Erich Baier
W sprawie własnej
odpowiedzialności członków
kolegiów adwokackich
Palestra 26/9-10(297-298), 132-1361982
132 E r t c h B a i e r N r 9-10 (297-298)
Dawida, członka Zespołu Adwokackie go Nr 9 w Łodzi Odznaczenie zostało nadane adw. E. Dawidowi za wybitne zasługi w działalności ruchu oporu w okresie okupacji hitlerowskiej. Adw.
E. Dawid był w tym czasie członkiem KEDYWu AK.
adw. dr Juliusz Leszczyński
A D W O K A T U R A T A G R A A / I C Ą
ERICH BAIER
P rz e w o d n ic z ą c y K o le g iu m A d w o k a tó w w D re źn ie
W SPRAWIE WŁASNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI
CZŁONKÓW KOLEGIÓW ADWOKACKICH *
Ważną przesłanką działalności adwokackiej, w szczególności stosunku zaufania pomiędzy adwokatem a klientem poszukującym pomocy prawnej, stanowi zasada własnej odpowiedzialności członków każdego poszczególnego kolegium, ustano wiona wyraźnie w § 1 ust. 3 ustawy1 z 17 grudnia 1980 r. o kolegiach adwokatów w NRD (Dziennik Ustaw NRD I 1981 r., nr 1, str. 1) oraz w § 15 ust. 2 statutu wzorcowego kolegiów. Zasada ta określa w istotny sposób pozycję adwokata w so cjalistycznym społeczeństwie oraz w postępowaniu sądowym, w samym kolegium i w stosunku do klienta.
Pogląd, że nikt nie jest upoważniony udzielać adwokatowi nakazów przy wyko nywaniu powierzonych mu zleceń bądź w inny sposób wpływać na doradztwo i zastępstwo prawne obywatela, był wyrażany jeszcze przed wejściem w życie ustawy. W tym konteście mówiono najczęściej o „niezależności” adwokata.1 Również § 16 kodeksu postępowania karnego (NRD — przyp. tłum.) stanowi, że obrońca broni praw oskarżonego niezależnie od innych uczestników procesu. Postanowienie to dotyczy jednak przede wszystkim stosunku między adwokatem a innymi uczestni kami procesu karnego (w szczególności sądem i prokuratorem), natomiast jeśli chodzi o stosunek do oskarżonego lub innych zleceniodawców, to należy wówczas uwzględnić okoliczności szczególne.
Stosunek między adwokatem a zleceniodawcą
Wysuwane w ostatnich latach zastrzeżenie co do określenia stosunku adwokata wobec zleceniodawcy jako stosunku niezależnego wynikały głównie z tego, że adwokat wybierany jest przez obywatela,* 1 2 który może w każdej chwili cofnąć
* T łu m a c z e n ie z ję z y k a n ie m ie c k ie g o a r t y k u ł u z a m ie sz c z o n e g o w „ N e u e J u s t i z ” n r 12 z 1981 r . (str. 544—545). 1 P o r. n p . B.G . H f i u s s l e r : A d w o k a c i o b r a d u ją n a d w y k o n a n ie m u c h w a ły R a d y P a ń s tw a z d n ia 30 sty c z n ia 1961 r ., „ N e u e J u s t i z ” 1961, z e s z y t 13, s tr . 463. 2 S to so w n ie do § 14 u s t. 3 s t a tu t u w z o rc o w e g o p r z e p is y te g o s t a tu t u i k o d e k s u c y w iln e g o o z le c e n iu o d n o sz ą się o d p o w ie d n io d o a d w o k a ta , k t ó r y z o s ta ł w y z n a c z o n y p e łn o m o c n ik ie m p ro c e s o w y m lu b u s ta n o w io n y o b ro ń c ą .
N r 9-10 (297-298) W łasna odpow iedzialność czło n kó w koleg. a d w o k. w NRD 133
pełnomocnictwo udzielone adwokatowi, określić przedmiot i zakres tego pełno mocnictwa oraz — przykładowo rzecz biorąc — wycofać się ze sporu mającego zdaniem adwokata szanse powodzenia albo też zażądać wniesienia środka odwo ławczego mającego znikome szanse uzyskania pozytywnego wyniku.
Zleceniodawca może też — mimo pouczenia go o ewentualnych ujemnych następstwach — odmówić zgody na zwolnienie adwokata od obowiązku zachowania tajemnicy dotyczącej istotnych okoliczności faktycznych sprawy. W odróżnieniu od sędziego, który ma ustalić okoliczności zarówno odciążające jak i obciążające, adwo kat nie może działać na niekorzyść swego zleceniodawcy i związany jest obowiązkiem stania na straży interesów strony procesowej lub oskarżonego, których repre
zentuje.
Pomimo jednak powyższych okoliczności adwokat przy wykonywaniu (powie rzonych mu zleceń nie może być podporządkowany wyłącznie woli mandanta. Jako prawnik, powinien raczej — przestrzegając własnej odpowiedzialności — sam decydować o tym, w jaki sposób udzielone mu zlecenie może być najlepiej wyko nane. F. Wolff trafne podnosi, że adwokat socjalistyczny nie jest ani tubą, ani narzędziem swego zleceniodawcy.3 Treść stosunków między tymi dwiema stronami wyznacza w istotnej mierze stosunek ich wzajemnego zaufania. Stosownie do § 1 ust. 2 ustawy o kolegiach (adwokackich — przyp. tłum.) te ostatnie mają gwarantować, że ich członkowie godnii są zaufania obywateli.
Artykuł 19 konstytucji (N!RD — przyp. tłum.) zapewnia wszystkim obywatelom i wspólnotom swobodną decyzję co do wykonywania ich paraw. Udział adwokata powinien prowadzić nie do zawężania, lecz do pełnego zadziałania tego prawa do decyzji. Adwokat nie dochodzi w sprawie żadnych własnych interesów; jego dzałalność służy jedynie i wyłącznie ochronie ustawowo zapewnionych praw i interesów jego zleceniodawcy. Dlatego też można powiedzieć, że zleceniodawca sam rozstrzyga o wykorzystaniu swoich praw i wykonywaniu swoich obowiązków. Adwokat' ma mu tylko- w tym sumiennie doradzić i — w ramach zakresu zle cenia określonego przez zleceniodawcę — przedsięwziąć na własną odpowiedział ność środki potrzebne do reprezentowania i ochrony interesów (klienta — przyp. tłum.). Co się zaś tyczy tego, jak adwokat ma wykonać otrzymane zlecenie, nawet sam zleceniodawca nie może mu udzielać poleceń.
,N;e kwestia więc zależności lub niezależności stanowi o istocie stosunku zle cenia między obywatelem a adwokatem, lecz dążenie do wspólnego wypracowania stanowiska i jego przeforsowania.
Istota własnej odpowiedzialności
Niedopuszczalność ingerencji z zewnątrz w działalność adwokata nie decy duje jeszcze o istocie wykonywania zawodu według zasady odpowiedzialności własnej.
Żaden adwokat nie może postępować w sposób ,dowolny. Jest on związany przepisami ustawy i stosuje je w sposób odpowiadający jego świadomości prawnej, określonej stosunkami społecznymi.
Wykonywanie zawodu zgodnie z poczuciem własnej odpowiedzialności oznacza dla członków kolegium (adwokackiego — przyp. tłum.) obronę praw i interesów zleceniodawcy na podstawie prawa socjalistycznego, które służy przeforsowaniu obiektywnych reguł prawnych i dalszemu kształtowaniu rozwiniętego
społeczeń-« F. W o l f f : Z a d a n ia i p o z y c ja a d w o k a ta w ro z w in ię ty m s y s te m ie sp o łe c z n y m s o c ja -' liz m u , „ N e u e J u s t i z " 1969, z e s z y t 20, s tr . 615 i n a s t. (618).
134 E r i c h B a i e r N r 9-1» (597-298)
siwa socjalistycznego. W społeczeństwie socjalistycznym interesy obywateli zasad niczo zgodne są z wymaganiami społecznymi. Adwokat przez poradnictwo i repre
zentowanie obywateli spełnia zarazem ważne zadanie społeczne. .
Należy zatem uwzględnić jedność praw i obowiązków, na którą ponownie zwrócono dobitnie uwagę w referacie sprawozdawczym na X Zjeździe SED.4 Tylko stałe starania adwokata o pogodzenie interesów klienta z Interesami spo łecznymi służy w końcowym efekcie Obywatelom o r a z (podkreśl, autora) t o z-
wojowi społecznemu. Zważywszy, że jakakolwiek interwencja zewnętrzna w wyko nywanie zlecenia nie jest dopuszczalna, adwokat musi sam podejmować środki niezbędne do zastępstwa interesów klienta.
Im wyższa przy tym jest jego znajomość rzeczy oraz jego zrozumienie zacho dzących związków natury społecznej, tym wyższa jest przę? to jego przydatność do odpowiedniego doradzandą obywatelom i ich reprezentowania. Dlatego też wykonywanie przez adwokata zawodu w sposób zgodny z obowiązkiem własnej odpowiedzialności wymaga wysokich kwalifikacji politycznych i zawodowych, jak również dużego zrozumienia każdorazowej sytuacji obywatela.
Gwarancje kolegium adwokackiego co do działania zgodnie z obowiązkiem
* własnej odpowiedzialności adwokata
Organy kolegium (§■§ 7—10 statutu wzorcowego) też nie są uprawnione4ingerować w zastępstwo interesów obywateli i udzielać adwokatowi poleceń co do wykony wania konkretnego zlecenia. Kolegium jako całość jest jednak odpowiedzialne za wysoką jakość pracy swoich członków. Dlatego też uzasadniając (projekt) ustawy o kolegiach adwokackich minister sprawiedliwości żądał wywierania przez kolegia silniejszego wpływu na to, aby członkowie kolegiów wykonywali swoje obowiązki „konsekwentnie, ze świadomością polityczną i z wysoką znajomością rzeczy”.* Obowiązek ten zawarty jest również w §j 1 ust. 1 statutu wzorcowego;
Kolegium zapewnia wykonywanie tego obowiązku przez różnorodne środki do kształcania adwokatów oraz przez popieranie wymiany doświadczeń i uogólnianie najlepszych metod ich pracy. W ten sposób zagwarantowany jest stały wzrost kwalifikacji politycznych i zawodowych członków kolegiów. Im lepiej przy tym spożytkowane będą korzyści płynące z kolektywnego współdziałania oraz kolektywna wiedza i kolektywne doświadczenie, tym skuteczniej uda się nadal doskonalić jakość pracy adwokackiej w interesie poszukujących sprawiedliwości obywateli.
Kolegium stwarza niezbędne warunki do kwalifikowanego wykonywania zawodu adwokackiego przez tworzenie oddziałów (§ 4 statutu wzorcowego) i ich mater ialne zabezpieczenie z kosztami osobowymi — ze środków kolegium. Kolegium zapewnia każdemu członkowi odpowiednie dochody stosownie do jego wkładu pracy (§ 21 statutu wzorcowego). W ten sposób usunięto materialną zależność od klienta i w znacznym stopniu pokonane zostały przeszkody -utrudniające pracę w sposób zgodny z obowiązkiem własnej odpowiedzialności adwokata.
Kolegium zapewnia współpracę z organami wymiaru sprawiedliwości, z miejsco wymi przedstawicielami ludowymi i ich organami oraz z organizacjami społecznymi (§ 1 ust. 5 ustawy). Popiera też aktywną działalność społeczną wszystkich swych
4 E. H o n e c k e r : S p ra w o z d a n ie K o m ite tu C e n tr a ln e g o S o c ja lis ty c z n e ) P a r t i i J e d n o ś c i (SED ) n a X Z ja z d SED , B e rlin , 1981, s t r . 119.
s H .J . H e u s i n g e r : A d w o k a tu r a s o c ja lis ty c z n a — m o c n y s k ła d n ik s o c ja lis ty c z n e g o p o r z ą d k u p r a w n e g o , „ N e u e J u s t i z ” 1981, z e s z y t 1, s t r . 4.
N r 9-10(297-29«) Własna odpowiedzialność członków kol eg. adwok. w NRD 135
członków, a w szczególności ich udział w propagowaniu socjalistycznego prawa w zakładach pracy i środowiskach mieszkańców.
Dzięki temu nie tylko zostaje wniesiony przez adwokatów ich wkład w dzieło wychowania prawnego obywateli, lecz zarazem powstają ścisłe powiązania z prak tyką społeczną. Dzięki temu mogą być też lepiej poznane przez adwokatów uwarunkowania społeczne i jednocześnie stworzone dobre warunki do pogodzenia sprawy jednostkowej z ogólnym rozwojem społecznym. W ten sposób każde kole gium zapewnia i rozwija (u członków kolegium — przyp. tłum.) poczucie własnej odpowiedzialności, które zakłada wysoką znajomość rzeczy i polityczną odpowie dzialność.
Odpowiedzialność adwokata wobee kolektywu
W wypadku gdy adwokat zaniedbuje swoje obowiązki, gdy w sposób niedosta teczny lub niefachowy włącza się do sprawy swego zleceniodawcy lub też ewentu alnie popiera nawet interesy sprzeczne z prawem, wówczas organa kolegium adwokackiego muszą mieć możność osiągnięcia tego, aby adwokat w przyszłości postępował zgodnie z poczuciem swej odpowiedzialności, a w wypadkach szczególnie ciężkiego naruszenia obowiązków — możność rozstania się z członkiem kolegium. Samoodpowiedzialność nie może być w żadnym razie zrównana z prawem do działania nieodpowiedzialnego.
Odpowiedzialność za wysoką jakość reprezentacji interesów (klienta — przyp.
tłum.) istnieje zarówno w stosunku do zleceniodawcy • jak i wobec kolegium. Stosownie do § 2 statutu wzorcowego kolegium powinno wywierać wpływ na sumienne wykonywanie zleceń. Dokonuje się tego — niezależnie od wymienio nych wyżej środków dokształcania — przez regularną kontrolę działalności członków kolegiów, ocenę wypowiedzi obywateli oraz badanie wskazówek ze strony sądów lub innych organów.
Z punktu widzenia obowiązującej adwokata własnej odpowiedzialności należy stwierdzić, że adwokaci, którzy się połączyli dobrowolnie w kolegia bądź w wybrane przez nich organa, wykonują samodzielnie kontrolę nad działalnością adwokacką. Możliwości ingerencji z zewnątrz są wtedy w zasadzie wyłączone,* 7 chyba że chodzi o czyn karalny. Dlatego też również sądy nie są uprawnione do nałożenia kary porządkowej na adwokata, który dopuścił się naruszenia obowiązków (§ 68 ust. 3 procedury cywilnej). Zbadanie takiego nieprawidłowego zachowania się oraz ustalenie niezbędnych środków jest obowiązkiem wyłącznie organów kole gium.
Przy badaniu działalności swych członków przez kolegium nie wkracza ono w najmniejszy sposób w samo zastępstwo interesów mandanta. Bada się natomiast wtedy, czy zlecenia obywateli wykonywane są bez zwłoki, sumiennie i przy zapewnieniu ich wysokiej jakości, czy zaliczenia kosztów zgodne są z postano
• S to so w n ie d o § 20 u s t. 1 s t a t u t u w z o rc o w e g o z le c e n io d a w c a m o ż e ż ą d a ć o d k o le g iu m o d sz k o d o w a n ia , a w r a z ie w y k o n a n ia z le c e n ia n ie z g o d n ie z u m o w ą o d m ó w ić — s to s o w n ie d o § 14 i n a s t. s t a t u t u w z o rc o w e g o o r a z 8 291 k o d e k s u c y w iln e g o — u is z c z e n ia o p ła t c a łk o w ic ie lu b częścio w o . C z ło n e k k o le g iu m , k t ó r y sp o w o d o w a ł sz k o d ę , z o b o w ią z a n y j e s t w o b e c k o le g iu m d o z w r o tu — w z a le ż n o ś c i o d r o d z a ju w in y — p e łn e j k w o ty lu b te ż ty lk o d o w y s o k o śc i p rz e c ię tn e g o d o c h o d u b r u t t o z o s ta tn ie g o r o k u (8 20 u s t . 2 s t a tu t u w z o rc o w e g o ).
7 S to so w n ie d o 8 19 u s ta w y m in is te r s p ra w ie d liw o ś c i m o ż e c o fn ą ć z e z w o le n ie n a w y k o n y w a n ie d z ia ła ln o ś c i a d w o k a ta c z ło n k o w i k o le g iu m , k t ó r y d o p u ś c ił się c iężk ieg o n a r u s z e n ia o b o w ią z k ó w .
136 E r i c h B a i e r N r 9-10(297-298)
wieniami ustawy oraz czy oibce pieniądze są niezwłocznie przekazywane dalej. W razie ujawnienia naruszenia tych obowiązków dokonuje się krytycznej analizy stanu faktycznego i w koniecznych wypadkach wszczyna się postępowanie dyscyp linarne. Dobre doświadczenia przekazuje się innym członkom kolegium — z zacho waniem obowiązku przestrzegania tajemnicy zleceniodawcy. Organa kolegium mogą podejmować ustalenia, które rzutują na stosunek zlecenia, tylko w odniesieniu do naliczenia kosztów, ponieważ stosownie do § 15 statutu wzorcowego opłaty przy sługują kolegium. Jest zatem możliwe, że w wypadku zawyżonego rachunku zostanie spowodowany zwrot nadpłaty na rzecz zleceniodawcy.
Tak więc odpowiedzialność poszczególnego adwokata wobec kolegium stanowi ważny składnik samoodpowiedzialnego wykon.ywan'a obowiązków zawodowych iprzez adwokata. Przyczynia się ona do podwyższenia jakości pracy adwkackiej i do wzmożenia socjalistycznej praworządności. Im lepiej uda się powiązać korzyści kolektywnego współdziałania z sąmoodpowiedzialnością i inicjatywą poszczególnego adwokata, tym lepiej także wszyscy adwokaci będą mogli sprostać wymaganiom, jakie wynikają z ustawy o kolegiach adwokackich w NiRD i z wydanego na jej podstawie statutu wzorcowego.
