Suspensa

Marian Alfons Mychra

Suspensa

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 10/3-4, 171-223

1967

P ra w o k an o n icz n e 10 (1967) n r 3 — 4 K s. M A R IA N M Y RCH A

S U SP E N SA

(c.

d.*)

T r e ś ć : § 3. W y m i a r s u s p e n s y . — I. W ła d z a : 1. D aw n e praw o. 2. K odeks P ra w a K an o n iczeg o . —■ I I . P o d m io t: 1. D aw n e p raw o . 2. K odeks P ra w a K anoniczego. — I I I . P rz e d m io t: 1. D aw n e praw o. 2. K odeks P ra w a K anonicznego.

§ 3 W y m i a r s u s p e n s y

I. W ł a d z a

1. Dawne prawo

W dawnym prawie kanoniczym, w kwestii wymiaru suspensy,

miała zastosowanie ogólna zasada praw a karnego, w myśl której

wymiar suspensy przysługiwał temu przełożonemu, który posiadał

władzę karania. T a ostatnia udzielona została przez Chrystusa

Pana Apostołom a przede wszystkim św. Piotrowi1. Z

pozytyw-* P o cząte k ro z p ra w y : P raw o K a n o n ic z n e 1966, N r 3 — 4 .

D alszy ciąg ro z p ra w y : P raw o K an o n ic z n e 1967 N r 1— 2, str. 89— 103. 1 P or. M at. X V I , 18, 19, M at. X V I I I , 15— 18; Ja n . X X I , 15 s q .; I Kor. V , 1 s q .; I I Kor. X , 4— 6, 9— 11 ; X I I I , 1, 10; / Tim . I, 2 0 ; Akta Apost. V I I I ,

20— 2 4;

A rt. 19 soboru w K o n s t a n c j i w 1418 r. p o tę p ia ją c y H usa.

S u a r e z F ., De censuris in communi, excommunicatione, suspensione et interdicto,

itemque de irregularitate, M o g u n tia e 1606, disp. I , sect 2 ; disp. I I , sect. 1 ;

S c h m a l z g r u e b e r F., J u s ecclesiasticum, R o m a e 1844, lib. V , tit. 39, n . 12 ;

S t r e m l e r I., Traité des peines écclesiastiques, P aris 1860, 179; W e r n z F ., J u s decretalium, V I, P ra ti, 1913, 155, 156, n . 147;

M i c h i e l s G ., D e delictis et poenis, ed. 2, P arisiis-T o rn ac i-R o m ae-N eo E b o ra c i 1961, I , 17, 18;

172

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[50]

nego prawa bożego władzy tej w Kościele nie posiadają wierni.

Z tej racji władza wymierzania suspensy „iure prorio et nativo“

przysługuje wyłącznie wszystkim prałatom, należącym do hie­

rarchii kościelnej i posiadającym władzę prawodawczą, a przy­

najmniej nieograniczoną, prawnie władzę wymierzania eksko­

muniki, jak to wyraził Suarez, Schmalzgrueber, Wernz 2. Świeccy

natomiast nie posiadają tej władzy, chociażby wykonywali prawo

patronatu nad urzędami i beneficjami kościelnymi3.

Jeśli chodzi o szczegóły to prawo wymiaru suspensy w Kościele

w każdym czasie przysługiwało po Apostołach : papieżom i bis­

kupom 4. Stwierdza to wyraźnie c z w a r t y synod K a r t a -

g i ń s к i, odbyty w roku 398, w kanonie 23, iż władzę tę posia­

dają także biskupi5. Nie mniej wyraźnie ta kwestia postawiona

była na p i e r w s z y m synodzie K a r t a g i ń s k i m w roku

348 8 i K a r t a g i n s k i m d r u g i m w roku 390 7. N a wy­

mienionych synodach omawiane były tylko sprawy składu sądu

kolegialnego złożonego z biskupów. Samo prawo karania, przy­

sługujące biskupom, było potraktowane jako rzecz oczywista,

L a t i n i J., Juris criminalis philosophici summa lineamenta, R o m a e -T a u rin i 1924, 3 7 ;

M y r c h a M ., Prawo karrte, W arszaw a 1960, I I , 94— 98.

Przem ów ienie p ap . P i u s a X I I z d n ia 3. X . 1953 r. d o uczestników szóstego M iędzy n aro d o w eg o K o n g resu P ra w a K arn eg o , A .A .S 1953 (45), 730— 744;

P a n e k B., Ojciec św. Pius X I I o międzynarodowym prawie karnym, P olonia S acra 1956, N r 3— 4, 223— 250.

3 P or. S u a r e z F., De censuris, disp. X X V I I I , sect. 1 ;

S c h m a l z g r u e b e r F ., J u s ecclesiaticum, lib. V , tit. 39, η. 270 sq. ; W e r n z F ., J u s decretalium, V I, 210, n. 2 0 4 ;

3 K o b e r F., Die Suspension, T ü b in g e n 1862, 35— 38.

4 Por. Conc. C a r t g. IV , a. 398, с. 23 — C. X V , q. 7, с. 6 : „E piscopus n u lliu s cau sam a u d ia t ab sq u e p ra e se n tia clerico ru m s u o ru m ; alio q u in ir rita e rit se n te n tia episcopi, nisi p ra e se n tia clerico ru m firm e tu r“ .

Conc. A n c y r a n u m (a. 314), с. 1, 2, M a n s i, I, 51 4 ;

C a n o n e s Apostolorum, c. 6 ;

6 M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I I I , 328, 329 ; 332 ; K o b e r F. , Die Suspension, 35 sq, ;

R o b e r t i F. De delictis et poenis, I, p a rs I I , 461, n. 372.

6 P or. Conc. C a r t g. I, a. 348, с. 11 — C. X V , q. 7, с. 3 : „S i quis tu ­ m idus vel contum eliosus e x tite rit in m aio rem n a tu , vel a liq u a m cau sam h a b u e rit, a tribus vicinis episcopis, si diaco n u s est, q u i a rg u itu r, si p resb iter est, a sex, si episcopus, a duodecim consacerdotibus a u d ia tu r. U niversi episcopi d ix e ru n t: C o n tu n d i d e b e t c o n tu m a c ia e t su p erb ia in om nibus fran g i. C au sae vero p ro personis a b his sta tu to n u m e ro a u d ia n tu r“ .

7 P or. Conc. C a r t g. I I , a. 390, c. 10 — C . X V , q. 7, c. 4 : „F'elix episco­ pus Selem selitanus d ix it: E tia m hoc adicio secu n d u m s ta tu ta v e te ru m co n ­ ciliorum , u t, si quis episcopus (q u o d n o n optam us) fie ri re a tu m a liq u em in c u r­ re rit, e t si fu e rit ei n im ia necessitas n o n posse plurim os co n g reg are episcopos, n e in crim ine m a n e a t, a duodecim episcopis a u d ia tu r, et a sex presb iter, e t a tribus diaconus, c u m p ro p rio suo episcopo“ .

[51]

S U S P E N S A

173

niebudząca najmniejszych wątpliwości. Początkowo biskupi byli

ograniczeni w stosowaniu suspensy do sądu kolegialnego, gdy

przestępcą był kapłan, diakon lub sam biskup. I tak zgodnie

z kanonem 11 p i e r w s z e g o synodu K a r t a g i ń s k i e g o

z roku 348 oraz kanonem 10 d r u g i e g o synodu K a r t a ­

g i ń s k i e g o z roku 390 i kanonem 8 t r z e c i e g o s y n o d u

K a r t a g i ń s k i e g o do rozstrzygnięcia spraw karnych biskupa

należało powołać skład sądu złożony z biskupów w liczbie 12,

do spraw karnych kapłanów — sąd kolegialny w liczbie 6 bisku­

pów, diakonów — trzech biskupów. Pozostałych duchownych

mógł sądzić sam biskup, jak to zaznacza t r z e c i synod K a r -

t a g i ń s k i w kanonie ósmym 8. Wyrażenie

„solus“

(sam) użyte

w wymienionym synodzie nie oznacza bynajmniej sądu jednost­

kowego. G racjan w „dictum “ do С X V , q. 7, c. 5 wyjaśnia, że

term in ten wyraża wykluczenie innych biskupów, w miejsce

których biskup winien powołać kolegium kapłańskie, bez udziału

którego wyrok będzie nieważny.9 Podstawę do takiego wniosku

znalazł G racjan w 23 kanonie c z w a r t e g o s y n o d u K a r ­

t a g i ń s k i e g o z roku 398, w myśl którego żaden biskup nie

może rozpatrywać spraw karnych swoich księży nie zasiągnąwszy

rady kapłanów. Działanie biskupa przeciwne powyższemu za­

rządzeniu uznać należy za n i e w a ż n e 10. N a obowiązek po­

wołania rady kapłańskiej do sądzenia spraw karnych osób du­

chownych wspólnie z własnym ordynariuszem wskazuje papież

G r z e g o r z I (590—604) w piśmie do biskupa J a n a w Panormii,

zredagowanym około roku 603. Papież poucza wymienionego

biskupa, ażeby pochopnie nie przystępował do wymiaru spra­

wiedliwości, lecz dopiero po wszechstronnym i dokładnym zba­

daniu sprawy w obecności starszych kapłanów. Wyrażenie

„de

quocumque clerico“

użyte przez tegoż papieża wskazuje, że wolą

prawodawcy jest, ażeby powyższe zarządzenie odnieść do wszyst­

kich duchownych u . Pismo papieża Grzegorza do biskupa Jan a,

jest, zdaniem moim, dowodem, że przepis synodu Kartagińskiego

8 P or. Cone. C a r t I I I , c. 8 — С. X V , q. 7, c. 5 Si a u te m p resb iteri vel d iaco n i fu e rin t accusati, a d iu n c to sibi ex vicinis locis p ro p riu s episcopus legitim o n u m e ro collegarum , quos a b eodem accu sati p e tie rin t, id est u n a secum in presb iteri n o m in e sex, in diaco n i tres, q u i ip so ru m causas d iscu tian t ead em d ie ru m e t d ilatio n e, e t a co m m u n io n e rem o tio n u m , e t discussione cau saru m , in te r accusatores e t eos, q u i acc u sa n tu r, form a serv ata. R e liq u o ru m vero clerico ru m causas e tiam solus episcopus loci ag n o scat e t finiat.

9 I I . Pars. G r a t i a n . Solus a u te m a d exclusionem alio ru m episcoporum , n o n su o ru m clerico ru m d ic itu r, sine q u o ru m p ra e se n tia eius se n te n tia irrita e rit.“

10 P or. C. X V , q. 7, c. 6 : „ ...a lio q u in ir rita e rit se n te n tia episcopi..,“ 11 P o r. C. I I , q. 1, c. 7.

czwartego w sprawie powoływania rady kapłańskiej przez ordy­

nariusza ma charakter prawa powszechnego i wobec tego winien

być przestrzegany przez wszystkich biskupów w całym Kościele.

Stąd, według mnie, nie słusznym jest pogląd Suareza, że nie m a­

my dowodów, czy przepis synodu partykularnego Kartagińskie-

go IV był przyjęty w całym Kościele i stosowany w praktyce12.

Suarez jest zdania, że przepis powyższy miał charakter wyłącznie

praw a partykularnego i wobec tego biskup sam, bez rady kapłań­

skiej, może suspendować duchownych jem u podległych13.

W praktyce zarządzenie synodu Kartagiriskiego lV było często

nie zachowywane. Dowodem tego jest choćby cap. 6 synodu

w S e w i l i i (in Spalensi Concilio), w którym, zdaniem Grac­

j a n a 14 brał udział Izydor. N a synodzie tym, odbytym około 619

r o k u 61, napiętnowano postępowanie biskupa Korduby, który

kapłana tejże diecezji, jak się później okazało niewinnego, skazał

na wygnanie. Synod powziął uchwałę, że żaden kapłan lub diakon

nie mógł być karany przez biskupa zanim nie został przesłuchany

na synodzie. Na tymże synodzie podkreślono, że powyższe za­

rządzenie nie jest nowym, ale jest przypomnieniem dawnej tra­

dycji, mającej początek w pierwszych wiekach Kościoła, zgodnie

z którą wymiar kar kapłanom i diakonom dokonywany był na

synodach po publicznym ich przesłuchaniu i daniu im prawa

o b ro n y 16. N a uzasadnienie podapo następujące argum enty: bis­

kup sam może kapłanom i innym duchownym udzielić święceń,

174

K S . M A R I A N M Y R C H A

[52]

12 Por. W i l a n o w s k i B. Rozwój historyczny procesu kanonicznego, I, Pro­

ces kościelny w starożytności chrześcijańskiej, W iln o 1929, 1— 249.

13 P or. S u a r e z F ., De censuris, disp. X X V I I I , sect., 1, η . 4 : „...olim o rd in a tu m fuisse, n e E piscopus in clericu m ferret sen ten tiam , nisi p raesen ti­ b us clericis... E t a d d itu r , A lio q u in ir rita e rit se n te n tia E piscopi. Sed illud re c e p tu m n o n est, im m o cu m illu d d e c re tu m fu e rit C oncilii Provincialis C arth ag . 4 n o n co n stat u n q u a m fuisse in u n iv ersa Ecclesia adm issu m ...“

14 Por. B r u n s H ., Canones Apostolorum et conciliorum veterum selecti, Berolini 1839, I I , 70.

15 P o r. C o n e . S p a l e n s i , a. 619, c. 6 — C. X V , q. 7, c. 7 : „E piscopus sacerd o tib u s ac m inistris solus h o n o rem d a re potest, sed solus au ferre n o n potest. Si en im h ii, q u i in seculo a dom inis suis h o n o rem lib ertatis a d e p ti sunt, in servitutis iu g u m n o n re v o lu n tu r, nisi p u b lice a p u d p reto res ac presides trib u n a li foro fu e rin t accusati, q u a n to m agis hii, q u i divinis a lta rib u s consecrati, h o n o re ecclesiastico d e c o ra n tu r? Q u i profecto n ec a b u n o d a m p n a ri, nec u no iu d ic a n te p o te r u n t honoris sui privilegiis exui, sed p ra e s e n ta ti sinodali iudicio, q u id c a n o n d e illis p ra e c e p e rit diffiniri“ .

13 P or. C . I I , cp 1, c. 4 ; C . X I , q. 1, c. 3 8 ; C. X V I , q. 6, c. 2 ; W e r n z - W i d a l , J u s canonicum, V I, 6 8 2 ;

M у r c h а M ., Prawo karne, I I , 870.

S t r i g i R .A , Das Funktionsverhältnis zwischen kirchlicher Strafgewalt und

Öffentlichkeit, M ü n c h e n 1965, M ü n c h e n e r T h eologische S tu d ien , I I I . K a n o

[53]

S U S P E N S A

175

urzędów, zaszczytów i wyróżnień (honorem), nie może jednak

sam ich tychże pozbawić. Jeżeli bowiem ci, którzy według prawa

świeckiego (rzymskiego) zostali wyzwoleni z niewoli przez swych

panów, nie mogli być pozbawieni samowolnie przez tychże wol­

ności, lecz musieli być publicznie oskarżeni i postawieni przed

sądem pretorskim, to o wiele więcej ma to zastosowanie do tych,

którzy wyświęceni zostali i przeznaczeni do służby bożej. W związ­

ku z tym nie mogą ci być przez jednego biskupa skazani i poz­

bawieni przywilejów kapłańskich (deponowani), lecz mają być

wezwani na sąd synodalny, który jest kompetentny wyłącznie do

rozpatrywania spraw karnych ty chże17.

Do powyższych uwag dodać należy, że papież D a m a z y I

(366—384) nie zezwala na wydanie wyroku skazującego przed

uprzednim przesłuchaniem oskarżonego na synodzie. 21. Po prze­

prowadzeniu procesu na synodzie deponowany byl kapłan

E u t y c h e s 19, i kapłan J a n C h a l c e d o ń s k i 20. Wez­

wania do sądu dokonywano za pomocą kapłanów i diakonów,

jeśli oskarżonym był kapłan lub diakon;

biskupów — gdy

wzywany był biskup 22.

17 Por. C. X V , q. 7, c. 7.

18 P or. C. X I , q. 3, c. 76 : „ E o ru m , q u i a ccu san tu r, causas d iscu tere n o n licet prius, q u a m canonice v o cati in sin o d u m v e n ian t, e t praesens p e r p raesen ­ te m ag n o scat v e ra c ite r e t in te llig a t q u a e ei o b ic iu n tu r“ .

C. X V , q. 5, c. 1, 2 ; C . X X I V , q. 3, c. 6 ; C. X X X , q. 5, c. 10; M у r c h а M ., Prawo karne, I I , 884, 885.

19 P or. M a n s i I. B., Amplissima collectio conciliorum, V I, 820.

20 P o r. E p. S. G r e g o r i i I, papae ad Theoctistum, Epist. 1, V I, M i g n e J., Patrologia Latina ab aevo apostołko usque ad Innocentium I I I (1216), 77, 809— 810, (ер. X V I I I ) .

S c h w a r t z E ., Acta conciliorum oecumenicorum, B erlin-L eipzig 1922·— 1938, I , 110, 111, I I , 21, 3, 3 ;

M y r с h а М ., Prawo karne, I I , 882, 883.

21 P or. S e r i s k i P., Poenae in iure byzantino ecclesiastico, R o m a e 1941, 30, do p . 97.

D o E u ty ch esa k a p ła n a i a rc h im a n d ry ty po ra z pierw szy w ysłano k a p ła n a i d ia k o n a ; d rugiego i trzeciego w ezw ania d o k o n an o za p o m o cą d w óch k a ­ płan ó w i d iak o n a.

22 P or. c. 74 SS. A postolorum .

D o N estoriusza w ysłano czte rech biskupów . P a tria rc h a Ig n acy w te n sposób zw raca się do s ą d u : „...L ex en im est haec, u t citatu s a synodo episcopus, per duos episcopos v o cetu r e t h o c ite ru m ac tertio . V os a u te m p er duos m e ac- cersitis, d ia c o n u m a lte ru m , a lte ru m la ic u m “ . Libellus Theolognosti monachi

ad Nwolaum Papam, M i g n e , S. G . 105, 854— 861 ; M a n s i J . , X V I , 293.

O jcow ie soboru Efeskiego p o stan aw iają w spraw ie N estoriusza : „ C a n o n i­ bus a u te m p ra ecip ien tib u s evocari te rtia m vocatio n e in o b ed ien tem d irig e n ­ tes a d eu m rursus alios sanctissim os episcopos, co n tu m acem inv en im u s“ . E x

ep. synodi ad Imperatores.

176

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[54]

Reasumując należy stwierdzić, że w okresie odbywania licz­

nych synodów w Kościele sprawy karne biskupów, kapłanów

i diakonów były rozstrzygane na tychże synodach przez wszystkich

biskupów biorących w nim udział. W okresach, w których nie

odbywały się synody a jednocześnie zachodziła konieczność

szybkiego przeprowadzenia procesu karnego, wówczas kompe­

tentnym do wymiaru kar wyżej wymienionym osobom duchow­

nym był sąd kolegialny złożony z ordynariusza oskarżonego oraz

dwunastu biskupów, jeśli nim był biskup; z sześciu biskupów —

jeśli sądzono kapłana i trzech biskupów w wypadku, gdy przestęp­

cą był diakon. Powyższy skład sądu kolegialnego ustalony został

na d r u g i m synodzie K a r t a g i ń s k i m w roku 390 na

którym zaznaczono, że jest to przepis dawnych ustaw synodal­

nych. Wniosek stąd wypływa jasny, że w okresie od założenia

Kościoła do k o ń c a c z w a r t e g o w i e k u sprawy karne

biskupów, kapłanów i diakonów rozpatrywane były w sądach

kolegialnych, o składzie ja k wyżej, poza sądami odbywanymi

na synodach. Praktyka ta była utrzym ana i w następnych latach,

czego dowodem jest t r z e c i synod K a r t a g i ń s k i z roku

397 powtarzający w dosłownym brzmieniu nakaz drugiego synodu

Kartagińskiego o składzie sądu kolegialnego23. W odniesieniu

do osób wyżej wymienionych. Sprawy karne duchownych święceń

niższych i subdiakonów mógł rozstrzygać ordynariusz, dobrawszy

sobie odpowiednią ilość kapłanów w miejsce biskupów. Na trzecim

synodzie Kartygińskim nie zaznaczono czy ten przepis obowiązu­

je ordynariusza pod rygorem nieważności wydanego wyroku

przez samego biskupa. Lukę tę wypełnia czwarty synod K arta­

giński, który wyraźnie zaznacza: żaden biskup nie może sam

sądzić duchownych; wyrok wydany przez biskupa, w którego

ferowaniu nie brali udziału kapłani jest nieważny; może być

później uznany za ważny przez akceptacje kolegium kapłań­

skiego24. Synod Sewilijski z roku 619 jest dowodem, że karne

ustawodawstwo kościelne w tej materii nie uległo zmianie i w wie­

kach następnych a5.

23 P or. C. X V , q. 7, c. 1. „ G r a t i a n u s . I. Pars. A bsque sinodali uero a u d ie n tia sacerd o tem d a m p n a ri, in Spalensi C oncilio, cui Y sidorus in te rfu it

(cap . 6) sic p ro h ib e tu r“ .

21 P or. C. X V , q. 7, с. 4 : „ ...secu n d u m s ta tu ta v e te ro ru m co n cilio ru m ...“ C . X V , q. 7, с. 5 ;

C. X V , q. 7, c. 6 : „ ...a lio q u in ir rita e rit se n te n tia episcopi, nisi praesen tia clerico ru m firm e tu r“ .

25 P or. C. X V , q. 7, c. 7.

[55]

S U S P E N S A

₁₇₇

Ograniczenie władzy biskupiej na rzecz kapituł wprowadził

papież A l e k s a n d e r I I I (1159— 1181). Za nadużycie władzy

uważa tenże papież wymiar suspensy dokonany przez biskupa

bez zgody kapituły. Tego rodzaju przestępstwo uważa tenże

zwierzchnik Kościoła za tak duże, że do jego ścigania ustanawia

sankcje nieokreśloną, ale tak dużą ona powinna być, że wymiar

tej kary ma podziałać odstraszająco na innych, skłonnych do tego

rodzaju przestępstw 23. Suarez 27 jest zdania, że zarządzenie pa­

pieża Ałeksnadra I I I obowiązuje pod rygorem godziwości a nie

ważności wyroku ferowanego przez samego biskupa bez zgody

kapituły; dowodem tego, zdaniem Suareza, jest brak wyrażenia

„irrita sint sententia

“, jakiego użył synod Kartagiński IV ; w zarzą­

dzeniu papieskim jest mowa o kapłanach, których biskup nie

może suspendować bez zgody kapituły ; stosując ścistą interpretację,

ja k a przysługuje prawu karnemu, wnosić należy, że karanie

przez biskupa innych duchownych bez zgody kapituły jest dozwo­

lone; w tekście jest mowa o suspensie bez bliższego jej określe­

nia, stąd znowu wnioskować należy, według zasad ścisłej inter­

pretacji, że papież miał na myśli suspensę jako karę odwetową,

a więc przepis powyższy dotyczy suspensy jako kary odwetowej.

Wypływa stąd jasny wniosek, że suspensą, jako cenzurą, może

biskup sam, bez zgody kapituły karać, duchownych, nawet ka­

płanów. Zdaniem moim pogląd ten nie jest słuszny. Zarządzenie

papieża Aleksandra I I I idzie po linii wytkniętej przez dotychcza­

sowe ustawodawstwo, jak to wyżej było wykazane. Założeniem

tegoż było ograniczenie władzy biskupiej na rzecz kolegium

kapłańskiego (synod Kartagiński IV ), obecnie na rzecz kapituł,

które weszły w miejsce tegoż, podobnie jak kolegia kapłańskie

zajęły miejsce biskupów. We wszystkich wypadkach intencją

prawodawcy było, by wymiar suspensy (w ogóle karanie) dokony­

wany był przez sąd kolegialny, a nie jednostkowy. Sąd kolegialny

daje większą gwarancję sprawiedliwego wymiaru kary niż sąd

jednostkowy. Było to często podkreślane w poprzednim ustawo­

dawstwie, a i obecnie papież Aleksander I I I zniewolony był

do wydania tegoż rozporządzenia niewłaściwym traktowaniem

księży przez biskupów 2S. Wywołało ono nie tylko zdziwienie,

26 P or. X , V , 31, 1 : „ ...M a n d a m u s q u a te n u s in presbyteros tallias et exactiones in d e b ita s exercere n u lla te n u s p raesu m atis, nec d e cetero ir ra tio n a ­ b ilite r g ravetis vel inh o n este tractetis eosdem , a u t sine iudicio c a p itu li sui suspendere... p ro tan tis excessibus vos a u cto re D om ino ta lite r puniem us,

quod timore poenae vestrae ceteri a similibus abstinebunt“.

27 P or. S u a r e z F. De censuris, disp. X X V I I I , sect. 1, η. 4 : „ ...lic e t epis­ copus m ale faceret su sp en d en d o p re sb y te ru m sine C ap itu lo , si ta m e n faceret, fa c tu m te n e re t...“

28 P or. X , V , 31, 1 : „ P e rv e n it a d a u d ie n tia m n o stram , u n d e , si v eru m est, m ira m u r p lu rim u m , e t adversus vos d e iu re m o v em u r, q u o d in presbyteros,

178

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[56]

ale było powodem wydania tegoż zarządzenia, jak to sam papież

zaznacza. Ukrócenie tegoż nadużycia widzi papież w sądzie

kolegialnym (biskup i kapituła), który może suspendować duchow­

nych. Prawdą jest, że w przepisie tym brak jest wyrażenia „

irrita

sit sententia

“ ; nie przesądza to jednak, że zarządzenie powyższe

nie ma charakteru obligatoryjnego i to pod nieważnością wyroku.

Świadczy o tym, moim zdaniem, surowa sankcja karna nieokreś­

lona, jaką grozi papież, za to i inne nadużycia popełnione przez

biskupów przy wymiarze sprawiedliwości, a wyszczególnione

w tym przypisie, między innymi wymierzanie ekskomuniki bez

przeprowadzenia postępowania sądowego29. Pod wyrażeniem

„presbyteri

“ należy rozumieć w ogóle duchownych a nie tylko ka­

płanów, jak chce tego Suarez. Domaga się tego zasada prawa

karnego :

„In poenis benignior est interpretatio facienda

“, wyrażona

w regule 49 in Sexto 30. Za nadaniem mocy nieważności wyroku

świadczy także zwyczaj przeciwny, usankcjonowany później przez

papieża Bonifacego V II I.31 Niesłuszne jest ograniczanie wyra­

żenia „

suspensio

“ do suspensy odwetowej, bowiem „indeterm inata

locutio aequipolet universali“, a więc obejmuje ono oba rodzaje

suspensy.

Z biegiem czasu uprawnienie kolegium kapłańskiego oraz ka­

pituł brania udziału w sądzie kolegialnym doznaje znacznego

ograniczenia a nawet wygasa mocą zwyczaju przeciwnego lub

późniejszych ustaw, jakie w tej materii wydał papież Bonifacy V III

(1294— 1303), potwierdzając zwyczaj przeciw ny32. Wniosek —

zarządzenia Aleksandra I I I , podobnie jak i postanowienia synodu

Karagińskiego IV nie były w praktyce przestrzegane.

Poza biskupami władzę wymierzania suspens posiadały s o-

b o r y p o w s z e c h n e i s y n o d y p r o w i n c j o n a l n e

i p a r t y k u l a r n e 33. Jest to jasne w świetle tego co było

q u i su n t in vestra ju risd ictio n e constituti, singulis annis, quasi in servos e t m e r­ cenarios, ta lia m facitis, quibus, nisi a d v o lu n tatem vestram p e cu n ia m solverint, d iv in u m officium interdicitis, e t eos viliter e t inh o n este tra c ta tis in ta n tu m , q u o d ipsos laicis despicabiles red d id istis...“

29 P or. X , V , 31, 1 : „eosdem , a u t sine iudicio c a p itu li sui suspendere, vel eo ru m ecclesias in te rd ic to subiicere atte n ta tis ... n ec a liq u em excom m unicare sine o rd in e iu d iciario p ra e su m a tis,...“

30 P or. 49 R .J . in Sexto.

31 Por. Sext. I, 4, 3 : „ N o n est... co n su etu d o q u a m alleg at episcopus re p ro ­ b a n d a , q u o d in in q u iren d is p u n ien d is e t corrigendis su b d ito ru m excessibus consilium sui c ap itu li re q u ire re m inim e te n e a tu r“ .

82 P or. Sext. I, 4, 3 : „N o n est, d u m ta m e n alias sit p ra e sc rip ta canonice, co n su etu d o , q u a m alle g a t episcopus, re p r o b a n d a ,...“

33 P or. Conc. promn. Westmonaster. I, a. 1852, w Collect. Lac. I I I , 9 3 9 ; Conc.

R o t h o m a g , a. 1850, w Coll. Lac. IV , 526; W e r n z , V I, 211, n. 204.

[57]

S U S P E N S A

₁₇₉

wyżej podane. Papież B e n e d y k t

X IV przewiduje karę

suspensy i grzywny za nieusprawiedliwione niewzięcie udziału

w obradach synodu, przy czym karę tę może wymierzyć synod.

Uprawnionymi były także do wymiaru kar, a więc i suspensy,

Kongregacje Rzymskie, np. Kongregacja Inkw izycji34. We wła­

dzę tą wyposażeni byli kardynałowie odnośnie duchownych

przynależnych do ich kościołów (tytułów) ; Legaci

„a laterae

“

w granicach powierzonej im prow incji35 ; nuncjusze w stosunku

do duchowieństwa znajdującego się na terytorium im podległym.

Władzy tej pozbawia ich sobór T ry d en ck i36,

Arcybiskupi w średniowieczu posiadali prawo karania biskupów

sufraganów. Dowodem tego jest dekretał papieża H o n o r i u s z a

I I I (1216— 1227), potwierdzający tego rodzaju praktykę 37. U praw ­

nienie to przysługiwało im w stosunku do zastępców biskupów

sufraganów, jak i ich urzędników w wypadku naruszenia przez

nich praw a wydanego przez arcybiskupa38. Sobór Trydencki

ograniczył w tej materii władzę arcybiskupów, wprowadzając

doniosłe zmiany 39 : karne sprawy biskupów, jako „causae maiores“

zastrzegając papieżowi 40, a poddając władzy biskupów własnych

sprawy wikariuszów i urzędników.

Archidiakoni, początkowo w imieniu biskupa, później w imieniu

własnym, mogli suspendować duchownych. Wyrazem tego jest

rozstrzygnięcie papieża A l e k s a n d r a I I I wypadku przyjęcia

podstępnie diakonatu. Papież oświadcza : jeżeli zakaz przyjęcia

święceń obwarowany był sankcją ekskomuniki i pochodził od

biskupa łub archidiakona lub innego prałata wówczas łamiący

ten zakaz nie mógł być promowany do wyższych święceń, ani

spełniać funkcji przyjętych bez dyspensy apostolskiej. W

dekre-B e n e d i c t u s X I V , De synodo dioecesana, F e ra ria e 1764, lib. I I I , cap. 12, n . 1, 2 (I, str. 130, 131).

K o b e r F. Die Suspension, 39 sq. ;

24 P or. W e r n z F ., J u s decretalium, V I, 211, η. 204. 25 P or. X , V , 39, 5 2 ; Sext. I, 13, 1.

36 P o r. Cone T r i d. ses. X X I V , cap . 5 d e re f.: „C au sae crim inales g ra ­ viores c o n tra episcopos... a b ipso ta n tu m sum m o R o m a n o Pontifice cognoscatur et te r m in a tu r...“

Ses. X X I V , cap. 20 d e ref.

37 P or. X , V , 39, 52 : „ ...p ro q u a d a m suspensionis sen ten tia, in p ra e fa tu m episcopum a b eodem archiepiscopo p ro m u lg a ta ,...“

38 P or. Sext. I, 13, 1 : „ ...Q u u m R em ensis archiepiscopus in officialem alicuius suffraganei sui excom m unicationis sen ten tiam ex a liq u a ra tio n a b ili cau sa p ro fe rt,...“

39 P or. Cone. T r i d. ses. X X I V , cap . 5. de ref.

40 Por. Conc. T r i d. ses. X X I V , cap. 5 de ref. : „...M in o res vero crim inales cau sae episcoporum in concilio ta n tu m p ro v in cio n ali co g n o scan tu r e t te rm i­ n e n tu r , vel a d e p u ta n d is p e r concilium p ro v in cio n ale.“

180

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[58]

tale jest wyraźna zmianka o archidiakonach, wykonywujących

władzę karania 41. Inny dowód wskazujący na to uprawnienie

archidiakonów znajdujemy w odpowiedzi papieża A l e k s a n ­

d r a I I I (1159— 1181) do arcybiskupa Cantuariensi piętnującej

nadużycia archidiakonów przy wymiarze sprawiedliwości. W wy­

mienionym piśmie papież zaznacza, że archidiakoni diecezji

Connventri (Conventrensis episcopatus) pod pretekstem ścigania

przestępstw nakładają na duchownych i świeckich duże kary

pieniężne; domagają się aż 30 denarów od osób obojga płci

przy dopuszczeniu tychże do purgacji kanonicznej za pomocą

ognia lub wody. Papież poleca wymienionemu biskupowi w imie­

niu własnym i biskupa zabronić archidiakonom dalszego takiego

postępowania pod sankcją cenzury, bez możliwości apelacji od

takiego wyroku 42. Wniosek — papież nie odbiera władzy karania

archidiakonom, lecz pośrednio potwierdza je, potępiając nad­

użycie. Z obu dekretów wynika, że archidiakoni sprawowali tę

władzę w imieniu własnym. Ograniczenie władzy archidiakonów

na rzecz biskupów — ordynariuszów znajdujemy w rozporzą­

dzeniu papieża Aleksandra I I I zabraniającym archidiakonom

karania duchownych bez zgody i upoważnienia biskupa oraz

I n n o c e n t e g o I I I (1198— 1216) zabraniającym archidiako­

nom wydawania zezwoleń na przyjęcie święceń bez zgody ordy­

nariusza 43. Wniosek — prawo d e k r e t a ł ó w ograniczyło tylko

władzę karania archidiakonów. Pozbawiał ich tej władzy dopiero

sobór T r y d e n c k i , polecając rozstrzyganie wszystkich spraw

karnych osób duchownych ordynariuszom 44.

W i k a r i u s z e g e n e r a l n i nie posiadali praw a suspen-

dowania duchownych. Wyraźnie stwierdzało to prawo D e k r e ­

t a ł ó w w zarządzeniu papieża B o n i f a c e g o V III (1294—

1303), w myśl którego aczkolwiek przez nominację na wikariusza

generalnego otrzymują prawo sądzenia wszystkich spraw, to

41 P or. X , V , 30, 1 : „ ..U n d e fra te rn ita ti tu a e respondem us, q u o d , si forte n o n fu it a te, vel a b aliq u o arc h id ia c o n o ru m vel p ra e la to ru m tu o ru m sub

an a th e m a tis in te rm in a tio n e p ro h ib itu s,...“

42 X , V , 37, 3 : „...A ccepim us a u te m , q u o d a rc h id iaco n i C onventrensis ep isco p atu s p ro corrigendis excessibus et crim inibus pun ien d is a clericis et laicis p o e n a m p e c u n ia ria m ex igunt, e t in ex am in atio n e ignis e t a q u a e trig in ta den ario s a viro e t m u liere q u a re re p ra e su m a n t, et p ro a n n u a exactione p ecu n ia e perso n as q u a n d o q u e su sp en d u n t, e t ecclesias in te rd ic u n t,..“

43 P or. X , I, 23, 5 : „A rchidiaconis n o n v id e tu r de ecclesistica in stitu tio n e licere, nisi a u c to rita s episcoporum e t consensus accesserit, in aliquos sen ten tiam p ro m u lg a re “ .

44 Por. Cone. T r i d. ses X X V , c. 14 de ré f.: „...co g n itio n o n a d arch id ia- conos, n ec decanos a u t alios inferiores, sed a d episcopos ipsos p e rtin e a t, q u i sine stre p itu e t figura iudicii e t sola facti v e rita te in sp ecta p ro ced ere p o ssint...“

[59]

S U S P E N S A

181

jednak prawo karania duchownych zastrzeżone jest ordynariu­

szom, chyba że specjalne uzyskaliby do tego upow ażnienie45.

Papież I n n o c e n t y IV (1243—-1254) na pierwszym soborze

L i o ń s k i m w 1245 roku wydaje zakaz i to w formie bezwzględ­

nej, niedopuszczający żadnego wyjątku, suspendowania (w ogóle

karania) biskupów sufraganów przez wikariusza generalnego

arcybiskupa. Powodem tego zakazu był wzgląd na godność bis­

kupią 4e.

W czasie wakansu stolicy biskupiej (sede vacante), w myśl

praw a

D e k r e t a ł ó w , prawo suspendowania duchownych

przysługiwało k a p i t u ł o m działającym w pełnym składzie

(in corpore), poszczególnym jej członkom sprawującym władzę

w imieniu kapituły przez swój turnus (per turnum ) i zastępcom

kapituł w ramach sprawowanej delegacji47. N a upraw nie­

nia kapituły w kwestii karania, a działającej „in corpore“ wskazuje

papież G r z e g o r z IX (1227— 1241) w odpowiedzi do archi­

diakona w Rains (Rheginensi), przesłanej w latach 1227— 1234 4S,

zaznacząjąc, że w czasie wakansu stolicy biskupiej prawo potwier­

dzania i unieważniania wyborów należy do kapituły. O prawach

kapituły do pełnego zarządu diecezją w czasie, gdy stolica biskupia

wakuje z powodu śmierci tegoż lub gdy biskup nie może sprawo­

wać władzy z racji uwięzienia go przez pogan lub schizmatyków,

mówi papież B o n i f a c y V III (1294— 1303) 49.

O prawie kapituły działającej w całości lub o prawach jej

45 Por. Sext. I, 13, 2 : L icet in officialem episcopi p e r co m m u n io n em officii g en eraliter sibi fa c ta m c a u sa ru m cognitio tra n sfe ra tu r ; p o testatem tam en in q u ire n d i, c o rrig en d i e t p u n ie n d i a liq u o ru m excessus, seu aliquos a suis b ene­ ficiis ofcii vel a d m istratio n ib u s am o v en d i tran sferri n o lu m u s in e u n d e m nisi sibi sp ecialiter h aec c o m m itta tu r“ .

46 P or. Sext. I, 16, 1: ... § 1. O fficiales a u te m R em ensis archiepiscopi, q u a m d iu in su a p ro v in cia vel circa illam ex titerit, in suffraganeos in terd icti, suspensionis vel excom m unicationis pro ferre sententias n o n a tte n te n t. E t hoc id em a b officialibus alio ru m m e tro p o lita n o ru m circ a ip so ru m suffraganeos, q u ib u s ob re v e re n tia m pontificalis officii deferri volum us in h a c p a rte , p ra e c i­ pim us o b serv ari“ .

R о b e r t i F., De delictis et poenis, I, p ars I I , 462, n. 372. 47 P or. X , I, 33, 14; Sext. I, 8, 3 ; Sext. I, 17, 1.

48 P or. X , I, 33, 14: „ ...u t q u u m ecclesia M essanensis v acet a d prae sens, electionem su am c o n firm a n d am , p ro u t de iu re fu erit, vel e tiam in firm a n d a m

p ra e s e n te n t capitulo M essanensi“ .

49 Por. Sext. I, 8, 3 : „Si episcopus a p ag an is a u t schism aticis c a p ia tu r, n o n archiepiscopus, sed capitulum, ac si sedes p e r m o rtem v a c a re t illius, in

sp iritu alib u s e t tem p o ralib u s m in istrare d eb eb it, donec eu m lib e rta ti restitui, vel p e r sedem apostolicam , (cuius in terest ecclesiarum p ro v id ere necessitati­ bu s), su p er h o c p e r ipsum c a p itu lu m q u a m cito com m ode p o te rit consulen­ d a m , a liu d c o n tig e rit o rd in a ri“ .

182 K S . M A R I A N M Y R C H A [60]

przedstawicieli do udzielania absolucji od ekskomuniki, a więc

i karania w myśl zasady: ten może zwolnić z kary, kto może

karę wymierzyć, wspomina także papież B o n i f a c y V III 50.

Sobór T r y d e n c k i modyfikuje to uprawnienie kapituły, ze­

zwalając jej na zarząd diecezją, a więc i prawo karania, w ciągu

ośmiu dni, przy czym kapituła ma działać w całości (in corpore).

Następnie prawo to przechodzi na wikariusza kapitulnego, któ­

rego kapituła obowiązana jest wybrać w ciągu 8 dni od zawako-

wania stolicy biskupiej 51. P r z e ł o ż e n i g e n e r a l n i i p r o ­

w i n c j o n a l n i a niekiedy także i m i e j s c o w i zakonów

męskich mogli suspendować swoich podwładnych. Stwierdza to

papież H o n o r i u s z I I I (1216— 1227) w piśmie z roku 1216·—

27, przesłanym do opatów i mnichów w Lombardii. Papież nakazuje

wizytatorom w razie zaniedbania karcenia mnichów przez ich

opatów na kapitule generalnej tak surowo ukarać winnych, ażeby

kara i eh mogła być odstraszającym przykładem dla innych (pre­

wencja g en era ln a)52. Papież I n n o c e n t y I I I (1189— 1205)

rozstrzyga sprawę czy kandydat wybrany na biskupa popełnił

przestępstwo symonii, jeżeli wbrew jego woli, za potwierdzenie

jego wyboru, dane były pieniądze. Papież nie dopatruje się symonii

ze strony opata, który swoim podwładnym zabronił pod sankcją

ekskomuniki wpłacenia sumy pieniężnej za jego potwierdzenie

na biskupa w Lowanium. Aczkolwiek nawet dzieci według św.

kanonów zobowiązane są opuścić kościoły uzyskane dla nich

w sposób symoniacki przez ich rodziców (odpowiedzialność zbio­

rowa dzieci za przestępstwa rodziców), to jednakże zachodzi

różnica między niewyrażeniem zgody (dzieci) a wyraźnym za­

kazem. Ponieważ opat zakazał wpłacenia pieniędzy za jego po­

50 Por. Sext. I, 17, 1 : „E piscopali sede va ca n te p otest c a p itu lu m , seu is, a d q u e m episcopalis iu risd ictio tu n c tem p o ris n o scitu r p e rtin e re , iis, qu ib u s posset episcopus, si viveret, a b ex com m unicationis se n te n tia , sive ju ris sive hom inis fu e rit, absolutionis b eneficium im p e rtiri, nisi ei fu e rit a sede apostolica specialiter in te rd ic ta potestas“ .

61 Por. Cone. T r i d. ses. X X I V , c. 16 de ref. : „ ...Ite m officialem seu v ic a riu m in fra octo dies post m o rte m episcopi constituere, vel existentem c o n firm a re o m nino te n e a tu r, q u i saltem in iu re canonico sit d o c to r vel licen tiatu s, vel alias, q u a n tu m fieri p o te rit, idoneus. Si secus fa c tu m fu erit, a d m e tro p o lita n u m d e p u ta tio h u iu sm o d i d ev o lv atu r

62 Por. X , I I I , 35, 8 : „ ...q u o d m onachos d eliq u en tes p e r a b b a tu m loci corrigi facian t... Ipsi e tia m visitatores m onachos, quos co n tu m aces in v e n e rin t et rebelles, iu x ta m o d u m cu lp ae vice n o stra re g u la ri cen su ra p e rc e lla n t ab sq u e p e rs o n a ru m d electu , ...Si vero a b b a te s in corrigendis iu x ta v isita to ru m m a n d a ­ tu m et re g u la ria in s titu ta in se ipsis seu m onachis in v en ti fu e rin t négligentes, p ro c la m e n tu r e t c o rrip ia n tu r, e t ita p u n ia tu r p u b lice in c a p itu lo generali, q u o d p o e n a iposorum sit aliis in ex e m p lu m ...“

[61]

S U S P E N S A

₁₈₃

twierdzenie, a popełniający symonię nie był jego krewnym, z tej

racji papież nie dopatruje się u tegoż opata symonii

50.

Wszyscy, posiadający władzę delegowaną, mogli wymierzyć

karę suspensy, w granicach swej delegacji 54.

63 P or. X , V , 3, 3 3 : „ ...Q u a m v is a u te m secu n d u m sa c ro ru m c a n o n u m in stitu ta e tia m p arv u li, q u i c u p id ita te p a re n tu m ecclesias p e r p e c u n ia m su n t ad ep ti, eas d im itte re te n e a n tu r, q u ia ta m e n longe diversum est n o n p ra e b e re consensum , e t expresse a liq u id p ro h ib e re : ta lite r duxim us re sp o d e n d u m , q u o n ia m ex eo, q u o d c o n tra p ro h ib itio n em et v o lu n ta te m tu a m , a q u a post- m o d u m m in im e recessisti, aliquis te p en itu s ig n o ra n te prom isit p o ecu n ia m e t exolvit, p raesertim q u u m is n u lla sit tib i co n sag u in itate coniunctus, n ih il tib i d e b e t a d p o en am vel cu lp am , sicut credim us, im p u ta ri... Illos a u tem , q u i d e d e ru n t p e cu n ia m vel e tia m recep eru n t, in ta n tu m co n stat esse culpabiles, q u o d , si excessus eo ru m esset ecclesiae m anifestus, q u a e n o n iu d ic a t d e occulitis, p o e n a essent can o n ic a ferien d i“ .

54 Z godnie z zarząd zen iem w y d an y m przez p a p ie ż a Bonifacego V I I I w ła­ dzę d elegow aną do w y m ia ru k a r p o siad a ten , kto j ą o trz y m a ł p ra w n ie od zw ierzchnika w yposażonego w zw ykłą w ładzę ju ry sd y k cy jn ą zakresu ze w n ę trz ­ nego. T a k ą w ładzę w m yśl w ym ienionego p rzep isu p o siad a b iskup w swojej diecezji, k tó ry m oże sam osobiście lu b przez osobę przez siebie delegow aną, n a teren ie całej diecezji p o za m iejscam i w yjętym i spod jeg o ju ry sd y k cji, spraw ow ać w ładzę sądow niczą i w ykonaw czą.

Sext. I, 16, 7 : „ Q u u m episcopus in to ta sua dioecesi iurisdictionem o rd in a ­

ria m n o sc a tu r h a b e re , d u b iu m n o n existit, q u in in q u o lib e t loco ipsius diocesis n o n exem pto p e r se vel p e r a liu m possit p ro trib u n a li sedere, causas a d ecclesia- ticu m fo ru m spectantes a u d ire , personas ecclesiasticas, q u u m e a ru m excessus exegerint, c a p e re ac carceri d e p u ta re , n ec n o n e t cetera, q u a e a d ipsius sp e c ta n t officium , lib ere exercere“ .

D elegacja, ażeb y m ogła m ieć m oc p ra w n ą , w in n a b y ć u d zielo n a osobie zdolnej do p rzy jęcia jury sd y k cji kościelnej. W zw iązku z ty m osoba delego­ w a n a w in n a po siad ać u żyw anie ro zu m u , poniew aż m usi o n a w y razić zgodę n a p rzy d zielo n ą je j ju ry sd y k cję; być och rzczo n ą, gdyż spraw ow ać u rz ę d y w K ościele m oże tylko osoba p rzy n ależn a do tegoż K ościoła. P o za ty m n a p o d ­ staw ie p ra w a kościelnego w y m ag a się, ażeb y był to m ężczyzna, aczkolw iek z p ra w a bożego n ie m o żn a pow iedzieć, że kobiety są bezw zględnie nie­ zdolne d o przyjęcia delegow anej jurysdykcji. Z X , I, 33 12 w ynika, że w w y jąt­ kow ych sy tu acjach p ap ież m o cą swego u rz ę d u delegow ał o p atk i do w y m ia ru cen zu r d u ch o w n y m je j podległym . Z w rócić należy tu uw agę, że w ła d z a w y­ m ia ru cen zu r je st w ład zą ju ry sd y k cy jn ą a nie w ład zą św ięceń.

Por. X , I, 33, 12: „ ...Q u o c irc a discretioni tu a e m a n d a m u s, q u a te n u s d ictas canonicas e t clericos, u t abb atissae p ra e fa ta e o b ed ien tiam e t re v e re n tia m d e b ita m im pedentes, eius sa lu b ria m o n ita e t m a n d a ta observent, m o n itio n e praem issa ecclesiatica cen su ra a p p ellatio n e re m o ta com pellas“ .

W y jątk o w ą sytuację, u sp raw ied liw ia jącą u d zielan ie o p atce p ra w a w y m ia ru cen zu r, w idzi p a p ie ż H onoriusz I I I (1216— 1227) w lekcew ażeniu przez k a n o ­ ników i du ch o w n y ch podległych o p a tc e w n iep rzestrzeg an iu suspens w y m ierzo ­ n y c h przez tę o p atk ę za nieposłuszeństw o w zględem o p atk i i in n e w ykroczenia. A żeby p rzestęp stw a nie p ozostaw ały b ezk arn e p a p ie ż deleguje w ym ienioną op atk ę do w y m ia ru cenzur. X , I, 33, 12: „D ilec ta in C hristo filia ab b atissa d e B ubrigen. transm issa nobis p etitio n e m o n strav it, q u o d , q u u m ipsa p le ru m q u e canonicas suas e t clericos suae iurisdictioni subiectos p ro p te r ino b ed ien tias et culpas e o ru m officio beneficioque su sp en d at iid em confisi ex eo, q u o d eadem

184

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[62]

2. Kodeks Prawa Kanoniczego

Kodeks Prawa Kanoniczego nie przewiduje specjalnego prze­

pisu w kwestii, kto może wymierzać suspensę. M a tu więc zasto­

sowanie ogólna zasada kościelnego prawa karnego, zawarta w ka­

nonie 2220.

Kan. 2220 § 1 :

„Qui pollent potestate leges ferendi vel praecepta

imponendi, possunt quoque legi vel praecepto poenas adnectere; qui iudiciali

tantum, possunt solummodo poenas, legitime statutas, ad normam iuris

applicare“.

§ 2. „

Vicarius Generalis sine mandato speciali non habet potestatem

infligendi poenas“.

W myśl kanonu 2220 § 1 wszyscy, którzy posiadają władzę

prawodawczą, to znaczy mogą wydać ustawę lub nakaz prawny,

mogą do ustawy lub nakazu dołączyć sankcję karną, w naszym

wypadku suspensę. Ci natomiast, którzy posiadają władzę są­

downiczą, mogą jedynie, kary prawnie ustanowione, aplikować

zgodnie z zasadami praw a kanonicznego.

ab b atissa ex co m m u n icare eos n o n potest, suspensionem h u iu sm o d i n o n obser­ v a n t, p ro p te r q u o d excessus re m a n e n t in c o rre c ti“ .

D elegow any w k ońcu w inien po siad ać p rzy n ajm n iej pierw szą to n su rę, gdyż św ieccy niezdolni są do przyjęcia jurysdykcji : B allerini-P alm ieri, O p u s theol. m o ral. V I I , tra c t. 11, η. 31 z a L eh m k u h l I I , 871 o raz W ern z, V I, 158, d o p . 42 niezdolność św ieckich u p a tr u ją w pozytyw nym p raw ie kościelnym , o p ierając się n a tym , że n a podstw ie tegoż kościelnego p ra w a jurysdykcję deleg o w an ą m oże uzyskać tonsurzysta.

Św ieckim w tej m a te rii p rzy ró w n an i są d u ch o w n i żonaci, p o siad ający m niejsze św ięcenia. C i aczkolw iek noszą szaty osób d u ch o w n y ch oraz ton su rę i ko rzy stają z u p ra w n ie ń „fori e t canonis“ są n iezd o ln i do osiągnięcia ju ry s­ dykcji delegow anej bez specjalnego przyw ileju lu b dyspensy papieskiej. Z asad ę w tej form ie w yrazi! p ap ież B o n i f a c y V I I I (1294— 1303) w Sext. I I I , 2, 1 : „clerici, q u i cu m unicis e t virginibus c o n tra x e ru n t, si to n su ra m e t vestes d e fe ra n t clericales, priv ileg iu m re tin e a n t canonis a b In n o c e n tio P a p a I I p ra e d e ­ cessore n ostro ed iti in favorem totius ordinis clericalis. E tq u u m iu x ta Parisiense concilium n ullus clericus d istringi a u t c o n d em n a ri d e b e a t a iu d ice sa e c u la ri: p raesen ti d ecla ram u s edicto h u iusm odi clericos coniugatos p ro comm issis a b eis excesssibus vel delictis tra h i n o n posse c rim in a lite r a u t civ iliter a d iu d icem saecu lare, n o n a b ipsis saecu larib u s iudicibus eos d eb e re p erso n aliter vel e tia m p ecu n ia liter, (ne p e r u n a m v iam c o n c e d a tu r eisdem iu d icib u s q u o d p e r a lia m d e n e g a tu r), u llaten u s c o n d em n a ri. I n ceteris a u te m , vel nisi, u t p ra e m ittitu r, to n s u ra m vel vestes d e fe ra n t clericales, e tiam in praem issis eos g a u d e re n o lu m u s privilegio clericali“ .

Por. S u a r e z F ., De censuris, disp. I I , sect. 3, η. 6, 7, 8 sq. ; d is p .X X V I I I sect. S c h m a l z g r u e b e r F ., 1; J u s ecclest., lib. V , tit. 39, n . 14— 16 ; W e r n z F ., J u s decretalium, V I, 157, 158, n. 149, 211, n . 2 0 4 ;

K o b e r F. , Die Suspension, 35, 39, 40 sq. ; M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I I I , 332 ;

[63]

S U S P E N S A

₁₈₅

§ 2. Wikariusz Generalny bez specjalnego zlecenia nie ma p ra­

wa wymierzania kar.

A.

Zgodnie z kanonem 2220 § 1 we władzę karania w Kościele

są wyposażone te osoby, którym przysługuje jurysdykcja kościelna

w zakresie zewnętrznym, bez względu na to czy ona będzie zwykła

(ordinaria) czy delegowana (delegata). Jest to pogląd ogólnie

przyjęty i głoszony przez wszystkich kanonistów 65. Nie ma bo­

wiem najmniejszej wątpliwości, że czynność, mocą której jest

ustanowiona lub aplikowana kara w ścisłym znaczeniu, jest

aktem władzy publicznej, przeznaczonej z natury rzeczy do strze­

żenia publicznego porządku w Kościele; stąd przysługuje ona tym

osobom, które mocą uzyskanego urzędu lub na podstawie specjal­

nego zlecenia sprawują zarząd Kościoła w zakresie zewnętrznym.

Publiczna ta władza w prawie kanoniczym określana jest mianem

władzy jurysdykcyjnej zakresu zewnętrznego (potestas jurisdic­

tionis fori externi).

Z tezy wyżej postawionej wynika, że publiczna władza karania

w Kościele nie przysługuje tym przełożonym, którzy są wyposa­

żeni we władzę domową66 (potestas mere dominatva, кап. 501 § 1,)

jak ą пр. posiadają przełożeni kleryckich zakonów niewyjętych),

albo posiadają jurysdykcję zakresu wewnętrznego sakramentalnego

lub pozasakramentalnego, jak proboszczowie 57, a także wszyscy,

36 P or. S u a r e z F ., De censuris, disp. I I , sect. 2— 6 ;

S. A l p h o n s u s , Theologia moralis, 1. V I I , с. 1, d u b . 3, п. 9— 12; K o b e r F ., Der Kirchenbann, T ü b in g e n 1863, 64 sq. ;

H o l l w e c k J ., Die kirchliche Strafgesetze, M ain z 1899, § 2 ;

H i l a r i u s a S e x t e n , Tractatus de censuris ecclesiasticis, M o g u n tia e 1898, 9— 14;

А 1 1 i e r i M ., De censuris nempe de excommunicatione, suspensione et interdicto

cum explicatione bullae Coenae Domini, R o m a e 1618, lib. I I I , disp. 7—9 ;

L e g a M. , De delictis et poenis, n. 107 sq. ; W e r n z F ., J u s decretalium, V I, n . 77, 148; W e r n z - V i d a l , J u s canonicum, V I I , n. 164— 166 ;

C o r o n a t a M .C ., Institutiones iuris canonici, IV , n . 1693— 1694; B e r u t t i C h., Institutiones iuris canonici, V I, 69— 8 4 ;

V e r m e e r s c h - C r e u s e n , Epitome iuris canonici, I I I , n . 411— 41 5 ; R e g a t i l i o E ., Institutiones iuris canonici, S a n ta n d e r 1942, I I , n. 928— 93 6 ;

M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I I , 136— 170;

P i s t o c c h i M ., De superiore potestatem coactivam habente, M o n ito re E c­ clesiastico, 62, 1937, 11— 16, 141— 151, 235— 24 4 ;

H o f m a n n K ., Das Verwalungsverfahren in kanonischen Recht, w Festschrift U lric h S tu tz, K irc h e n re c h tlic h e A b h a n d lu n g e n , S tu ttg a r t 1938, H eft 117— 118, 475— 477.

56 P or. M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I , ed. 2, 1— 21 ; I I , 138, 139. 57 Por. M i c h i e l s G ., Normae generales, ed. 2, I, 163— 166, 50 8 ;

1 8 6 K S . M A R I A N M Y R C H A

_[64]

którzy na mocy prawa naturalnego lub pozytywnego są niezdolni

do przyjęcia iub aktualnego wykonywania jurysdykcji.

Zgodnie z kanonem 196—210 następujące warunki muszą się

ziścić, ażeby ktoś mógł przyjąć i sprawować jurysdykcję w Koś­

ciele : musi posiadać używanie rozumu, należeć do stanu duchow­

nego (kan. 118), czy poprzez święcenia lub przynajmniej pierwszą

tonsurę przeznaczony być do sprawowania obrzędów bożych

(divinis ministeriis mancipatus, кап. 108 § 1, łącznie z кап. 948,

950). W związku z tym wykluczona jest tu osoba świecka, którą

Kodeks Prawa Kanonicznego w kanonie 107 i kan. 948 przeciw­

stawia duchownej; osoba płci żeńskiej oraz osoba płci męskiej,

ale nie ochrzczona, ponieważ zgodnie z kanonem 968 § 1 świę­

cenia może ważnie przyjąć tylko ochrzczony mężczyzna. Dalszym

warunkiem do sprawowania ważnie jurysdykcji jest brak prze­

szkody w postaci wyroku skazującego lub wyjaśniającego zaciągnię­

cie ekskomuniki (kan. 2264), albo interdyktu personalnego (kan.

2275, п. 1), albo suspensy (kan. 2279) S8.

B.

Nie. wszyscy, którzy posiadają jurysdykcję w zakresie zew­

nętrznym, tym samym są wyposażeni w pełną władzę karania

w Kościele (perfecta potestas coactiva). T a ostatnia polega na

ustanawianiu i jednocześnie egzekwowaniu kar. Zakres władzy

karania zawisły jest od przeróżnej natury jurysdykcji, w jaką

ktoś jest wyposażony na podstawie urzędu określonego przez

prawo (jurisdictio ordinaria) lub na podstawie zlecenia personal­

nego (jurisdictio delegata) ; ta zaś zależna jest od natury urzędu

publicznego faktycznie sprawowanego w Kościele.

Są osoby w Kościele, którym na podstawie sprawowanego

H o f m a n n K ., Das Verwaltungsverfahren in kan. Recht, 475— 476.

R o b e r t i F., Quaenam poenae applicari possunt per praecepta, A pollinaris, IV , 1931, 294, dop. 3.

N ο V a 1 J ., De ratione corrigendi ac puniendi sive in indicio sive extra jure Codicis

J . C., J u s P ontificium , I I I , 1923, 21 0 ;

C o r o n a t a M ., Institutiones iuris canonici, IV , 83, dop. 3, n. 1693: L e g a M , De delictis et poenis, n. 107,

W e r n z F., J u s decretalium, V I, n. 77, n. 148; S. A 1 p h ο n s u s, Theologia moralis, 1. V I I , с. 1, n. 9. 58 P or. M i c h i e l s G. , De delictis et poenis, I I , 139, 140;

M i c h i e l s G ., De potestate ordinaria et delegata, Parisiis — Treviri — Ro­

m a e— Neo Eboraci 1964, 171— 20 3 ;

A l t e r i M ., De censuris, I I I , disp. 7, c. 2 ;

B e n e d i c t u s X I V , De synodo dioec., 1. V , c. 4, n. 2 ; K o b e r F ., Der Kirchenbann, 76 s q .;

H o l l w e c k J ., Die kirchliche Straf., § 24, dop. 6 ; W e r n z F ., J u s decretalium, V I, n. 149;

H i l a r i u s a S e x t e n , De censuris, 11 sq. ; S u e r e z F. De censuris, disp. I I , sect. 3.

[65]

S U S P E N S A ] 87

przez nich urzędu przysługuje im prawo rządzenia, co w kon­

sekwencji powoduje, iż one wyposażone są we władzę prawodaw­

czą, mocą której mogą one wydawać ustawy, obowiązujące

wszystkich podwładnych, łub nakazy wiążące jed no stk i59. In ­

nym, mocą ich urzędu publicznego, przysługuje tylko władza

wykonawcza, sądowa lub administracyjna, za pomocą której

ustawy łub nakazy prawne są realizowane.

W myśl kanonu 2220 § 1 i. fundamentalnych zasad praw a pu­

blicznego :

a)

Przełożeni, którym na podstawie publicznego urzędu albo

specjalnego zlecenia przysługuje władza prawodawcza, to jest

prawo wydawania ustaw lub nakazów prawnych, mających

za zadanie rozwój i strzeżenie dyscypliny kościelnej, tym samym

przysługuje im władza karania. Są oni wyposażeni, w granicach

jakie zakreśla im ich władza prawodawcza, bądź upoważniająca

do wydawania nakazów prawnych, we władzę przymuszania

(karania). T a ostatnia polega na ustanawianiu sankcji karnych

i ich egzekwowaniu poprzez wymiar i egzekucję kar. Nie jest to

zasada bezwzględna. Dopuszcza ona wyjątek, który polega na

ograniczeniu władzy przymusu bądź w kwestii ustanawiania

sankcji karnych bądź wymierzania kar. Wyjątek ten ma podstawę

w naturze rzeczy lub w pozytywnym prawie, a więc uzasadnia

się prawem naturalnym bądź prawem pozytywnym.

1.

Go się tyczy tych osób, którym przysługuje władza przymu­

szania z prawem ustanawiania sankcji karnych, przepis kanonu

2220 § 1 jest jasny, przyczym forma jego ujęcia jest bezwzględna,

niedopuszczająca żadnego wyjątku. Prawodawca wyraźnie stwier­

dza: „ci, którzy posiadają władzę wydawania ustaw lub nakazów

prawnych, mogą do ustawy lub nakazu prawnego dołączyć sankcję

karną“. Wynika z tego, że każdy przełożony w Kościele, który

posiada władzę jurysdykcyjną w zakresie zewnętrznym, mocą

której przysługuje mu prawo wydawania norm obowiązujących

całą społeczność lub poszczególnych jej członków 60, bez względu

na to czy to będzie ustawa czy to nakaz prawny, może dołączyć

59 P or. M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I I , 140, 141 ;

H o f m a n n K ., Das Verwaltungsverfahren im kan. Recht, 469— 470, 475— 4 7 6 ;

M ö r s d o r f K ., Rechtssprechung und Verwaltung im kan. Recht, F reib u rg - in-B reisgau 1941, 4— 6, 23— 27.

60 P o r. H o f m e i s t e r P h . , Das summarische Prozessverfahren im Codex, A cta Congressus ju rid ic i, R o m a e 12— 17 novem bris 1934, IV , R o m a e 1937, 462— 4 6 4 ;

M ö r s d о r f K ., Rechtsprechung und Verwaltung, 165, 166, gdzie słusznie a u to r zazn acza, że d o n a k a z u m oże być d o łącz o n a k a ż d a k ara, a n ie tylko k a ra p rzew id zian a w k an o n ie 1933 § 4.

188

K S . M A R I A N M Y R C H A

_[66]

do ustawy lub nakazu prawnego sankcję karną, zgodną z syste­

mem kościelnego prawa karnego. Sankcją tą może być kara

określona lub nieokreślona, kara odwetowa lub poprawcza, „fe­

rendae“ lub „latae sententiae“, większa lub mniejsza, byle tylko

zgodnie z kanonem 2218 była proporcjonalna do przestępstwa,

rozpatrywanego konkretnie. Uzasadnienie jest tu proste. Dobro

ogólne, na którego straży stoi władza publiczna, wymaga, ażeby

ustawy i nakazy wydane przez tą władzę w pełni były wykonywa­

ne; niekiedy do osiągnięcia tego celu koniecznym jest by przeło­

żeni posługiwali się sankcją karną, co może wywrzeć wpływ do­

datni w stosunku do osób, które skłonne są naruszać prawo 61.

2.

Zgodnie z zasadami praw a publicznego wszyscy przełożeni

w Kościele wyposażeni we władzę prawodawczą posiadają władzę

wykonawczą, a więc prawo wymierzenia i egzekwowania kar,

ustanowionych przez siebie lub przez ich zwierzchników. W Koś­

ciele nie jest znany podział władz, z jakim spotykamy się w usta-

wodawstwach świeckich. W Kościele przełożeni posiadający władzę

prawodawczą są zazwyczaj sędziami i wykonawcami wyroków

i zarządzeń wydanych na podstawie ustaw, czyli przysługuje

im władza przymuszania : sądowa i administracyjna w takim

zakresie, w jakim jest to konieczne do uregulowania obserwancji

ustaw i nakazów prawnych, a więc także i do aplikacji kar. Pa­

trząc na kanon 2220 § 1 należy przyznać, że o tego rodzaju władzy

przełożonych nie ma wyraźnej wzmianki w wymienionym kano­

nie, jest ona natomiast zaznaczona pośrednio. Wynika to z po­

równania drugiego człona wymienionego przepisu z pierwszym.

Prawodawca wyraźnie tu przeciwstawia władzę sądowniczą władzy

prawodawczej. Podczas gdy ci, którzy wyposażeni są we władzę

sądowniczą mogą wyłącznie wymierzać kary prawnie ustano­

wione, przełożeni, cieszący się władzą prawodawczą, mogą nie

tylko aplikować kary, ale także je ustanawiać. W związku z tym

wszyscy przełożeni w Kościełe, którym na podstawie sprawowa­

nego przez nich urzędu, przysługuje władza prawodawcza w szer­

szym lub ścisłym znaczeniu, to jest ci, którzy mogą wydawać

ustawy lub nakazy prawne, mogą wymierzać tę karę, którą sami

ustanowili lub która jest przewidziana w ustawie wydanej przez

ich zwierzchników, albo deklarować, jeśli to była sankcja „latae

sententiae“, a kara została zaciągnięta. Zasada ta nie jest bez­

względna, dopuszcza ona wyjątek, który prawodawca wyraźnie

61 P or. M i c h i e l s G ., De delictis et poenis, I, ed. 2, 6— 7, 76; I I , 14!, 142;

S о 1 e J . , De delictis et poenis, R o m a e 1920, n . 8 1 ;

[67]

S U S P E N S A

189

niejednokrotnie przewiduje ze względu na naturę kary, jak to

m a miejsce np. w kanonie 1576 § 1, n. 1 i 2, to jest we wszystkich

wypadkach, w których prawodawca domaga się kolegialnego

trybunału do wymiaru kary pozbawienia beneficium nieusuwal­

nego, ekskomuniki, depozycji, dożywotniego pozbawienia prawa

noszenia szat duchownych, degradacji. Wynika stąd, że karę

suspensy może wymierzyć sam przełożony, stanowiący trybunał

jednostkowy 62.

Go się zaś tyczy formy wymiaru kar, to, zgodnie z kanonem

2225, podwójna jest dopuszczalna; ł-o procesu karnego, 2-o po­

stępowania karno-administracyjnego czyli orzeczenia pozasądo­

wego, określanego w prawie kanonicznym terminem : „per modum

praecepti vel per modum praecepti particularis“ . Kiedy i jaka

forma jest dopuszczalna omówione zostało przy wyjaśnianiu

kanonu 2225 łącznie z kanonem 1933 § 4 .63

b) Ci przełożeni, którzy na podstawie sprawowanego urzędu

lub powierzonej im delegacji posiadają niepełną władzę przymu­

szania, czyli ograniczoną wyłącznie do wymiaru kar, nie posia­

dają praw a ustanawiania sankcji karnych; wyraźnie to przewi­

duje kanon 2220 § 1 : „kto jest wyposażony we władzę sądową,

może tylko kary, prawnie ustanowione, aplikować“ lub gdy chodzi

o kary „latae sententiae“ ■

— deklarować w wypadku ich zaciąg­

nięcia. Uzasadnienie jest tu proste. Zgodnie z zasadą ogólnie

przyjętą a mającą oparcie w samym pojęciu „sędziego“, do zadań

którego należy aplikować ustawy a nie wydawać je —

„iudex

non debet ius condere

,

sed dicere seu applicare

“.

Podkreślić tu jednak należy, że, w myśl wyraźnych przepisów

prawa kanonicznego, sędziemu przysługuje w pewnym zakresie

uprawnienie tworzenia sankcji karnych i ich aplikowanie, o ile

wymaga tego dokładne wypełnienie przez niego funkcji sędziow­

skich. N a tego rodzaju uprawnienia wskazuje prawodawca w ka­

nonie 1640 § 2, odnośnie utrzym aniu spokoju i należnego szacunku

dla sądu; w kanonie 1766 § 2 dla zmuszenia świadka do stawien­

nictwa w sądzie, złożenia zeznań, przysięgi, podpisania protokółu

zeznań; w kanonie 1845 § 2 łącznie z kanonem 1743 § 3 dla prze­

łam ania oporu oskarżonego e4.

C) W szczególności mogą w Kościele ustanowić i wymierzyć

suspensę :

62 P or. R o b e r t i F „ De processibus, R o m a e 1926, I, η. 35, 36; V i d a l P ., Notio delicti in Jure Codicis, J u s P ontificium , I, 1921, 101. 1,3 P o r. M y r c h a M ., Prawo karne, I I , 865-—914.

64 P or. M ö r s d o r f K ., Rechtssprechung und Verwaltung im kan. Recht, 161— 171 ;