1,1)-:
rr-'
I
I-
DZIEJE POLSKI
NOWO?YTNEJ
.
W?ADYS?AW KONOPCZY?SKI
DZIEJE POLSKI
NOWO?YTNEJ
TOM PIERW?ZY
1506 -1648
SK?AD G?ÓWNY U GEBETHNERA I WOLFFA
WARSZA WA - KRAKÓW - ?ÓD? - POZNA? - WILNO - ZAKOPANE
1936
PRZEDMOWA.
Ksi??ka niniejsza jest pomy?lana jako podr?cznik uni-
wersytecki, st?d jej uk?ad zewn?trzny, przystosowany do
"Dziejów Polski ?redniowiecznej" R. Grodeckiego, Sto
Zachorowskiego i J. D?browskiego. Je?eli pozatem zaspo-
koi ona cho? w pewnej mierze potrzeby wykszta?conej
warstwy czytelników, zw?aszcza nauczycieli, polityków,
publicystów, dzia?aczy spo?ecznych, autor b?dzie to mia?
sobie za wielkie, dodatkowe szcz??cie.
Powsta?y te Dzieje g ?ównie z wyk?adów uniwersy-
teckich o polskiej polityce zagranicznej, o reformach poli-
tycznych, o stanie Polski w wieku zygmuntowskim, tudzie?
o ró?nych okresach epoki nowszej (1648-1775), któr?
po raz pierwszy przedstawi?em w ramach "Encyklopedji
Polskiej" Akademji Umiej?tno?ci (1923). Dzi? ówczesne
opracowanie epoki upadku daj? w wielorakiej przeróbce
z uzupe?nieniami i poprawkami, dodaj?c do niego nowo-
opracowany okres mi?dzyrozbiorowy (1775-1795).
Oprócz w?asnych bada? autora wesz?y w ten wyk?ad
zdobycze archiwalne oraz od?amki my?li ca?ego grona
pracowników, i jest to rzecz zupe?nie zrozumia?a. Nawet
dzie?o tak indywidualne jak M. Bobrzy?skiego "Dzieje
Polski" zrodzi?o si? podobno w toku dyskusyj; jakie autor
prowadzi? z m?odymi swymi kolegami: W. Zakrzewskim,
Sto Smolk?, A. Lewickim, a pewno i z Józefem Szuj-
skirn, Równie? niniejsze dwa tomy nale?y uwa?a? w pew-
nej mierze za owoc nowej szko?y krakowskiej, w któ-
rej kszta?ceniu najwi?kszy udzia? mia? ?. p. Wac?aw
Sobieski. Nie ufaj?c swemu znawstwu w dziedzinach
i czasach odleg?ych, radzi?em si? ch?tnie m?odszych
kolegów, a niekiedy prosi?em ich Q. przegl?danie ca?ych
rozdzia?ów; udzielili mi takiej pomocy pp. Wladystaw
Pociecha, Stanis?aw Bodniak, Kazimierz Lepszy, Wanda
Dobrowolska, W?adys?aw Czapli?ski, Kazimierz Piwar-
ski, a z nieco starszego pokolenia - Franciszek f'uchs,
Oskar lialecki i Stanis?aw Kot. Je?eli wi?c, zw?aszcza
\v dzia?ach poprzedzaj?cych rok 1632, znajd? si? nowo?ci
ogólniejszego. znaczenia, to zas?ug? ich wydobycia lub
uwydatnienia nale?y przypisa? cz?stokro? kolegom moim
i uczniom. Je?eli za? owe fakty zosta?y powi?zane w spo-
sób nowy, odbiegaj?cy od pogl?du tej czy innej szko?y,
to odpowiedzialno?? za swoiste uj?cie spada wy,??cznie na
autora.
Grupuj? wypadki wed?ug ich wewn?trznego zwi?zku,
ale nie wprowadzam innego podzia?u na okresy, jak na
poszczególne panowania. Mo?naby oczywi?cie pój?? torem
poprzedników, którzy podnosili znaczenie takich dat, jak
rok 1572, 1607 lub 1609, 1648 lub 1655, 1717, 1764.
Niew?tpliwie te? dla ca?ej Europy Wschodniej ma prze-
?omow? donios?o?? kraw?d? XVII i XVIII w., o czem
czytelnik przekona si? z tre?ci dzie?a. Podkre?lanie jed-
nak tego momentu, lub innych podobnych, w dyspozycji
zewn?trznej wyda?o si? zb?dnem z paru przyczyn. Po
pierwsze, historja, jak i "natura", nie lubi skoków; dzie?
dzisiejszy ma ?ród?a dostrzegalne w za?o?eniach wczo-
rajszych i sam jest wst?pem do jutra; dlatego wszelka
periodyzacja ma znaczenie li tylko dydaktyczno-orjen-
tacyjne, zw?aszcza je?eli odpowiada ona przemianom
w jednej lub paru, a nie we wszystkich dziedzinach
?ycia; tak? w?a?nie wzgl?dn? warto?? maj? dla nas
daty wy?ej przytoczone. Powtóre, u nas przy niedo-
kszta?conej budowie ustroju republika?skiego ka?da elek-
cia stanowi?a wielkie novum, ka?de panowanie - od-
r?bn? ca?o??, krystalizuj?c? si? oko?o osoby nowego
króla. Nie sk?pi? zreszt? czytelnikom szerszych perspek-
tyw u schy?ku "Wieku Z?otego", u kresu wieku XVII-go,
a potem u progu katastrofy rozbiorowej.
Zbyteczna dowodzi?, ?e ani autor ani tern mniej ?ycz-
liwi jego doradcy nie przeprowadzaj? tu ?adnej z góry
powzi?tej tezy. Ilistorja, jak s?usznie zauwa?ono, wtedy
bywa najlepsz? mistrzyni? ?ycia, gdy najmniej ma pre-
tensji do pouczania ludzi. Daremnie te? szuka? b?d? poli-
tycznie nastrojeni krytycy jakiejkolwiek u mnie prawo-
wierno?ci stronniczej. Niemniej ksi??ka mo?e i powinna
wywo?a? spory. Pragn?c u?atwi? czytelnikom kontrol? oraz
rozszerzenie zasobu wiedzy, podaj? przy ka?dym królew-
skim okresie literatur? polsk? i cudzoziemsk?, a na ko?-
cu drugiego tomu - skorowidze imion i miejscowo?ci
tudzie? autorów; kto zechce si?gn?? do ?róde?, znajdzie
je przytoczone w "Encyklopedji Polskiej" Akademii, w .Bi-
bljograiji" L. Finkla i w "K wartalniku flistorycznym",
a nadewszystko w cytowanych tutaj monografjach. Pra-
gn?c za? o?ywi? dyskusj?, zwracam uwag? na ko?cu
ka?dego tomu na niewygas?e dot?d kwest je sporne.
Mo?e ten sposób traktowania przedmiotu i to wyzna-
nie autorskie zabezpiecz? mnie przed zarzutem "petryfiko-
wania" dotychczasowych b??dów: jasnem jest chyba dla
nieuprzedzonego krytyka, ?e rewidowa? wiedz? i usuwa?
b??dy mo?na jedynie w dzie?ach szczegó?owo udokumen-
towanych. Wolno spodziewa? si?, ?e moja próba zwi?z?ego
uj?cia dziejów Polski Nowo?ytnej z jednej strony zach?ci
kogo? z kolegów do przedstawienia w podobnym roz-
miarze "Dziejów Polski Nowoczesnej", porozbiorowej
(1795-1918) i niepodleg?ej, z drugiej przy?pieszy uka-
zanie si? ju? nie podr?cznika, ale obszernego, zbiorowego,
naukowego wyk?adu ca?ej naszej historii przedrozbiorowej,
jaki grono specjalistów stara si? zrealizowa? przy pomocy
Kasy im. Mianowskiego.
SPIS RZECZY.
PR.ZEDMOWA Spis rzeczy
, V-VIII
. IX-XII
ZYGMUNT J (1506-1548) 1-66
Bibliografia. (1)
Rozdzia? I. A. Polska odosobniona w?ród wrogów.
l. Elekcja Zygmunta I (3). 2. Zadania nowego w?adcy (4). 3. Pierwsza
wojna moskiewska (7). 4. Epilog wo?osko-tatarski (9). 5. Walka dyplo-
matyczna o Prusy (10). 6. Hohenzollern i Habsburg przeciw Polsce (12).
7. W kleszczach mi?dzy Niemcami i Moskw? (13). 8. Wybuch drugiej wojny
moskiewskiej (14). 9. Zwrot w polityce Zygmunta I (16). 10. Orsza (17).
11. Zjazd Wiede?ski (17).
B. Od Zjazdu Wiede?skiego do Wojny Kokoszej.
12. Modus vivendi z Habsburgami (19). 13. Koniec wojny moskiewskiej (21).
14. Wojna pruska (23). 15. W ?lepym zau?ku (26). 16. Sekularyzacja
Prus (28). 17. R.ozruchy zda?skie (29). 18. Kontrakcja i represja (30).
19. Wcielenie Mazowsza (32). 20. Sprawa w?giersko-czeska (33). 21. Kon-
flikt z Moldawl?: tarcia z Tatarami (36). 22. Trzecia wojna moskiewska (37).
Rozdzia? II. C. Praca wewn?trzna.
1. O skarb i wojsko (39). 2. Z senatem czy ze szlacht?? (41). 3. Sejm na
rozdro?u i na bezdro?ach (42). 4. Ustawodawstwo (43). 5. Stosunki we-
wn?trzne na Litwie (45). 6. Zabiegi sukcesyjne dworu (46). 7. Pocz?tki
reformacji (48). 8. Has?a egzekucji (49). 9. Opozycja na sejmach (52).
10. Wojna Kokosza (53).
.
D. Ostatnie dziesi?ciolecie.
11. Brak kierowniczej r?ki (56). 12. Pokucie uratowane. Mo?dawia osta-
tecznie stracona (58). 13. Powik?ania w?gierskie (59). 14. Mi?dzy Habsbur-
gami i Turcj? (60). 15. Zbrojny niepokój na wszystkich kresach (62).
16. Bilans panowania (63).
ZYGMUNT AUGUST (1548-1572) . 67-129
Bibliografia. (67)
Rozdzia? III. A. W rozbracie z narodem.
1. Pocz?tek i istota konfliktu (68). 2. Przymierze z Habsburgami (71).
3. Stosunek do Wezier i Turcji (73). 4. Lata pokoju z Moskw? (74). 5. Mal-
?e?stwo z Katarzyn?. Odjazd Bony (74). 6. Wycieczki panów polskich do
Mo?dawii (76). 7. Post?py reformacji (78). 8. Publicystyka obozu egze-
kucyjnego (78). 9. Sekty skrajne (82). 10. Odpór katolików (82). 11. Samo-
w?adcze ch?ci Zygmunta Augusta (8.3). 12. Obóz i program egzekucji (84).
13. Walka z duchowie?stwem (86). 14. G??bsze t?o rozbratu (88).
•
Rozdzia? IV. B. Walka o Inflanty.
1. Geneza kwestii inflanckiej (90). 2. Wyprawa poswolska (91). 3. Pod
groz? Moskwy - uk?ad Kettlera z Zygmuntem (93). 4. Wybuch wojny
z Iwanem Gro?nym (95). 5. Szwedzi w Estonii. Pakt podda?stwa (95).
6. Ze Szwecj?, czy z Danj?? (96). 7. Polock i Ula (98). 8. Wojna czy
pokój? (99). 9. "Wyprawa" radoszkowicka (100). 10. Odwrócenie przy-
mierzy (102). 11. Kongres szczeci?ski (103). 12. Zap?ata za pomoc
prusk? (105). 13. Stra?nicy morza (107). 14. Zatarg z Gda?sklem. Statura
Karnkowskiego (108).
Rozdzia? V. C. Egzekucja i unja.
1. Czasy bezsejmowe (1559-1562) (111). 2. Egzekucja królewszczyzn (112).
3. Pocz?tek reakcji katolickiej (114). 4. Sejm 1565 r. Reformy gospodar-
cze (116). 5. Przygotowanie unii (117). 6. R.okowania (119). 7. Sejm lubel-
ski 1568-9 (121). 8. Unia z Prusami (123). 9. Sprawa reformy sejmu
i elekcji (125). 10. Koniec ostatniego Jagiellona (126). 11. Werdykt dzie-
jowy o "Dojutrku" (128).
WALEZJUSZ I BATORY (1572-1586) . 130-170
Biblicarafia. (130)
Rozdzia? VI. Pierwsze elekcje - i pierwsi wybra?cy.
1. Pod kapturem - ku wolnej elekcji (132). 2. Senat czy szlachta? (133).
3. Viritim! (134). 4. Konwokacja (135). 5. Kandydatury (136). 6. Agitaela
i elekcja (137). 7. Uk?ad króla z narodem (138). 8. Krótkie rz?dy Hen-
ryka (140). 9. Po ucieczce Henryka (141). 10. Zwrot w Ste?vcv (142).
11. Druga elekcja - rozdwojona (143). 12. Batory jako cz?owiek i król (145).
13. Wojna z Odaliskiem (147). 14. Przygotowania do zapasów z Moskw? (150).
15. Najazd Iwana na Inflanty (152). 16. Po?ock i Wielkie ?uki (153).
17. Psków (154). 18. Po?rednictwo papieskie a rozejm zapolski (155) .
19. O reszt? Inflant (157). 20. Kompromis z Gda?skiem (158). 21 Try-
buna? (161). 22. Polityka wewn?trzna Batorego (162). 2.3. Batory a sejm (163).
24. "Tyrania" - nad Zborowskimi (165). 25. Sprawa Zborowskich przed
s?dem sejmowym (166). 26. Przez Moskw? do Caro grodu (168).
ZYG1VIUNT III (1587-1632) 171-282
Bibliografia. (171)
Rozdzia? VII. A. Król a kanclerz wobec nowych zagadnie?.
1. Perspektywy i ugrupowania (173). 2. Znów elekcja roszczeniona (175).
3. Walka o tron (177). 4. Pozbrat na tle pacyfikacji (179). 5. Zamoyski
przeciw królowi (180). 6. Sejm pacyfikacyjny (181). 7. Ntcbezpteczc?stwo
tureckie (183). 8. Zjazd w R.ewlu i jego skutki (185). 9. Ku morzu Czar-
nemu (187). 10. Unia brzeska (189). 11. Pierwsze bunty kozackie (192).
12. Kryzys polsko-szwedzki (195). 13. Wyprawa Zygmunta II[ do Szwe-
cji (197). 14. Projekt unii polsko-moskiewskiej (199). 15. Zamoyski nad
Dunajem (20l). 16. Wznowiona walka o Inflanty (203). 17. Nowe ust?pstwo
dla Hohenzollernów (204). 18. Dymitrjada (205).
Rozdzia? VIII. B. Przesilenie wewn?trzne.
1. Absolutum dominium - czy nierz?d? (208). 2. Sejm 1605 r. - koniec
Zamoyskiego (210). 3. Z sejmu do kupy (1606) (212). 4. Zjazd pod Lubli-
nem (214). 5. Pod Sandomierz - czy pod Wi?lic?? (215). 6. Has?a i cele
(217). 7. Ugoda pod Janowcem - zerwana (219). 8. Sejm 1607 roku (220).
9. Koniec rokoszu (221). 10. Katolicyzm - religi? panuj?c? (223).
c. Walki o Moskw?.
11. Polacy w s?u?bie drugiego Samozwa?ca (225). 12. Wojna z Moskw?
postanowiona (227). 13. Marsz na Smole?sk (228). 14. Tryumf ?ólkiew-
skiego (230). 15. Moskwa si? budzi (232). 16, Tryumf Zygmunta III (233).
17. Daremne zakusy (235). 18. Straty na zachodzie i poludniu (237).
19. Konfederacie wojskowe (239). 20. Przymierze polsko-austr iackie (241).
21. Kwest ja kozacka (243). 22. Swawola magnacka na Wo?oszczy?nie (244).
23. Wyprawa W?adys?awa na Moskw? (245). 24. Atak na Moskw? zako?-
czony rozejmem deuli?skirn (247).
Rozdzia? IX. D. Zawierucha po?udniowa.
1. Busza (249). 2. Akcja dyzunitów (251). 3. Polska a ?l?sk wobec wybu-
chu wojny 30-letniej (253). 4. Lisowczycy na W?grzech. Niepomy?lny
zwrot na ?l?sku (254). 5. Wybuch wojny tureckiej (256). 6. Cecora (257).
7. Po kl?sce (259). 8. Chocim (261).
E. Walka o Ba?tyk.
9. Samotno?? wobec wrogiej Pó?nocy (263). 10. Utrata Rygi (265). 11. Nie-
?ad, znu?enie, opozycja (266). 12. Ostatnia obrona Inflant (268). 13. Najazd
na Prusy (269). 14. Pierwszy okres obrony Prus (1626-7) (270). 15. Dal-
sze wysi?ki na morzu, l?dzie i w dyplomacji (272). 16. Posi?ki austr iackic
(274). 17. Rozejm altmarski (275). 18. Nlsbcz.piccze?stwa (277). 19. Wrze-
nie na Rusi (278). 20. Sprawa nastcpstwa tronu i reformy elekcji (280).
CZASY vV?ADYS?A WA IV . 283-337
Btbllozr aiia. (283)
Rozdzia? X. A. Pi?kne pocz?tki.
1. Trwo?ne nastroje (284). 2. Konwokacja (285). 3. W?adys?aw jedynym
kandydatem; jego przesz?o?? (286). 4. Najzgodniejsza elekcja (288).
5. Próba rewizji konstytucji (289). 6. \Vojna z Moskw? (291). 7. Odsiecz
Smolellska (292). 8. ,,\Viecznoje dokonczanle" (293) 9. Wojna z Abazy-
basz? (294). 10. Zahiegi o koron? szwedzk? (296). 11. Przygotowania do
wojny (298). 12. Rozejm w Sztumsdorfie (299). 13. Pokusy ?l?skie (30l).
14. Pakt familijny z Habsburgami (302).
Rozdzia? XI. B. Sprawy wewn?trzne w latach pokoju (do r. 1645).
l. Doradcy i nadzorcy króla (304). 2. Gospodarka dworska (;305). 3. Zasady
rz?dzenia (306). 4. Zamiast o?wiaty politycznej - elita orderowa (307).
5. Planv morskie W?adys?awa IV (308). 6. Zatarg o c?o gda?skie (309).
7. Sprawy kozackie (311). 8. Bunty Pawluka i Ostranicy (312). 9. Sprawy
wyznaniowe (315).
C. Frontem na wschód.
10. Konflikt z francj? (319). 11. Gra bez atutów (321). 12. Zyski z przy-
mierza austriackiego (323). 13. Plan wojny tureckiej (325). 14. Zbli?enie
z Moskw? (326). 15. ?lub Wladvslawa z Ludwika Mari? (328). 16. Za
kulisami sejmu i senatu (329). 17. Tajemnica rozdarta. Opór powszechny
(33l). 18. Sejm 1646 roku (.332). 19. Plan wojny w nowej fazie (1647),
20. Wybuch Chmielnicczyzny. ?mier? króla (335).
POLSKA \V \VIEKU ZYGMUNTO\VSKIM 338-426
Bibliozraf ja. (338)
Rozd2'ia? XII. A. Kraj i ludno??.
1. Nazwa, stolice i god?o pa?stwa (341). 2. Granice (343). 3. Podzial adrni-
nlstracvinv (345). 4. Wielkopolska (346). 5. Ma?opolska (347). 6. Ma-
zowsze (348). 7. Prusy Królewskie (349). 8. Ziemie ruskie (349). 9. Wo?y?
i podole (350). 10. Ukraina (350). 11. Podlasie (351). 12. Litwa (352).
13. Dzielnice niegdy? anektowane (353). 14. Inflanty (354). 15. Obszar
i zaludnienie pa?stwa (355). 16. Rasy, j?zyki, wyznania (356).
Rozdzia? XIII. B. Spo?ecze?stwo i gospodarstwo.
1. Szlachta (359). 2. Duchowie?stwo (363). 3. Mieszcza?stwo (367).
4. Ch?opi (370). 5. Zydzi (372). 6. Rolnictwo (374). 7. Przemys? (376).
8. Handel (378).
Rozdzia? XIV. C. Pa?stwowo??.
1. Obywatel - szlachcic - Polak (381). 2. Król (383). 3. Bezkrólewia
i elekcje (386). 4. Sejm walny (388). 5. Senat (390). 6. Urz?dy centralne
(391). 7. Zarz?d lokalny (393). 8. Sejmiki (394). 9. S?downictwo (396).
10. Konfederacje i rokosze (398). 11. Skarbowo?? (400). 12. Wojskowo??
(403). 13. Idea jagielloliska (405). 14. Autonomia Prus i Gda?ska (406).
15. Lenna i dependencje (408).
Rozdzia? XV. D. Kultura.
1. Kultura religijna (409). 2. Literatura pi?kna (412). 3. Wiedza (413).
4. Sztuka (415). 5. Kultura matenalna i towarzyska (416). 6. Szko?y
i o?wiata (419). 7. Kultura prawnicza (421). 8. Kultura polityczna (422).
9. Polska w obliczu ?wiata (423). 10. Postep czy zastój? (424).
UWAGI 427-437
•
Zy G j\IUNT I (1506-1548).
B i b l j o g r a f j a.
\V pó?wieku po J. Szuisklrn, który w swych Dziejach Polski II 156-250
(Kr. 1862) opracowa? ?ród?owo (jak na owe czasy) panowanie Zygmunta I,
przedstawi? t? epok? E. Zivier w Neuere Geschichte Polens, I 1-478 (Allg.
Staatengeschichte, Gotha 1915; d. c. Poepella i Caro'a). Z Polaków opo-
wiedzieli potem te dzieje O. Halecki, dwukrotnie: raz schematycznie, wed?ug
zagadnie?, w Historji Polityczne] Polski II 1-123 (Encvkl. Polska Akad.
Umiej?tno?ci V, Kr. 1923), drugi raz w ci?g?ej narracji, w wyd. Trzaski,
Everta i Michalskiego: Polska, jej dzieje i kultura, W. 1927, str. 298-342,
tudzie? L. Kolankowski w wyd. Wiedza o Polsce, W. b. daty.
Poszczególne odcinki opracowali: A. Pawi?ski, M?ode lata Zygmunta
Starego, W. 1893; L. finkel, Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; ten?e: Polityka
ostatnich Jagiellonów (Parni?tnik ZJ. hist. liter. im. M. Reja 1906, Kr. 1910).
Woj n y m o s k i e w s k ie: St. Herbst, W. M. 15CJ7·-8 (Ksi?ga ku
czci Oskara lialeckiego, W. 1936, 29-54); E. J. Kaszprowskii, Borba Wa-
silia III s Sigizmundom I, 1507-1522 (Sbornik instit. kn. Bezborodko
w Nic?inle II, 1899); L. Kolankowski, Zygmunt August, w. ksi??? Litwy,
Lw. 1913, 93-189; J. Natanson Leski, Dzieje granicy wschodniej Pzphte],
Lw. W. 1922.
T a t a r s z c z y z n a: K. Pu?aski, Stosunki z Mendli Gireiem, W. 1881,
oraz Mechmet Gire] i stosunki jego z Polsk? (Szkice II, Pet. 1898); Kolan-
kowski j. w.
\Vo los z c z y Z II a: K. Pulaski, Wojna Z. I z Bohdanem, woj. mold.,
w r. 1509 (Szkice I); A. Jab?onowski, Sprawy wo?oskie za Jagiellonów,
W. 1878 (Zr. Dziejowe X); A. Czo?owski, Bitwa pod Obertynem (Kw.
Hist. IV, 1890).
Ii a b s b u r g o w ie i f r a n c ja: H. Uebersberger, Oesterreich
u. Pussland 1488-1605, Wie n 1906; A. ?firschberg, Przymierze z francj?,
Lw. 1882; J. ?aski sprzymierze?cem su?tana tur., Lw. 1879.
S p r a w a P r u s k a: J. Vota, Der Untergang des Ordensstaates
Preussen, Mainz 1911; E. Joachim, Die Politik d. letzten Hochmeisters in
1
Preussen (Publ. a. d. kgl. preuss. Staatsarchiven L-LII, Leipzig 1892-5);
Br. Dembi?ski, Ostatni mistrz zakonu niem., Kr. 1925; A. Werminghoff,
Ocr Hochmeister d. deutschen Ordens u. d. Reich bis 1925 (flist. Zeitschr.
CX, 1913); L. Kolankowski, Kandydatura Jana Albrechta flohenz. na bpwo
p?ockie, Lw. 1906; P. Karze, Herzog Albrecht v, Preussen u. d. deutsche
Orden (Altpr. Monatschr. XLIX, 1902). Por. te? ?yciorys Albrechta I
SL Bodniaka w Pol. SI. Biogr. I, Kr. 1935.
I n f l a n t y: f. Koneczny, Walter von Plettenberg (Rozpr. Ak. Um.
1892).
S p r a wa w ? g i e r s k a: St. Smolka, Po bitwie mohackiei (Szkice 1),
W. 1883; Wit. Kamieniecki, Pobvt J. Zapolyi w Polsce w r. 1528 (Prz.
fiist. V, 1907); J. Paiewski, Stosunki polsko-w?gierskie i niebezp. tureckie
1516-26, W. 1930 (Rozpr. W. T. N. IX); W?gierska polityka Polski 1540-
1571, Kr. 1932.
M a z o w s z e: SL Lukas, Przy??czenie Mazowsza do Kor. Polskiei
(Przew. Nauk. Lit. 1875).
S p r a w y d y n a s t j i J a g i e I lon ów: A. Prze?dziecki, Jagiellonki
polskie w XVI w., Kr. 1868-78.
S kar b i woj s k o: A. Blumenstock, Plany reform skarbowych Z. I
(Przew. Nauk. Lit. 1888); J. T. Lubomirski, Trzy rozdzia?y z historii skar-
bowo?ci w Polsce 1507-1532, Kr. 1868; L. Kolankowski, Obrona Rusi za
Jagiellonów (Ks. Pam. ku czci B. Orzechowicza, Lw. 1916); ten?e, Roty
koronne na Rusi i Podolu (Ziemia Czerwie?ska I, Lw. 1935). Studia nad
m o n e t ? M. Gumowsklego (Pozpr. Ak. Hist. fil. LVIII, 1915) i M. Gra-
?y?skiego (Przegl, Hist. XVII, 1913). Niektóre sprawy sejmowe o?wietli?
WI. Konopczv?ski, Liberum Veto, Kr. 1918, cz??? II, r. 1; Wf. Pociecha,
Walka sejmowa o przywileje Ko?cio?a w Polsce 1520-37 (Ref. w Polsce II,
W. 1922).
Kor rek t u r a p r a w: St. Kutrzeba, Historia ?róde? prawa pol-
skiego, Lw. 1925.
S t o s u n k i n a L i t w i e: M. Lubawskii, Litowsko-russkil sielrn,
Moskwa 1901; N. A. Maksimielko, Siejmy litowsko-russk. gosudarstwa,
Charkow 1902; L. Kolankowski, Zygmunt August i. w.
Z y c i o r y s v: W. Zakrzewski, Rodzina ?askich w XVI w. (Ateneum
1876); J. Kieszkowski, Kanclerz Krzysztof Szvdlowiecki, Kr. 1912; A. Hirsch-
berg, Hieronim ?aski. Lw. 1888; ks. fi. folwarski, Erazm Cio?ek, W. 1935
(Studia historico-eccles. I); W?. Boxatv?ski, Hetman Jan Tarnowskr, Prz.
Polski 1913-4; K. Ilar tlcb, Jan z Ocieszyna Ocieski, Lw. 1917; J. Pta?nik,
Bonerowie. Rocznik Krak. VII. Krótkie ?yciorysy pióra Wf. Pociechv: Anny
Jagiellonki, ?. Ferdynanda I, Barb. Zapolvi, Barb. Radziwi??ó\vny i królowej
Bony, w Pol. S?owo Biogr.
