Nauczanie katechetyczne w świetle przepisów prawa kanonicznego

Jerzy Syryjczyk

Nauczanie katechetyczne w świetle

przepisów prawa kanonicznego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 30/1-2, 187-197

1987

K O M U N I K A T Y

I P raw o K an on iczn e | 30 (1987) rer 1—2

K S. JERZY SY R Y JCZYK

N A U C Z A N IE KATEC H ETYC ZNE W ŚW IETLE PRZEPISÓ W PR A W A KAN O N ICZN EG O

T r e ś ć : W stęp. — 1. S p ecy ficzn e zadania k a tech ezy w ram ach d u szp asterstw a. — 2. W ła ściw o ści k a tech ezy w zależn ości od adresa­ ta. — 3. Środki i m etoda katech izacji. — 4. Z akres ob o w ią zk ó w osób o d p ow ied zialn ych za k atech izację. — Z akończenie.

W stęp

P o sta n o w ien ia K od ek su P ra w a K an on iczn ego ukazują, że w prawfie kan on iczn ym chodzii o realizację głów n ego celu K ościoła — naszego zb aw ien ia. P ra w o k o ścieln e jaw i slię w ięc jako in sty tu cja służebna w zg lęd em miisiji K ościoła, k tóra jest w y p ełn ia n a przez g ło szen ie słotwa B ożego i sp ra w o w a n ie sa k ra m en tó w św iętych .

P o słu g a sławią jako p o sła n n ictw o zb aw ien ia n a le ż y d o podstaw ow ycih zadań K ościoła. W g ło sz e n iu sło w a B ożego r ea lizu je się b o w iem zb aw ­ cze działanie C hrystusa. S ło w o p row ad zi do C h rystu sa, tw a rzy i pod­ trzym u je w sp ó ln o tę, jaką jest K o ś c ió łł. W sło w ie głoszon ym przez K ościół ob ecn y jest Chrysltus, k tóry w zy w a do pójścia za N i m 1. W y­ razem w ie lk ie g o znaczenia, jakie K ościół p rzyw iązu je do g łoszen ia 'sło­ w a Bożego, jest sipecjalna k sięga n o w eg o K od ek su p ośw ięcon a tem u zagadnieniu, a za ty tu ło w a n a N a u c zy c ie lsk ie za d a n ie K o śc io ła (De Ec- clesia e m u n ere d ocen di). W śród różnych środ k ów głoszen ia nauki chnze- ścijańsikiej k sięg a ta ek sp o n u je w szczególn y sposób przep ow iad an ie słow a B ożego i n a u cza n ie k a tech etyczn e. W zw iązku z ty m p o w sta je p ytan ie, jak p rzed staw ia się 'zagadnienie nau czan ia k a tech ety czn eg o w ś w ie tle prze,pasów .prawa zaiwartych w n o w y m K odeksie?

1. S p ecy ficzn e zadania k a tech ezy w ram ach d u szp asterstw a C hrystus P an p o w ierzy ł K ościołow i depoizyt w iary, aby strzeg ł p ra w ­ dy ob jaw ion ej, w n ik liw ie ją badał, w iern ie g ło s ił i w y k ła d a ł. Ma też o b ow iązek p rzek a zy w a n ia jej w szy stk im p o k o len io m aż p o krańce ziiemii2 K ościół w ie m y sw o je m u .pow ołaniu od sam ego p o czątk u sp e ł­ nia p o sła n n ictw o n a u cza n ia i pow agą C hrystu sa g ło si św ia tu Dobrą N ow inę. J est to o b o w ią zek i w rod zon e praw o przep ow iad an ia E w an gelii

1 R. S o b a ń s k i , S ło w o i s a k r a m e n t ja k o c z y n n ik i k s z ta łtu ją c e p ra ­ w o ko ścieln e, P raw o K an on iczn e 16 (1973) nir 1—2, s. 4.

2 Sob. W at. II, K o n s ty tu c ja „ L u m en g e n tiu m ”, n. 22; K onst. D ei V e r­ bu m , n . 7 i 10. Por. kan. 747 § 1.

188 Komunikaty _[2] w szy stk im narodom , n ieza leżn e od ja k iejk o lw iek w ła d zy lu d zk iej (kan. 747 § 1). N a u cza n ie ikiaitechetyczne jako form a p o słu g i sło w a B ożego m ie śc i się w ram ach d ziałaln ości d u szp astersk iej i jesrt rea liza cją w y ­ żej w sp om n ian ego p o sła n n ictw a . N ie m ożna w ięc oddzielić, k atech ezy od p o zo sta łej d zia ła ln o ści p a stersk iej K ościoła. Z tego też w zg lęd u k atech iza cja lu d u jest jed n ym z n a jp o w a żn iejszy ch o b o w ią zk ó w d u sz­ pasterzy (kan. 773).

Z ad an iem k a tech ezy — jak w y ra ża to O góln a I n s tr u k c ja K a te c h e ty ­ czn a — jest prow ad zen ie zarów no w sp ó ln o ty jak i poszczególnych w iern y ch do o sią g n ię c ia dojrzałości w w ie r z e 3. W podobny sposób na cel n a u cza n ia k a tech ety czn eg o w sk a zu je p ra w o d a w ca k o ścieln y w 'kan. 773. k tó reg o O kreślenie pochodzi z sob orow ego d ek retu C h ristu s D o- m in u s (n. 14). W m y śl pow yższego k an on u n au czan ie k atech etyczn e zm ierza do tego, ab y w ia r a lu d u ch rześcija ń sk ieg o staiwała się żyw a, w yraźna i czynna. A n a lo g iczn y k an on K od ek su z '1917 r. n ie w sk a zy ­ w a ł tak w y ra źn ie o rk eślon ego tu celu k a te c h iz a c ji4.

S p ecy ficzn y m w ięc c e le m k a tech iza cji jest r o zw in ięc ie w ia ry n a p ła ­ szczy źn ie p ozn an ia o raz w p rak tyce ży cia ch rześcija ń sk ieg o . T ak też o k reśla zadania k a tech iza cji p ap ież Jan P a w e ł II w A d h o rta cji A p o­ sto lsk iej C a te c h e si tr a d e n d a e z 1979 r. m ów iąc: „katecheza jest w y ­ ch o w a n iem w w ie r z e (...), a o b ejm u je przede w sz y stk im n au czan ie dok­ tr y n y ch rześcija ń sk iej, p rzek azyw an e n a jczęściej w sposób sy stem a ­ ty czn y i c a ło śc io w y w tym m ia n o w icie celu , a żeb y wlierzący zostali w p ro w a d zen i w p e łn ię ch rześcijań sk iego ży c ia ” 5. C echą szczególną k a tech iza cji jest um odnienie wiairy już zrodzwnej, jej n au czan ie, a ta k ­ że rozbudzanie i o ż y w ia n ie . S tąd też w y n ik a ją ch a ra k tery sty czn e za­ dania sto ją c e przed k atech ezą. P rzy pom ocy k a tech ezy w iern i m ają p rzysw oić sob ie ży w e p ozn an ie Boga i J e g o p lan u zb aw ien ia w ob ec lu d zi. K a tech eza dąży w ię c do zgłęb ien ia ta je m n ic y C hrystusa. Ma być te ż środkiem do zrozu m ien ia w e w ła sn y m ży ciu p lan u B ożego oraz m a słu ży ć p o szu k iw a n iu o stateczn ego sen su e g zy sten cji i h isto rii p oszcze­ g ó ln y ch lu d z i i sp ołeczn ości. W reszcie m a w łą c z a ć w ży cie sak ram en ­ ta ln e i p rzyb liżać ta je m n ic ę K ościoła jako w sp ó ln o ty w ierzą cy ch w E w a n g elię 6.

K atech izacja różnii się jednak od ja k ie g o k o lw ie k in n eg o n a u c z a n ia , zm ierza bow iem do .połączenia pozn an ej naiuki w ia ry z p rak tyk ą życia ch rześcijań sk iego. S tąd też w y n ik a ją zad an ia d la k atech etów . M ają on i być — jak u czy Jan P a w e ł II p ow ołu jąc się na Sobór W atyk ań ­

s D irecto riu m C a tech isticu m G en erale, n. 21: A A S 64 (1972) 97— 176. P o so b o ro w e P r a tm d a w s tw o K o śc ie ln e , w yd. E. S z t a f r o w s k i (cyt. P P K ), t. IV, 2, W arszaw a 1972, s. 44.

4 W. G ó r a l s k i , P r o je k t k się g i III „De E cclesia e m u n ere d o c e n d i” n o w eg o K o d e k su P r a w a K a n o n iczn eg o , w: K o śció ł i p raw o (pod red. J. K r u k o w s k i e g o ) , t. 1, L u blin 19811, s. 226— 227.

5 N. 18: A A S 71 (1979) 1277— 134,0. P P K , t. X II, 2, s. 29. 6 Jan P a w eł II, A dhort. Ap. C a tech esi tr a d e n d a e , n. 21.

[3] Komunikaty 189 sk i II — w y c h o w a w c a m i czło w ie k a i życia lu d zk iego w w ie r z e 7.

N au czan ie k a te ch ety czn e — najkrócej m ów iąc — jest to w y ch o w a n ie w w ierze. D latego te ż zg o d n ie z k an. 773 w in n o ono łą czy ć w sob ie dw a n iero ze rw a ln e e lem en ty : o św ie c e n ie n au k ą (nauczanie) i d ośw iad czen ie życia ch rześcijań sk iego. W ch rześcija ń stw ie n ie m a b o w iem p rzeciw - n a sta w ien ia sposobu życia do poznanej w ła śc iw e j n auki. W n a u cza n iu k a tech ety czn y m n ie mloże też m ieć m iejsca p rze c iw sta w ie n ie sy ste m a ­ ty czn eg o n a u cza n ia praw d w ia ry m eto d zie p rzyzn ającej p rym at do­

św iad czen iom ży cio w y m 8.

W o k reślen iu k a tech ezy p odanym przez pap. Jan a P a w ła II na u w agę zasłu gu je sfo rm u ło w a n ie, że n au czan ie dok tryn y ch rześcija ń sk iej na ogół d ok on u je s ię w sp o só b sy stem a ty czn y i ca ło ścio w y 9. Z k on ieczn ości jednaik — jaik to pod k reśla D ire c to riu m C a te c h istic u m G en era le — d ziałaln ość k a tech ety czn a p rzy b iera różn orak ie fo rm y i stru k tu ry. M ian ow icie m ogą to być fo rm y sy stem a ty czn e i o k o liczn o ścio w e (przy­ padkow e), in d y w id u a ln e i w sp ó ln o to w e, zorgan izow an e a sp o n ta n icz­ n e 10.

N o w y K odeks P raw a K anonicznego, który w ie le m iejsca p ośw ięca n au czan iu k a tech ety czn em u , w zasad zie bierze pod u w a g ę form ę k a ­ tech ezy sy stem a ty czn ej i zorganizow anej. N ie m ożna jednak sądzić, iż n ie dopuszcza in n ego rodzaju k atech izacji. W ręcz p rzeciw n ie, pozo­ sta w ia w ie le m ie jsc a in ic ja ty w ie oddolnej zw ła szcza oo do w yboru

różnych form i p o czy n a ń odnośnie do k a tech iza cji m łod zieży i doro­ słych.

N a k on ieczn ość d ob rze zorgan izow an ej i u p orząd k ow an ej k a te c h i­ zacji w sk a z y w a ł pap. P a w e ł V I, a także w y ra źn ie p rzypom ina o ty m pap. Jan P a w e ł I I n . T ak ie bow iem nau czan ie k a tech ety czn e, k tóre jest p rzem yślan ym , sy stem a ty czn y m i zorgan izow an ym zg łęb ia n iem ta je ­ m n ic ch rześcijań sk ich , zasad n iczo odróżnia k a tech ezę od in n y c h farm głoszen ia sło w a B o ż e g o ls. K o n ieczn o ść k a tech ezy sy stem a ty czn ej i zor­ g an izow an ej n ie p om n iejsza w n iczym zn a czen ia in n ych fo rm k a te c h i­ zacji. D la c e ló w k a tech ezy n a leży tak że w yk o rzy sta ć różn e okazje życia

sp ołeczn ego lu b k o ścieln eg o . J a n P a w e ł II w sk a zu je tu n a k on ieczn ość d o w artościow an ia in ic ja ty w y duszipasterslkiiej p rzy ta k ich okazjach, jak: pielgrzym k i, m isje p a ra fia ln e, d zia ła ln o ść w gru p ach m ło d zieżo w y ch , w kręgach b ib lijn y ch , w g ru p a ch ch a ry ta ty w n y ch , a ta k że w h om ilii. W tym celu m ogą być ró w n ież w y k o rzy sta n e w szelk ieg o rod zaju sp o t­

7 A dhort. Ap. C a te c h e si tr a d e n d a e , n. 22. Por. Sob. W at. II, D e k re t o p o słu d ze i ż y c iu k a p ła n ó w „ P re sb ite ro r u m O rd in is, n. 6.

8 A dhort. Ap. C a te c h e si tr a d e n d a e , n. 22. 9 Tam że, n. 18.

10 N. 19.

11 A llo c u tio e x c u n te S y n o d o 29 Oct. 1977 h a b ita , A A S 69 (1S77) 634. 12 A dhort. A p. C a tech esi tr a d e n d a e , n. 21.

190 Komunikaty _[4] kania, w y k ła d y , p relek cje i o d c z y ty 14 Jed n ak że n a jw a żn iejsze zn acze­ n ie w d ziałaln ości k a tech ety czn ej m a k a tech eza system atyczn a. Jako g łó w n e w y ty c z n e w ty m w zg lęd zie A dhort. Ap. Catechesi tradendae w ym ien ia:

1° n au czan ie k atech ety czn e m a być u p orząd k ow an e w e d łu g p ew n y ch zasad i u sta lo n eg o planu, a w ię c pozb aw ion e charakteru im pro­ w izacji;

2° pow inno dotyczyć sp raw p o d sta w o w y ch i n ajw ażn iejszych . N ie jest to n a u k o w y w y k ła d lub teo lo g iczn e rozw ażan ie spornych k w e stii;

3° katecheza ma być wystarczająco pełna;

4° ma być p ełn y m w p row ad zen iem w ch rześcija ń stw o z u w zg lęd ­ n ie n ie m w szy stk ich elem en tó w życia c h r z e śc ija ń sk ie g o 15.

Z p ow yższego w y n ik a , że z zadań, jakie sitoją przed n au czan iem k a tech ety czn y m w y p ły w a ją ściśle o k reślo n e zadania dla k a tech ety jak i sa m ej k a tech ezy , czy li konk retn ego n au czan ia k atech tyczn ego.

2. W ła ściw o ści katech ezy w zależności od adresata

Z teo lo g iczn eg o p u n k tu w id zen ia k ażd y och rzczon y m a p raw o o trzy ­ m ać od K ościoła n a u k ę i w y ch o w a n ie, co m a u ła tw ić W ierzącym pro­ w a d zen ie żyaia a u te n ty c z n ie ch rześcija ń sk ieg o . K atech izacją w m y śl k an. 773 wiinien być ob jęty cały lu d chrześcijańska. P o sta n o w ien ie to jest w y ra źn y m n a w ią za n iem do n au k i Soboru W atyk ań sk iego II, k tó ry przyp om n iał b isk u p om o ich obow iązku d op iln ow an ia, aby dzieciom , m łod zieży i sta rszy m staran n ie podaw ano n a u k ę k a te c h iz m u 16. W te n sposób w id zi p otrzeb ę k a tech iza cji od stron y od b iorcy pap. Jan P a ­

w e ł II w Adhiort. Ap. Catechesi tradende. P a p ież podkreśla, iż w szy scy potrzebują k a tech iza cji w różnych etap ach życia, a w ię c dzieci, dora­ stający, m łodzi, dorośli, a ta k że o so b y u p o śle d z o n e 17. P odobnie p ra w o ­ d aw ca k o ścieln y , mówiiląc o obow iązkach proboszcza w dzied zin ie k a te­ ch iza cji, rozróżnia ad resa tó w tej form acji ,to znaczy: dorosłych, m ło ­ dzież i d zieci (kan. 776). K odeks p rzyp om in a ró w n ież o ob ow iązk u k a tech izo w a n ia o só b u p ośled zon ych fizy czn ie i u m y sło w o (kan. 777, n. 4).

P ie r w sz a grupa osób, k tóra m a b yć ob jęta ak tech izacją, to dziieoi. K atech eza ta zgod n ie z p o sta n o w ien iem K od ek su w in n a przebiegać w środ ow isk u rod zin n ym , gd zie n a u czy ciela m i w ia r y i życia ch rześcijań ­ sk ieg o są p rzed e wazysrtikim rodzice oraz ci, k tó r z y zastęp u ją rodziców , a ta k że c h r z e stn i (kan. 774 § 2). W sto su n k u do dziieci n ajm łod szych m a ­ m y do c z y n ie n ia ze szczeg ó ln ą form ą k a tech ezy , a lb o w ie m rodzice w y ­ ch ow u ją je przy p om ocy ta k ich środków , jak: 1) sło w o i 2) przykład

14 A dhort. Ap. C atechesi tradendae, n. 47—48. 15 N. 21.

16 D ekret Christus Dominus, n. 14. 17 N. 35—44.

[5] Komunikaty 191 życia. D ziecko m a .prawo otrzym ać od rod ziców proste i p raw d ziw e p rzed staw ien ie wtiary ch rześcija ń sk iej. K atech eza ta, jak uczy Jan P a w e ł II, Winna u kazać Boga jako tro sk liw eg o Ojca. K rótk ie zaś m od litw y, k tó ry ch dziecko w ty m czasie slię uczy, m ają być p ocząt­ k iem dialogu m iło ści z B o g iem u k r y ty m ls.

M im o tego, że ob ow iązek katechizow aniia n a jm ło d szy ch d zieci sp o­ czy w a na rodzicach, to jed n a k k a tech eza ta m a p rzebiegać pod k ie ­ ro w n ictw em w ła d z y k o ścieln ej. Z te g o też w zg lęd u p raw od aw ca n a ­ kłada n a proboszcza o-bowiązek popierania i um acn ian ia rod ziców w za k resie k a te c h e z y rod zin n ej (kain. 776).

D zieciom sta rszy m n a leży już p rzekazyw ać k a tech ezę w sposób upo­ rząd k ow an y i regularny. Z adaniem tej k a tech ezy jest b ezpośrednie przygotow an ie do p rzy jęcia sak ram en tów św ięty ch . Jest to w ię c k a te ­ cheza dyd ak tyczn a, która w ed łu g k an. 777, n. 2 wiiiruna trw a ć o d p o w ied ­ n i okres czasu, t a k ab y m ogła dobrze (w ła ściw ie) p rzy g o to w a ć do pierw szego p rzy jęcia sa k ra m en tu p ok u ty i N a jśw ię tsz e j E u ch arystii oraz sak ram en tu bierzm ow an ia. J est to k atech eza w prow ad zająca, ale zarazem całościow a. Ma bowiiem ukazać w s z y stk ie ta jem n ice w iary, p ogłębić ro zu m ien ie sa k ra m en tó w oraz ich p r z e ż y w a n ie 19.

S p ecy ficzn y m o k resem w życiu człowiieka jelst wielk d ojrzew an ia i m łodości. Od k a tech ezy -dla tego okresu życia w y m a g a się, by była form acją bairdziej gru n to w n ą i pogłębianą (kan. 777, n. 3). Wiiele u w a g i do k atech ezy m ło d zieży w w ie k u d o jrzew a n ia p rzy w ią zu je O gólna I n ­ strukcja K atech ety czn a , gdyż katech eza w ty m o k resie n iejed n o k ro t­ n ie m oże m ieć zn aczen ie d ecy d u ją ce dla całego życia. D la teg o te ż k o ­ n ieczn e jest, b y k a tech eta dobrze rozum iał sy tu a cję i zn aczen ie o k re­ su d o jr z e w a n ia i m łod ości, a w zw iązk u z ty m u w zg lęd n ia ł w k a tech e­ zie różnorakie p rob lem y a d r e s a t ó w 20. Z daniem pap. Jan a P a w ła II k a tech eza w ty m czaisde w in n a ukazać C hrystusa jako P rzyjaciela, P rzew od n ik a i Wzór, k tó r y budzi podziw , a jed n o cześn ie m oże być n aślad ow an y 21.

Zadaniem k a tech ezy sk ierow an ej do m łodzieży jest p rzygotow an ie jej do podjęcia w ażn ych ob o w ią zk ó w w iek u dojrzałego. D latego też k atech eza m a u kazać ch rześcijań sk i senis pracy, w sp ó ln eg o dobra oraz spraw iedliw oścd i m iłości. P o w in n a te ż uczyć zrozu m ien ia k on ieczn ości zach ow an ia pofcoju m ięd zy narodami i poszan ow an ia godność ludzkiej. Ukazanie i zrozu m ien ie E w a n g elii m a zaś k szta łto w a ć p ostaw ę w y rze­ czenia, w strzem ięźliw o ści, łagod n ości, sp ra w ied liw o ści, zaan gażow an ia, pojednania, p oczucia A b so lu tu i tego co n ie w id z ia ln e 22

18

C

n.

19 Tamże, n. 37.

20 N.

2, s.

142.

21 A dhort. Ap. Catechesi tradendae,

n.

22 D ireetorium C atechisticu m G enerale,

n. 84.

2, s.

n.

192 Komunikaty

_[

_]

tech etó w , gd yż o d ich u znania za leż y sto so w a n ie ró żn y ch form i poczy­ n ań, k tórych p o d sta w o w y m cele m jesit u m acn ian ie, o św ieca n ie i p o tę­ g o w a n ie w ia r y m ło d zieży (por. kan. 777, n. 5).

Ten. sa m c e l p r z y św ie c a taikże k a te c h e z ie d orosłych . R ów n ież i do tej k a tech ezy m ogą być zastosow an e w sz e lk ie fo rm y i poczynania. Przed k a tech ezą dla dorosłych stoją szczeg ó ln e za d a n ia , n a kitóre zw ra ­ c a u w a g ę O gólna In stru k cja K atech ety czn a . M ia n o w icie kaitecheza ta p ow tana:

1) w y c h o w y w a ć do o c e n y w ś w ie tle w ia ry zm ia n sp o łeczn y ch i k u ltu ­ ra ln y ch w dzisiiejszym św iecie;

2) udzielać od p ow ied zi na pytania' d otyczące sp ra w relig ijn y ch i mo­ raln ych ;

3) u k azyw ać zależność m ięd zy ob ow iązk am i cod zien n ym i (doczesnym i) i kościelnym i!;

4) budow ać rozu m ow e p o d sta w y w ia r y zs.

Z pow yższego wymdka, że ab y k a tech eza o siągn ęła zam ierzon y cel w in n a być prow ad zon a w sipasób ciągły. N ie m oże w ię c zostać p rzerw a­ n a ,na p rogu życia dojrzałego.

S p ecja ln a grupa lu d zi, która m a b yć ob jęta trosk ą n au czan ia k a - teahdtycznego, to u p o śled zen i umytsłowo lu b fizy czn ie. M ają oni p raw o do k a tech ezy . M ają prawio (tak ja k innii otrzym ać i poznać „tajem n ice w ia r y ”. U w z g lę d n ia ją c stan ty ch osób orasz zarządzenia biskupa do d u szp asterzy n a le ż y w yb ór m etod y, siposobu i zak resu k atechizo w an ia tej g ru p y (kan. 777, n . 4).

3. Ś rodki i m etod a k a tech iza cji

W edług k an . 779 nau czan ie k a tech ety czn e w in n o opierać się na w szelk ich środ k ach pom ocy d y d a k ty czn y ch oiraiz środ k ach społeczn ego przekazu. P ra w o d a w ca zaznacza, że dobór ty c h środ k ów m a być do­ k o n y w a n y w e d łu g k ry terió w sk u teczn ości, to zn aczy, b y w oparciu o n ie w ien n i m o g li g łę b ie j poznać n a u k ę k a to lic k ą i lep iej u k ład ali w ed łu g n ie j sw o je ży cie (kan. 779). N a m a rg in esie n a leży zaznaczyć, że przepis kan. 779 jest now ością w sto su n k u do p o sta n o w ień K odeksu z 1917 r. w k w e s tii n a u cza n ia k atech etyczn ego.

W śród różnych p om ocy k a tech ety czn y ch n a leży w y m ien ić przede w szy stk im : in stru k cje k a tech ety czn e, p rogram y, k a tech izm y , te k s ty d y ­ daktyczne, p o d ręczn ik i dla k a tech etó w oraz u rząd zen ia au d iow izu aln e. W yp ełn ian iu o m a w ia n ej miisji K ościoła słu żą ta k że środki społecznego przekazu, jak: te le w iz ja , radio i prasa. N ie są to jednak w szy stk ie

23 n . 97 — P P K , t. IV, 2, s. 151— 153.

24

m K om unikaty 193 rodzaje p om ocy k atech ety czn y ch . S tąd k o n ieczn e jest zw ró cen ie u w a g i na in ic ja ty w ę d u szp astersk ą, która w in n a p rzeja w ia ć się w w y k o rzy ­ sta n iu w szelk ich okazjii (okoliczności), m iejsc i sp otk ań do tego, by d zia ła n ie p o św ięco n e k a tech ezie b yło jak n ajsk u teczn iejsze. D odać tr z e ­ ba, że w y k o rzy sta n ie w k a tech ezie środ k ów a u d io w izu a ln y ch (płyity, ta śm y m agn etofon ow e, film itd.) n ie zw a ln ia k a tech ety ze stosow an ia

m eto d y zw an ej „ w y ch o w a n iem zaiprogram ow anym ” 25.

D la osiągraięaia celu k a tech ezy n iezb ęd n e jesit, jak to zaznacza kan. 779, zastosow an ie ró żn y ch m etod d o sto so w a n y ch do w iek u , rozw oju u m ysłow ego oraz w atrunków życia. C hodzi w ię c o u m iejętn e w y k o r z y ­ sta n ie do tego o sią g n ięć n a u k p sych ologiczn ych , d y d a k ty czn y ch i p ed a ­ gogicznych. Jed n a k że żadna m eto d a niie zw a ln ia k a te c h e ty z o so b iste­ go zaan gażow an ia się i w y s iłk u w k ieru n k u o w o cn o ści k a tech ezy . N a j­ sk u teczn iejsza m eto d a n ie m oże być p rzed k ład an a nad rolę i pracę k a tech ety obdarzonego n a jsz la c h e tn ie jsz y m i p rzym iotam i lu d zk im i i ch rześcija ń sk im i 26.

O gólna In stru k cja K atech ety czn a ek sp on u je w zasadzie d w ie m etod y sto so w a n e w 'katechezie, to znaczy m etod ę in d u k cy jn ą i m etod ę d ed u k ­ cyjn ą w sk azu jąc, iż k o rzy stn iejsza dla c e ló w k a tech ezy jest m etoda in d u k cyjn a. P o leg a o n a n a p rzed sta w ia n iu fakitów oraz ich rozw ażaniu i ocen ie. J est to zgodne z ek on om ią ob ja w ien ia i ch arak terystyczn ą cechą pozn an ia wliary, k tó re p olega n a p ozn aw an iu przy pom ocy zna­ ków . P on ad to m etod a in d u k cy jn a n ie w yk lu cza, a n a w e t dom aga się m etod y d ed u k cyjn ej, która n a św ie tla i op isu je fa k ty w ych od ząc od ich p rzyczyn 27

O dnośnie do k w e s tii m etod ologiczn ej k o n ieczn e jest ró w n ie ż — co w yraźn ie podkreśla Jan P a w e ł II — u czen ie się na p am ięć n iek tórych słó w Jezusa, D ekalogu, formiuł w y zn a n ia w iary, m o d litw , g łó w n y ch praw d w ia ry ch rześcija ń sk iej itd.26.

W ybór jednej z m etod zn an ych w e w sp ó łczesn ej k a tech ezie m usi u w zględ n iać p od sta w o w ą zasadę, jaką jesit w K o ściele w iern o ść w słu ż­ bie O b jaw ien ia i nawirócenia, a w ię c w iern ość nauce p rzek a zy w a n ej i w y zn a w a n ej p rzez K o śció ł. N au czan ie k a tech ety czn ie m e m oże m ieć oznak sa m o w o li d ziałań k a tech ety , k tóre w y ra ża ły b y jego o so b iste n a­ staw ien ia lu b p rzekonania. K atech eza m a być zgod n a z O b jaw ien iem B ożym , jak ie przek azu je p ow szech n e M agisterium K ościoła, czy li ma to być in teg ra ln e „słow o w ia r y ” bez zn iek szta łceń , o g ra n iczeń i z a fa ł- saoiwań29. W zględ y naitury m etod ologicznej m ogą i powlinny zm uszać do w yboru p ew n eg o sp o so b u przekazu treści. W ybór m etod y czy ję­

25 T am że, n. 124 — P P K , t. IV, 2, s. 181. 2S T am że, ni 71 — P PK , it. IV, 2, s. 1.15. 27 N. 72—73.

28 A dhort. Ap. C a te c h e si tr a d e n d a e , n. 55 — P P K , t. X IV , 2,! s. 80—82.

29 "Hamże, n. 30.

194 K om unikaty

_[

_]

4. Z akres o b ow iązk ów osób od p o w ied zia ln y ch za k atech izację

Z godnie z k a n 774 § 1 trosk a o k a tech iza cję n a leży do w szy stk ich c zło n k ó w K ościoła. Z akres -tego ob ow iązk u u za leżn io n y jest od p ozycji i m iejsca , ja k ie w ie r n i zajm u ją w K ościele. W szelk a jed n ak d ziałalność z ty m zw iązan a p ozostaje pod k ie r o w n ic tw e m le g a ln e j w ła d zy k o ściel­ nej. K atech eza, jak już pow ied zian o, jest p e łn ie n ie m m isji K ościoła w dzied zin ie posługa sło w a Bożego. S ło w o B oże jelst ob ecn e w p rzep o w ia ­ daniu, gd y g ło si je ten , k to zolstał do teg o u p ow ażn ion y. N ikt n ie ma w ła d zy nad słow em . S ło w o w y ch o d zi od B oga, a jeg o sk u teczn ość w y ­ n ik a n ie z e zd oln ości głoszącego, a le z teg o że w sło w ie obecny jest Pan. G ło siciele sło w a B ożego jak o w y p e łn ia ją c y p osłan n ictw o są słu ­ gam i sło w a . P rzem a w ia ją w ię c w imiienfcm P an a, z jego up ow aż­ n ien ia s2.

W ś w ie tle p ow yższego zrozum iałe jest, dlaczego m isja g łoszen ia sło ­ w a B ożego w ram ach k a tech ezy p od lega k ie r o w n ic tw u leg a ln ej w ła d zy k ośaieln ej. N a u cza n ie k a tech ety czn e n ie jest b o w ie m p ry w a tn ą sp ra­ w ą k a tech ety . J e st to p rzep ow iad an ie K ościoła, w k tórym n au czający są u za leżn ien i od w ła d zy k o ścieln ej w ty m se n sie , ż e są zobow iązani sto so w a ć się do jej p oleceń , n ak azów , posibamoiwień c z y zarządzeń p r a w ­ n ych zw iązan ych z p e łn ie n ie m p o słu g i n au czan ia k atech etyczn ego.

N a leży tu w sp o m n ieć o u p ra w n ien ia ch S to lic y A p o sto lsk iej, jakie jej p rzysłu gu ją w zw ią zk u z k a tech iza cją lu d u ch rześcijań sk iego. S to ­ lica A p ostolsk a jest kom ipetetna do w y d a w a n ia w sp ra w ie k a tech iza cji norm p raw n ych , k tó re w in n i r esp ek to w a ć w sw o ich p ostan ow ien iach u sta w o d a w cy n iższeg o rzęd u . J ed y n ie S to lica A p o sto lsk a w ed łu g k an. 775 § 2 m oże u d zielać ap rob aty o d n ośn ie d o w y d a n ia k on k retn ego k a ­ techizm u.

K odeks z 1917 r. w zasad zie zw racał uwiagę n a zad an ia i ob ow iązk i proboszcza w d zied zin ie k atech izacji. N a to m ia st n o w y K odeks szeroko i d ok ład n ie ok reśla k a teg o rie osób fizy czn y ch i p ra w n y ch o d p o w ied zia l­ n y ch aa n au czan ie k a tech ety czn e. Z p u n k tu w id zen ia h ierarchicznej 80 P or. R. S o b a ń s k i , Słow o i sakram en t jako czyn n iki kształtu jące praw o kościelne, s. 3— 4.

31 A dhort. A p. C atechesi tradendae, n. 31 i 52.

32 R. S o b a ń s k i , Słow o i sakram en t jako czyn n ik i kszta łtu ją ce pra­ w o kościelne, s. 4.

{9] K om unikaty 195 stru k tu ry K ościoła do tro sk i o k a tech iza cję w różnej m ierze zob ow ią­ zan i są: K on feren cja Episikopatu, b isk u p d iecezjaln y, proboszcz, w s z y ­ s c y k ap łan i, czło n k o w ie in sty tu tó w życia k o n sek row an ego i lu dzie św ieccy .

W za k resie organ izacji k a tech ezy dużą rolę m oże odegrać K o n feren ­ cja E piskopatu. K an on 775 § 3 p rzew id u je m o żliw o ść u sta n o w ien ia “przy K o n feren cji E p isk op at urzędu k atech etyczn ego, k tó r e g o głów nym , zadaniem b y ło b y n ie sie n ie p om ocy p oszczególn ym d iecezjom w sp ra­ w a ch k atech ezy. Do zadań K o n feren cji E piskopatu K od ek s zalicza p o ­ n ad to zatroszczen ie się o w y d a n ie k a tech izm ó w d la w ła sn eg o te r y ­ toriu m . N ie chodzi tu jed n ak o zw ięk szen ie .ich różnorodności i dlatego kan. 775 § 2 zaznacza: „ jeśli w y d a je się to p ożyteczn e” (si u tile v i - dea tu r).

K iero w n ik iem (m o d e ra to r e m ) całej p osłu gi sło w a , a w ięc także n au czan ia k a tech ety czn eg o w K ościele p artyk u larn ym jest b isk u p d ie­ cezja ln y (kan. 756 § 2). B isk u p jako p ierw szy k a te c h e ta w sw ojej d ie­ cezji poza oso b isty m g ło szen iem sło w a B ożego p o w in ien się troszczyć 0 ito, by dokładnie w y p e łn ia n o p rzep isy k a n o n ó w d otyczące nauczania k a tech ety czn eg o (kan. 386 § 1).

W k iero w a n iu całą -działalnością nau czan ia k a tech ety czn eg o w d ie­ cezji słu ży b isk u p o w i p om ocą R eferat K a tech ety czn y K u rii D iecezja l­ n ej. J e st to in stru m en t, ,,n arzęd zie” (in str u m e n tu m ), k tórym posłu gu je s ię b isk u p w w y p e łn ia n iu o b ow iązk ów w dzied zin ie k a tech iza cji. D iece­ z ja ln y R eferat K a tech ety czn y zositał u sta n o w io n y d ek retem P ro v id o

san e z H935 r o k u 33. N a k on ieczn ość tego urzędu w k a żd ej d iecezji w y ­ raźn ie w sk a zu je O góln a Lmsltrukcja K atech etyczn a z 1971 r o k u 34. K ie ­ row an ie całą d zia ła ln o ścią k atech etyczn ą w y m a g a , b y teg o rodzaju referat ob ejm ow ał zesp ół osób posiad ających w ła śc iw e k o m p eten cje 1 nap raw d ę b ieg ły ch w różnorodności p r o b le m ó w 35.

N ow ością w K od ek sie z 1983 r. jest u sta w a zob ow iązu jąca b isk u p a d iecezjaln ego do w y d a w a n ia n orm w sp raw ie k a tech iza cji, z u w zg lęd ­ n ien iem p rzep isó w w y d a n y c h p rzez S to licę A p o sto lsk ą 3*. B isk u p m oże rów n ież szczegółow o unorm ow ać t e k w e stie zw iązan e z k a tech ezą , o k tórych m o w a w kan. 777, gdzie praw od aw ca w y licza ob ow iązk i pro­ boszcza w zak resie k a te c h e z y w y m a g a ją ce szczególn ej jego troski.

Z k o lei b isk u p m a o b o w ią zek zatroszczyć się o d o starczen ie odpo­ w ied n ich p om ocy k a tech ety czn y ch , a gd y uzna za sto so w n e rów n ież o p rzygotow an ie k a tech izm u . D o ob ow iązk ów b isk u p a n a leży ta k że popieranie i k o o rd y n o w a n ie w szelk ich p oczynań k atech ety czn y ch (kan. 77S § 1). W ydaje się, że w w y p e łn ia n iu tych zadań, jak ie sp oczyw ają na b isk u p ie d iecezja ln y m , sk u teczn ie w in ie n słu ży ć pom ocą D iecezja ln y

33 A A S 27 (1935) 151.

“ N. 1.26 — P PK , t. IV, 2, s. 183. 35 Tamże.

38 Por. W. G ó r a l s k i , P r o je k t k s ię g i III „De E cclesiae m u n ere d o - c en d i” n o w eg o K o d e k s u P r a w a K a n o n iczn eg o , s- 227.

196 Komunikaty [10] R eferat K a tech ety czn y , a także U rząd K a tech ety czn y u sta n o w io n y przy K on feren cji E piskopatu.

W reszcie o b o w ią zk iem biskupa jest troska o od p ow ied n ie p rzygo­ to w a n ie k a tech etó w . P rzy g o to w a n ie to w in n o o b ejm o w a ć w ystarczającą znajom ość n au k i k a to lick iej oraz zasad d y scy p lin p ed agogiczn ych i - t o zarów n o pod w zg lęd em teo rety czn y m , jak i p rak tyczn ym . D odać n a ­ leży, że p raw od aw ca w ym aga, b y p rzy g o to w a n ie k a tech etó w b yło for­ m a cją ciągłą — c o n tin u a fo r m a tio (kan. 780). C h od zi w ię c o stw o rze­ n ie w d ie c e z ji ośrod k ów sta łeg o k szta łcen ia k a te c h e tó w . F orm acja k a ­ tech ety czn a w in n a ob ejm ow ać w szy stk ich k a tech etó w , a ponadto —

jak w sk a zu je O gólna In stru k cja K atech etyczn a — jest rzeczą k on ieczn ą, by b yła k o n ty n u o w a n a przez ca ły okres, w k tó ry m k a tech eci p ełnią sw o ją fu n k cję. O dnosi s ię to tak do k ieru ją cy ch k a tech ezą (np. pro­ boszcz) J a k i zw y k ły ch k atech etów . U za sa d n ien iem teg o w y m o g u jest fak t, iż ja k a k o lw iek d ziałaln ość du szp astersk a, ch ociażb y z n a jlep szy ­ m i pom ocam i, jesit skazana n a -niepow odzenie, je ś li do jej w y k o n y ­ w a n ia n ie b ęd zie osób n a le ż y c ie p r z y g o to w a n y c h 37

W edług n a u k i Jan a P a w ła II p arafia jest p ierw szo p la n o w y m m iej­ scem k atech izacji jako k rzew icielk a i in sp iratork a teg o d z ie ła 38. Z god­ n ie z p o sta n o w ien ia m i K odeksu do troski o n a u cza n ie k a tech ety czn e w p arafii w szczeg ó ln y sposób zob ow iązan y jest proboszcz (por. k an . 519 i kan. 528 § ,1). J est om od p ow ied zialn y za zorgan izow an ie k a te ­ ch ezy i w y p e łn ia n ie zw iązan ych z tym zadań, ok reślon ych p raw em

p o w szech n y m i zarządzeniiam i b isk u p a d iecez ja ln eg o . W m y śl kan: 777 do ob o w ią zk ó w proboszcza n a le ż y troszczyć się:

1° żeb y b yła prow ad zon a k atech eza p rzy g o to w u ją ca do u czestn ictw a w sa k ra m en ta ch ; ■ • u .

2° a b y dzieci, przez n au czan ie k a tech ety czn e, trw a ją ce odipowlieani okres czasu, zostały w ła śc iw ie przygotow an e do p ierw szeg o p rzyjęcia sa k ram en tu p o k u ty i N a jśw iętszej E u ch a ry stii o r a z do sakram entu b ierzm ow an ia;

3° aby d zieci po p rzyjęciu p ierw szej K o m u n ii św ię te j, b y ły w d a l­ szy m ciągu ob jęte form acją k a tech ety czn ą b a rd ziej szczegółow ą i p o ­ głębioną;

4° a żeb y k a tech izo w a ć także u p ośled zon ych fizy czn ie i um ysłow o, na ile p o zw a la n a to ic h stan;

5° a żeb y p rzez za sto so w a n ie różnych form i p oczyn ań um acn iać, o św ieca ć i p o tęg o w a ć w ia rę m łod zieży i dorosłych.

P on ad to do zadań proboszczów n a leży cz.uwan.iie nad k a tech ezą w rodzinie. W in ien on popierać i u m acniać rod ziców w w y p ełn ia n iu obo­ w ią zk ó w k a te c h e z y rod zin n ej (kan. 776). D o o sią g n ięcia w y ż e j w sk a za ­ n y ch celó w proboszcz p o w in ien sk orzystać ze w sp ó łp ra cy d uchow nych

37 N. 110 — P PK , t. IV , 2, s. 167.

38 A dhort. Ap. C a te c h e si tr a d e n d a e , n. 67 — P PK , t. X II, 2, s. 97— 100.

Kom unikaty 197 przyd zielan ych do p arafii, człon k ów życia k on sek row an ego i s to w a ­ rzyszeń życia ap ostolsk iego, a tak że w iern y ch św ieck ich , g łó w n ie zaś kaitechetów (kan. 776). Z tego w y n ik a , że p raw od aw ca n a k ła d a na pro­ boszcza ob ow iązek jak n a jlep szeg o zorgan izow an ia k a tech iza cji w p o ­ w ierzan ej m u p arafii. P om ocą w w y p ełn ia n iu rtej fu n k c ji jest przepis p raw ny, k tóry zob ow iązu je w y ż e j w y m ien io n e osoby, by ch ętn ie sp ie­ sz y ły z pom ocą prob oszczow i w dziiele k atech iza cji, jeślii ty lk o n ie is t­ n ieje przeszkoda p ra w n a (kan. 776).

R zeczą zrozu m iałą jesit, że w k a tech iza cję w in n i a k ty w n ie w łą czy ć się d u ch ow n i p rzy d zielen i do p a ra fii, albawtiem ob o w ią zek k atech izow an ia w ed łu g kan. 773 n a le ż y zw ła szcza do duszpasterzy.

Z kolei, u w zg lęd n ia ją c ch arak ter danego in sty tu tu , o b ow iązek k a te ­ ch izow an ia sp oczyw a na człon k ach życia k o n sek ro w a n eg o oraz sto ­ w a rzy szeń życia a p o sto lsk ieg o . K odeks w k an. 778 zob ow iązu je p rze­ łożonych zak on ów i sto w a rzy szeń ż y c ia ap ostolsk iego do zatroszczen ia się o to, „ażeby w ich k o ścio ła ch , szkołach lub in n ych zak ład ach , w ja k ik o lw iek sp o só b im p ow ierzan ych , p iln ie prow adzono k a tech iza cję”.

W reszcie ob o w ią zek k a tech iza cji spoczyw a na w iern y ch św ieck ich . Z adanie to — p oza rod zicam i — w sp e c ja ln y sp osób w y p ełn ia ją g łó w ­ nie k atech eci. P od ich a d resem pap. Jan P a w e ł II k ieru je szczególne sło w a uznania i p o d zięk o w a n ia oraz p od k reśla zn aczen ie ich p o słu g i m ów iąc: „Wasza d ziałaln ość, skrom na często i ukryta, a le p ełn ion a z p ło m ien n y m ii w ielk o d u szn y m zap ałem , jest n ajzn ak om itszą form ą ap o sto lstw a św ieck ich ...” 39.

Zakończenie

Z p rzed staw ion ego tu zagad n ien ia w y p ły w a ją w n io sk i n atu ry og ó l­ nej, k tórych n ie sposób pom inąć. P rzed e w sz y stk im zaw arte w n ow ym K od ek sie p rzep isy o n a u cza n iu k a te c h e ty c z n y m w y ra ża ją dążen ie p ra­ w o d a w cy do a k ty w iz o w a n ia w szy stk ich w iern y ch w tej dzied zin ie ż y ­ cia k ościeln ego. Jed n ak że w sz e lk ie p oczynania z ty m zw iązan e m ają być harm on izow an e z h ierarchiczn ym i stru k tu ra m i K ościoła.

N ow e p raw o p ozostaw ia szerok i zakres sipraw do p artyk u larn ej r e ­ gu la cji p raw nej, co m a słu ży ć jak n a jlep szem u w y p e łn ie n iu p osłu gi sło w a B ożego w ram ach k a tech ezy , ch ociaż — z d ru giej stron y — K o­ deks dokładnie i szero k o ok reśla zadania i o b o w ią zk i osób fizy czn y ch i praw n ych w d zied zin ie, o k tó rej morwa.

W reszcie n a leży zazn aczyć, iż p ełn ien ie ob ow iązk u k a tech iza cji w y ­ m aga n ie tly k o zn a jo m o ści p rzep isó w k a n o n iczn y ch n ow ego praw a, a le także zapoznania się z p o d sta w o w y m i d ok u m en tam i słu żą cy m i oży ­ w ien iu i u k ieru n k o w a n iu od n ow y k a tech ety czn ej, ja k im i są: O gólna In s tru k c ja K a te c h e ty c z n a przygotow an a p rzez K o n g reg a cję dla S p raw D u ch o w ień stw a z 1971 r. o raz A d h ortacja Ap. Jan a P a w ła II C a te c h e si tra d e n d a e z 1979 reku.