Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 347 · 2018
Agnieszka Bretyn
Uniwersytet Szczeciński
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Katedra Ekonomii
agnieszka.bretyn@usz.edu.pl
ZMIANY POZIOMU KONSUMPCJI NA TLE ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO
W POLSCE W LATACH 2008-2016
Streszczenie: W artykule podjęto próbę analizy i oceny zmian poziomu oraz struktury kon- sumpcji gospodarstw domowych w Polsce w latach 2008-2016. W pierwszej części opraco- wania dokonano analizy zmian ekonomiczno-społecznych. Następnie ukazano przemiany zachodzące w poziomie konsumpcji. Głównymi źródłami danych, które zostały wykorzysta- ne w opracowaniu są informacje publikowane przez Główny Urząd Statystyczny oraz Naro- dowy Bank Polski.
Słowa kluczowe: konsumpcja, konsument, wydatki konsumpcyjne gospodarstw domo- wych, Polska.
JEL Classification: D11, E21, D12.
Konsumpcja jest czynnym i zbiorowym zachowaniem, jest przymusem i nakazem, moralnością i instytucją. Jest całym systemem wartości, wraz z wszystkim tym, co pojęcie to im- plikuje, czyli pełnionymi przezeń funkcjami integracji gru- powej i kontroli społecznej.
Jean Baudrillard
Wprowadzenie
Prowadząc rozważania na temat współczesnych problemów ekonomicz- nych, nie sposób pominąć znaczenia konsumpcji i jej wpływu na życie społecz- ne oraz gospodarcze kraju. Konsumpcja służy zaspokojeniu potrzeb ludzi, pełni
Agnieszka Bretyn 180
także ważne funkcje społeczne [Wolska, Bretyn, 2015]. Proces konsumpcji ma zatem istotne znaczenie dla całej gospodarki i jej dynamiki rozwojowej. Wzrost konsumpcji w ujęciu makroekonomicznym, szczególnie w krótkich okresach, jest czynnikiem stymulującym wzrost gospodarczy [Bretyn, 2014]. Konsumpcja w najbardziej syntetycznym ujęciu definiuje się jako akt lub proces zaspokajania potrzeb ludzkich przy wykorzystaniu dóbr i usług [Miczyńska-Kowalska, 2001].
W kategoriach makroekonomicznych konsumpcja, traktowana jako faza repro- dukcji społecznej, kończy cały proces reprodukcji, a zarazem stanowi punkt wyj- ścia i warunek nowych procesów [Janoś-Kresło, Mróz, 2006; Bywalec, 2012].
Konsumpcja zdeterminowana jest wieloma czynnikami o złożonym charak- terze, część z nich ma charakter pozamaterialny. Ze względu na ograniczoną objętość opracowania uwaga zostanie zwrócona jedynie na wybrane czynniki ekonomiczno-społeczne wpływające na konsumpcję.
Celem artykułu jest identyfikacja, analiza i ocena zmian w poziomie kon- sumpcji w Polsce na tle przemian gospodarczo-społecznych. W rozważaniach skupiono się na latach 2008-2016 (lub 2015 w niektórych przypadkach, ze wzglę- du na brak dostępnych danych). Wybór tego okresu nie był przypadkowy. Lata 2007-2008 uważa się bowiem za początek kryzysu światowego [Wolska, 2014], potraktowano je zatem jako punkt wyjścia podjętych rozważań. W opracowaniu wykorzystano informacje pochodzące ze źródeł wtórnych, głównie z Roczników Statystycznych, badań budżetów gospodarstw domowych oraz innych materia- łów źródłowych, publikowanych głównie przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz Narodowy Bank Polski (NBP).
1. Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania konsumpcji w Polsce Biorąc pod uwagę czynniki warunkujące konsumpcję danego kraju, w pierw- szej kolejności należy wskazać uwarunkowania ekonomiczne, na które składają się m.in. poziom i tempo rozwoju gospodarki narodowej, mierzone wielkością produktu krajowego brutto (PKB), dochodami rozporządzalnymi gospodarstw domowych, a także poziomem inflacji, bezrobocia czy dostępem do kredytów i pożyczek. Wśród czynników warunkujących konsumpcję niewątpliwie istotną rolę odgrywa wzrost gospodarczy. Wielkość produktu krajowego brutto czy jego wzrost, świadczą o pomyślnie rozwijającej się gospodarce, co warunkuje osią- gnięcie wyższego poziomu konsumpcji. Dynamikę wybranych wielkości charak- teryzujących sytuację społeczno-ekonomiczną Polski, a jednocześnie wpływają- cych na konsumpcję w sektorze gospodarstw domowych w latach 2008-2016 przedstawiono w tab. 1.
T
Ź
w W k n
R Ź
n o w s c
m s S Tab
W PKB Spo gosp Aku Eks Imp Pop Źród
wzr W 2 kryz nam
Rys Źród
nio okre waż skal cha
maj sie Spo
bela
Wys B ożyci
poda umul sport port pyt kr dło: [
A rost 200 zys miki
s. 1.
dło: n
W 3,6 eśla żyć li o arak M ją p spo owo
a 1. D p szcze ie w arstw lacja
rajow www
Anal tu 09 r su f i wz
Dy w P na po
W la 6%
ane zw ocze ktery Możn podo ożyc odow
Dyn pols ególn sekt w dom a brut
wy w 1].
lizuj gos r. p fina zro
ynam Pols odsta
atac i 5 nie więk ekiw yzo na z obn cie wan
nam skie nieni orze mow tto
.
ując spod polsk anso
stu.
mika sce awie
ch 2
%) ekie ksz wań owa zao ny k ind ne t
mika ej (w
ie
wych
da dar ka owe
.
a wy w la [ww
2010 , a edy eni ń ze ał si obse kier dyw to b
a po w la 2 1 1 1 1 1 1
ane rcze gos ego
yda atac ww 1
0-2 od y jak
e te e wz ę zm erw rune widu było
dsta atach 2008 104,2 106,7 102,7 107,1 109,5 105,3
za ego spo , w
atkó ch 2 ].
2011 20 ko emp zglę mn wow ek p ualn o m
awo h 20 8
2 7 7 1 5 3
apre w dar w zw
w k 2008
1 go 12 ech pa ędu iejs wać, prze ne g m.in.
owy 008-
200 102 103 87,4 94, 87, 99,
ezen w la rka wiąz
kons 8-20
osp r. n ho k wz u na szen że ebie gene . sp
ych w -20 09
,8 ,5 4 1 6 8
ntow atac
zac zku
sum 016
poda nast kry zros a sk niem
dy egu eral padk
wie 16) 20 103 102 109 113 114 104
wan ch częł u z
mpcy (ro
arka tąpi zys stu kutk
m d ynam u (ry
lnie kiem
lko
10 3,6 2,6 9,4 3,1 4,3 4,2
ne 20 ła o
czy
yjny k po
a p iło su g
PK ki w dyna mik ys.
e po m d
ści m
20 10 10 11 10 10 10
w 08- odc ym
ych oprz
rzy pon gosp KB,
wpro ami ka w
1).
odą dyna
mak
011 05,0 03,3 12,8 07,9 05,8 04,2
tab -201
zuw na
gos zedn
yspi now pod jed owa iki wyd Nie żało ami
kroe
2 1 1 9 1
9 9
b. 1 16 wać astąp
spod ni =
esz wne darc dna adz wzr datk
ema o za iki a
ekon
2012 01,6 00,8 96,1
04,6 99,7 99,5
1, m by ć ne
piło
dars
= 10
zyła e wy
czeg akże zeni
rost ków al w a zm aku
nom
6 8 6
moż yło
egat o w
stw d 00)
a (w yha go.
e ro ia p
tu.
w ko w ca mia umu
micz
2013 101, 100, 94,2 106, 101, 99,4
żna zn tyw wyra
dom
wzro amo Od ok prog
onsu ałym anam ulac
znyc
3 4 3 2
1 7 4
za nacz wne aźne
mow
ost owa d 20
201 gram
ump m a mi p cji b
ch w
201 103 102 112 106 110 104
auw znie sku e sp
wych
wy anie 014 16, mu
pcy anal pro brut
w go
14 3,3 2,6 2,8 6,7 0,0 4,7
waży e z
utk pow
h i d
ynió e tem 4 r.
mi 500
yjny lizo oduk
tto.
ospo
20 10 10 10 10 10 10
yć, zróż ki św
wol
dyna
ósł o mp
dał imo 0+,
ych owa
kcji Na
odar
015 03,8 03,0 04,9 07,7 06,6 03,3
że żnic wia lnie
ami
odp pa w ło s o w po
ora anym
i kr ależ
rce
2 10 10 9 10 10 10
tem cow atow
nie
ika P
pow wzro
się więk
now
az P m o rajo ży ta
016 02,7 03,8 98,2
09,0 08,9 02,4
mp wane
weg dy
PKB
wied ostu zau ksze wni
PKB okre owej akż
o e.
go y-
B
d- u, u-
ej ie
B e-
j.
że
Agnieszka Bretyn 182
zauważyć, że w 2016 r. udział spożycia indywidualnego w PKB wynosił 60,26%
i był wyższy o 2,26 p.p. w porównaniu z rokiem 2008. Z kolei udział akumulacji brutto w PKB 2016 r. wynosił 20,39% i obniżył się w stosunku do roku 2008 o 3,08 p.p.
Sytuacja na rynku pracy jest kolejnym czynnikiem mającym wpływ na ekonomiczną sytuację gospodarstw domowych, decydującą o rozmiarach kon- sumpcji. Należy ponadto zauważyć, że pomiędzy zjawiskami na rynku pracy a konsumpcją występują wzajemne zależności. Okresy wzrostu zatrudnienia i wynagrodzeń sprzyjają wzrostowi konsumpcji, natomiast spowolnienie gospo- darki, skutkujące spadkiem liczby pracujących, wzrostem bezrobocia, zmniej- szeniem tempa wzrostu płac – przyczynia się do jej ograniczania. Ponadto pro- ces zaspokajania potrzeb, decydujący o wielkości popytu globalnego, stanowi bezpośredni czynnik wzrostu i wpływa na sytuację na rynku pracy.
Tabela 2. Rozmiary i dynamika podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce polskiej w latach 2008-2016
Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Pracujący w gospodarce
narodowej (w tys.) 14 037 13 782 14 106 14 232 14 172 14 244 14 563 14 829 – Stopa rejestrowanego
bezrobocia ogółem (stan w końcu roku, w %)
9,5 12,1 12,4 12,5 13,4 13,4 11,5 9,7 8,3 Przeciętne miesięczne
wynagrodzenia realne brutto w gospodarce narodowej ogółem (rok poprzedni = 100)
105,9 102,0 101,4 101,4 100,1 102,8 103,2 101,5 104,2
Dochód realny do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych ogółem
(rok poprzedni = 100)
104,4 105,1 101,9 101,4 100,9 100,8 102,6 103,2 –
Źródło: [www 1].
W badanym okresie do roku 2013 można było obserwować sukcesywny wzrost stopy bezrobocia rejestrowanego (tab. 2). Od 2014 r. daje się z kolei za- uważyć poprawa sytuacji na rynku pracy, przejawiająca się spadkiem stopy bez- robocia. Koniunktura gospodarcza, a co za tym idzie sytuacja na rynku pracy, miały wpływ na dochody i wynagrodzenia gospodarstw domowych, których wysokość i tempo wzrostu warunkują poziom, jak również strukturę konsumpcji.
R
Ź
w d g w N w
2 w d r o m w d d u w d m i Rys
Źród
wie dom grod w l Nal w st
200 w P dy rozp od d mow wyd doc dzan udz wyr dów mu i zw
s. 2.
dło: n
W ek n mow dze lata leży
tosu A 08-2 Pols i p por doc wyc datk chod nia ział raźn w go 500 więk
Poz w g roz na po
Wraz nie wyc enia ch y je unk Anal
201 sce.
pono rząd chod
ch n ków dów – w wy na p
osp 0+ o ksz
ziom gosp zpor odsta
z z w ch.
a. P 200 edna ku d lizuj 6 w Go osił dzal du na o w z w n
w ro ydat
pop poda
od 2 eni
m p pod rząd awie:
ro jed Dla Prze 08- ak z do r ując
wys osp ły w lneg
z ro oso
ro ad oku tków praw
arst 201 a st
rzec darst dzal : GU
ozw dna a os ecię 201 zau roku
da stąp oda wię go n oku obę ku wy u 20 w w wa s
tw d 16 r
topy ciętn twie lnym US [2
woje kow sób ętne 16 n uwa
u po ane piła arst ększ
na o u 20 w 2 20 ydat 008 w d
sytu dom r.), s
y o nyc e do m w 2017b
m wym b pr
e m nisk ażyć opr
prz a p
wa ze osob 008
201 08.
tkam wy doch uacj mow
skło oszc
ch m omo w lat b].
spo m s racu mies ką ć, ż rzed zed opr do wy bę w . Pr 16 r Po mi, ydat hod ji n wyc onił częd
mies owym
ach
ołec stop ując sięc dyn że w dnie dsta raw mo dat w 2 rzec r. os ona
co tki dach na ry
ch ( ła k dno
ięcz m ( h 200
czno pniu cych czn nam w 2 ego wio wa s owe
tki.
201 cięt siąg adto
da stan h w
ynk (w t kons ości
znyc w z 08-2
o-g u, n h p
e w mikę 2016
. one
sytu osi Po 6 r.
tne gnę o w aje now wyno ku p tym sum do
ch d zł) o
201
gosp nast pods wyn ę w 6 r.
na uacj iąg ozio
. wy mi ęły w w an
kon wiły osił prac m w ment obro
doch oraz
6 (w
poda tępo staw nag wzro
. wz
a ry ji m ały om
ynió iesię war naliz
nsum y 87
ł już cy o w cz
tów owo
hod udz w %
arcz owa wow grod
ostu zro
ys.
mat suk prz ósł ęcz rtoś zow men 7,1%
ż ty od 2 zęśc w do olny
dów ział
%)
zym ał w wym dzen
u, w st t
2, teri kce zeci 147 zne
ść 1 wan nto
% d ylko
201 ci n o po ych
i w wy
m P wzr m ź
nie wyn ten
mo ialn esyw
iętn 75 z
wy 1132 nym om w
doch o 76 13 r na sk
opra [N
wyda ydatk
Pols rost źród re nosz
by
ożna nej
wni nego
zł i ydat
2 zł m ok
wię hod 6,7%
r., ja kut awy NBP
atkó ków
ski t do dłem aln ząc ł w
a z go ie c o m
by tki w
ł i b kres ększ dów
%.
ak r tek y ni P, 20
ów n w w
suk och m d e b ą o wyżs
auw spo ora mie ył w w g były sie ze m w, ty
Ws rów wp ieza 017
na je doc
kce hodó doch brut ok.
szy
waż odar az to
sięc wyżs
gosp y w
wz mo ymc spo wnie prow
ależ 7]. S
edn cho
esyw ów hod tto 1,4
i w
żyć, rstw o w czn szy pod wyżs zros żliw czas
mn eż w wad żnoś Spo
ą os dzie
wni go dów wy 4-2%
wyn
, że w d wyżs nego o p dars sze sła woś sem nian wzr dzen
ści f owo
sobę e
ie, ospo w są
yka
% r nos
e w dom sze o d pon stw o 2
nad ści m w
na p rost nia
fina odow
ę
acz oda ą wy azyw rocz
ił 4
w la mow
do doch
ad 4 ach 24%
dwy osz
20 pow
do pro anso wał
zkol arstw
yna wał znie 4,2%
atac wyc cho hod
41%
h do
% o yżk zczę 16 r wyże cho ogra owe ło t
l- w a- ło e.
%
h ch
o- du
% o- od ka ę-
r.
ej o- a- ej to
1
m s
z o n ( d B w s z p m d
R Ź
2
w
1
184
mni sunk
zwr okre ne w (w l dzie Bar wyd s. 1 zau pos mni dom
Rys Źród
2. Z
wsk
1 W
dz
4
iejsz ku d A róci esie wsp lata ej z rdzi daw
9], uważ
iad iej z mow
s. 3.
dło: G
Zm Is kaźn
Wspó ziału
zą n do 2 Anal
ić u e zr półc ach
róż ej n wać ws żyć a 3 zas wyc
Zró ogó GUS
mian stotn niki
ółczy u [0,
niż 201 izuj uwa różn czy
200 żnic
niep się spół ć, ż 7%
obn ch.
óżni ółem
[201
ny p ne i n
ynni , 1];
pro 15 r
jąc agę nico ynni 08-2
ow pok ę n łczy że 1
% ca nych
icow m or
17b]
poz zna nastr
ik G im
ogn r. sp
sy na owa ikie 201 ane koją
ara ynn 10%
ałko h g
wan raz .
zio acze
rojó
Ginie jest
nozo poży ytua
sk anie em
6 – e by ce z staj nik G
% n owit osp
nie d wed
mu enie ów
ego t wy
owa yci ację kalę e do Gin – sp yły z pu jące Gin najb teg poda
doch dług
u i s e d ko
(mi ższy
ana e in
do nie ocho nieg pade doc unk e n nieg bard o m arst
hod g m
stru dla onsu
iara y, ty
dyn ndy och erów odó go1 ek z cho ktu ieró go d dzie mają tw s
dów miejs
ukt ksz ume
kon ym n
Ag
nam ywid odo wno ów n zm z 0,3 dy wid ówn dla ej z
ątku stan
mie sca z
tur ztał enc
ncen nieró
gnie
mikę dua ową ośc na o mnie 339
roln dzen noś
maj zaso u n now
erzo zam
ry k łtow ckic
ntrac ówno
eszk
ę w alne ą g i ro osob
ejsz 9 do nik nia ci m ajątk
obn etto wi z
one mies
kon wan ch.
cji/n ości
ka B
wzro wz osp ozkł bę w zało o 0, ków roz maj ku n nych o, p zale
wsp zka
nsu nia
Od
nieró są w
Bret
ostu zros poda
ładu w g o si 304 , a zwo jątk nett h g podc
dw
półc nia
ump się dzw
ówno więk
tyn
u ko sło j arst u d gosp
ię, 4). W
naj oju kow to w gosp
cza wie 1
czyn w l
pcj po wier
omi ksze
onsu jed tw doch
pod a je W a mn spo we.
wyn pod as g 1%
nnik latac
i ozio
cied
erno e.
ump dyni
dom hod dars ego anal niej
ołec We nosi dars
dy cał
kiem ch 2
omu dlaj
ości)
pcji ie o mow dów
twa o w lizo
em czno
edłu i 57 tw
ma łego
m G 2008
u k ją
) –
w o 0,8
wyc w (ry ach warto
owa mery o-go ug 7,9%
do ająte
o m
Ginie 8-20
kon one
przy
rok 8%
ch, ys.
dom ość anym ytów
osp bad
%. N omo
ek ( mają
ego 016
sum e st
ybie
ku 2 (ta
na 3).
mow wy m o w [G poda
dań Nal owy (net ątku
dla
mpc tan
era w
201 ab. 2 ależ
W wyc ynio okre
GU arcz ń NB
leży ych
tto) u go
Pol
cji ko
wart
6 – 2).
ży r W ba ch m osła esie US, zeg BP y pr w ) 20 ospo
lski
odg oniu
tośc
– w
rów ada mie a 0
naj 201 o m [2 rzy Po 0%
oda
i
gryw unk
i z
sto
wnie anym
erzo ,30 jbar 17b mog 015
tym olsc
naj arstw
waj ktur
prze
o-
eż m o-
4 r- ].
gą 5, m ce j- w
ją ry
e-
g z s m b o ( c m n ( c s k 1 – m m
R Ź
n ż w m gosp zwy sie moż bież oraz (BW czan mow nia (WW cjac sytu kraj 12 –10 men mis
Rys Źród
nast żen wyp men
pod ykle rec żna żący z p WU ny weg
wa WU ch k uacj
ju, mie 00 d ntów styc
s. 4.
dło: G
W troj niu w
prze ntów
darc e pa esji a za y i ersp UK)
jes go, ażny UK)
kon ji f tre esią do +
w n czni
Ws GUS
W an je k w l edz w w
czej anu i pe alicz
wy pek obr t ja zm ych ) ob nsum
fina ndó ącac +10 nast ie, z
skaź [201
nali kon lata zają w
j w uje o
esym zyć yprz ktyw
razu ako mian h za
braz mpc anso ów
ch 00 taw z ko
źnik 17a]
izow sum ach
ceg lata
w kr opty miz ć pu zedz wy
uje śre n og kup zuje cji owe
po [GU [ww wion
olei
ki ufn .
wan men 20 go w
ach raju
ym zm ubli zają dal akt edn góln pów e o
ind ej g ozio
US ww nych i wa
fnośc
nym ncki 08- wsk
20 u – mizm
[Ki ikow ący lsze tual nia s nej w. Z ocze dyw gosp omu
, 20 w 2]
h o arto
ci k
m ok ie.
-200 kaźn 008
w m, c
ieże wan . Pr ego lne sald
syt Z ko
ekiw widu
pod u be 017 . W opty ość u
konsu
kre Bie 09
nik 8-20
cza char el, S
ne reze
roz ten d o tuac olei wan ualn dars ezro 7a].
Wart ymi
ujem
ume
sie eżąc
ora ka u 009
asie rakt Smy
prz entu zwo nden cen cji e i wy ne w nej
stwa obo
O tość styc mn
enck
odn cy w az 2 ufno or
e wz tery ycz zez ują oju.
ncje n zm
eko ypr w n
i ob a d ocia ba ć d czn na p
kiej
not wsk 201
ośc raz
zro yzuj zek, GU on . B e zm mia onom rzed
najb blic dom a i ws doda
nie rez
w u
tow kaź 0-2 i. W
20 stu jący , 20 US e n ieżą mia an s mic dzaj bliż czan mow
osz skaź atni nad entu
ujęc
ano źnik 2013
Wy 010
go y si 011
ws astr ący an w sytu czne jący ższy
ny weg zczę źnik ia o d k tuje
iu ro
o ne k uf
3. P yraź
-20 ospo
ię w , s.
skaź roje y ws w ko uacj
ej k y w ych jest o, ędz ki m ozna
ons syt
oczn
egat fnoś Pod źne 013
oda wzm
49 źnik e pa ska ons ji fi kraj wska
mi t ja ogó zani
mog acz sum tuac
nym
tyw ści dobn
po by
arcz moż ]. D ki u anuj aźni sum inan
u o aźni iesi ako ólne ia p gą za p ment cję
m w
wne kon nie gor yło
zego żony Do t ufn ując ik u mpcj nso oraz ik u iąca śre ej s pien prz prze tam odw
Pol
, le nsu ks rsze wy
o w ym teg nośc e w ufno ji in owej z ob ufno ach edn sytu nięd zyjm ewa mi n wro
lsce
ecz ume szta enie
ynik wśró
po o ty ci k wśró ości ndy
j go becn ośc
zm nia s uacj dzy mow agę nast otną
w l
ule enck
łtow e n
kiem ód k opyt
ypu kons ód k i ko ywid osp neg i ko mian sald ji e w wać licz taw ą.
atac
egaj kiej wał astr m
kon tem u ws
sum kon ons dua poda go d ons ny d o eko na ć w zeb ion
ch 2
ące j ul ły s rojó
neg nsum m, a
ska men nsum sum alnej
arst dok sum w cen onom
ajbl warto
bną nym
2008
e po lega się ów gaty
men w aźni ncki men menc j i o twa
ony menc ten n zm
mic iższ ośc
ko mi p
8-20
opra ał o zm ko ywn
ntów cza ików iej ntów ckie obli a do ywa ckie den mia czne
zyc i o nsu pesy
016
awi obni mian
nsu nyc
w a- w
– w ej i- o- a- ej n- an
ej ch od u- y-
ie i- ny
u- h
Agnieszka Bretyn 186
zmian w ocenach prawie wszystkich czynników wpływających na kształtowanie się dynamiki konsumpcji gospodarstw domowych. Najniższe wartości wskaźni- ka BWUK osiągnięte w roku 2013 wynikały przede wszystkim z gorszych ocen zmian ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju, natomiast wskaźnika WNUK – z obawy przed wzrostem poziomu bezrobocia.
W badanym okresie zwiększyło się, według danych GUS, zadowolenie Po- laków z własnej sytuacji finansowej (tab. 3). Z roku na rok systematycznie odno- towuje się wzrost odsetka gospodarstw domowych oceniających swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą (w ocenie 36,2% gospodarstw domowych ogółem wobec 22,6% w 2008 r.). Jednocześnie zmniejsza się odsetek gospodarstw postrzegających ją jako raczej złą albo złą (12,9% w 2016 r. wobec 19,6% w 2008 r.).
Tabela 3. Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych w Polsce w latach 2008-2016
Lata Odsetek gospodarstw domowych oceniających swoją sytuację materialną jako Bardzo dobrą Raczej dobrą Przeciętną Raczej złą Złą
2008 1,9 20,7 57,8 13,4 6,2 2009 2,2 21,4 57,1 13,2 6,1 2010 2,6 22,5 56,0 13,1 5,8 2011 2,2 21,0 55,8 14,3 6,7 2012 2,0 20,3 56,6 14,5 6,5 2013 2,1 20,6 56,8 14,3 6,2 2014 8,6 18,5 55,2 12,6 5,1 2015 10,0 18,5 55,8 11,3 4,4
2016 16,3 19,9 53,5 9,5 3,4
Źródło: GUS [2015, 2016b, 2017b].
Systematycznemu wzrostowi dochodów gospodarstw domowych oraz wzrostowi ich stopy życiowej towarzyszyły zmiany zarówno poziomu kon- sumpcji, jak i struktury wydatków na poszczególne grupy dóbr. Szczegółową strukturę oraz dynamikę spożycia indywidualnego wybranych dóbr i usług za- prezentowano w tab. 4.
Tabela 4. Dynamika wydatków konsumpcyjnych na wybrane grupy dóbr w Polsce w latach 2008-2015
Wyszczególnienie Dynamika (rok poprzedni = 100) Struktura 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2008 2015 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Żywność i napoje
bezalkoholowe 102,4 100,1 100,1 98,8 97,1 98,2 98,3 101,1 19,9% 16,8%
Odzież i obuwie 110,6 109,1 115,6 109,6 114,4 108,3 110,8 113,7 4,0% 4,9%
cd. tabeli 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Użytkowanie
mieszkania lub domu, zaopatrzenie w wodę, energię elektryczną, gaz i inne paliwa
101,5 107,5 101,7 102,3 96,3 97,7 102,4 99,7 21,2% 21,3%
Wyposażenie
mieszkania 107,7 104,3 105,6 102,8 107,6 99,0 111,1 107,4 4,3% 5,1%
Zdrowie 105,6 107,9 102,0 109,0 104,9 100,3 108,0 108,2 3,9% 5,2%
Transport 116,0 100,9 102,4 107,0 101,3 102,1 106,7 105,1 11,7% 12,0%
Rekreacja i kultura 112,4 104,2 105,0 105,8 106,3 94,8 104,3 102,7 7,6% 7,7%
Edukacja 99,7 103,5 107,1 98,6 97,8 97,4 100,5 96,3 1,2% 1,0%
Restauracje i hotele 102,0 103,9 100,6 102,1 105,0 104,5 108,6 113,4 2,8% 3,7%
Źródło: GUS [2016a; www 1].
Analiza wydatków gospodarstw domowych w Polsce w badanym okresie wskazuje, że największe obciążenie budżetów gospodarstw domowych stanowią wydatki na mieszkanie i żywność (łącznie wynoszą 38,1% wszystkich wydat- ków w 2016 r. wobec 41,1% w 2008 r.). W przypadku struktury wydatków go- spodarstw domowych daje się ponadto zauważyć kilka znaczących przemian.
Przede wszystkim, zgodnie z prawem Engla zaobserwowano prawidłowość, że wraz ze wzrostem dochodów, spadał udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem (z 19,9% w 2008 r. do 16,8% w 2015 r.). Towarzyszył temu wzrost wy- datków na usługi i towary nieżywnościowe. Trzecią istotną pozycję w wydat- kach ogółem stanowią bowiem wydatki na transport, a w dalszej kolejności na rekreację i kulturę.
Podsumowanie
Reasumując powyższe rozważania, należy zauważyć, że gospodarka Polski mimo widocznego spowolnienia uniknęła ujemnej dynamiki PKB w okresie „po kryzysie”. Ogólnie mimo zróżnicowanych opinii Polaków na temat ich sytuacji materialnej czy ich nastrojów, gospodarstwom domowym żyje się znacznie le- piej niż przed kilku laty. Świadczą o tym zarówno zmiany poziomu, jak i struk- tury konsumpcji, jak też różnorodne mierniki dobrobytu, np. HDI w 2010 r.
Polska uplasowała się na 36. miejscu pod względem rozwoju społeczno- -ekonomicznego, w 2015 r. zaś już na 36. [www 3]. Na podstawie przeprowa- dzonych rozważań należy stwierdzić, że wraz z poprawą sytuacji na rynku pracy oraz wraz ze wzrostem dochodów gospodarstw domowych w Polsce, zwiększały się możliwości konsumpcyjne, powiększał się zakres niezależności finansowej,
Agnieszka Bretyn 188
w związku z czym wzrastało spożycie indywidualne, korzystnie zmieniała się struktura wydatków. Należy mieć jednak na uwadze, że obserwowane zmiany w konsumpcji mają różny zasięg w poszczególnych grupach konsumentów za- równo z uwagi na zewnętrzne, jak i indywidualne czynniki ją kształtujące.
Literatura
Bretyn A. (2014), Konsumpcja gospodarstw domowych w Polsce na tle wybranych kra- jów Unii Europejskiej, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła- wiu, Ekonomia, nr 347.
Bywalec C. (2012), Polityka konsumpcji, „Konsumpcja i Rozwój”, nr 2, s. 3-17.
GUS (2015), Sytuacja gospodarstw domowych w 2014 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, Warszawa.
GUS (2016a), Mały rocznik statystyczny 2016 Polski, Warszawa.
GUS (2016b), Sytuacja gospodarstw domowych w 2015 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, Warszawa.
GUS (2017a), Koniunktura konsumencka kwiecień 2017, Warszawa.
GUS (2017b), Sytuacja gospodarstw domowych w 2016 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, Warszawa.
Janoś-Kresło M., Mróz B. (2006), Konsument i konsumpcja we współczesnej gospodarce, SGH, Warszawa.
Kieżel E., Smyczek S. (2011), Zachowania polskich konsumentów w warunkach kryzysu gospodarczego, Placet, Warszawa.
Miczyńska-Kowalska M. (2001), Istota konsumpcji i zachowań konsumenckich – zarys problematyki, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, s. 111-122.
NBP (2015), Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport z badania pilotażo- wego 2014 r., Warszawa.
NBP (2017), Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych w IV kw. 2016 r., Warszawa.
Wolska G. (2014), CSR jako współczesna koncepcja prowadzenia działalności gospo- darczej. Zaangażowanie w ideę CSR przedsiębiorstw w Polsce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Ekonomia, nr 347.
Wolska G., Bretyn A. (2015), Consumer Behaviour and its Impact on the Company’s Market Position in Terms of Corporate Social Responsibility, 2nd Dubrovnik Inter- national Economic Meeting, “Scientific Conference of Innovation, Leadership
& Entrepreneurship – Challenges of Modern Economy”, University of Dubrovnik Department of Economics and Business Economics, Dubrovnik, Croatia, 1-3 Octo- ber 2015.
[www 1] http://stat.gov.pl/wskazniki-makroekonomiczne/ (dostęp: 5.06.2017).
[www 2] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/koniunktura (dostęp: 5.06.2017).
[www 3] http://hdr.undp.org/en/2016-report (dostęp: 4.05.2017).
CHANGES IN THE LEVEL OF CONSUMPTION AGAINST THE BACKGROUND OF SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT IN POLAND
IN THE YEARS 2008-2016
Summary: The paper describes the changes of the level consumption considering socio- economic background in Poland in the years 2008-2016. In the first part of the study, economic and social changes were analysed. Then, in this context, the changes taking place in the level of consumption were presented. The main sources of data used in the study is the information published by the Central Statistical Office and the National Bank of Poland.
Keywords: consumption, household, household expenditure, Poland.
