Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku w postępowaniu karnym

Edward Skrętowicz

Wniosek o sporządzenie

uzasadnienia wyroku w

postępowaniu karnym

1974

wania wyroku skazującego, który w społecznej opinii, na ogół toleran­ cyjnej wobec sprawców eutanazji48, uchodziłby za niesprawiedliwie su­ rowy. Poza warunkowym zawieszeniem wykonania 'kary (art. 73), dopu­ szczalne jest tu nadzwyczajne jej złagodzenie i wymierzenie kary pozba­ wienia wolności od 3 miesięcy, kary ograniczenia wolności lub grzyw­ ny (art. 57).

0

46 A d a m P o d g ó r e c k i (P a to lo g ia ży c ia sp o łe c z n e g o , W a rsz a w a 1969, s. 77) p o d a je , że z 1601 u c z e s tn ik ó w a n k ie ty je d y n ie 26,8#/i p o tę p iło ś m ie r te ln e u ś p ie n ie n ie u le c z a ln ie c h o ­ re g o n a je g o p r o ś b ę , a je s z c z e m n ie j, bo 22*/#, u w a ż a ło , że n a le ż y k a r a ć za to.

EDWARD SKRĘTOWICZ

Wniosek o sporzqdzenie uzasadnienia wyroku

w postępowaniu karnym

Autor omawia instytucję wniosku strony o sporządzenie uza­ sadnienia wyroku w postępowaniu karnym uważając, że nie jest ona tylko wyrazem prawa strony do otrzymania motywów pi­ semnych wyroku, ale także „wstępnym warunkiem” uprawniają­ cym stronę do wniesienia rewizji. Dopuszcza prawo do składania tego wniosku przez organy administracji państwowej, które w po­ stępowaniu uproszczonym mają uprawnienia oskarżycieli publicz­ nych (szczególnych) przed sądem pouńatowym. Przychyla się rów­ nież do poglądu, że dopuszczalne jest protokołowanie ustnych mo­ tywów.

i

Nowela z dnia 28.III. 1958 r . 1 do kodeksu postępowania karnego z 1928 r. zniosła obowiązek natychmiasowego pisemnego uzasadniania wyroków, nie przywracając jednocześnie znanej temu kodeksowi (do ro­ ku 1952) instytucji tzw. zapowiedzi rewizji. Głównym powodem zniesienia obowiązku natychmiastowego pisemnego uzasadnienia wyroków była tro­ ska ustawodawcy o stworzenie warunków zapewniających podniesienie poziomu tych uzasadnień i usprawnienie pracy s ą d ó w O d tego czasu,

1 Dz. U. N r 18, poz. 76.

z P o r. A. F e r e n c : W n io se k s tr o n y o sp o rz ą d z e n ie u z a s a d n ie n ia w y r o k u w p o s tę p o ­ w a n iu k a r n y m , „ B iu l. G en . P r o k ” 1962, n r 9—12, s. 25 i n a s t. o r a z t e g o ż a u t o r a : R e w iz ja s tr o n y w p r o c e s ie k a r n y m , W a rsz a w a 1973, s. 17 i n a s t. i G lo sa d o u c h w a ły s k ła d u s ie d m iu sę d z ió w SN z d n ia 29.IV.1970 r. V I K Z P 2/70, O S P iK A J970, zesz. 9, s. 369—371. •

84 E d w a r d S k r ę t o w i c z _{N r 7 (199)}

tj. od Toku 1958, sporządzeniu na piśmie i ogłoszeniu podlegała w myśl art. 337 i 338 k.p.k. z 1928 r. tylko „sentencja wyroku” 3, a sporządzenie uzasadnienia na piśmie było uzależnione od wniosku strony złożonego w określonym przez ustawę terminie. W k.p.k. z 1969 r. instytucja ta została uregulowana w art. 370 w sposób podobny do dotychczasowego 4.

i i

Umieszczenie przepisu art. 370 w rozdziale 38 kodeksu zatytułowanym „Wyrokowanie” może tylko pozornie sugerować, że przepis ten nie jest związany z przepisami dotyczącymi postępowania odwoławczego, a głów­ nie rewizji. Zdaniem M. Cieślaka 5 powiązanie to wynika nie tylko z cyt. art. 370 § 1 zd. 2 k.p.k., w myśl którego „sporządzenie uzasadnienia z urzę­ du nie zwalnia strony od składania wniosku o sporządzenie uzasadnienia”, ale także — a contrario — z przepisu art. 393 § 2 k.p.k. Strona zatem, która nie złożyła ani wniosku o uzasadnienie wyroku, ani rewizji w term i­ nie określonym w art. 370, traci z upływem tego terminu prawo do wnie­ sienia rewizji. Przepis ten ma zastosowanie do wszystkich stron proce­ sowych. Słusznie więc Sąd Najwyższy przyjął w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29.IV.1970 r. VI KZP 2/70 6, że prawo powoda cywilnego do wniesienia rewizji (art. 396 k.p.k.) jest także uzależnione od uprzed­ niego złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku w terminie określonym w art. 370 § 1 k.p.k.

Wniosek taki j e s t n i e t y l k o w y r a z e m p r a w a s t r o n y do otrzymania motywów pisemnych wyroku (niezależnie od tego, czy ma gravam en do złożenia rewizji), ale jest także wstępnym w arunkiem 7 uprawniającym stronę do wniesienia rewizji. Nie oznacza to wcale, że strona domagająca się sporządzenia uzasadnienia wyroku musi wnieść ten środek odwoławczy.

i i i

Wspomniałem już wyżej, że podmiotami uprawnionymi do złożenia tego wniosku są strony. Względy celowości przemawiają za tym, aby po­ jęcie „strony” tłumaczyć szeroko i obejmować nim także obrońców i peł­ nomocników stron. Wynika to także z istoty pełnomocnictwa i obrony. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku może strona złożyć samo­ dzielnie niezależnie od tego, czy ma obrońcę (lub pełnomocnika). Jeżeli

zaś wniosek taki nie został sporządzony osobiście przez oskarżonego, ale * •

a K o d e k s z 1969 r. z n o si p o ję c ie „ s e n te n c ja w y r o k u ” .

* P o d o b ie ń s tw o пае je s t z u p e łn e . Z w ra c a n a to u w a g ę M. C i e ś l a k w g lo sie do c y t. u c h w a ły S N V I K Z P 2/70, P iP 1971, n r 1, s. 179—180.

s M . C i e ś l a k w c y t. w y ż e j w p rz y p . 4 g lo sie , s. 180.

• OSNKW 1970, n r 6, poz. 55 ( u c h w a ła t a z o s ta ła w p isa n a d o k s ię g i z a s a d p ra w n y c h ). Odmienne p o g lą d y w y r a ż a ją : A . F e r e n c (w c y t. w y ż e j w p rz y p . 2 g lo sie) i Z. M ł y ­

n a r c z y k (w g lo sie d o t e j s a m e j u c h w a ły , N P 1970, n r 11, s. 1700), k tó r z y p r z y jm u ją , ± e art. 396 § 1 i 2 k .p .k . je s t p rz e p ise m sz c z e g ó ln y m w s to s u n k u d o a r t . 393. A u to rz y c i u w a ­

żają, ż e b r a k t a k ie g o w n io s k u n ie w p ły w a n a u p r a w n ie n ie p o w o d a c y w iln e g o d o w n ie s ie n ia rewizji.

i P o r . A . K a f t a l : G lo sa d o c y t. w y ż e j w p rz y p . 4 u c h w a ły SN V I K Z P 2/70,

NP 1970, nr 11, s. 1704 o r a z t e g o ż a u t o r a : S y s te m ś r o d k ó w o d w o ła w c z y c h w p o ls k im

w jego imieniu sporządził go ustanowiony przez niego obrońca lub obroń­ ca z urzędu, to w myśl orzeczenia SN 8 „otwiera” on termin do wniesienia rewizji zarówno dla obrońcy jak i oskarżonego osobiście. Termin ten liczy się od daty doręczenia obrońcy odpisu wyroku z uzasadnieniem.

Przepisy kodeksu nie pozbawiają zd. m. organów administracji pań­ stwowej (jak np. PIH, P IS )9 prawa do składania tego wniosku. Organy te w postępowaniu uproszczonym mają wszystkie prawa oskarżyciela pu­ blicznego (szczególnego) przed sądem powiatowym. Stąd też budzić musi

wątpliwość uchwała SN z dnia 21.1.1971 r. VI KZP 68/70 10 *, według któ­

rej organy te (PIH) mogą w postępowaniu sądowym wykonywać tylko te czynności, które polegają na wnoszeniu i popieraniu oskarżenia, nato­ miast nie są one uprawnione ani do wnoszenia rewizji, ani do występowa­ nia przed sądem drugiej instancji, ani też do złożenia na podstawie art. 370 k.p.k. wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie. Prze­ cież wniosek o uzasadnienie wyroku nie jest niczym innym jak konty­ nuacją oskarżenia przed tym samym sądem, czyli sądem powiatowym. Z przyjętej przez k.p.k. konwencji terminologicznej wynika, że na treść terminu „popieranie” oskarżenia składa się ogół czynności, przy pomocy których oskarżyciel — po wniesieniu ośkarżenia — dąży bezpośrednio do udowodnienia winy oskarżonemu oraz do uzyskania wyroku skazującego i należytego wymiaru kary. Pogląd ten, jak podkreśla J. Sm oleńskiu, znajduje także potwierdzenie w zestawieniu art. 421 k.p.k. z art. 35 § 2 k.p/k., albowiem w ostatnim z tych przepisów jest mowa o „prawie w y­ konywania czynności oskarżyciela publicznego”, przysługującym nie tylko prokuratorowi, ale także innym organom w granicach ustawowego upo­ ważnienia. Jeżeli więc art. 421 k.p.k. przyznaje (w postępowaniu upro­ szczonym) Grganom administracji państwowej prawo „wnoszenia i po­ pierania oskarżenia”, to z tego wynika również, że „popieranie” oskar­ żenia należy rozumieć jako określenie odnoszące się do ogółu czynności oskarżycielskich, wykonywanych zarówno przez prokuratora jak i przez innych oskarżycieli publicznych — z tym tylko zastrzeżeniem, że dla tych ostatnich wyłącznie przed sądem I instancji. Słuszny natomiast wydaje się pogląd S. W altosia12, według którego organy te nie m ają prawa do wnoszenia rewizji, gdyż czynność ta, choć dokonuje się jej przed sądem powiatowym, otwiera postępowanie odwoławcze, które będzie to ­ czyć się przed sądem II instancji, a tam nie ma już postępowania upro­ szczonego.

IV

Forma wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku musi być pisem­ na, strona zaś powiną wyraźnie wskazać w treści tego wniosku — zgod­

8 P o r. p o s ta n o w ie n ie SN z d n ia 14.XI.1S72 r. V K R N 437/72, O SN K W 1973, n r 4, p o z . 52. 9 W y m ie n io n e w ro z p o rz ą d z e n iu M in is tra S p ra w ie d liw o śc i z d n ia 6.X II.1969 r . (D z. U. N r 37, poz. 322), w y d a n y m n a p o d s ta w ie a r t . 421 k .p .k .

i« O S P iK A 1971, n r 12, poz. 239 z k r y ty c z n ą g lo są S. W a l t o s i a (ta m ż e ). P o r . t a k ż e : W. D a s z k i e w i c z : O s k a rż y c ie l p u b lic z n y w p o s tę p o w a n iu u p ro sz c z o n y m , N P 1971, n r 11, s. 1609 i n a s t.; S. W a l t o ś : P o s tę p o w a n ia sz c z e g ó ln e w p ro c e sie k a r n y m , W a rs z a w a 1973, s. 142—143. U c h w a łę tę a p r o b u je A. F e r e n c : R e w iz ja (...), jw ., s. 19. n J . S m o l e ń s k i : G lo sa d o c y t. u c h w a ły SN V I K Z P 44/70 i V I K Z P 68/70, P i P lf72, r.r G, s. 16P—167. 12 s. W a l t o ś * P o s tę p o w a n ia sz c z e g ó ln e (...), jw ., s. 143.

86 E d w a r d S k r ę t o w i c z N r 7 (199)

nie z wymaganiami stawianymi pismom procesowym — że chce uzyskać uzasadnienie wyroku w konkretnej sprawie.

Następnym warunkiem skuteczności omawianego wniosku jest złożenie go w term inie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, a gdy chodzi o oskarżonego pozbawionego wolności, który nie ma obrońcy i który nie był Obecny podczas ogłoszenia wyroku — termin ten biegnie od daty do­ ręczenia mu wyroku (art. 370 § 2 k.p.k.). Wniosek złożony po upływie tego term inu jest bezskuteczny (art. 107 § 2 k.p.k.)13. Słuszny wydaje się pogląd14, że jeżeli wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie został złożony po terminie albo przez osobę nieuprawnioną, to pre­ zes sądu I instancji (przewodniczący wydziału) odmawia przyjęcia wnio­ sku). Na takie zarządzenie, jako zamykające drogę do wydania wyroku (sądu rewizyjnego), przysługuje osobie składającej wniosek — na zasadzie art. 409 i 414 k.p.k. — zażalenie.

W razie stwierdzenia, że wniosek o sporządzenie uzasadnienia został przyjęty po terminie, jak również w wypadku niezasadności przywróce­ nia terminu do złożenia takiego wniosku sąd rewizyjny — na podstawie art. 379 k.p.k. — pozostawia rewizję bez rozpoznania, jako niedopuszczal­ ną z mocy u staw y 15.

v

Prawidłowo złożony wniosek powoduje, że sąd ma obowiązek sporzą­ dzić uzasadnienie wyroku w terminie instrukcyjnym 7 dni (cd daty zło­ żenia tego wniosku) i doręczyć wyrok z uzasadnieniem tej osobie, która złożyła wniosek (art. 371 § 2 k.p.k.).

Może tu powstać pytanie, czy obrońcy z urzędu oskarżonego pozba­ wionego wolności należy doręczyć wyrok z uzasadnieniem, jeżeli wnio­ sek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku złożył w trybie art. 370 § 1 k.p.k. tylko oskarżony. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15.XI.1973 r. IV KZP 36/73 16 dał na to odpowiedź twierdzącą przyjmując, że w razie złożenia takiego wniosku wyłącznie przez oskarżonego s ą d z o b o w i ą ­ z a n y j e s t db doręczenia wyroku z uzasadnieniem również obrońcy oskarżonego pozbawionego wolności. Chodzi tu o stosunek art. 126 k.p.k. do art. 371 § 2 k.p.k. Przepis art. 371 § 2 k.p.k. jest przepisem, o którym mówi art. 126 k.p.k. (w słowach: „orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia oraz odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, należy doręczać również obrońcy oskarżonego pozbawionego wolności (...)”). Stosunek wza­ jemnego uzupełnienia się art. 126 k.p.k., jako ogólnego, oraz przepisu art. 371 § 2 k.p.k. jest więc oczywisty.

23 P rz y o b lic z a n iu te r m in u d o z ło ż e n ia w n io sk u o s p o rz ą d z e n ie n a p iśm ie u z a s a d n ie n ia w y r o k u m a ją z a s to so w a n ie o g ó ln e p rz e p is y d o ty c z ą c e te r m in ó w (a rt. 107 i n a s t. k .p .k .). N a m a r g in e s ie n a le ż y t u w s p o m n ie ć , że z ło ż e n ie ta k ie g o w n io s k u p rz e d o g ło sz e n ie m w y r o k u n ie w y w ie ra ż a d n y c h S k u tk ó w p r a w n y c h . 14 K o d e k s z 1969 r. n ie p r z e w id u je w y r a ź n ie „ p r z y ję c ia ” lu b „ o d m o w y p r z y ję c ia ” te g o w n io s k u , t a k j a k to w y r a ź n ie s ta n o w ił a r t. 337 § 3 k .p .k . z 1928 r. (po n o w e li z 1958 r.). W te j k w e s tii p o r . A . F e r e n c : R e w iz ja (...), jw ., s. 20 o ra z K o m e n ta r z d o k .p .k . (p ra c a z b io ­ ro w a ), W a rs z a w a 1971, s. 437. 15 P o r . u c h w a łę S N z d n ia 19.ХИ.1973 г. V I K Z P 44/73, „ B iu l. S N ” 1974, n r 1, p oz. 20. 16 „ B iu l. S N ” 1973, n r 12, poz. 208.

VI

. Na zakończenie tych kilku uwag, pisanych głównie pod kątem prak­ tyki sądowej, pragnę jeszcze zasygnalizować kwestię ogólniejszą, a mia­ nowicie, czy de lege jerenda należy postulować obowiązkowe uzasadnia­ nie wszystkich wyroków, czy też utrzymać w tym względzie stan obo­ wiązujący w tej chwili.

Nie muszę w tym miejscu uzasadniać znaczenia i potrzeby pisemnego uzasadniania wyroku. Wspomnę tylko, że częstym argumentem przema­ wiającym za koniecznością uzasadniania z urzędu każdego wyroku jest przekonanie społeczne o słuszności takiego orzeczenia, które ujawnia mo­ tywy, jakimi się sąd kierował przy rozstrzyganiu kwestii odpowiedzial­ ności oskarżonego. Ponadto motywy pisemne wyroku mogą mieć zna­ czenie dla przyszłego procesu cywilnego czy dyscyplinarnego itp .17. Uza­ sadnienie wyroku jest dokumentem sprawozdawczym z tego, co było rozważane w toku narady nad wyrokiem. Skróconą część tego powinny zawierać ustne motywy wyroku (art. 366 § 2 k.p.k.). Znaczenie wycho­ wawcze ustnych powodów rozstrzygnięcia jest wielkie i dlatego niedo­ puszczalne jest ich niedocenianie. Ustawodawca nie żąda protokołowania ustnych motywów, ale też nie jest temu przeciwny. Jak podkreśla M. Sze- rer 18, ustawa procesowa nie zwalnia sądu od tej czynności i dlatego — zdaniem tego autora — Sąd Najwyższy19 niesłusznie przyjął, iż ustne przytoczenie najważniejszych powodów ogłoszonego wyroku stanowi czyn­ ność sądową, „od protokołowania której sama ustawa zwalnia sąd”. M. Cieślak 20, aprobując stanowisko SN, widzi dwa powody zbędności za­ protokołowania ustnych motywów wyroku, a mianowicie:

1) mniejszą wartość rzeczową w stosunku do pisemnego uzasadnienia oraz

2) fakt, że sędzia podaje je „nie tyle dla stron, ile dla publiczności”. Wydaje się jednak, że skoro motywy te mają dawać skrót tego rozu­ mowania, którym kierował się sąd, to rację ma M. S zerer21 twierdząc, że chodzi tu nie o zaprotokołowanie faktu, iż przewodniczący czegoś nie powiedział, ale o stwierdzenie konkretnego szczegółu, który przewodni­ czący powiedział.

Należy więc postulować, żeby w protokołach rozprawy głównej poda­ wać zawsze najistotniejsze powody, które zaważyły na treści orzeczenia. Jak słusznie zauważają autorzy komentarza do k.p.k.22, trzeba się liczyć z tym, że ustne motywy mogą być przez strony lub publiczność notowa­ ne, stenografowane lub nagrywane na taśmę magnetofonową. Na sprzecz­ ność zachodzącą pomiędzy motywami ustnymi a pisemnymi mogą się one później powoływać w rewizji, sąd odwoławczy zaś powinien także i tę kwestię kontrolować. 17 P o r. S. W a 1 1 o ś: G lo sa d o c y t. w y ż e j w p rz y p . 10 u c h w a ły SN V I K Z P 68/70, O S P iK A 1971, n r 12, s. 533. O b o w ią z e k u z a s a d n ie n ia w y r o k u z u r z ę d u z n a ją m .in . p r o c e d u r y k a r n e : R S F R R , N RD i B e lg ii. 18 M. S z e r e r : G losa d o w y r o k u SN IK 568/61, O S P iK A 1965, n r 5, s. 217 i n a s t. 19 P o r. w y ro k SN z d n ia 12.XI.1962 r. I K 568/61, N P 1S63, n r 5. 20 w g lo sie d o c y t. w y ż e j w p rz y p . 19 w y r o k u , NP 1963, n r 5, s. 600 i n a s t. 21 M. S z e r e r : o p . c it., s. 218. 22 K o m e n ta r z do k .p .k . ( p ra c a z b io ro w a ), 1971, s. 434.