Bronisław Dobrzański
Jakie zmiany w stosunku do prawa
spadkowego z 1946 r. wprowadzi
kodeks cywilny?
Palestra 8/7(79), 4-21
1964
4 B r o n i s l a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79)
ko jako osoba zaufana oskarżonego, lecz m usi m ieć także na uwadze
interes ogólny. Na tym w łaśnie polega adwokacki obowiązek ochrony
i umocnienia porządku prawnego PRL, jak to głosi art. 6 u. o u.a. A do
ty cz y to w szelkiego rodzaju spraw prowadzonych przez adwokata, nie
tylk o karnych. Odpowiedzialna i trudna to — doprawdy — rola.
Rola adwokata polega m. in. na krytycznej ocenie zawartego w ak
tach m ateriału. To jest jego prawo, a nawet jego obowiązek. K rytyka
ta dotyczy postępowania dowodowego i dostrzeżonych przez adwokata
nieprawidłow ości czy wad w funkcjonowaniu jednostek gospodarczych,
co um ożliwia popełnianie przestępstw. Rzecz w tym , by ta ocena była
rzeczowa i odpowiedzialna, by była utrzym ana w granicach interesu
społecznego, a zatem — by była budująca.
Do wykonania tyclj zadań konieczna jest nie tylko dokładna znajo
m ość prawa, ale i w ysokie wyrobienie społeczne i polityczne. Podstaw y
szerszego uspołecznienia adwokatury stw orzyła ustawa o jej ustroju.
Wkłada to na organy samorządu adwokackiego
szczególne obowiązki.
Obecna ustawa o u.a. daje im środki do ich wykonania.
BRONISŁAW D O BRZA Ń SKI
J a k ie zm iany w stosunku do praw a spadkow ego
z 1 9 4 6 r., wprow adzi kodeks cy w iln y ?
U w a g i ogólne
T y tu ł a rty k u łu zap ow iad a jeg o za sięg i cel. P r z e p isy d ek retu o p ra w ie sp a d k o w y m z dnia 8 p a źd ziern ik a 1946 r., n o rm u ją ce m a teria ln e p raw o sp a d k o w e, n ie u le g ły — poza p rzep isem art. 134 — żadnej w y ra źn ej zm ia n ie (n iek tóre z n ich w y n ik a ły im p l i c i t e np. z u sta w y z dnia 20 m arca 1950 r. o te r e n o w y c h organ ach je d n o lite j w ła d z y p a ń stw o w e j) aż do w y d a n ia u sta w y z dnia 29 czerw ca 1963 r. (D z. U . N r 28, poz. 168). D op iero ta u sta w a w p ro w a d ziła lic z n e zm ia n y w jed n ej co p raw d a, a le za to szczeg ó ln ie w a ż k ie j d zied zin ie, a m ia n o w ic ie w zak resie d z ie d z ic z e n ia g o sp o d a rstw roln ych . Z k o lei p rzep isy d oty czą ce te g o d zied ziczen ia z o s ta ły za stą p io n e p rzez art. 1058 — 1088 k od ek su c y w iln eg o , k tóre o b o w ią zu ją ju ż od c h w ili o g ło szen ia teg o k od ek su , czy li od dnia 18 m aja 1964 r. (art. I przep. w p ro w . k.c.).
O tóż p rzez za zn a czen ie w ty tu le artyk u łu , że chodzi m i o p raw o sp a d k o w e „z 1946 r.’', ch cia łem w y ja śn ić , że n ie b ęd ę w nim z u p e łn ie o m a w ia ć bardzo sp e
-N r 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u d o p r . s p a d k . z 1946 r. w p r o w a d ź , p r z e z k . c . 5
cy fic z n e j i o b szern ej m a te r ii d zied ziczen ia gosp o d a rstw roln ych , k tó rą — ja k m i w ia d o m o — o b ja śn i na ła m a ch „ P a le str y ” a r ty k u ł in n eg o au tora. Z ró żn y ch w z g lę d ó w ta k i p o d z ia ł w y d a je się bardzo p ożąd an y, co jed n a k n ie p o w in n o w p r o w a d za ć w błąd, ż e p rzep isy k się g i czw artej k od ek su c y w iln eg o o sp a d k a c h n i e będ ą rzu tow ać w sp o só b ja k n ajb ard ziej is to tn y na d zied ziczen ie g o sp o d a rstw r o l n y c h i że d zied ziczen ie ty c h g o sp o d a rstw u n orm ow an e je s t w ty tu le X tej k s ię g i w sp osób n ieja k o „ sa m o w y sta r c z a ln y ”. P r zeciw n ie, art. 1058 k.c. stw ie r d z a w y ra źn ie, że p rzep isy k się g i c z w a r te j sto su je się do d zied ziczen ia g o sp o d a rstw r o l n y c h ze zm ia n a m i w y n ik a ją c y m i z art. 1059— 1088.
W p o w y ższy m z a się g u p rób u ję dokonać k o n fro n ta cji p ra w a sp a d k o w eg o , k tó r e b ęd zie o b o w ią z y w a ć do k oń ca 1964 r., z p rzep isa m i k się g i czw artej k o d e k su c y w iln e g o . P r z y św ie c a m i p rzy ty m od p ow ied n io ten sam cel, ja k i sta r a łe m s ię re a liz o w a ć w a r ty k u le p t. „ J a k ie zm ia n y w p ro w a d zi k od ek s rod zin n y i o p ie k u ń cz y ? ” (zob.: „ P a le str a ” N r 4, 5 i 6 z 1964 r.). M am y w p ra w d zie w c h w ili p isa n ia n in ie js z y c h u w a g je sz c z e p ółroczn ą v a c a ti o le gis, a le n ie m am y o c z y w iś c ie va ~
c a ti o la b o r is ą u o tid ia n i, i d la teg o m ożna m ó w ić o b u d zącym tru d n o ści p r a w d z i
w y m e m b a r r a s d e rich esse, g d y s ię m y śli o lo s ie p r a w n ik ó w -p r a k ty k ó w , d la k tó ry ch a r ty k u ł mój w y łą c z n ie je s t przezn aczon y, a k tó rzy do dnia 1 sty c z n ia 1965 r. m ie lib y w za sa d zie p rzestu d io w a ć g ru n to w n ie dw a ty s ią c e i k ilk a se t a r ty k u łó w n o w y c h a k tó w k o d y fik a c y jn y c h (kodeks rod zin n y i o p iek u ń czy , k o d ek s c y w iln y , k od ek s p o stęp o w a n ia cy w iln eg o ).
Skoro p iszę d la p r a w n ik ó w zn a ją cy ch p ra w o d o ty ch cza so w e, to sąd zę, ż e n a j w ła śc iw s z ą drogą p row ad zącą do u ła tw ie n ia p o w y ższeg o tru d n eg o zad an ia je s t p r z e d sta w ie n ie w s z y s t k i c h i s t o t n i e j s z y c h z m i a n , ja k ie w o m a w ia n e j d zied zin ie w p ro w a d za k od ek s c y w iln y . J e ż e li w d a lszy m ciągu b ęd ę p o m ija ł sze r e g a r ty k u łó w teg o k o d ek su , b ęd zie to oznaczać, że n ie w p ro w a d za ją on e ża d n ej zm ia n y (poza e w e n tu a ln ie c z y sto red ak cyjn ą) w sto su n k u do sw y c h o d p o w ie d n i k ó w w p r a w ie sp a d k o w y m . W k o n sek w en cji zaś chcę p rzez to p o d k reślić, że w za k r e sie te g o n ie z m ien io n eg o sta n u p ra w n eg o m ożn a n a d a l w y ja ś n ia ć so b ie te k s t u s ta w y p rzez się g n ię c ie do d o ty ch cza so w eg o , b ogatego dorobku o rz e c z n ic tw a i n au k i, co w sz c z e g ó ln o śc i zo sta ło w y czerp u ją co u ję te w d w u zn a k o m ity c h p racach G w ia zd o m o rsk ieg o („P raw o sp a d k o w e”, P W N 1959 i „Z arys p raw a sp a d k o w e g o ”, P W N 1961). T u i ó w d z ie b ęd ę ty lk o m u sia ł zw ró cić u w a g ę n a sz c z e g ó l n e zm ia n y lo k a c y jn e w te d y , g d y kodeks c y w iln y n a w ła śc iw y m m ie jsc u z a m ie sz cza p rzep isy z za k resu p raw a m a teria ln e g o sp a d k o w eg o , k tóre d o ty ch cza s m ia ły n ie tr a fn ą lo k a tę w in n y ch u sta w a ch . B iorąc rzecz p rzyk ład ow o, m ożna tu w sk a z a ć np. na art. 1047 (w d a lszy m cią g u a rty k u ły p od an e bez b liższeg o o k r e śle n ia o z n a czają p r z e p isy k o d ek su cy w iln eg o ), k tó ry r e w in d y k u je o b ecn y art. 58 kod. zob. czy art. 1018 § 3 zd. trzecie, o d p o w ied n ik ob ecn ego art. 65 post. sp ad k .
N ie b y ło b y — m . zd. — u za sa d n io n e sa m o u sp o k a ja n ie jię ty m , że p rzez p e w ie n je s z c z e cza s po 1.1.1965 r. b ęd zie się do w ie lu sp r a w sp a d k o w y c h sto so w a ć w z a sa d z ie p ra w o o b ecn ie o b o w ią zu ją ce, je ż e li sp ad k od aw ca um arł przed tą datą (art. L I przep. w p ro w .). Od tej za sa d y są b o w iem w y ją tk i (art. L II i n. przep. w p ro w .), a w ty m n a jw a ż n ie jsz y (art. L III przep. w p row .) d o ty czy ć b ęd zie ta k cz ę sty c h i bodaj n a jisto tn ie js z y c h a p rzy ty m k o m p lek so w y ch sp ra w , jak dział sp ad k u , do k tó reg o sto so w a ć się b ęd zie z r eg u ły p rzep isy k od ek su c y w iln e g o ta k że w w y p a d k ach o tw a r c ia sp ad k u przed d n iem 1.1.1965 r., je ż e li przed ty m d n iem n ie z o sta ła w a r ta u m ow a o dział lu b też je ż e li zak oń czon o p o stęp o w a n ie przed sąd em w
6 B r o n i s l a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79)
p ie r w sz e j in sta n cji (art. L III przep. w p row .). P o za ty m szc z e g ó ln ie a d w o k a c i m o g ą być n iera z p ro szen i o u d zielen ie ju ż o b e c n ie — a w ię c je s z c z e za ż y c ia p r z y sz łe g o sp a d k o d a w cy — porad p ra w n y ch , k tó re b ęd ą m u s ia ły u w z g lę d n ia ć sta n p ra w n y , ja k i stw o rzy k od ek s c y w iln y .
P o n a d to n a su w a ją się jeszcze w stę p n e u w a g i ogóln e.
K o d ek s c y w iln y pom ija c a łk o w icie in s ty tu c je , k tóre — jak słu sz n ie stw ie r d z a u z a sa d n ie n ie p ro jek tu z 1962 r. (str. 213) — „w o b ecn y m u k ła d zie s to su n k ó w sp o łe c z n y c h u tra ciły zn a czen ie p ra k ty czn e”, a w szczeg ó ln o ści o d d z ie le n ie sp a d k u o d m ajątk u s p a d k o b ie r c y 'i lik w id a c ję sp a d k u (art. 52— 56 pr. spadk, jak o też art. 102— 140 p ost. spadk., w śró d k tó ry ch to a r ty k u łó w sporo p rzep isó w m a c h a ra k ter an aterialn op raw n y).
P o z a ty m k sięg a czw arta k od ek su c y w iln e g o u jęta je s t na o g ó ł b ard ziej tr e ś c iw ie , ściśle i sy ste m a ty c z n ie n iż o d p o w ied n ie p rzep isy p raw a sp a d k o w eg o . P o d c z a s gd y to o sta tn ie p raw o o b ejm u je 174 a rty k u ły , d o p o w ied n ia część k sięg i c z w a r te j k od ek su cy w iln e g o za w iera ty lk o 136 a r ty k u łó w (922— 1057).
K o d ek s c y w iln y w p ro w a d za szereg zm ia n term in o lo g iczn y ch , do k tó ry ch w im ię p op raw n ości b ęd ziem y się m u sie li p rzy zw y cza ja ć. Jak w każd ej in n e j d z ie d z in ie , ró w n ież i w ty m p u n k cie n ie m o g ę o c z y w iśc ie w ram ach a rty k u łu w y c z e r p a ć c a łk o w icie b ogatej tem a ty k i. O g ra n iczę się w ię c do rzeczy ty lk o is to tn ie j sz y c h .
K od ek s c y w iln y n ie zna ju ż n a z w y „praw o sp a d k o w e ”. O d p ow ied n ik te g o o b e c n e g o p raw a to k sięg a czw a rta jed n o lite g o k o d ek su , z a ty tu ło w a n a „ S p a d k i”. P o d o b n ie n ie b ęd ziem y też m ie li w term in o lo g ii k o d ek so w ej (inna rzecz, ja k s ię te sp raw y u k szta łtu ją w nauce) og ó ln eg o p o ję c ia „praw a rz e c z o w e g o ”. K s ię g a d r u g a w in n ym z n a tz e n iu m ó w i o „ w ła sn o śc i i in n y c h p ra w a ch r z e c z o w y c h ”.
K od ek s n ad al m ó w i o „ d zied ziczen iu u s ta w o w y m ”, n a to m ia st n ie u ż y w a — w p r z e c iw ie ń stw ie d o p raw a sp a d k o w eg o — o k r e śle n ia „ d zied ziczen ie te s ta m e n to w e ”, choć zna p o ję c ie „sp ad k ob iercy te s ta m e n to w e g o ” (np. art. 962, 963, 965, 967 § 1) i „ p o w o ła n ie do sp ad k u ” w y n ik a ją c e „z te s ta m e n tu ” (art. 926 § 1). W p row ad za się p o jęcie „rozrządzenia n a w y p a d e k śm ie r c i” (n azw a ty tu łu III) i m ó w i o „rozrząd zen iaęh ” (np. art. 941, 942, 948 § 2 i in.) lu b o p o szczeg ó ln y ch „ p o sta n o w ie n ia c h ” testa m e n tu (art. 943, 947, 957 § 2), a n ie o „rozp orząd zen iu ”, ta k jak td b y ło w p ra w ie sp a d k o w y m (np. art. 74, 90 § 17 96 i in.).
O b ecn ie sp a d k o b iercę „ u sta n a w ia ” się (n azw a ro zd zia łu V d ziału IV; art. 100, 104, 105 i in. pr. spadk.), p rzez co „ p o w o łu je się go d o całości lu b d o części 6 p a d k u ” (art. 29 pr. spadk.). C zasem m ó w i się też ty lk o o „p ow ołan iu do sp a d k u ” <np. art. 30, 98, 99, 101, 103 i in . pr. spadk.). U ż y w a się też p o jęcia „ u sta n o w ie n ie z a p is u ” (np. art. 117, 120 § 1— 3, 121 i in. pr. spadk.).
T erm in o lo g ia n ie je s t zresztą o b e c n ie bardzo k o n se k w e n tn ie p rzep row ad zon a. Kodeks, c y w iln y p o jęcie „ u sta n o w ie n ia ” sp a d k o b iercy czy za p isu w o g ó le k a su je. B ęd ziem y m ie li ty lk o „ p o w o ła n ie sp a d k o b iercy ” (nazw a d zia łu II ty tu łu III) „d o^ ćałości lu b do części sp a d k u ” (np. art. 9o9—963, 967), a p rzep isy o ty m p o w o ła n iu „ sto su je się o d p o w ie d n io do z a p isó w ” (art. 972) „ o b ciążających ” sp a d k o b ie r c ę lu b za p iso b iercę (np. art. 968 § 2, 970, 974 i in.) o b o w ią zk iem sp e łn ie n ia o k r e ślo n e g o św ia d czen ia w sto su n k u do osoby, „na k tórej rzecz z o sta ł u czy n io n y z a p is ” (art. 973, 984), cz y li „ za p iso b iercy ” (art. 968 § 2, 970, 973, 974 i in.).
P od rząd em k od ek su c y w iln e g o n ie b ęd zie się ju ż stw ierd za ć „praw d o sp a d k u ”, le c z „ n a b y cie sp a d k u ” (ty tu ł VI, a rt. 1025— 1028). O d m ien n ie też niż w n a z w ie rozdziału' V l d z ia łu III pr. spadk. b ęd zie się m ó w ić n ie o „ochronie d z ie d z i c z e n ia ”, lecz o „och ron ie sp a d k o b iercy ” (ty tu ł VI).
N r 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u d o p r . spadłe, z 1948 r. w p r o w a d ź , p r z e z k . c . 7
Z nika też w k o d ek sie ok reślen ie „sp a d k o b iercó w k o n ie c z n y c h ” (art. 145, 146, 148, 158 i in. pr. spadk.).
W reszcie z rzeczy w a żn iejszy ch , m a ją cy ch n ie ty lk o term in o lo g iczn e z n a c z e n ie, n a leży w y m ie n ić w y e lim in o w a n ie przy d zia le sp a d k u (art. 63 i n. pr. sp a d k .) oraz przy ob liczan iu za ch o w k u (art. 161 i 162 pr. spadk.) osobnej in s ty tu c ji „ w y ró w n a n ia p rzysp orzeń ”, is tn ie ją c e j w sp ra w a ch o za ch o w ek obok „ d o li
czan ia d arow izn ” (art. 163 i n. pr. spadk.). P od rząd em k od ek su c y w il n eg o b ęd zie ch od zić ty lk o o d arow izn y, przy czym przy o b licza n iu za ch o w k u b ęd zie się m ó w iło o ich „d oliczen iu ” do sp a d k u ( a r t 993, 994) lu b „ z a li c z e n iu na n a leżn y za ch o w ek ” (art. 996, 997), a p rzy d z ia le spadku o „ za liczen iu n a sch ed ę sp ad k ow ą otrzy m a n y ch od sp a d k o d a w cy d a ro w izn ” ( a r t 1039 § 1 i n.).
K od ek s w stosu n k u d o „sp ad k ów ” w p ro w a d za u k ład z u p e łn ie o d m ie n n y od teg o , ja k i p rzy jęty jest w o b ow iązu jącym je szcze p r a w ie sp ad k ow ym . To o s ta t n ie d zieli się na sied em „d ziałów ”, z k tórych cztery (II—V) p o d zielo n e są z k o le i n a „rozd ziały”. N a to m ia st k sięga czw arta k o d ek su c y w iln e g o p od zielon a j e s t na d z ie s ię ć „ ty tu łó w ”, z k tórych ty lk o jed en (ty tu ł IV — „Z ach ow ek ”) n o si tę sa m ą n a zw ę co jed en z d zia łó w (V) p raw a sp a d k o w eg o . T ylk o też jed en ty tu ł (III — „R ozrząd zen ia na w y p a d ek ś m ie r c i”) o b ejm u je d a lszy p o d zia ł na części h ie r a r c h ic z n ie n iższego rzędu, a m ia n o w ic ie n a d z ia ły , a te z k o le i na rozd ziały i o d
d zia ły .
Ta od m ien n ość układu m oże w p ierw szy m o k resie p o w o d o w a ć p e w n e u tr u d n ie n ia w p ra k ty ce przy k o n fro n ta cji m ię d z y „starym a n o w y m ”. Z łagod zen ie ty c h tru d n o ści jest ró w n ież jed n ym z ce ló w n in ie jsz e g o o p ra co w a n ia . D la u ła tw ie n ia r e a liz a c ji także teg o zam ierzen ia, b ęd ę w d a ls z y m cią g u o m a w ia ć w s z y s tk ie is to tn ie jsz e zm iany, jak ie w p row ad za n o w y k od ek s, w e d łu g p rzy jęteg o w nim u k ła d u oraz w k o lejn o ści jego a rty k u łó w .
Tytuł I. Przepisy ogólne
A rt. 922 r ecy p u je w skróconym i częścio w o in a czej zred a g o w a n y m u jęciu treść d o ty c h c z a so w y c h art. 1 i art. 2 § 1 pr. spadk. W zak resie w ię c sam ego p o jęcia spadku, p ra w i o b o w ią zk ó w zm arłego, które w y ją tk o w o „n ie n ależą d o sp a d k u ”, o raz d łu g ó w sp ad k ow ych b ędzie m ożna n ad al k o rzy sta ć w p ełn i z d o ty c h c z a s o w e g o b ogatego dorobku n au k i i orzeczn ictw a.
W sto su n k u jed n ak d o tych stw ie r d z e ń m u szę u c z y n ić jed n o za strzeżen ie. A rt. 2 § 1 pr. spadk. do d łu g ó w sp a d k o w y ch za licza m . in. „k o szty pogrzebu o d p o w ia d a ją c e g o zw yczajom m iejsco w y m i stosu n k om m a ją tk o w y m zm arłego”. M am y tu w ię c d w a k ry teria . N a to m ia st w art. 922 § 3 o sob n e k ry teriu m ty c h sto su n k ó w m a ją tk o w y c h odpada i d łu g sp a d k o w y sta n o w ią ty lk o „ k oszty p ogrzeb u sp a d k o d a w cy w takim zakresie, w jakim p ogrzeb te n o d p o w ia d a zw y cza jo m p r z y ję ty m w d anym śro d o w isk u ”. T k w i tu w ię c p ew n a zm ian a m erytoryczn a, która m o ż e n ie k ie d y w p ły n ą ć na od m ien n ą w sto su n k u d o d o ty ch cza so w ej o cen ę w y
so k o śc i te g o d łu gu .
A rt. 923 § 1 sta n o w i od p ow ied n ik art. 2 § 2 pr. spadk., w sto su n k u d o k tó reg o e lim in u je jed n a k jed n ą isto tn ą p rzesła n k ę, a m ia n o w ic ie „ p ozostaw an ie w e w s p ó l nym g o sp o d a rstw ie”. P od rząd em w ię c k o d ek su m a łżo n ek i in n e o so b y b lisk ie sp a d k o d a w cy , k tó re m ieszk a ły z nim d o d n ia je g o śm ie r c i, b ęd ą u p ra w n io n e d o k o r z y sta n ia z m ieszk a n ia i urządzenia d o m o w eg o w cią g u d a ls z y c h trzech m ie się c y , ch o ćb y n ie p o zo sta w a ły p op rzednio ze sp a d k o d a w cą w e w sp ó ln y m g osp od ar s t w ie .
8 B r o n i s ł a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79>
A rt. 923 § 2 n ie m a od p o w ied n ik a w p ra w ie sp a d k o w y m , n ie stw arza jed n ak n o w eg o sta n u p ra w n eg o , a ty lk o stan ten w y r a ź n ie w y ja śn ia . T ak że b o w iem i o b ecn ie p r zep isy p ra w a sp ad k ow ego n ie m o g ły b y b yć p o jm o w a n e jak o og ra n icze n ie „ u p ra w n ień m ałżon k a i in n y ch osób b lisk ich sp a d k o d a w cy , k tóre w y n ik a ją z n a jm u lo k a li lu b ze sp ó łd zielczeg o p raw a do lo k a lu ”.
A rt. 927 w sk rócon ej red a k cji p rzejm u je o b ecn e art. 5 i 6 pr. spadk., w p ro w a d za ją c p oza tym ty lk o jed n ą zm ian ę. P o leg a ona na ty m , że gd y o b ecn ie art. 6 pr. spadk. w sto su n k u do osób p ra w n y ch p o w o ła n y ch do sp a d k u p rzew id u je d la fu n d a c ji w y ją te k od tego, b y o sob a p raw n a istn ia ła w c h w ili o tw a r c ia sp ad k u , to p rzep is art. 927 ta k ie g o w y ją tk u n ie w y m ien ia .
A rt. 928 i 929 zm ien ia ją w sposób za sa d n iczy ob ecn y stan p ra w n y w za k resie n ieg o d n o ści d zied ziczen ia . N a tle p rzep isó w art. 7'—9 pr. sp ad k . sk u tk i n ie g o d - n ości d z ia ła ją z m o cy sam ego p raw a, w o b ec czego w sp osób d e k la r a ty w n y o n ieg o d n o ści d zied ziczen ia m oże np. o rzek a ć sąd (tak że b ez w n io s k ó w u c z e stn i k ów ) w u za sa d n ien iu p o sta n o w ie n ia o stw ierd zen iu p ra w do spadku. N a to m ia st art. 928 i 929 w y m a g a ją osob n ego „ u zn an ia” sp ad k ob iercy, za „ n ieg o d n eg o ” p rzez sąd, o c z y w iśc ie w se n te n c ji o rzeczen ia , i to n ie z urzęd u , le ć z ty lk o na żą d a n ie tego, „kto m a w ty m in te r e s ” i k to zg ło s ił je „w cią g u ro k u od dn ia, w k tórym d o w ie d z ia ł się o p rzy czy n ie n ieg o d n o ści, n ie p óźn iej jed n a k n iż przed u p ły w em
la t trzech od o tw a rcia sp ad k u ”.
J e ś li ch od zi o p rzy czy n y n ieg o d n o ści, to zm ian a p olega na ty m , że art. 7 p k t 1 pr. spadk. m ó w j o d o p u szczen iu się „zbrodni p rzeciw k o sp a d k o d a w cy lu b je d nej z n a jb liż sz y c h m u osó b ”, gdy w e d łu g art. 928 § 1 p k t 1 o czy n a ch p rzeciw o s o bom n a jb liż sz y m n ie m a ju ż m o w y , n a to m ia st co s ię ty c z y c z y n ó w sk iero w a n y ch „ p rzeciw k o sp a d k o d a w cy ”, to w y sta r c z y d op u szczen ie się „ u m y śln ie ciężkiego* p r z e stę p stw a ” (a w ię c n ie k o n ie c z n ie zbrodni).
A rt. 929 § 1 w y łą c z a m o żliw o ść u zn a n ia sp ad k ob iercy za n ie g o d n eg o , je ż e li sp ad k o d a w ca m u p rzeb aczył, a r ty k u ł w ię c ten sta n o w i o d p o w ied n ik art. 9 zd. p ie r w sz e pr. sp ad k . O pu szczen ie d w óch d a lszy ch zd ań teg o o sta tn ie g o p rzep isu n ie zm ien ia sta n u p raw n ego. O czy w iście ró w n ie ż pod rzą d em k od ek su c y w iln e g o p rzeb a czen ie b ę d z ie m ogło b yć „d orozu m ian e” i p o leg a ć m . in. na p o w o ła n iu d o spadku, m im o że sp ad k od aw ca zna p rzy czy n ę niegod n ości.
A rt. 930 § 2. P rzep is ten, p rzy zn a ją cy sk u teczn o ść p rzeb a czen iu d okonanem u p rzez sp a d k o d a w cę poz'baw ionego zd oln ości do czy n n o ści p ra w n y ch , g d y p rzeb acze n ie to „ n a stą p iło z d o sta teczn y m ro zezn a n ie m ”, sta n o w i n o v u m .
Tyfuł II. D z ie d z ic z e n ie ustaw owe
W p r z e c iw ie ń stw ie do p raw a sp a d k o w eg o k od ek s c y w iln y n ie m ó w i w o d ręb n y ch o d d zia ła ch o „ d zied ziczen iu k r e w n y c h ”, „ d zied ziczen iu m a łżo n k a ” i „ d zie d zicze n iu S k a rb u P a ń stw a ”, lecz n o rm u je d zied ziczen ie u sta w o w e łą czn ie w je d nym ty tu le.
A rt. 931 § 1 — w z e sta w ie n iu z art. 17 § 1 i 22 pr. sp a d k . — p o lep sza w w y sok im sto p n iu sy tu a c ję p o zo sta łeg o p rzy ż y c iu m ałżon k a, k tó ry w zb iegu z e z stę p n y m i b ęd zie d z ied ziczy ł na ró w n i z n im i, z a w sze jed n a k o trzy m a co n a j m n iej jed n ą czw artą część spadku. B iorąc rzecz p rzy k ła d o w o , j e ś li p o sp ad k od aw cy p o zo sta ją p o w o ła n i d o spadku z u sta w y m a łżo n ek i zstęp n y , to o b ecn ie z stę p ny d z ie d z ic z y trzy czw a rte części spadku, a m a łżo n ek ty lk o jed n ą czw artą część. N a to m ia st pod rządem k od ek su c y w iln e g o m a łżo n ek i zstę p n y d zied ziczy ć b ę d ą w ta k ie j sy tu a c ji po p ołow ie.
N r 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u do p r . s p a d k . z 2946 r . w p r o w a d ź , p r z e z k . c . 9'
D a lsze r o zszerzen ie u p ra w n ień sp a d k o w y ch m ałżon k a w y n ik n ie z te g o p o w o d u , że k od ek s n ie za w ie r a o d p o w ied n ik a o b ecn eg o art. 25 pr. spadk. O k o liczn o ść w ię c ,, że — w m y śl art. 42 i 43 § 1 k od ek su rod zin n ego i o p iek u ń czeg o — od c h w ili u sta n ia w sp ó ln o ś c i u sta w o w e j p rzez śm ierć m a łżo n ek p o zo sta ły p rzy ż y ciu sta n ie się w ła śc ic ie le m p o ło w y („ u ła m k o w ej”) m ajątk u , k tóry b ył o b ję ty w sp ó ln o ś c ią u sta w o w ą , n ie b ęd zie pod rządem n ow ego k od ek su w y łą c z a ć go od d z ie d z ic z e nia w zb iegu ze z stę p n y m i zm arłego m ałżon k a p o zo sta łej części teg o m a ją tk u . A rt. 933 § 2 sta n o w i — n ie zn an e p raw u sp ad k ow em u — n o v u m . P rzep is te n p o w ię k sz a u d zia ł jed y n eg o rodzica, k tó ry d o ż y ł otw arcia spadku, gd yż u d zia ł,, k tóry p rzy p a d łb y zm a rłem u ro d zico w i, „przypada po p o ło w ie d ru g iem u z r o d z i có w i r o d z e ń stw u sp a d k o d a w cy ”.
A rt. 936 w p ro w a d za zu p ełn ie n ow e p rzep isy d o ty czą ce d z ie d z ic z e n ia w zw ią z k u z p rzy jęciem w k o d ek sie rod zin n ym i o p iek u ń czy m p rzy sp o so b ien ia „ p e łn e g o ” jako p o d sta w o w ej fo rm y adopcji. P rzy sp o so b io n y d zied ziczy po p r z y sp o s a b ia ją cym i jego k r e w n y c h „tak, jak by b y ł d zieck iem p r zy sp o sa b ia ją ceg o ” i w z a je m nie: o so b y te d zied ziczą p o p rzysp osob ion ym „tak, jak by p rzy sp o sa b ia ją cy b y ł rod zicem p rzy sp o so b io n eg o ”. N ie d zied ziczy n a to m ia st p rzy sp o so b io n y „po s w o ich zstęp n y ch n a tu ra ln y ch i ich k rew n ych , a o so b y te n ie d zied ziczą p o n im ”.
A rt. 837 d o ty czy w y p a d k u , k ie d y tak że pod rząd em k o d ek su ro d zin n eg o i o p ie k u ń czego (art. 124) d ojd zie d o ad op cji n iep ełn ej, którą — jako fo rm ę jed y n ą ■— p rzew id u je o b o w ią z u ją c y o b ecn ie k od ek s rod zin n y. N a su w a się w ię c tu u n o r m o w a n ie p od ob n e d o tego, ja k ie o b ecn ie zaw iera art. 21 pr. spadk. W sto su n k u je d nak d o teg o p rzep isu art. 937 w p ro w a d za p ew n e zm ian y. W szczeg ó ln o ści p k t 1 p r z e w id u je d z ie d z ic z e n ie zstęp n y ch p rzysp osob ion ego „po p rzy sp o so b ia ją cy m n a ty ch sam ych zasad ach co d a ls i zstęp n i sp a d k o d a w cy ”. N ie zgad zam się z ty m , i w k w e s tii tej p o d ziela m p ogląd G w iazd om orsk iego (Zarys p raw a sp a d k o w eg o , str. 170), k tó ry — w b r e w sta n o w isk u cy to w a n y ch p rzezeń S te lm a c h o w sk ie g o i S zera — w y łą c z a ta k ie p o w o ła n ie do d zied ziczen ia pod rządem o b e c n e g o p ra w a sp a d k o w eg o . D a lsza isto tn a zm ian a p olega na tym , że — w p rzeciw ień stw ie- do art. 21 pr. spadk. — art. 937 w y łą c z a od d zied ziczen ia po p rzy sp o so b io n y m jeg o rod ziców , p rzy czym „zam iast nich d zied ziczy po p rzy sp o so b io n y m p r z y sp o sa b ia ją c y ”.
A rt. 938 za w iera w a ż n e zm ian y w z e sta w ie n iu z art. 23 pr. spadk. W m y ś l teg o o sta tn ie g o p rzep isu q u a si-a lim e ta c y jn e u p ra w n ien ia p rzy słu g u ją z n a jd u ją cym się w n ied o sta tk u dziadkom zm arłego m ałżon k a ty lk o w stosu n k u d o m a łż o n ka p o zo sta łeg o p rzy życiu, k tóry „otrzym u je c a ły sp a d ek ”. N a to m ia st art. 938 n a d a je d ziad k om to u p ra w n ien ie w stosu n k u do w sz y stk ic h sp a d k o b iercó w n ie o b cią żo n y ch w o b e c n ich o b o w ią zk iem a lim en ta cy jn y m , przy czym p rzep is p o d k reśla w y r a ź n ie su b s y d ia m o ść teg o u p ra w n ien ia za leż n e g o od teg o , b y d z ia d k o w ie n ie m o g li „otrzym ać n ależn ych im środ k ów u trzy m a n ia od osób, na k tó r y c h cią ży w z g lę d e m n ich u sta w o w y ob o w ią zek a lim e n ta c y jn y ”.
A rt. 939 § 1 ty m się różn i od art. 24 pr. sp ad k ., że p raw o żąd an ia p rzez m a ł żon k a p on ad je g o u d zia ł sp a d k o w y p rzed m io tó w u rząd zen ia d om ow ego w y łą c z a w r a z ie „ zb ieg u ” ze zstęp n y m i sp ad k od aw cy ty lk o w ta k im w y p a d k u , gdy m ie sz k a li o n i razem ze sp ad k od aw cą „w c h w ili jeg o śm ie r c i”.
A rt. 939 § 2, k tó ry od b iera u p ra w n ien ie z § 1 tegoż a rty k u łu d o p rzed m io tó w u rzą d zen ia d om ow ego „m ałżon k ow i, je ż e li w sp ó ln e p o ży cie m a łżo n k ó w u sta ło za ży c ia „ sp a d k o d a w cy ”, sta n o w i zu p ełn e no v u m .
A rt. 940 to o d p o w ied n ik art. 26 pr. spadk. P o za od m ien n ą red ak cją zm ian a m e ry to ry czn a p o leg a 1) n a p rzed łu żen iu w § 2 term in u d o w y to czen ia (czy li w n ie s ie
10 B r o n i s ł a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79)
n ia do sąd u ) p o w ó d ztw a sp a d k o b iercy o w y łą c z e n ie m a łżo n k a od d zied ziczen ia do sześciu m ie s ię c y (od d n ia , w k tórym sp ad k ob ierca d o w ie d z ia ł się o o tw a rciu sp a d k u ), gd y o b ecn ie w y n o si on trzy m iesią ce , a z d ru giej str o n y n a n ie d o p u
szcza ln o ści ta k ie g o p o w ó d ztw a w o g ó le po u p ły w ie roku od śm ierci sp a d k o d a w c y .
N o w e o k r e ś le n ie „ w y stą p ił o ro zw ó d ” z § 1 ozn acza — m . zd. — c h w ilę w n ie sie n ia p o zw u d o sąd u lu b zg ło szen ia żądania rozw od u w są d zie p rzez m a łżo n k a p o z w a n e g o .
Tyłuł lii. R o zrzą d z e n ia na w yp a d e k śm ierci D zia ł I. T esta m en t
R o z d z i a ł I. P r z e p i s y o g ó l n e
K o d ek s c y w iln y n ie za w iera o d p o w ied n ik a art. 90 § 2 pr. spadk., w m y ś l k tó reg o „ z r z e c z e n ie s ię p raw a od w ołan ia testa m en tu je s t n ie w a ż n e ”. J ed n a k że — m . zd. — n ie stw a r z a to zm ia n y sta n u p raw n ego, tak że ró w n ież pod rząd em k o d ek su n a le ż y d o jść do te g o sa m eg o w y n ik u w m y ś l zasad o g ó ln y c h p rzy u w z g lę d n ie n iu is to ty ro zrząd zeń m o r t i s causa.
Ż ad en te ż p rzep is k od ek su n ie recy p u je treści art. 94 pr. spadk., k tó ry n orm u je c ię ż a r d o w o d z e n ia w ra zie zn iszczen ia lu b zm ian y tr e śc i te sta m en tu . J ed n a k że r ó w n ie ż i tu n ie n a stą p i żadna zm ian a m ery to ry czn a , sk oro o b o w ią zek d o w o d z e n ia b ęd zie o b cią ża ł o sob y w y m ie n io n e w art. 94 pr. sp ad k . w m y ś l o g ó ln ej z a sa d y art. 6, że „ciężar u d ow od n ien ia fa k tu sp o czy w a na o so b ie, k tóra z fa k tu t e g o w y w o d z i sk u tk i p ra w n e”.
A rt. 944 § 1 w p row ad za bardzo isto tn e zm ia n y w sto su n k u do p r z e p isó w art. 75, 76 i 92 pr. spadk., w m y ś l k tórych zd oln ość do sp orząd zen ia i o d w o ła n ia t e s t a m e n tu m ają m a ło letn i, k tó rzy u k o ń czy li la t sz e sn a śc ie , o ra z o so b y u b ezw ła sn o w o ln io n e częścio w o . W ed łu g k od ek su c y w iln e g o „sp orząd zić i o d w o ła ć testa m en t m o że ty lk o osoba m ająca p ełn ą zd oln ość do czy n n o ści p r a w n y c h ”.
A rt. 945 § 1 p o w ta rza — w sk rócie — p rzy czy n y n ie w a ż n o śc i testa m en tu w y m ie n io n e w art. 77 § 1 pr. spadk., z tą jed n ak zm ianą, że o p u szcza on w y p a d ek o k r e ślo n y w p k t 2 teg o a rty k u łu , a d o ty czą cy testa m e n tu „bez zam iaru w y w o ła n ia sk u tk ó w p r a w n y c h ”. S ąd zę jed n ak , że stan p ra w n y p rzez to się n ie zm ien ił, p r z y n a jm n ie j w osta teczn y m w y n ik u . P ism o m a ją ce cech y zew n ę tr z n e testa m en tu , le c z sp o rzą d zo n e bez an im u s t e s t a n d i (np. p ism o w y g lą d a ją c e na h o lo g ra ficzn y te s ta m e n t, a sp orząd zon e — d la za p a m ięta n ia sobie w y m a g a ń i term in o lo g ii — p rzez o so b ę uczącą się p raw a sp ad k ow ego), n ie m oże być w o g ó le u w a ża n e za te s ta m e n t i n ie m a p ow od u w tak im ra zie m ó w ić o „ n iew a żn o ści te s ta m e n tu ”. A rt. 945 § 2 to zu p ełn e n o v u m . P rzep is ten sta n o w i, że n a n iew a żn o ść t e s t a
m e n tu z p rzy czy n pod an ych w p ierw szy m p aragrafie teg o a rty k u łu „nie m ożna s ię p o w o ła ć p o u p ły w ie la t trzech od d n ia, w k tórym osoba m a ją ca w ty m in teres d o w ie d z ia ła się o p rzy czy n ie n iew a żn o ści, a w każd ym r a z ie po u p ły w ie la t d z ie się c iu od o tw a r c ia sp ad k u ”. W y k ład n ia teg o p rzep isu b ęd zie n a stręcza ła tru d n o ś ci, na k tó ry ch d o k ła d n iejsze o m ó w ien ie brak tu m iejsca . S ąd zę, że odrzucony -zo sta n ie w szczeg ó ln o ści w y n ik e w en tu a ln ej w y k ła d n i w e r b a lis ty c z n e j, która m o
g ła b y w sk a z y w a ć n a to, iż bez p o w o ła n ia się „na n ie w a ż n o ść te s ta m e n tu ” o sob y z a in te r e so w a n e j sąd w żadnym w y p a d k u n ie m oże jej u w z g lę d n ić z u rzęd u i bez og ra n icze n ia term in ow ego, g d y np. w ia d o m o n o to ry czn ie lu b d o w ied zio n o n ie w ą tp liw ie , że w c h w ili sp o rzą d za n ia te sta m en tu sp ad k od aw ca b y ł ciężko c h o
-Ttfr 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u do p r . s p a d k . z 1946 r. w p r o w a d ź , p r z e z k .c . 11
x y p sy ch iczn ie i n iezd o ln y do św ia d o m eg o p o w zięcia d ecy zji i w y r a ż e n ia w o li (ch o ć w tym cza sie n ie b y ł je szcze u b ezw ła sn o w o ln io n y ). A rt. 945 § 1 p k t 1 jest w p ra w d zie p rzep isem szczeg ó ln y m , jed n ak że trudno ch yb a p rzyjąć, żeb y w z w ią z k u z § 2 te g o a rty k u łu ta k ie te sta m e n to w e o św ia d c z e n ie w o li — w b r e w ogólnej za sa d zie art. 82 — m o g ło b yć u w a ża n e za w a żn e, je ż e li n a w e t za in te r e so w a n y n ie „p ow oła” się na n ie w a ż n o ść lu b z tym p o w o ła n iem się spóźni.
N ie jest te ż jasn e, czy „p o w o ła n ie s ię ” m u si n a stą p ić w ja k im ś p o stęp o w a n iu są d o w y m (projekt k.p.c. z 1964 r. teg o za g a d n ien ia też n ie w y ja śn ia ). Zdarza się , że żadne tak ie p o stę p o w a n ie n ie zo sta je w sz c z ę te przed u p ły w e m la t trzech o d o tw a rcia spadku, { » w o ła n ie się w ię c w te d y na n ie w a ż n o ść ze stro n y osoby .zain teresow an ej b y ło b y ju ż z w y k le sp óźn ion e. Z m u szan ie za ś tej osob y do w sz c z y
n a n ia p o stęp o w a n ia , sk ąd in ąd n iep o trzeb n eg o (np. te s ta m e n to w y sp ad k ob ierca n a ra zie nie ro ści sob ie ża d n y ch p ra w d o spadku lu b u zn aje n ie w a ż n o ść te s ta m e n tu ), też n ie w y d a w a ło b y się celow e.
R o z d z i a ł III. F o r m a t e s t a m e n t u O ddział 1. T esta m en ty zw ykle
A rt. 949 § 2 zm ien ia w sposób isto tn y sta n p ra w n y w y n ik a ją c y z art. 79 § 2 p r . spadk. W ty m o sta tn im p rzep isie brak d aty n ie pociąga za sobą n iew a żn o ści, je ż e li d ata ta m oże b yć o zn a czo n a w sposób w p rzep isie w sk a z a n y . N a to m ia st a rt. 949 § 2 n ie p r z e w id u je n iew a żn o ści, je ż e li brak d a ty „nie w y w o łu je w ą tp li w o ś c i co do zd o ln o ści sp a d k o d a w cy d o sp orząd zen ia te sta m e n tu , co do tr e śc i t e s ta m e n tu lu b co d o w z a je m n e g o sto su n k u k ilk u te s ta m e n tó w ”.
A rt. 950, sta n o w ią cy o g ó ln ik o w o , ż e „ te sta m e n t m oże być sp orząd zon y w fo r m ie aktu n o ta r ia ln e g o ” — w p ro w a d za w a ż n e z m ia n y w sto su n k u d o art. 81 p r . spadk. P rzed e w sz y stk im od p ad n ie n a p rzy szło ść m ożn ość sp o rzą d zen ia te s ta m e n tu w postaci w r ę c z e n ia n o ta riu szo w i p ism a p rzew id zia n eg o w art. 81 § 2 pr. sp a d k . ( l e s t a m e n t u m n o ta r io o b la t u m ) . N ie m a też w k o d ek sie m o w y o w s z y s t k ic h w y m a g a n ia ch art. 81 § 1 i 3 teg o ż p raw a (jak np. w ło ż e n ie n a żą d a n ie sp a d k o d a w c y p rotok ołu do k o p erty i za p ie c z ę to w a n ie jej, p rzy b ra n ie do czy n n o ści d ru g ieg o n otariu sza lu b d w ó ch św ia d k ó w ). A rt. 44 p raw a o n o ta r ia c ie (Dz. U. z 1963 r. N r 19, poz. 106) stw ierd za , że „co do fo r m y i tryb u sp o rzą d zen ia te s ta m e n tu n o tarialn ego p a ń stw o w e biuro n o ta ria ln e sto su je o d p o w ied n ie p rzep isy p r a w a cy w iln eg o . A rty k u ł ten , k tó reg o p rzep isy w p ro w a d za ją ce k o d ek s c y w iln y a n i n ie zm ien ia ją , ani n ie u ch y la ją , p row ad zi — w zw ią zk u z art. 950 — do t a k ie g o w y n ik u , że p o czą w szy od 1.1.1965 r. do sp orząd zen ia te s ta m e n tu n o ta r ia ln e go sto so w a ć się b ęd zie p rzep isy art. 45— 47 p raw a o n o ta ria cie, sp o rzą d zen ie w ię c t a k ie g o testa m en tu n ie b ęd zie się w zasad zie n iczy m różnić od k ażd ego in n ego a k tu n o tarialn ego, stw ierd za ją ceg o jed n o stro n n e o św ia d czen ie w o li.
A rt. 951, to o d p o w ied n io p rzered a g o w a n y art. 80 pr. spadk. J e d y n a zm ian a p o le g a n a tym , że — w p r z e c iw ie ń stw ie d o art. 80 § 1 pr. spadk. — art. 951 §' 2 n ie ■wymaga za m ieszczen ia w zm ia n k i w p rotok ole o tym , że protok ół z o sta ł sp ad k o d a w c y od czy ta n y . O b ecn ie brak ta k iej w z m ia n k i c z y n i t e s ta m e r t n iew a żn y m , i to ta k ż e w te d y , gd y sp ad k od aw ca p rotok ół p od p isał i w in n y sp osób m ożn a u sta lić, .że o d czy ta n ie p rotok ołu n a stą p iło .
O ddział 2. T estam en ty szczególne
A rt. 952 w p ro w a d za parę z m ia n w stosu n k u d o art. 82 pr. sp ad k . G d y w e d łu g t e g o o sta tn ieg o p rzep isu w o la sp a d k o d a w cy „ p ow in n a” b yć sp isa n a , „skoro ty lk o
12 B r o n i s ł a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79>
sta n ie się to m o ż liw e ”, to § 2 art. 952 sta n o w i je d y n ie , że treść te sta m e n tu u stn e g o „ m o że” być stw ierd zo n a w te n sposób. Z arów n o d la teg o sposobu stw ie r d z e n ia tej treści, jak i d la d ru g ieg o (§ 3), p o le g a ją c e g o n a zg o d n y ch z e z n a n ia c h św ia d k ó w złożon ych przed sądem , k od ek s w p ro w a d za n ie .znane ob ecn em u p ra w u term in y jed n ego roku (§ 2) i sześciu m iesięc y (§ 3). W yd aje m i się, że w y k ła d n ia art. 952 sta n ie się w sk u te k teg o tru d n iejsza i m oże p ro w a d zić do w y n i k ó w b u d zą cy ch w ą tp liw o śc i. Z braku m iejsca m o g ę tu w sk a z a ć ty lk o na niektóre- tru d n o ści.
J e ż e li żad en term in (z § 2 lu b 3) n ie zo sta n ie za ch o w a n y , to w y n ik b ę d z ie ch y b a tak i, ż e treść testa m e n tu w o g ó le n ie b ęd zie już m o g ła być stw ie r d z o n a i te s ta m e n t trzeb a b ęd zie tra k to w a ć jako n ie w a ż n y (art. 958). O k reślen ie „ stw ie r d z ić p rzez zg o d n e zezn an ia św ia d k ó w złożon e przed są d e m ” (§ 3) oznacza g ra m a ty c z n ie czy n n o ść już dokonaną. A rt. 653 i 654 p ro jek tu k.p.c. z 1964 r. (od p o w ie d n ik art. 50 i 51 p ost. spadk.) m a ją ce m o b ilizo w a ć d o z a w ia d a m ia n ia sądu o ty m , że treść testa m en tu u stn ego n ie zo sta ła sp isan a, tracą n ieco na ostrości,, sk o ro do teg o ew e n tu a ln e g o sp isa n ia u sta w a (§ 2) za k reśla c a ły rok. J e ż e li n a w e t z a w ia d o m ie n ie sądu b ęd zie d o ść w c z e sn e , to term in 6 m ie się c y m o że n ie być- z a c h o w a n y — n a w e t bez w in y są d u — z ró żn y ch p o w o d ó w (np. choroba ś w ia d k ó w , w a d liw o ść w d o ręczen iu w e z w a n ia itp.). T rzeba b ęd zie ch yb a p rzy ją ć w y k ła d n ię o d b ieg a ją cą od g ra m a ty czn ej, że w y sta r c z y w sz c z ę c ie p o stęp o w a n ia s ą d o w e g o o stw ie r d z e n ie tr e śc i testa m en tu w ciągu 6 -m ie się c z n e g o term in u , czas. za ś trw a n ia teg o p o stęp o w a n ia je s t ju ż ob ojętn y.
P o za ty m n ie ja sn y je s t te k st § 3, d o p u szcza ją cy stw ie r d z e n ie p oprzez z e z n a n ia św ia d k ó w „ w w yp ad k u , g d y treść testa m e n tu n ie z o sta ła w p o w y ższy sp o só b stw ie r d z o n a ” (§ 2), c z y li w p o sta c i sp isa n ia o św ia d czen ia sp ad k od aw cy. N a to sp isa n ie § 2 d aje jed n ak rok czasu, a w ię c zn ó w m o g ły b y się rodzić w ą tp liw o śc i. U n a o czn i to n a stę p u ją c y p rzykład: W o b a w ie ry ch łej śm ierci sp ad k od aw ca o św ia d c z y u stn ą w o lę 1.1.1965 r., a u m rze l . l l . tegoż roku. W edług § 2 spisanie- o św ia d c z e n ia m o ż liw e b ęd zie d o dnia 1.1.1966 r., a term in z § 3 k o ń czy łb y się ju ż w c z e ś n ie j, b o d n ia 1.VII.1965 r., c z y li w czasie, w k tórym w c a le je szcze n ie w ia d o m o , czy treść testa m en tu u stn eg o n ie z o sta n ie stw ierd zo n a w tr y b ie p r z e w id z ia n y m w § 2. W w y k ła d n i w ię c d rogę p rzew id zia n ą w § 3 trzeb a traktow ać- ja k o su b sy d ia rn ą ty lk o w tym sen sie, że w y łą c z a ło b y ją ty lk o w c z e śn ie jsz e s tw ie r d z e n ie w try b ie § 2, w k tórego braku m o żliw e je s t jed n ak p r z y stą p ie n ie d o stw ie d z e n ia p rzez zezn a n ia św ia d k ó w p o czą w szy już od dnia o tw a rcia sp a d ku. P o za tym u p ły w term in u o k reślo n eg o w § 3 n ie w y łą c z a łb y jeszcze „ sp i s a n ia ” w ra m a ch roczn ego term in u n a p o d sta w ie § 2. G d y b y n a to m ia st n a stą p iło s tw ie r d z e n ie z m ocy § 3, to w y k o r z y sta n ie jeszcze e w e n tu a ln e g o term in u p r z e w id z ia n e g o w § 2 i sp isa n ie o św ia d czen ia sp a d k o d a w cy trzeb a by u zn ać za n ie d o p u szcza ln e.
W arto je sz c z e d odać, że sp isy w a n ie o św ia d czen ia sp a d k o d a w cy „przed u p ły w e m r o k u ” b y ło b y e w e n tu a ln ie n iecelo w e , gd y b y te s ta m e n t ten stra cił m oc na p o d sta w ie p rzep isu art. 955. P rzep is te n — o d p o w ied n ik art. 85 pr. spadk. — o d b iera m o c te sta m e n to w i szczeg ó ln em u „z u p ły w em sz e śc iu m ie się c y od u sta n ia o k o lic z n o śc i, k tó re u za sa d n ia ły n ie z a c h o w a n ie fo rm y te s ta m e n tu z w y k łeg o , ch y b a ż e sp a d k o d a w ca zm arł przed u p ły w em teg o term in u ”, p rzy czym „zb ieg te r m in u u le g a z a w ie sz e n iu p rzez czas, w cią g u k tórego sp a d k o d a w ca n ie m a m o ż n o śc i sp o rzą d zen ia testa m en tu z w y k łe g o ”.
3Mr 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u d o p r . sp a d /c. z 1946 r. w p r o w a d ź , p r z e i k . c . 13
O ddział 3. P rze p isy w spólne dla tes ta m en tó w zw y k ły ch i szczególnych
P rzep isy te g o od d ziału n ie za w iera ją żadnej isto tn ej zm ia n y (poza red a k cją ) -w z e sta w ie n iu ze stan em p ra w n y m , ja k i o b ecn ie w y n ik a z art. 86— 89 pr. sp ad k .
D zia ł II. P o w o ła n ie sp ad k ob iercy
A rt. 962 zd. trzecie s ta n o w ią c y , że p rzep isó w o sk u tk ach z a strzeżen ia w a r u n k u l u b term in u p rzy p o w o ła n iu sp ad k ob iercy testa m e n to w e g o „n ie sto su je się , je ż e li z is z c z e n ie się lu b n ie z isz c z e n ie się w a ru n k u a lb o n a d ejście term in u n a stą p iło p r z e d o tw a rciem sp ad k u ”, n ie m a w y ra źn eg o o d p o w ied n ik a w p ra w ie sp a d k o w y m i u su w a spór, ja k i is tn ie je o b e c n ie w ty m za k resie. M am y b o w iem d z iś w t e j k w e s tii trzy p o gląd y, a m ia n o w icie: jed en , k tó ry p rzy jm u je, że z a sa d y p o w y ż s z e j w o g ó le p rzy ją ć n ie m ożna, d ru g i — że z isto ty rze c z y o b o w ią zu je ona, •choć w p ra w ie sp ad k o w y m n ie zo sta ła w y rażon a, i w r e sz c ie trzeci, id ą cy je s z
c z e d alej, a m ia n o w ic ie gło szą cy , że zasada tak a ob o w ią zu je o d p o w ied n io aż «do u p ły w u term in u p rzy słu g u ją ceg o sp ad k ob iercy do zło żen ia o św ia d c z e n ia o
p r z y ję c iu lu b o d rzu cen iu spadku.
A rt. 963 n o rm u je „ p o d sta w ie n ie ” (tzw . p o sp o lite) o ty le szerzej w sto su n k u do a r t. 105 pr. spadk., że p r z e w id u je p o w o ła n ie sp ad k ob iercy te s ta m e n to w e g o ta k ż e n a w y p a d ek , g d y b y sp ad k ob ierca u sta w o w y n ie ch cia ł lu b n ie m ó g ł n im być, p o d cza s gd y o b e c n ie art. 105 pr. spadk. o b ejm u je ty lk o h ip o tezę p o le g a ją c ą n a ty m , że p o w y ższa sy tu a cja d o ty czy ć b ęd zie osob y, którą w te sta m e n c ie sp a d k o d a w c a „ u sta n o w ił sp a d k o b iercą ”.
A rt. 964 o d m ien n ie — w stosu n k u do art. 104 § 2 pr. spadk. — r e g u lu je tzw . p o d sta w ie n ie p o w iern icze . N a p rzyszłość w ię c p o sta n o w ie n ie te sta m e n tu , p rzez k tó r e sp ad k od aw ca zo b o w ią zu je spad k ob iercę d o za ch o w a n ia n a b y te g o sp ad k u i d o p o z o sta w ie n ia go in n ej osobie, n ie b ęd zie n iew a żn e, le c z b ę d z ie m ia ło z r e g u ły ten sk u tek , że „ta inna osoba jest p o w o ła n a d o sp ad k u na w y p a d e k , g d y b y sp a d k o b ierca n ie c h cia ł lu b n ie m ó g ł b yć sp a d k o b iercą ”. S łu s z n ie stw ierd za G w ia z d o m o r sk i (op. cit., str. 216, przyp. 20), że p rzew id zia n o tu „ w z a sa d z ie k o n w e r s ję p o d sta w ien ia p o w iern icze g o w p o d sta w ie n ie p o sp o lite ”.
K od ek s n ie za w iera o d p o w ied n ik a art. 104 § 3 pr. spadk. Jak ju ż k ie d y ś { „ P a ń stw o i P r a w o ”, z. 11 z 1950 r., str. 163 i n.) w y czerp u ją co o tym p is a łe m {zn aczn a część m oich w y w o d ó w zach o w a ła o d p o w ied n io a k tu a ln o ść ró w n ie ż na tle p r z e p is ó w k o d ek su c y w iln eg o ), art. 104 § 3 je s t w y so c e n ie ś c isły i sta n o w i r a c z e j re m in isc e n c ję p raw a o b o w ią zu ją ceg o n a części ob szaru P o ls k i przed u n if i k a c ją . C hodzi w art. 104 § 3 pr. spadk. w isto c ie o „zapis u ż y tk o w a n ia ”, p rzy c zy m o b cią żo n y je s t n ie „ sp ad ek ” (jak n ie ś c iśle w y ra ża to art. 104 § 3 pr. sp a d k .), le c z spad k ob ierca. D a lej — p rzed m iotem u ży tk o w a n ia za ró w n o p od rz ą dem ob ecn ego p raw a rzeczo w eg o (art. 130 i n.), ja k i w e d łu g p rzep isó w k o d ek su c y w iln e g o (art. 252 i n.) m ogą b yć ty lk o p o szczeg ó ln e rzeczy, a n ie sp a d ek jak o ta k i, cz y li ogół (u n i v e r s i ta s ) p raw i ob o w ią zk ó w zm arłego (art. 922 § 1). Z apis u ż y tk o w a n ia w e w ła śc iw y m u jęciu b ęd zie d o p u szczaln y ta k że pod rząd em k o d ek su c y w iln e g o , przy czym w razie u życia e w e n tu a ln ie n ie w ła ś c iw y c h o k r e śle ń w t e sta m e n c ie trzeba b ęd zie m ieć n a u w ad ze p rzep isy art. 948 i ta k te o k r e śle n ia t ł u m a c z y ć , b y m o ż liw ie n a jp ełn iej u rzeczy w istn ić w o lę sp a d k o d a w cy i u trzy m a ć, j e ś li m o żliw e, jeg o rozrządzenia, n ad ając im .„rozsądną tr e ś ć ”.
W m y ś l art. 965, jeżeli jed en spośród p o w o ła n y ch p rzez sp a d k o d a w cę k ilk u sp a d k o b ie r c ó w n ie ch ce lu b n ie m oże b yć spad k ob iercą, u d z ia ł jeg o , w braku
14 B r o n i s ł a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79)
o d m ie n n e j w o li sp a d k o d a w cy , p rzypada p o zo sta ły m sp ad k ob iercom te s ta m e n to w y m (przyrost). O tóż art. 965 tym ty lk o różn i s ię od art. 109 pr. spadk., że ja k a w a r u n k u „ p rzyrostu ” n ie w p row ad za p o w o ła n ia „do sp ad k u lu b do je g o c z ę śc i łą c z n ie k ilk u sp a d k o b iercó w w ten sposób, że m a ją o n i w y łą c z a ć sp a d k o b ier c ó w u sta w o w y c h ”.
A rt. 966, sta n o w ią cy n o v u m , w p ro w a d za — w w y p a d k a c h p o w o ła n ia d o sp a d k u n a p o d sta w ie te s ta m e n tu — to sam o u n o rm o w a n ie, ja k ie w sto su n k u d o d z ie d z i cz e n ia u sta w o w e g o p r z e w id u je w sposób id e n ty c z n y art. 938. P o w o łu ję się w i ę e tu na u w a g i, k tó re w y ż e j p o czy n iłem n a tle teg o o sta tn ie g o p rzep isu .
D z ia ł III. Z apis i p o le c e n ie
A rt. 969, w m y ś l k tó reg o „p rzy jęcie zap isu p rzez jed n o stk ę o rg a n iza cy jn ą n ie p a ń stw o w ą w y m a g a z e z w o le n ia org a n u p a ń stw o w e g o o zn a czo n eg o w rozp orzą d z e n iu R a d y M in istr ó w ”, s ta n o w i n o v u m n a te r e n ie p raw a sp a d k o w eg o . W a rto t u z w ró cić u w a g ę na to, że — w m y śl art. X p rzep. w p row . — p rzep isy d e k r e tu z d n ia 7 lu te g o 1919 r. o fu n d a cja ch i o za tw ie r d z a n iu d a ro w izn i za p isó w „po z o sta ją w m ocy ty lk o co do fu n d a cji m a ją cy ch sie d z ib ę za g ra n icą oraz co d o fu n d a c ji, k tó ry ch m a ją te k zn a jd u je się w ca ło ści lu b w c z ę śc i za g ra n icą ”.
A rt. 974 różni się c z ę śc io w o od art. 116 pr. sp ad k ., k tó ry z w o ln ie n ie się o d o b o w ią zk u w y k o n a n ia p rzez za p iso b iercę o b cią żo n eg o d a lsz y m za p isem p r z e w i d u je ty lk o w p o sta ci „ w y d a n ia d a lszem u za p iso b iercy p rzed m iotu za p isu ”, g d y ty m c z a se m w e d łu g art. 974 b ęd zie on m ó g ł o sią g n ą ć to z w o ln ie n ie się „ w tera sp o só b , że d ok on a b e z p ła tn ie na rzecz d a lszeg o z a p iso b iercy p rz e n ie sie n ia p r a w o tr z y m a n y c h z ty tu łu za p isu a lb o p r zele w u ro szczen ia o jeg o w y k o n a n ie ”.
A rt. 978, d o ty c z ą c y o d p o w ied zia ln o ści O bciążonego zap isem za w a d y rzeczy b ę d ą c e j p rzed m io tem zap isu , op u szcza zd a n ie d r u g ie sw eg o od p o w ied n ik a , tj. a r t. 131 pr. spadk.; w zd an iu ty m je s t m o w a o w y p a d k a ch , w k tó ry ch ob ciążon y z a p isem , „sam sp o w o d o w a ł p o w sta n ie w a d y p r a w n e j lu b fiz y c z n e j rzeczy z a p isa n e j”. W tym z a k resie trzeb a w ię c b ęd zie sto so w a ć za sa d y o g ó ln e, co, m .zd ., n ie z m ie n i is to tn ie stan u p ra w n eg o o b o w ią zu ją ceg o o b ecn ie.
A rt. 985 w z e sta w ie n iu z art. 135 § 2 i 3 pr. spadk. ty m się ty lk o różn i m e r y to r y c z n ie , że w y łą c z a żą d a n ie w y k o n a n ia p o lecen ia , k tó re „m a w y łą c z n ie n a c e lu k o rzy ść o b cią żo n eg o p o le c e n ie m ”.
D z ia ł IV. W yk on aw ca testa m e n tu
A rt. 986 § 1 — w p r z e c iw ie ń stw ie do art. 137 § 1 pr. spadk. — n ie m ó w i o m oż liw o ś c i p o w o ła n ia w te sta m e n c ie „k ilk u w y k o n a w c ó w te s ta m e n tu ”. P o w sta n ą w ię e ch y b a p o d sta w y d o w y k ła d n i, że zam ierzon a tu b y ła zm ian a i że p o w o ła n ie w ię ce j n iż jed n eg o w y k o n a w c y te sta m en tu n ie je s t d op u szczaln e. Za p ogląd em tym b ę d z ie r ó w n ie ż p r zem a w ia ć siln ie brak w k o d e k sie o d p o w ied n ik a art. 142 p r. spadk., w m y śl k tórego „w ra zie w y zn a czen ia d w ó c h lu b w ię c e j w y k o n a w c ó w te s ta m e n tu bez o k r e śle n ia sposobu ich d z ia ła n ia m ogą o n i d ziałać w sp ra w a ch p rzek ra cza ją cy ch zak res z w y k łe g o zarządu ty lk o łą c z n ie ”. P rzy p u szcza m , że je ś li je d n a k n a stą p i w y z n a c z e n ie w ię c e j n iż jed n ego 'w ykonaw cy, to w m y ś l w y żej c y to w a n e g o już p rzep isu art. 948 n ie b ęd zie k o n ieczn e o d m ó w ien ie sk u teczn o ści t e m u ro zrząd zen iu sp a d k o d a w cy , je ż e li p o zo sta łe osob y, poza jed n ą tylk o, o d rzu cą o b o w ią z e k w y k o n a w c y testa m en tu .
A rt. 987 k rócej i p ro ściej niż art. 138 pr. spadk. n orm u je sp ra w ę p rzy jęcia lu b o d rzu cen ia „ o b o w ią zk u ” z e stron y w y k o n a w c y testa m etu . G dy ob ecn ie p o trzeb n e
N r 7 (79) Z m i a n y w s t o s u n k u d o pr. spad/c. z 1946 r. w p r o w a d ź . p r z e z k .c .
15-je s t o św ia d czen ie „ o b u k ieru n k o w e”, to p od rzą d em art. 987 ty lk o ten , k to n ie chce ob ow iązk u p rzyjąć, p o w in ien „złożyć o d p o w ied n ie o św ia d c z e n ie przed s ą d e m ”. W arto zau w ażyć, że z p rzep isem tym n ie je s t zh a rm o n izo w a n y art. 635- proj. k.p.c. z 1964 r., k tóry zło że n ie ta k ieg o o św ia d c z e n ia p r z e w id u je n ie w są d z ie , le c z „w b iu rze sp a d k u ” (p a ń stw o w y m b iu rze notarialn ym ).
U d erza brak w k o d ek sie od p o w ied n ik ó w art. 139 i 140 § 3 zd. d r u g ie pr. sp ad k ., w m y ś l k tórych „ w y k o n a w ca te sta m en tu w y k o n y w a sw e o b o w ią zk i pod n a d zo rem sąd u ”, a czy n n o ści p rzek raczające zak res z w y k łe g o zarząd u „ w y m a g a ją u p rzed n iego zezw o len ia są d u ”. W tym sta n ie p ra w n y m , ja k i w y p ły w a z teg o s t a n o w isk a k od ek su , spadkobierca zagrożony czy też już p o k rzy w d zo n y p o c z y n a n ia m i w y k o n a w c y testa m etu m ó g łb y ty lk o p od n osić w o b ec n iego ro szczen ia u z a sa d n io n e p rzep isa m i o zlec en iu za w y n a g ro d zen iem (art. 989 § 1) o raz zg ło sić do> sąd u w n io se k o z w o ln ie n ie w y k o n a w c y (art. 990 oraz art. 680 § 1 proj. k .p.c. z 1964 r.). T ylk o ta o sta tn ia m o żliw o ść w y n ik a z u sta w y d la in n y c h osób z a in te r eso w a n y ch , jak np. zap isob ierców , u p ra w n io n y ch z ty tu łu p o lecen ia , w ie r z y c ie li itp.
A rt. 990 — w p r z e c iw ie ń stw ie d o b ard ziej szczeg ó ło w eg o a rt. 144 § 2 p r. spadk. — za d o w a la się o g óln ym ty lk o p o sta n o w ien iem , że „z w a żn y ch p o w o d ó w sąd m oże z w o ln ić w y k o n a w c ę te sta m e tu ”. S ta n p ra w n y jed n ak w tym z a k r e s ie n ie u leg a zm ian ie.
Tytuł IV. Z a c h o w e k
Jestem w tym szczęśliw y m p ołożeniu, że p rzed łu ża ją cy m i się n a d m ie r n ie a rty k u ł m ogę skrócić p rzez p o m in ięcie w ła sn y c h sw y c h u w a g na te m a t p r z e p isó w art. 991 — 1011, n orm u jących sp raw ę zach ow k u . P r z e p isy t e b o w iem z o sta ły d ok ład n ie o m ó w io n e i z e sta w io n e z p rzep isa m i p raw a sp a d k o w eg o p rzez T a b ę c - k ie g o w ła ś n ie n a łam ach „ P a le str y ” (N r 1 z 1963 r., s. 31— 41), p rzy czym w y w o d y te g o A u tora w ca ło ści podzielam i m ogę się tu na n ie p o w o ła ć. Z resztą w ram ach n in iejszeg o a rty k u łu n ie m ógłb ym u jąć sp ra w y r ó w n ie w y c z e r p u ją c o . W yjaśn iam ty lk o , że T abęcki czy n ił sw e u w a g i na tle p ro jek tu k o d ek su c y w iln e go z 1962 r., co jednak w c a le ich ob ecn ej a k tu a ln o śc i n ie n aru sza, g d y ż u c h w a lo n y na p o d sta w ie tego p ro jek tu k o d ek s c y w iln y w ro zw a ża n ej tu d z ie d z in ie żad n ej zm ia n y na o g ó ł n ie w p ro w a d ził (poza d ro b n y m i zm ia n a m i re d a k c y jn y m i w p aru a rty k u ła ch , p o zb a w io n y m i zn a czen ia m ery to ry czn eg o ), lecz p o w tó r z y ł z r e g u ły p r zep isy p rojektu.
C zęścio w y w y ją te k zachodzi co do art. 1034 (art. 1023 p rojek tu ). P o za ty m z m ie n iła się je d y n ie num eracja a rty k u łó w i d la te g o w celu u ła tw ie n ia C zy teln ik o m k o rzy sta n ia z a rty k u łu T ab ęck iego podam , że z reg u ły d o k a żd eg o n u m eru d a n e g o p rzep isu p rojek tu n a leży d cd a ć liczb ę d ziesięć, b y u zy sk a ć n u m er a rty k u łu k od ek su cy w iln e g o . Tak w ię c np. art. 981 p rojek tu , to art. 991 k o d ek su c y w iln e g o itd. Od tej reg u ły w y ją te k sta n o w ią ty lk o art. 917, 919, 1019, 1023, 1037 i 1038 p rojek tu : w ty ch sześciu a rty k u ła ch trzeba dodać liczb ę je d en a ście, b y u zy sk a ć n u m er a rty k u łu k od ek su c y w iln eg o . Tak w ię c art. 917 p rojek tu , to art. 928 k o d ek su itd.
Tytuł V. Przyję cie i o d r zu c e n ie spadku
A rt. 1013 n ie ma o d p o w ied n ik a w p ra w ie sp ad k ow ym . P rzep is ten sta n o w i, ż e .»przyjęcie spadku p rzez jed n o stk ę org a n iza cy jn ą n ie p a ń stw o w ą w y m a g a z e z w o le n ia organu p a ń stw o w eg o o zn aczon ego w rozp orząd zen iu R ady M in istró w ”.
16 B r o n i s l a w D o b r z a ń s k i N r 7 (79)
A rt. 1015 w y k a z u je isto tn e ró żn ice w z e sta w ie n iu z art. 37 i 38 pr- sp ad k . W p r z e c ;w ie ń ‘ tw ie w ię c do tych p rzep isó w k o d ek s dop u szcza m o żliw o ść p r o ste g o .p rzyjęcia sp ad k u p rzez w y ra źn e zło że n ie o d p o w ied n ieg o o św ia d czen ia , j e ś li ch o d zi o o so b y p r a w n e lu b osob y n ie m a ją ce p e łn e j zd oln ości d o czy n n o ści p r a w n y c h . B rak ja k ie g o k o lw ie k o św ia d czen ia w te r m in ie 6 -m ie się c z n y m b ęd zie u w a ż a n y — ta k jak i o b e c n ie — za „jed n ozn aczn e z p rzy jęciem sp ad k u z d o b r o d z ie jstw e m in w e n ta r z a ”, p rzy czym to u p r z y w ile jo w a n ie a r ty k u ł 1015 rozszerza ta k ż e n a •osobę, „co do której is tn ie je p o d sta w a do jej c a łk o w ite g o u b e z w ła sn o w o ln ie n ia ”. A rt. 1018 § 3 w zdaniu p ierw szy m sta n o w i, ż e „ o św ia d czen ie o p r z y ję c iu lu b o d rzu cen iu sp a d k u sk ład a się przed są d em lu b w p a ń stw o w y m b iu rze n o ta r ia l n y m ”. To u n o rm o w a n ie o d b ieg a od o b ecn eg o stan u p ra w n eg o . W m y ś l b o w ie m art. 1 d ek retu z d n ia 18 lu te g o 1955 r. o p rzek a za n iu p a ń stw o w y m b iu ro m n o ta ria ln y m n ie k tó r y c h d o ty c h c z a so w y c h czy n n o ści są d o w y ch (Dz. U. N r 9, poz. 56) p r z y jm o w a n ie ta k ich o św ia d c z e ń n a le ż y d o w ła śc iw o ś c i p a ń stw o w y c h b iu r n o ta r ia ln y c h poza w y p a d k a m i, g d y o św ia d czen ie to m a zn a czen ie d la r o z str z y g n ię c ia sp ra w y to czą cej się przed sąd em lu b g d y w sied zib a ch są d ó w p o w ia to w y c h n ie m a p a ń stw o w y c h b iu r n otarialn ych .
W zd an iu trzecim a rty k u ł 1018 § 3 w y m a g a p isem n eg o p e łn o m o c n ic tw a z p o d p i sem u rzęd ow o p ośw ia d czo n y m d o zło że n ia o św ia d c z e n ia o p rzy jęciu lu b o d r z u c e n iu spadku, c z y li recy p u je i lo k u je n a w ła śc iw y m m ie jsc u art. 65 p o st. sp ad k . w z m ia n k o w a n y ju ż w y ż e j w u w a g a ch ogóln ych .
A rt. 1019 — w o d ró żn ien iu od art. 41 pr. spadk. — jed n a k o w e w za sa d z ie p r z e p is y o u ch y le n iu się od sk u tk ó w o św ia d czen ia w o li w p rzed m io cie p r z y ję c ia lu b o d rzu cen ia sp ad k u k a że sto so w a ć n ie do w sz y stk ic h w a d tak ich o św ia d czeń , le c z ty lk o d o ta k ich , k tóre zo sta ły złożon e pod w p ły w e m b łęd u lu b groźby.
A rt. 1022 sta n o w ią cy , że „sp ad k ob ierca p o w o ła n y d o sp ad k u za ró w n o z m o cy te sta m e n tu , ja k i z m o cy u sta w y m oże sp ad ek o d rzu cić jako sp a d k o b ierca te s t a m e n to w y , a p rzy ją ć spadek jak o sp ad k ob ierca u s ta w o w y ”, n ie m a w y r a ź n e g o o d p o w ie d n ik a w p ra w ie sp ad k ow ym . N iem n iej jed n a k id zie tu n ie o zm ia n ę sta n u p ra w n eg o , le c z o ja sn e w y r a ż e n ie w p rzep isie u sta w y zasady, k tórą ta k ż e d o ty c h cza s p rzy jm o w a liśm y w d rod ze od p o w ied n iej w y k ła d n i.
Tytuł VI. Stw ie rd z e n ie n ab ycia spadku i o chron a s p a d k o b ie rc y A rt. 1027 je s t o d p o w ied n ik iem art. 46 pr. spadk., le c z u ję ty je s t c z ę śc io w o o d m ie n n ie . S ta n o w i o n b o w iem , że „ w zg lęd em o so b y trzeciej, k tóra n ie r o ści so b ie p r a w d o sp ad k u z ty tu łu d zied ziczen ia , sp ad k ob ierca m oże u d o w o d n ić sw e p ra w a w y n ik a ją c e z d zied ziczen ia ty lk o stw ierd zen iem n a b y cia sp ad k u ”, gd y ty m c z a sem art. 46 pr. spadk. m ó w i o tym , że b ez u zy sk a n ia stw ierd zen ia p r a w do sp a d k u sp ad k ob ierca nie „m oże p o w o ła ć się na n a stę p stw o p ra w n e po sp a d k o d a w c y ”. T a k ie b rzm ien ie tek stu w y w o ły w a ło spór w n a u ce i o r z e c z n ic tw ie c o do w ła ś c i w e g o zn a czen ia tego „ p ow ołan ia s ię ” i w o g ó le ca łeg o przep isu . P o n ie w a ż n a le ż a łem d o z w o le n n ik ó w i o b ro ń có w tezy, że stw ie r d z e n ie p ra w d o sp a d k u m a z n a c z e n ie ty lk o le g ity m a c y jn o -d o w o d o w e , n a to m ia st n ie zm ien ia o n o sy tu a c ji m a - te ria ln o p ra w n ej spad k ob iercy, p rzeto w n o w y m u ję c iu n ie d o p a tru ję się zm ia n y s ta n u p raw n ego, le c z w id z ę ty lk o jeg o w y ra źn e w y ja śn ie n ie w p rzep isie. O k re ś le n ie „ u d o w o d n ić” je s t już b o w iem n ied w u zn a czn e.
O c z y w iśc ie n ie n a leży brać d o sło w n ie całego o k r e śle n ia „ u d o w o d n ić sw e p r a w a ”. N ie u d ow ad n ia się praw , le c z fa k ty , z k tó ry ch w y n ik a ją sk u tk i p ra w n e, jak to tr a fn ie w y r a ż a art. 6, a w p o stęp o w a n iu c y w iln y m np. art. 235 o b o w ią z u ją c e g o
