zględu na liczbę w iernych, jeden rządca (rektor) nie może podołać adm ini­ strow aniu sakram en tó w św iętych i spraw ow aniu kultu, ażeby do­ brali sobie ty lu kapłanów do w ypełnienia tego obowiązku, ilu po­ trzeba dla udostępnienia w iernym sakram entów i dla spraw ow ania k u ltu Bożego” 23.

J a k z tego w ynika spraw a u stanaw iania w ikariusza należała do proboszcza. To praw o nie zostało odwołane aż do w ydania Kodeksu w 1917 roku, co w ynika z następujących konstytucji papieskich: „Aipostolici m in isterii’ Innocentego X III {23.05.1723 r., § 13), „In suprem o” B enedykta X III (23.09.1724 r.) 24 oraz licznych odpowiedzi K ongregacji Soboru. P rzysługiw ały wszakże w tej m aterii pew ne upraw nien ia także biskupom :

a) biskup mógł określić liczbę w spółpracow ników , których w y ­ m agały potrzeby p arafii i skłonić proboszcza do ustanow ienia w i­ kariuszy;

b) jeśli proboszcz w określonym czasie nie ustanow ił potrzebnych w ikariuszy, mógł ich zam ianować sam biskup;

c) biskupow i przysługiw ało praw o przeegzam inow ania i zatw ier­ dzenia lub odrzucenia kandydatów , których proboszcz zamierzał ustanow ić w ikariuszam i. Nie mógł natom iast odrzucić k andydata odpowiedniego, którego prezentow ał proboszcz.

N ależy jed n ak zaznaczyć, że obok tej linii określonej przez prawo, zaczęła się tw orzyć w różnych k rajach nieco inn a prak ty k a. I tak np. we F rancji, Hiszpanii, A ustralii, Niemczech, Belgii, Holandii, w spom niane p raw o tryden ck ie zostało zastąpione p rak ty k ą, na podstaw ie której nie proboszczowie, ale ordynariusze m iejsca m ia­ now ali w ikariuszów i to n aw et często nie zasięgając zdania pro ­ boszczów.

Kodeks p raw a kanonicznego z 1917 roku, w kan. 476 § 3, po­ szedł zasadniczo po linii ochrony praw biskupa, przew idując jed ­ nak w ysłuchanie proboszcza, a więc stan ął niejako pośrodku między praw em try den ck im a w spom nianą prak ty k ą. Jeszaze dalej po linii ograniczenia w pływ u proboszcza poszło praw o osobowe Kościoła W schodniego k tó re zarządza: „po w ysłuchaniu proboszcza, o ile inaczej nie zadecyduje biskup” (kan. 517 § 4). W zw iązku z tym godzi się dodać, że rów nież w Kościele Łacińskim w ytw orzyła się powszechna chyba p ra k ty k a pom ijania proboszcza przy m ianow a­

23 Sess. XXI. cap. 4 de ref.

62 Ks. E. Szitafrowski _[8] n iu dla niego w ikariusza w spółpracow nika. J a k zobaczymy tę linię podtrzym ał Kodeks Ja n a Paw ła II.

Zaznaczm y już w tym miejscu, że w ikariusze w spółpracow nicy, 0 których tu ta j mowa, stanow ią jedyną grupę w ikariuszy uw zględ­ nionych bezpośrednio przez norm y K odeksu praw a kanonicznego z 1983 roku. To oni są nazw ani przez praw odaw cę w ikariuszam i p a ­ rafialnym i. W ten sposób zm niejszył się znacznie zakres osób ob ej­ m ow anych ty m term inem . Dostrzega się też różnicę ujęcia tej fu n k ­ cji w now ym Kodeksie, w stosunku do starego praw a, ale zosta­ nie to podkreślone przy in terp re tacji obow iązujących obecnie p rze­ pisów.

II. Wikariusze parafialni w Kodeksie Jana Pawła II

Nowy Kodeks został nazw any przez Najwyższego P raw odaw cę ostatnią księgą Soboru W atykańskiego, co u kazuje jego związek z V aticanum II. Miał się stać w yrazem soborowej odnow y na od­ cinku porządku praw nego w Kościele. Ju ż poprzednio trzeba było raz czy drugi zaznaczyć postulaty w ysunięte przez Sobór i re ali­ zowane n astępnie w praw ie posoborowym. Przechodząc teraz do ukazania n orm odnowionego Kodeksu, należy znacznie szerzej sięg­ nąć do uchw ał soborowych i ich realizacji w p raw ie posoborowym, co znajdow ało swój w yraz w kolejnych p ro jek tach reform ow ane­

go Kodeksu.

1. Sobór W a tyka ń ski II o toikariuszach.

Bezpośrednio na tem at w ikariuszy p arafialny ch zabrał głos de­ k re t soborow y o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele. „Wi­ kariusze parafialni, jako w spółpracow nicy proboszcza, w kładają co­ dziennie w yb itną i czynną w spółpracę w posługę duszpasterską, pełniąc ją pod w ładzą proboszcza. Z tego w zględu m iędzy probosz­ czem a jego w ikariuszam i winino mieć m iejsce b ratn ie współżycie 1 zawsze pow inna kw itnąć w zajem na miłość oraz poważanie. Niech też w zajem nie w spierają się radą, pomocą i przykładem , roztacza­ jąc opiekę nad p arafią w zgodności dążeń i zespoleniu w ysiłków ” (n. 30, 3).

Powyższa w ypow iedź Ojców Soboru nie m a ch arak teru bezpo­ średnio wiążącej uchw ały, zarządzenia, ale przecież zaw iera zobo­ w iązujące w ytyczne dla tych, którzy tak ie norm y przygotow ują, w tym w ypad ku dla Kom isji, k tó ra w krótce m iała przystąpić do form ułow ania p ro jek tu kanonów odnowionego Kodeksu. Będziemy m ieli później możność zwrócić uw agę na to, w jakim stopniu sko­ rzystano z tych w ytycznych.

[9] Wikariusze parafialni 63 niejszym i nieco innym niż poprzedni Kodeks św ietle ukazał po­ zycję w ikariu szy parafialnych, a więc w spółpracow ników probosz­ cza. Można mówić o w yraźnym dow artościow aniu tej posługi. W i­ kariusze zostali tu ta j ukazani jako ci, któ rzy mogą i pow inni w sposób odpow iedzialny włączać się w życie parafialn e i daw ać w łas­ ny dojrzały w kład. S tąd też mowa o b ra tn im współżyciu, a nie tylko o ojcowskim kierow aniu przez proboszcza, co w yraźnie czy­ nił poprzedni Kodeks (por. kan. 476 § 7).

Trzeba jed nak dla uzyskania pełniejszego obrazu rów nież i na to zwrócić uwagę, że Sobór w yraźnie podniósł w ym agania w od­ niesieniu do tych, którzy podejm ują zadania w ikariuszy p arafial­ nych. Ju ż w dekrecie C hristus Dominus (η. 16, 4) zlecono biskupowi

w sposób szczególny troskę o pełne przygotow anie kapłanów „do wiernego i owocnego w ykonyw ania sw ych posług”. Ten sam te ­ m at podjął d ek ret soborow y o życiu i posłudze kapłanów (n. 19), jeszcze m ocniej akcentując obowiązek biskupa w tej m aterii.

W prow adzając w życie postanow ienia Soboru W atykańskiego II, zarządzenia posoborowe przew idziały tzw. Rok duszpasterski po zakończeniu S em inarium Duchownego. P ierw szą w zm iankę na ten tem at zaw iera m otu proprio Ecclesiae Sanctae 25, natom iast dokład­ niejsze w skazania znajdujem y w Piśm ie O kólnym K ongregacji S praw D uchow ieństw a (04.11.1969 r.) na tem at stałej form acji d u ­ chow ieństw a zwłaszcza młodszego 26 Celem wspom nianego roku duszpasterskiego jest ułatw ienie przejścia z życia sem inaryjnego do w ypełniania posługi duszpasterskiej, stopniow e angażow anie się w działalność duszpasterską i osiągnięcie większej dojrzałości ludz­ kiej i kapłańskiej neoprezbiterów 27.

Rok duszpasterski może być zorganizow any w specjalnie do tego przeznaczonym instytucie lub domu, ew entualnie w parafiach. Z a­ jęcia należy rozłożyć w ten sposób, ażeby przewidzieć zarówno kształcenie teoretyczne jak i p rak ty k ę duszpasterską. Trzeba pilnie dobrać proboszczów i parafie, do który ch posyła się diakonów lub neoprezbiterów , celem w prow adzenia ich w duszpasterstw o. Gdy chodzi o neoprezbiterów , to w inny być jasno określone w aru n k i dotyczące podejm ow anej pracy. Ponieważ m łodszy kap łan nie może być uznany za w spółpracow nika i nie ma jeszoze pełnego dośw iad­ czenia, dlatego w inien być posłany do takich kapłanów , którzy są napraw dę gotowi poświęcić czas i w ysiłek dla form ow ania m łod­ szego tow arzysza 28.

W ciągu roku duszpasterskiego należy stw orzyć neoprezbiterom poprzez spotkania z kolegam i w ystarczającą okazję do poznania

25 Motu proprio Ecclesiae Sanctae, I. η. 7 (PPK, t. I, z. 1, η. 67). 28 AAS 62 (1970) 123—134 (PPK, t. III, z. 1, nn. 5006—5058).

27 Okólnik zamieszcza obszerny punkt (nn. 16—17) zatytułow any Rok

duszpasterski (jw., nn. 5031—5042).

64 Ks. E. Sztafrowski _Cio] w zajem nych doświadczeń, uzupełnienia ich, i, w razie potrzeby, korygow ania. W roku duszpasterskim należy w sposób szczególny zwrócić uw agę na rozmow y kapłanów z biskupem , z w ikariuszem generalnym itd.29

Dopiero po ukończeniu roku duszpasterskiego neoprezbiterzy w in­ ni otrzym ać w jakiejś parafii nom inację do w ykonyw ania o kreś­ lonej posługi 30.

2. W ikariusze w kolejnych schem atach K odeksu

K om isja O dnow y K odeksu P raw a Kanonicznego została powo­ łana przez Ja n a X X III w krótce po rozpoczęciu prac soborowych (28.03.1963 r.), ale podjęła w pełni swoją działalność dopiero po ich za kończen iu 31. Zw rócim y tu taj uw agę na trz y kolejne schem aty, które były przesłane do organów konsultacyjnych.

W 1977 roku został przesłany schem at księgi II Kodeksu, zaty­ tułow any „O Ludzie Bożym” 32. In teresu jący nas m ateriał był za­ mieszczony w części drugiej, zatytułow anej „O osobach w szczegól­ ności” — De personis in specie. O bejm ow ała ona cztery sekcje: I. O św iętych szafarzach czyli duchow nych (De m inistris sacris seu

de clericis), II. O hierarchicznym u stro ju Kościoła (De Ecclesiae constitutione hierarchica), III. In sty tu ty życia konsekrow anego

przez profesję rad ewangelicznych (De institu tis vitae consecratae

per professionem consiliorum evangelicorum ) i IV. W ierni świeccy (De christifidelïbus laicis).

S ekcja drug a była podzielona na dwa ty tu ły : I. N ajw yższa w ła­ dza Kościoła powszechnego i jej w ykonyw anie (De suprem a Eccle­

siae universae au ctoritate eiusque exercitio) i II. Kościoły p a rty k u ­

larn e i ich zespoły (De Ecclesiis particularibus deque earundem co­

etibus). T ytuł d ru g i obejm ow ał tylko dw a rozdziały: I. P row incje

kościelne i regiony kościelne (De provinciis ecclesiasticis et de re­

gionibus ecclesiasticis) oraz II. Kościoły p a rty k u la rn e i ustanow io­

na w nich w ładza (De Ecclesiis particularibus et de auctoritate in

iisdem constituta).

Rozdział II zaw iera olbrzym i m ateriał praw ny, zamieszczony w d w unastu artyk ułach. Osobny a rty k u ł (X) zaw ierał kanony o w ikariuszach p arafialnych (De vicariis paroecialibus) 33. W U w a­ gach W stępnych (Praenotanda), poprzedzających schem at, w odnie­

29 Tamże, n. I7c (iw., n. 5040). 39 Tamże, n. 17e (jw., n. 5042).

81 Por. E. S z t a f r o w s k i , Podręcznik prawa kanonicznego, t. I, W arszawa 1985, s. 104 n.; W. G ó r a l s k i , K odyfikacja prawa w Koś­

ciele łacińskim po Soborze W atykańskim 11, Płock 1983, s. 39 nn. 82 Schema canonum Libri II — De Populo Dei, Typis Polyglottis Va­ ticanis 1977 (PPK, t. X, z. 2, nn. 19175—20115).

[И] W ikariusze parafialni 65 sieniu do a ty k u łu X w yjaśniono: Nie czyni się w ięcej rozróżnienia pomiędzy w ikariuszem w spółpracow nikiem , w ikariuszem zastępcą i w ikariuszem zarządcą. Zamieszcza się zw yczajnie n orm y o w i­ kariuszach parafialnych. N atom iast w w ypadku nieobecności lub przeszkodzenia proboszcza jego m iejsce zajm uje, ze w szystkim i w ła­ dzami i u praw n ien iam i w spraw ach dotyczących duszpasterstw a, w ikariusz parafialny, przydzielony do tej parafii, a jeśli jest ich kilku, najstarszy nom inacją. W ty m ' arty k u le zamieszcza się o w i­ kariuszu p arafialnym norm y dotyczące jego ustanow ienia, obowiąz­ ków i usunięcia z u rz ę d u 34.

W spom niany wyżej art. X poświęcił w ikariuszom parafialn ym osiem kanonów (kan. 377—384), a więc tyle samo co obecny Ko­ deks. Nie oznacza to jednak, że ich treść jest identyczna. Będziemy m ieli możność zwrócić na to uw agę przy in terp re tacji obow iązują­ cych przepisów. T utaj natom iast zauważmy, że zgodnie z uw agam i poczynionym i przez autorów schem atu, trz y spośród tych kanonów (378, 381 i 383) zostały uznane za nowe, pozostałe zaś pow tarzają (choć czasem z pew nym i m odyfikacjam i) norm y poprzedniego K o­ deksu.

Pierw szy schem at całego K odeksu (1980 r . ) 35 zaw iera również osiem kanonów dotyczących w ikariuszy p arafialn y ch (kan. 484— 491). Nie zostały one jednak w yodrębnione w osobnym artykule, lecz zamieszczono je na końcu rozdziału mówiącego o parafiach, proboszczach i w ikariuszach p a ra fia ln y c h 36. Ich treść jest więcej zbliżona do treści kanonów obecnego K odeksu niż do treści zaw ar­ tej w poprzednim schem acie 37.

O statni schem at K odeksu (1982 r.) 38 przejął właściw ie bez zmian z poprzedniego schem atu treść praw n ą dotyczącą w ikariuszy p a­ rafialnych (kan. 545—552). W tej form ie om aw iany m ateriał p ra w ­ ny znalazł się w Kodeksie Ja n a P aw ła II (kan. 545—552). Ja k łatwo zauważyć nie m a różnicy naw et w oznaczeniu cyfry kanonów.

84 por. tamże, s. 21.

55 Schema Codicis Iuris Canonici iuxta animadversiones S. R. E. Car­

dinalium, Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorium Curiae Rom a­ nae, U niversitatum Facultatumque ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, Libreria Editrice Vaticana

1980.

20 Caput IX: De paroeciis, de Parochis et de Vicariis paroecial.bus. 37 Dotyczy to zwłaszcza dwóch pierwszych kanonów, mówiących o ustanaw ianiu wikariuszy. Pominięto wiele szczegółów z poprzedniego schematu.

38 Schema novissim um iuxta placita P atrum Commissionis emen­

datum atque Sum m o Pontifici praesentatum, Typis Polyglottis Vatica­

nis 1982.

6 6 Ks. E. Sztafroiwski [12]

Chociaż w now ym Kodeksie nie zamieszczono form alnej definicji w ikariusza parafialnego, to jednak w poszczególnych kanonach spo­ tyk am y jak b y jej elem enty. Będzie na pew no rzeczą pożyteczną utw orzyć z nich całość zaw ierającą określenie, o k tóre nam chodzi.

W ikariusz p a ra fia ln y to w spółpracow nik proboszcza i uczestnik jego troski, któ ry przez wspólną z proboszczem radę oraz gorli­ wość, ale pod jego władzą, podejm uje dzieło p asterskiej posługi (por. kan. 545 § 1). Z reguły w spiera proboszcza w w ykonyw aniu całej posługi p arafialnej, a także zastępuje go w w ypadkach prze­ w idzianych praw em (por. kan. 548 § 2 i kan. 549).

Powyższa definicja w yraźnie bazuje na przytoczonej poprzednio wypowiedzi soborowej, zaw artej w dekrecie C hristus Dominus (η. 30, 3). Ja k już zaznaczono różni się oma w sw ojej treści od posta­ nowień poprzedniego Kodeksu. Dotyczy to nie tyle term inów , ile nowego ich ujęcia. Przecież Kodeks z 1917 roku rów nież używ a określenia „w ikariusz w spółpracow nik”, ale jakby w innych w y­ m iarach widzi tę w spółpracę. Z byt mocno akcentuje, że w ikariusz jest po ojcowsku in struow any i kierow any przez proboszcza w po­ dejm ow aniu duszpasterstw a (por. kan. 476 § 7) 39.

Można powiedzieć, że ujęcie funkcji w ikariusza w spółpracow ni­ ka w Kodeksie z 1917 roku zbytnio akcentow ało rolę proboszcza i jego w kład w posługę duszpasterską parafii. Tymczasem Sobór podkreślił praw dziw y i liczący się w spółudział w ikariusza w tej dziedzinie. Oznacza to niem ały jego osobisty w kład w organizację życia parafialnego. W ikariusz pozostaje pod „władzą proboszcza” i jest od niego zależny, ale jednocześnie proboszcz m usi uśw iado­ mić sobie i w ykorzystać ten potencjał „duszpasterski” jaki re p re ­ zentuje jego współpracownik.

Ja k już zaznaczono Kodeks Ja n a P aw ła II zniósł w prow adzone przez poprzedni Kodeks różne rodzaje w ikariuszów parafialnych. Przyjęto w form ie zasady, że obecni w ikariusze parafialn i to daw ni w ikariusze w spółpracownicy. Trzeba jednak zauważyć, że dotyczy, to głów nie stosow anej przez praw odaw cę term inologii, nie zaś tre ś ­ ci funkcji w ykonyw anej w niektórych w ypadkach przez w ikariusza. Stąd rów nież i teraz można mówić o różnych funkcjach w ik ariu - szowskich, co wolno odnieść także do osoby, która ją w ykonuje. Tak np. skoro praw odaw ca stw ierdza, że jest obowiązkiem w i­ kariusza „zastępować proboszcza” (kan. 548 § 2), to wolno go n a ­ zwać w tak iej sytuacji „w ikariuszem zastępcą” (por. kan. 549).

Nowy Kodeks przew iduje dla w ikariusza rów nież funkcję ty m ­ czasowego adm inistratora parafii w w ypadku jej opróżnienia lub przeszkodzenia proboszcza (por. kan. 549). Poniew aż zgodnie z kan.

3. Pojęcie i podział w ikariuszy parafialnych

33 To niepełne ujęcie posługi w ikariusza dostrzegali już kom enta­ torzy poprzedniego Kodeksu: por. m.in. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 272.

[13] Wikariusze parafialni 67 548 § 1, pism o biskupa diecezjalnego określa zakres w ładzy w i­ kariusza parafialnego, dlatego możliwa jest sytuacja, w k tó rej otrzy­ ma on szersze upraw nienia, gdy będzie skierow any do proboszcza, któ ry nie jest w stanie wypełniać spraw nie w szystkich swoich obo­ wiązków. W takim w ypadku w ikariusz będzie w ypełniał daw ną funkcję „pom ocnika”. Co więcej, biskup diecezjalny może m iano­ wać tego rodzaju w ikariusza z praw em następstw a, poniew aż p ra ­ wodawca nie pow tórzył obecnie zastrzeżenia poprzedniego Kodeksu (por. kan. 1433) ίο.

Mając na uw adze treść kan. 545 § 2, trzeba powiedzieć, że w i­ kariusz p arafialn y może być ustanow iony, ażeby św iadczył pomoc:

1° w w ypełnianiu całej posługi p arafialnej w odniesieniu: a) do całej parafii,

b) do określonej jej części łub

c) do określonego zespołu w iernych danej parafii — albo 2° w w ypełnianiu oznaczonej posługi równocześnie w kilku p a­

rafiach.

P oprzedni Kodeks przew idyw ał w tym względzie tylko dwie moż­ liwości: 1° w ikariusz zostaje m ianow any dla całej parafii albo 2° dla określonej jej części (por. kan. 476 § 2). J a k zatem widzimy obecne praw o stwar,z.a więcej możliwości, przy czym nowością jest możność m ianow ania w ikariusza dla określonej g rup y w iernych, np. narodowościowej, czy obrządkow ej « . W ydaje się również, że biskup może zam ianow ać dla świadczenia pomocy w w ypełnianiu całej posługi w więcej niż jednej parafii (gdy np. są niezbyt w iel­ kie).

Kodeks przew iduje zatem kilka możliwości, na sku tek czego moż - na mówić o różnych rodzajach w ikariuszy parafialnych. C ytow any wyżej kan. 545 § 2 nie zaznacza kto m a dokonać bliższych określeń w poszczególnych w ypadkach, a więc gdy chodzi o oznaczenie częś­ ci tery to rium , dla k tó rej zostaje ustanow iony w ikariusz, czy grupy

osób, bądź wreszcie rodzaju posługi. Na pew no wolno to uczynić ordynariuszow i m iejsca w nom inacji, ale tru dno wykluczyć p ro ­ boszcza 42.

Schem at Księgi II „O Ludzie Bożym” z 1977 roku (kan. 377 § 2) stw ierdzał, że w w ypadku nom inacji dla kilku p arafii chodzi o oznaczone parafie (determ inatis paroeciis). Pow tórzył to schem at Kodeksu z 1980 roku (kan. 484 § 2), ale pom inął schem at Kodeksu z 1982 roku (kan. 545 § 2), i w tej form ie dyspozycja została za­ mieszczona w K odeksie Ja n a P aw ła II (kan. 545 § 2). W ydaje się jednak, że w tak im w ypadku powinno być określane dokładnie

40 Por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy... dz. cyt., s. 286. 41 Można powiedzieć, że w takim w ypadku pojaw ia się rodzaj w ikariu­ sza personalnego.

42 Zgodnie bowiem z kan. 548 § 1, obowiązki w ikariusza szczegółowiej determ inuje polecenie proboszcza.

68

Ks. E. Szbafrowski _[14] w nom inacji dla jakich parafii w ikariusz zastaje ustanow iony. T a­ kiego oznaczenia nie może dokonać proboszcz, ponieważ łączy się to bezpośrednio z aktem nom inacji, do której jest upraw niony bis­ kup diecezjalny (por. kan. 547).

4. Ustanawianie w ikariuszy

Na ten tem at była już częściowo m owa w poprzednim punkcie, co miało bezpośredni związek z różną form ą w ikariuszow skiej po­ sługi, a tym sam ym z różnymi rodzajam i w ikariusza parafialnego. T utaj zostaną uw zględnione przede-w szystkim dwie spraw y, a m ia­ nowicie przyczyny praw ne m ianow ania w ikariusza oraz przełożony upraw niony do zam ianowania.

A. P r z y c z y n y p r a w n e m i a n o w a n i a

Poczynając zwłaszcza od Soboru T rydenckiego praw odaw ca koś­ cielny w yraża w ielką troskę o praw idłow e w ypełnianie pasterskiej posługi w parafii. Je st za nią odpow iedzialny pasterz wspólnoty parafialnej, ale nie zawsze może być on pełnopraw nym sędzią do oceny, na tem at właściwego w ykonyw ania duszpasterstw a. Takie upraw nienie posiada p asterz diecezji. S tąd najw yższy praw odaw ­ ca przyznaje m u określone upraw nienia.

P rzypom nijm y kolejne sform ułow ania p raw n e w tej m aterii. So­ bór T rydencki w skazał na liczbę w iernych, która nie pozw ala sa ­ m em u tylko proboszczowi zapewnić w iernym udzielania sakram en­ tów i spraw ow ania kultu. Kodeks z 1917 roku, pow tarzając pow yż­ szą rację, dodał: „bądź na skutek innych przyczyn, nie może zda­ niem ordynariusza właściw ie spraw ow ać duszpasterstw a p arafial­ nego” (kan. 476 § 1). Zauważmy, że praw odaw ca im iennie wskazał ordynariusza jako upraw nionego do oceny sytuacji.

Pożyteczne będzie przytoczyć kom entarz kanonistów do pow yż­ szej dyspozycji kodeksowej. N ajbardziej charakterystyczny za­ mieszcza L udw ik Bender, w swojej m onografii opublikow anej tuż przez Soborem W atykańskim I I 43. S tw ierdza on, że praw idłow e prow adzenie duszpasterstw a w parafii dw utysięcznej może być uznane za zbyt tru d n e i dlatego stanow i podstaw ę do zam ianow a­ nia w ikariusza. Uważa następnie, że podobnie dla p arafii cztero- tysięcznej należałoby zamianować dwóch w ikariuszy. Z zachow a­ niem powyższego k ry teriu m dochodzi do p arafii ośmiotysięcznej. G dy natom iast parafia liczy około dziesięciu tysięcy, pow staje sy ­ tuacja, w k tó rej zgodnie z kan. 476 § 8, należy dokonać podziału parafii. Przez „inne przyczyny” rozumie przede w szystkim roz­ ległe tery to riu m parafii 44.

43 Swoje dzieło opublikował w 1959 r. 44 Dz. cyt,, s. 262.

[15] W ikariusze parafialni 69 Kodeks J a n a P aw ła II zaw iera nieco inne sform ułow ania słowne: „Ilekroć w ydaje się to konieczne lub pożyteczne do właściwego w y­ pełniania pasterskiej posługi w parafii...”. Dwie zatem w skazano tu ta j przyczyny: konieczność lub pożytek pasterskiej posługi. Cho­ ciaż tego w prost nie powiedziano, ocena tej sytuacji należy do bis­ kupa diecezji. Na pew no to, co daw niej w skazyw ali kanoniści w ol­ no mieć obecnie na uwadze, a ponadto biskup może mieć także na względzie duszpasterstw o „ubogacone” licznym i w skazaniam i So­ boru W atykańskiego II.

Chociaż pasterz diecezji jest sędzią gdy idzie o ocenę przyczyn, postulujących lub zalecających ustanow ienie w ikariusza, jednak w w ielu w ypadkach będzie m usiał brać pod uw agę nie tylko re ­ alne potrzeby parafii, lecz także m ożliw ości. personalne diecezji. I dlatego w w yjątkow ych w ypadkach, jeżeli b ra k u je kapłanów , b ę­ dzie m usiał zaradzić potrzebom duszpasterskim poprzez diakonów stałych, co w yraźnie przew iduje m otu proprio Sacrum diaconatus

ordinem 4S.

Również i liczba w ikariuszy pozostawiona jest uznaniu ordy­ nariusza, k tó ry i w tym w ypadku m usi wziąć pod uw agę zarówno dobro dusz jak i stan personalny w łasnej diecezji.

B. P r z e ł o ż o n y u p r a w n i o n y d o m i a n o w a n i a Obowiązującą w tej m aterii dyspozycję zaw iera kan. 547: „Wi­ kariusza parafialnego m ianuje swobodnie biskup diecezjalny, po w ysłuchaniu, jeśli to uzna za pożyteczne, proboszcza lub probosz­ czów parafii, dla któ rych się go ustanaw ia, jak rów nież dziekana, nie naruszając przepisu kan. 682 § 1”.

Trzeba zacząć od w skazania, że powyższa dyspozycja przeszła pewmą ew olucję w kolejnych schematach. P ro jek t z 1977 roku za­ w ierał następującą propozycję: „K apłana włączonego do k leru die­ cezjalnego ordynariusz m iejsca m ianuje w sposób swobodny w i ­ kariuszem parafialnym , po w ysłuchaniu zdania proboszcza lub pro­ boszczów, dla których jest m ianow any oraz — jeśli to uzna za sto­ sowne — także dziekana” (Kan. 379 § 1). „Gdy idzie o ustanow ie­ nie w ikariuszem członka in sty tu tu życia konsekrow anego albo sto­ w arzyszania, to przełożony in sty tu tu lub stow arzyszenia, kom pe­ te n tn y w edług przepisów własnego praw a, przedstaw ia kandydata ordynariuszow i miejsca, k tó ry go in sty tuuje, z zachowaniem prze­ pisu § 1” 46. Ju ż jed n ak w następnym schemacie (1980 r.) powyższa propozycja została mocno zm odyfikowana (kan. 486). Różni się od zamieszczonej w obecnym Kodeksie tylko tym , że zam iast „biskup diecezjalny” jest w ym ieniony „ordynariusz m iejsca”. Tę ostatnią zmianę wyprowadził ostatni schem at (1982 r.), w kan. 547.

45 Motu proprio, V, n. 22, 8 (PPK. t. I, z. 1, n. 496). 46 Kan. 379 § 2 (PPK, t. X, z. 1, n. 20061).

70 K s. E. Sztafrow ski _[16]

Tak więc przełożonym upraw nionym do zam ianow ania w ik ariu ­ sza parafialnego jest „biskup diecezjalny”. Tym sam ym zostaje w y ­ kluczony w ikariusz generalny i w ikariusz biskupi. Do podjęcia tego a k tu byłoby konieczne specjalne zlecenie (por. kan. 134 § 3). N a­ tom iast na rów ni z biskupem diecezjalnym są u praw n ien i wszyscy z nim zrów nani w m yśl przepisu kan. 381 § 2, a więc: p ra ła t i opat terytorialny, w ikariusz i prefek t apostolski oraz ad m inistrator apo­ stolski ustanow iony na stałe (por. kan. 134 § 3 i kan. 368).

Chociaż ad m in istrato r diecezji nie jest zrów nany z biskupem die­ cezjalnym , jed n ak może m ianować w ikariuszów parafialnych. W y­ n ik a to z postanow ienia kan. 427 § 1, k tó ry stw ierdza, że adm ini­ s tra to r diecezji posiada tak ą sam ą władzę jak biskup diecezjalny, z w yjątkiem tych spraw , które na mocy sam ego p raw a są w yjęte. Otóż Kodeks tej spraw y nie w yjm uje spod w ładzy adm inistratora. N atom iast takiego upraw nienia nie posiada ten, kto k ien ije die­ cezją tym czasowo, przed wyznaczeniem ad m inistrato ra. P rzysłu ­ guje m u bowiem władza przyznana przez praw o w ikariuszow i ge­

neralnem u (por. kan. 426).

K om petentny przełożony może „swobodnie” m ianować w ik ariu ­ sza parafialnego. W pełni dotyczy to sytuacji, w której m ianuje kapłana diecezjalnego. W w y p a d k u 'b o w ie m zakonnika trzeba za­ chować przepis kan. 682 § 1: „Gdy idzie o nadanie zakonnikow i jakiegoś urzędu kościelnego w diecezji, otrzym uje on nom inację od biskupa diecezjalnego, po przedstaw ieniu k an d yd ata przez kom ­ petentnego przełożonego lub przynajm niej za jego zgodą”.

Biskup nie musi, ale pow inien „jeśli to uzna za pożyteczne”, w y­ słuchać zdania zainteresow anego proboszcza lub proboszczów oraz

dziekana. P rzypom nijm y i w tym m iejscu, że poprzedni Kodeks nakład ał na ordynariusza obowiązek w ysłuchania proboszcza przed zam ianow aniem dla niego w ikariusza (por. kan. 476 § 3). Obecnie można mówić o „samobow iązku”, czyli biskup może się czuć zo­ bow iązany w tedy, gdy w edług jego oceny będzie to pożyteczne. W prak tyce sprow adza się to do tego, że w ysłuchanie proboszcza lub dziekana zależy od biskupa.

Aby ktoś mógł być ważnie m ianow any w ikariuszem w inien po­ siadać św ięcenia prezb iteratu (kan. 546). J e s t to obecnie jedyny

wymóg określony w praw ie powszechnym . P ierw szy schem at księ­ gi II O L udzie B o żym obok powyższego wym ogu, zamieszczonego w § 1 kan. 378, określał ponadto następujące w arunki: „W ikariu­ szem w inien być ustanow iony kapłan, k tó ry odznacza się zdrową nauką i dobrym i obyczajam i oraz posiada te w szystkie przym ioty, k tóre są w ym agane do tego, by mógł właściw ie uczestniczyć w trosce pasterskiej o zainteresow anych w iernych” (§ 2 ) 47. Już schem at z 1980 r. pom inął dyspozycję zaw artą w § 2 (por. kan. 485).

W ikariusze parafialni 71 Łatw o zauważyć, że powyższe wymogi w ysuw ane pod adresem kandyd ata na w ikariusza były w zorow ane na w ym aganiach sta ­ w ianych kandydatow i na proboszcza. W ystarczy je porównać z treścią obecnego k an. 521 §§ 1—2 48. Pom inięcie przez praw o­ dawcę w now ym Kodeksie wcześniejszych propozycji nie oznacza wcale, że ty ch wym ogów nie należy brać pod uwagę.

5. O bow iązki w ikariusza parafialnego

Zgodnie z postanow ieniem kan. 548 § 1, obowiązki w ikariuszy parafialnych określają:

1° przepisy p raw a powszechnego, 2° sta tu ty diecezjalne,

3° pismo nom inacyjne,

4° szczegółowiej zaś zlecenie proboszcza.

Mając na uw adze przytoczone wyżej źródła, pozw alające ustalić obowiązki w ikariusza parafialnego, m ożna powiedzieć, że dadzą się one sprow adzić przede wszystkim do dwóch: praw o powszech­ ne i praw o p a rty k u la rn e (diecezjalne). Do tego drugiego wolno zaliczyć pismo nom inacyjne, natom iast ostatnie źródło m usi się zmieścić w ram ach wcześniej wyliczonych źródeł i w jakim ś sen­ sie stanow i praktyczną in terp retację praw a.

A. O b o w i ą z k i w e d ł u g p r a w a p o w s z e c h n e g o W skazując na przepisy p raw a powszechnego, praw odaw ca pod­ kreśla, że chodzi głównie o „kanony tego rozdziału” (kan. 548 § 1), tj. Księgi II K odeksu, rozdziału VI: o parafiach, proboszczach i w i­

kariuszach parafialnych; oczywiście na pierw szym m iejscu kan.

545—552 w spom nianego ro z d ziału 40. J a k jedn ak zobaczymy, u w ­ zględniając treść tychże kanonów , trzeba będzie sięgnąć także do przeoisów zaw artych w innych księgach Kodeksu, zwłaszcza w III î IV*

Podstaw ow ym źródłem praw a powszechnego jest postanow ienie kan. 548 § 2: „Jeżeli co innego w yraźnie w piśm ie biskupa die­ cezjalnego nie zastrzeżono, w ikariusz p arafialn y z racji urzędu zo­ bow iązany jest wspom agać proboszcza w całej posłudze p arafial­ nej, z w yjątk iem odpraw iania Mszy św iętej za lud, a także zgod­ nie z praw em zastępow ać proboszcza, jeśli spraw a tego w ym aga”. Szczególnie w ażne jest w powyższej dyspozycji stw ierdzenie, że w ikariusz jest zobow iązany „wspomagać proboszcza w całej po­ słudze p a ra fia ln e j”. Chodzi w tym w ypadku o zakres w ykonyw a­ 48 Kan. 521 § 2: (Proboszcz) winien odznaczać się zdrową nauką i do­ brymi obyczajami, gorliwością pasterską oraz innymi cnotami...

49 W tej sprawie por. F. C o c c o p a l m e r i o , De Vicariis paroecia-

72 K s. E. Sztafrow ski _[18]

nych czynności: w ikariusz ma obowiązek w spom agać proboszcza we w szystkich czynnościach duszpasterskich. O bejm ują one przede w szystkim trz y zadania: nauczanie, uśw ięcanie i kierow anie czyli pasterzow anie. Od razu trzeba powiedzieć, że idzie zwłaszcza o n a ­ uczanie i uśw ięcanie. Te obowiązki proboszczowskie określają w tym rozdziale kan. 528—530.

Nie stanow ią pod tym względem w y jątk u tzw. czynności specjal­ nie powierzone proboszczowi, które wylicza kan. 530. Posiadają one różny ch arak ter. N iektóre jak np. asystow anie przy zaw ieraniu m ałżeństw a są bezpośrednio złączone z posługą proboszcza i mogą być przez innych (naw et przez w ikariusza) w ykonyw ane na mocy delegacji, większość zaś to czynności w ykonyw ane z reg u ły przez w ikariuszy proboszcza. Stanow ią one jedn ak równocześnie czyn­ ności rzeczywiście „specjalnie powierzone proboszczowi”, stanow ią jego u praw nien ia i obowiązki. Można powdedzieć, że proboszcz jest odpow iedzialny za ich w ykonanie i z reg uły na ich spraw ow anie potrzebna jest jego zgoda. Nie dotyczy to jed n ak w ikariuszy, po­ niew aż oni są po to ustanaw iani, by uczestniczyć w pasterskiej trosce proboszcza. D ziałają jed nak pod jego kierow nictw em 50.

Można jed n ak mówić o czynnościach w yraźnie w yjętych gdy chodzi o w spom aganie proboszcza przez w ikariusza. Ogólnie trz e ­ ba powiedzieć, że w ikariusz nie może podejm ow ać decyzji do ty ­ czących bezpośrednio zarządzania parafią. Dotyczy to np. inw estycji parafialnych, zarządzania zbiórek pieniężnych itp.51 Może jednak i tych spraw ach w ikariusz otrzym ać specjalne upoważnienie.

P raw idłow e w ypełnienie obowiązków, zwdązanych z urzędem w ikariusza parafialnego, w ym aga jego obecności. Dlatego kan. 550 § 1 zarządza: „W ikariusz, p arafialn y jest obow iązany rezydować w parafii, a gdy został ustanow iony dla kilku parafii równocześnie, w jednej z nich. Jednakże na skutek słusznej przyczyny ordynariusz miejsca może zezwolić, by zam ieszkał gdzie indziej, zwłaszcza w domu w spólnym dla w ielu kapłanów , o ile nie ucierpi na tym "wykonywanie pasterskich zadań”.

Zestaw iając powyższą ■ dyspozycję z podobną, określającą obo­ wiązek rezydencji spoczyw ający na proboszczu, dostrzegam y pew ną różnicę. M ianowicie w wrypadku proboszcza jest powiedziane, że „ma obowiązek zamieszkiwać (rezydować) w domu parafialn y m w pobliżu kościoła” (kan. 533 § 1). Nie powtórzono tego w odnie­ sieniu do w ikariusza parafialnego, dom agając się jedynie, by „re­ zydował w parafii. Ta różnica była dostrzeżona w trakcie fo rm u ­ łowania tej dyspozycji. Podczas dyskusji proponow ano „uzgodnie­ 50 Por. E. S z t a f r o w s k i , Podręcznik... dz. cyt.. II, s. 208; T. P a w-1 u k, Prawo Kanoniczne według K odeksu Jana Pawła II, t. II, Olsztyn 1986 r.. s. 271).

[19] Wikariusze parafialni 73 nie” tych sform ułow ań i zobowiązanie w ikariusza do zam ieszkiw a­ nia w „dom u parafialn y m ” . Jed n a k popraw ki nie przyjęto, poda­ jąc w yjaśnienie, że nie zawsze może to być w ykonane 52.

W ydaje się jednak, że spraw a ta może i pow inna być dokładniej uregulow ana praw em partyku larnym . Przypom nijm y, że poprzedni Kodeks, m ówiąc o obowiązku rezydencji, odsyłał do statutów die­ cezjalnych, chw alebnych zwyczajów i zarządzeń biskupa (por. kan. 476 § 5). S tąd do tej spraw y jeszcze powrócim y uw zględniając n o r­ m y praw a p artykularnego.

Dyspozycje zamieszczone w Kodeksie Ja n a Paw ła II określają rów nież inne ogólne obowiązki w ikariuszy parafialnych. M ają one jednak bardziej bezpośredni związek z relacjam i proboszcz — wi­ kariusze, co będzie treścią osobnego p u n k tu tego opracow ania i dla­ tego tam zostaną uw zględnione w spom niane norm y praw a pow ­ szechnego. T u taj natom iast w inny być uw zględnione obowiązki w i­ kariusza „w szczególnych okolicznościach”. Należy wskazać na n a ­ stępujące okoliczności: nieobecność proboszcza oraz opróżnienie p a­ rafii i niemożność spraw ow ania przez proboszcza p arafialn ej po­ sługi. D rugą i trzecią okoliczność praw odaw ca łączy ze sobą, stąd

można mówić o dw óch okolicznościach.

G dy chodzi o nieobecność proboszcza, trzeba mieć na uw adze dwa zarządzenia kodeksowe: „W ikariusz p arafialn y z racji urzędu obo­ w iązany jest ... zastępować w razie potrzeby proboszcza nieobecne­ go, zgodnie z praw em ” (kan. 548 § 2) oraz: „Jeśli biskup diecezjalny czego innego nie postanow i w myśl przepisu kan. 533 § 3, i jeśli n :e został ustanow iony adm inistrator parafii, w ted y podczas nie­ obecności proboszcza należy zachować postanow ienia кал. 541 § 1 W takim w ypadku w ikariusz przejm uje w szystkie obowiązki pro ­

boszcza, z w yjątk iem odpraw iania Mszy św iętej za w iern ycn ” (kan. 549).

Mając na uw adze powyższe zarządzenia, należy zauważyć, że cho­ dzi tu o dwa w ypadki: 1° nieobecność krótka, o której w kan. 533 §2 oraz 2° nieobecność dłuższa, a więc przekraczająca miesiąc. W pierw szym w ypadku chodzi z reguły o miesięczne w akacje, jak również o w yjazdy nie przekraczające tygodnia.

Zabezpieczenie opieki duszpasterskiej w okresie „k ró tkiej” nie­ obecności proboszcza pow inny regulow ać przepisy w ydane przez biskupa diecezjalnego (por. kan. 533 § 3). Jeśli jednak nie zostały wydane, a w k o nkretnej sytuacji ordynariusz m iejsca nie w yzna­ czył adm in istrato ra parafii, w tedy zastępstw o na mocy p raw a p rzej­ m uje w ikariusz parafialny. G dy ich jest kilku, n ajstarszy nom i­ nacją (por. kan. 541 § 1).

Takiego w ikariusza słusznie można nazwać zastępcą i takiej naz­ w y używ ał poprzedni Kodeks (por. kan. 474). Obecny Kodeks mówi

74 Ks. E. Sztafrowsfci [20] tylko o zastępstw ie proboszcza (por. kan. 548 § 1), pom ijając daw ną nazw ę „w ikariusz zastępca” . Zgodnie z postanow ieniem kan. 549 przejm uje on w szystkie praw a i obowiązki proboszcza, z w y jąt­ kiem odpraw iania Mszy św. za parafian. Trzeba jedn ak zauważyć, że mimo powyższego ogólnego stw ierdzenia praw odaw cy, taki w i­ kariusz nie może podejm ow ać decyzji dotyczących bezpośrednio za­ rządzania parafią, a więc tzw. w ażniejszych decyzji, nie zw iązanych bezpośrednio z duchow ą troską o w iernych.

W m yśl jed nak cytowanego w yżej kan. 549, biskup diecezjalny może w przytoczonej sytuacji naznaczyć adm in istratora parafii albo inaczej spraw ie zaradzać, zgodnie z przepisem kan. 533 § 3. W pierw szym w ypadku jest mowa o „adm inistratorze p arafii”, co jednak w ydaje się pew ną „przesadą”, ponieważ jest ustanaw iany na kró tk i czas î3. Raczej należałoby go nazw ać „zastępcą”. Skoro jed ­ nak praw odaw ca użył term in u „ad m in istrato r”, to wolno stw ier­ dzić, że przysług ują m u u p raw n ien ia i obowiązki, o których w kan. 540.

W drugim w ypadku chodzi o sytuację, w k tó rej biskup zaradza spraw ie przez zam ianow anie jakiegoś kapłana (z pom inięciem w i­ kariusza) lub ogólne oznaczenie kapłana, przejm ującego kierow anie parafią. Może to być np. sąsiedni proboszcz, czy dziekan. Takiego kapłana można nazw ać „zastępcą”, bądź też „adm inistratorem ”. P ow inien otrzym ać władzę asystow ania p rzy zaw ieraniu m ałżeń­ stw a. Zgodnie z postanow ieniem kan. 1111 „zastępca” może otrzy­ m ać ogólne upow ażnienie do asystow ania przy zaw ieraniu m ałżeń­ stw a także od proboszcza. Musi być jed n ak udzielane na piśmie. G dy proboszcz opuszcza parafię na czas krótszy niż tydzień nie ma obowiązku pow iadam iać ordynariusza m iejsca (por. kan. 533 § 2). Również i w tym w ypadku pow inna być zabezpieczona piecza duszpasterska w parafii. Mogą to regulow ać zarządzenia biskupa diecezjalnego, zgodnie z postanow ieniem kan. 533 § 3. Jeśli takich zarządzeń nie ma, opiekę duszpasterską p rzejm uje w ikariusz p a­ rafialny, a gdy b ra k w ikariusza, „zastępca” oznaczony przez p ro ­ boszcza, k tó ry może m u przekazać także ogólne upow ażnienie do asystow ania przy zaw ieraniu m ałżeństw a 54.

W w ypadku dłuższej nieobecności proboszcza, przekraczającej miesiąc czasu, tym bardziej trzeba zabezpieczyć opiekę duszpaster­ ską. Z reg uły będzie się to działo zgodnie z decyzją ordynariusza miejsca, od którego proboszcz (w ym agający np. dłuższej k uracji zdrow otnej) m usi uzyskać zezwolenie na opuszczenie parafii. W t a ­ kiej sytuacji zostanie ustanow iony ad m in istrato r parafii albo w i­ kariuszow i będzie zlecone duszpasterstw o w parafii.

Szczególna sytuacja pow staje w tedy, gdy p arafia zostaje opróż­ niona albo m a w praw dzie proboszcza, ale nie może on w ypełniać

[21] Wikariusze parafialni 75

swojej posługi. W ty m drugim w ypadku mówi się o tzw. przeszko­ dzeniu proboszcza. W określeniu tej sytuacji można się odwołać do „przeszkodzenia stolicy biskupiej”, o czym m owa w kan. 412. Sto­ sunkowo najczęściej będzie to choroba pozbaw iająca przytom ności. Zauw ażm y w tym m iejscu, że poprzedni Kodeks zaradzał sytuacji tylko w w yp ad ku opróżnienia parafii, nie czynił natom iast tego w razie przeszkodzenia proboszcza, co mogło stw arzać duże praktyczne kłopoty 55.

Kodeks Ja n a P aw ła II tra k tu je łącznie obydwie powyższe sy­ tuacje, zaradzając im w ten sam sposób: „W w y padk u opróżnienia parafii, jak rów nież w tedy, gdy proboszcz na sk u tek przeszkody nie może w ypełniać pasterskiej posługi, kierow anie p arafią przed ustanow ieniem ad m in istrato ra parafii, przęjm u je tymczasowo w i­ kariusz parafialny, a gdy jest kilku, najstarszy nom inacją. Jeśli nie ma w ikariusza — proboszcz określony praw em p arty k u la rn y m ” (kan. 541 § 1).

Chociaż praw odaw ca mówi ogólnie o opróżnieniu parafii, jednak m a na uw adze głów nie sytuację, w której n astępuje to w sposób nieprzew idziany, a więc najczęściej w skutek śm ierci proboszcza, na co w yraźnie w skazuje postanow ienie zaw arte w § 2: „K to prze­ jął kierow anie p arafią zgodnie z przepisem § 1, pow inien naty ch­ m iast powiadom ić ordynariusza m iejsca o opróżnieniu p arafii” A więc chodzi o sytuację nieznaną ordynariuszow i 56.

Obecny Kodeks, podobnie jak poprzedni (por. kan. 472, n. 2), nic nie mówi na tem at zakresu w ładzy tego tym czasowego adm ini­ strato ra parafii. S praw a o tyle nie jest w ielkiej wagi, że jego po­ sługa jest w ykonyw ana z reguły przez kró tk i czas 57, ale przecież wym aga bliższego określenia. Można w tym m iejscu powołać się na wcześniejsze kom entarze (por. kan. 6 § 2). A utorzy powszechnie utrzym yw ali, że ta k i adm inistrator posiada pełnię w ładzy probosz­ czowskiej, a więc tak ie sam e praw a i obowiązki co i ad m in istra­ tor m ianow any przez ordynariusza m iejsca 58. P odtrzym ują to sta­ nowisko rów nież kom entatorzy K odeksu Ja n a P aw ła I I 59.

Kodeks z 1917 roku określając k tó ry z w ikariuszy przejm uje tymczasowo kierow anie parafią, stw ierdzał „n ajstarszy posługą” —

“4 Kodeks z 1917 roku nie zezwalał na przekazanie w takim wypadku ogólnej delegacji do asystow ania przy zaw ieraniu małżeństwa.

55 Dotyczyło to zwłaszcza asystowania przy zawieraniu małżeństwa. Gdy w parafii nie było wikariusza, należało delegację uzyskać od o r­ dynariusza miejsca. ■ *

56 W tej sprawie por. także E. S z t a f r o w s k i , W spółpracownicy.. dz. cyt., s. 270 n.

57 Zgodnie z postanowieniem kan. 539 „biskup diecezjalny w inien jak najszybciej mianować adm inistratora parafii’.

58 Por. E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 272, L. B e n d e r , dz. cyt., s. 220.

76 Ks. E. Sztafcow ski [22] „m unere an tiq iu o r” (кап. 472, п. 2), со nie było zbyt precyzyjne, ponieważ mogło chodzić o „najstarszego” w ogóle i „najstarszego” w tej parafii. A utorzy powszechniej przyjm ow ali, że chodzi o drugą sytuację **. p 0 tej linii poszedł obecnie praw odaw ca: „najstarszy nom inacją” (kan. 541 § 1). Poprzedni Kodeks zamieścił więcej szcze­ gółów gdy chodzi o oznaczenie kapłana w tedy, gdy w p arafii nie ma w ikariusza 61.

B. O b o w i ą z k i w ś w i e t l e p a r t y k u l a r n e g o p r a w a p o l s k i e g o

Zgodnie z postanow ieniem kan. 548 § 1, obowiązki i upraw nienia w ikariusza parafialnego określają, oprócz przepisów praw a po­ wszechnego, sta tu ty diecezjalne oraz pismo biskupa diecezjalnego, szczegółowiej zaś są precyzow ane poleceniem proboszcza. Od razu zaznaczmy, że polecenie proboszcza m usi się mieścić w ram ach, o których w yżej mowa, dokonanych praw em pow szechnym lub p a r­ ty k u larn y m i nom inacją.

• N orm y p raw a powszechnego w te j m aterii są raczej skąpe, co w yraźnie w skazuje, że najw yższy praw odaw ca liczy na dokonanie bliższych sprecyzow ań na szczeblu diecezjalnym . Stąd jest ze w szechm iar w skazane uwzględnić osobno praw o p arty k u larn e, zwłaszcza w ydane w okresie posoborowym.

Zacznijm y od podstawowego obowiązku, k tó ry w aru n k u je p ra ­ widłowe w ypełnienie posługi duszpasterskiej w parafii. Chodzi o obowiązek przebyw ania w parafii o którym ogólnie mówi kan. 550 § 1. S ta tu ty polskich' synodów diecezjalnych określają w iele szczegółów zw iązanych z tym obowiązkiem. U staw iają tę spraw ę w relacji do proboszcza, k tó ry jest niew ątpliw ie przełożonym w i­ kariusza. II Synod Kielecki (1958 r.) w statucie 66 zarządza: „Wi­ kariusz obow iązany jest do rezydencji i nie wolno mu w ydalać się z parafii bez w iedzy i zgody proboszcza (§ 1). Dla w ażnych powo­ dów, uznanych przez proboszcza może otrzym ać od niego zw olnie­ nie z pełnienia obowiązków w parafii do trzech dni, zwolnienie do ośmiu dni uzyskać może od dziekana, ponad 8 dni — od ord yn a­ riusza” (§ 2) 62. Konieczność uzgadniania z proboszczem nieobecnoś­ ci w parafii podtrzym ują również zarządzenia synodów posoboro­ wych e3. U zasadnioną praw n ie nieobecność w parafii, poza m ie­ 60 Por В ü,n d e r , dz. cyt., s. 215 п.; E. S z t a f r o w ß k i , Współpra­

cownicy... dz. cyt., s. 271.

61 Por. кап. 472. п. 2 К Р К 1917 г.

62 Drugi Synod. Diecezji K ieleckiej i posynodalne zarządzenia B isku­

pa Kieleckiego, Kielce 1984 r., s. 36.

83 Por. пр. IV Synod Diecezji Tarnowskiej, statu t 354 (Tarnów 1986),

Duszpasterski Synod Archidiecezji K rakow skiej 1972—1979, K raków

1985 r., s. 322, p. 51; S tatuty 11 Synodu Gdańskiego, Gdańsk—Oliwa 1976 (stat. 645).

[23] Wikariusze parafialni 77 sięcznym urlopem , może stanow ić jeden dzień w olny w tygodniu, k tó ry przyznają w ikariuszow i niektóre sta tu ty diecezjalne 64.

Niezwykle w ażnym dla owocnego w ypełniania pasterskiej posłu­ gi jest obowiązek kontynuow ania form acji, k tóra pow inna doty­ czyć zarów no pogłębiania w iedzy teologicznej jak i duchowności kapłańskiej. Je st to obowiązek w iążący w szystkich kapłanów . Po­ nieważ jed nak w sposób szczególny dotyczy m łodszych63, dlatego ze zrozum iałych względów musi objąć w ikariuszy parafialnych. Również w tej dziedzinie praw o powszechne odsyła do praw a p a r­ tykularnego 6e.

Poszczególni biskupi diecezjalni w różny sposób sta ra ją się zor­ ganizować dokształcanie duchow ieństw a, zwłaszcza młodszego. W w ielu w ypadkach zostały powołane określone insty tu cje diecezjal­ ne. Biskup K atow icki powołał Studium P astoralne (1973 r.), w k tó ­ rym now ow yśw ięceni kapłani podejm ują czteroletnie specjalistycz­ ne studia 67. W 1978 roku Biskup K ielecki erygow ał S tudium Teo- logiczno-Pastoralne, na które obowiązani są uczęszczać prezbiterzy III—IV roku kapłaństw a. K ażdy rok kończy się egzam inam i w i- kariuszow skim i, z następujących przedm iotów : Pismo święte, L i­ turgia, Teologia Dogm atyczna, Teologia M oralna, P raw o Kanonicz­ ne i Hom iletyka. Z pierw szego egzam inu są zw olnieni ci, którzy zdobyli m agisterium na PAT, ze w szystkich zaś księża, którzy uzyskali stopień licencjata z teologii lub p raw a kanonicznego6S. W diecezji częstochowskiej działa obowiązkowe dla w szystkich kapłanów czteroletnie studium w ikariuszow skie ®9. D rugi Synod G dański zobowiązał w szystkich kapłanów nowo wyświęconych do składania przez kolejnych pięć la t egzam inów w ikariuszow skich 7®. W diecezji tarnow skiej do takich egzam inów są obowiązani ci, któ­ rzy kończą drugi, trzeci i czw arty rok kapłań stw a 71. S ta tu ty Syno­ du Poznańskiego (1968 r.) przew idują cztery egzam iny w ik a riu ­ szowskie 72, Synod K rakow ski również ap robuje egzam iny w ik ariu ­ szowskie 73.

64 Por. np, IV Synod Diecezji Tarnowskiej, stat. 356; II Synod Czę­

stochowski, Częstochowa 1987, Aneks 13, p. 4; Uchwały I Synodu Die­ cezji Katowickiej, VIII, 5.4.

85 Pismo Kongregacji Spraw Duchowieństwa w sprawie stałej for­ macji duchowieństwa wyraźnie zaznacza, że dotyczy ona zwłaszcza młod­ szych kapłanów (PPK, t. III, z. 1, n. 5006 nn.).

88 Por. kan. 279 § .2. Biskup diecezjalny może i powinien skorzystać z wytycznych zamieszczonych w Okólniku, o którym w poprzedniej nocie.

87 Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej, VIII, 3, 1.2.2. 88 K ielecki Przegląd Diecezjalny 63 (1987) 394.

89 II Synod Diecezji Częstochowskiej, V, 3.3.8. 70 Aneks 10, § 8.

71 S tatut 401 § 2.

72 S ta tu ty Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego 1968, Poznań 1972, s. 312 n., statut 1128 n.