Mikołaj Leonieni
Warunkowe przedterminowe
zwolnienie w kodyfikacji karnej z
1969 r.
Palestra 13/5(137), 35-45
MIKOŁAJ LEONIENI
W a ru n ko w e przedterm inow e zw olnienie
w kodyfikacji ka rn ej z 1969 r.
i
S połecznie doniosła in sty tu c ja w aru n k o w eg o p rzedterm inow ego zw olnienia z od b y c ia resz ty k a r y pozbaw ienia w olności zo stała u n o rm o w an a w kodeksie k a rn y m P R L z 1969 r. z jed n ej stro n y n a za sa d ach analogicznych do obow iązującej do tychczas u staw y , a z d ru g iej stro n y z n a jd u je o n a w ty m k odeksie now e w z e sta w ien iu z tą u sta w ą , tra fn ie jsz e rozw iązanie. R ozw ażania nasze rozpoczniem y od an a liz y u ję c ia p o d sta w (przesłanek) o rze k an ia w aru n k o w eg o zw olnienia.
O bow iązująca dotychczas u sta w a z d n ia 20 m a ja 1957 r. o w aru n k o w y m zw ol nien iu osób odbyw ający ch k a rę pozb aw ien ia w olności (jednolity te k st: Dz. U. z 1961 r. N r 58, poz. 321)i u p ra w n ia są d do orzeczenia w aru n k o w eg o zw o lnienia w raz ie u sta le n ia dod atn iej prognozy społecznej skazanego, k tó ra — o p a rta na ocenie jego c h a ra k te ru i tr y b u życia p rzed popełnieniem p rze stęp stw a oraz zacho w a n ia się w czasie odb y w an ia k a ry — p o zw ala przypuszczać, że sk a za n y po zw ol n ie n iu go będzie się stosow ać do zasad w spółżycia społecznego, a zw łaszcza że nie popełni on now ego p rze stęp stw a (art. il § 1). W u sta w ie a k c e n tu je się w ięc p o trzeb ę re a liz a c ji w ym ag ań tzw . zapobieżenia szczególnego, reso c jaliza cji skazanego. W zw iązk u z ty m u z a sa d n ia się w n auce przek o n an ie, że pow ołany w zgląd n a z a pobieżenie szczególne je st w y ł ą c z n ą p o d sta w ą w aru n k o w eg o zw olnienia, k tó r e w k ra c z a do p ra w a k arn e g o z ch w ilą p o d k re śle n ia roli k a ry celow ej, a od sunięcia n a p la n dalszy za d ań k a ry ja k o odwetu.* W ju d y k a tu rz e S ąd u N ajw y ż sz e g o 3 i w lite ra tu rz e p ra w a k arn e g o ■* w y rażo n o je d n a k rów nież p ogląd o dm ien ny. P o d k re ślo n o m ianow icie niem ożność o d ry w a n ia zad ań (celów) w y k o n a n ia k a ry od z a d a ń (celów) je j w y m ia ru . Z asa d y p o lity k i k ry m in a ln e j m u szą zatem z n a
1 O k r e ś l a n a d a l e j w s k r ó c i e j a k o „ u s t a w a z 1957 r . ” l u b „ o b o w i ą z u j ą c a d o t y c h c z a s u s t a w a ” . 2 P o r . n p . J . B a f i a , K. B u c h a ł a : W a r u n k o w e z w o l n i e n i e , w a r s z a w a 1957, s . 17; S . L e l e n t a l : P o d s t a w y s t o s o w a n i a w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a w u s t a w o d a w s t w i e i p r a k t y c e , „ z e s z y t y N a u k o w e U Ł — N a u k i H u m a n i s t y c z n o - S p o ł e c z n e ” , s e r i a I, z . 36, Ł ó d ź 1964, s . 160; M . S z e r e r : P r e w e n c j a o g ó l n a a o d m o w a w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a , F i P z . 4—5/1967; A . K a b a t , J . S I l w o w s k i : P r e w e n c j a g e n e r a l n a i i n d y w i d u a l n a a w a r u n k o w e z w o i- n i e n i e , „ P a l e s t r a ” z . 12/1968, s . 57, 66—86; S . P ł a w s k l : P r a w o p e n i t e n c j a r n e , W a r s z a w a 1968, s . 192. 3 P o r . u c h w a l ę I z b y K a r n e j S N z d n . 15.IV.1966 r . V I K Z P 3/66, O S P i K A z 1967 r . , z . 3. W u c h w a l e t e j p o d k r e ś l a s i ę p o t r z e b ę i n d y w i d u a l i z a c j i z a r ó w n o p r z y w y m i a r z e k a r y , j a k p r z y j e j w y k o n a n i u . J a k o d y r e k t y w ę i n d y w i d u a l i z a c j i u w z g l ę d n i a ć n a l e ż y — z g o d n ie z c e l a m i k a r y — o b i e p r e w e n c j e . D la te g o t e ż p r z e p i s a r t . 1 § 1 c y t . u s t a w y z d n . 29.V.1957 r . j e d y n i e u p r a w n i a s ą d , a l e n i e z o b o w i ą z u j e g o d o w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a s k a z a n e g o m i m o d o d a t n i e j p r o g n o z y je g o p r z y s z ł e g o z a c h o w a n i a s i ę , j e ż e l i u z n a z a k o n i e c z n e o d b y c i e k a r y w c a ł o ś c i z e w z g l ę d u n a j e j s p o ł e c z n e o d d z i a ł y w a n i e ( n p . p o w s t r z y m y w a n i e i n n y c h o d p o p e ł n i e n i a p r z e s t ę p s t w a ) . 4 N a p r z y k ł a d S . W a l c z a k : W a r u n k o w e z w o l n i e n i e w p r o j e k t a c h k o d y f i k a c j i , N P n r 6/1963, s . 649; t e n ż e : N i e k t ó r e z a g a d n i e n i a w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a w p r a k t y c e s ą d o w e j w l a t a c h 1957—1960, N P n r 7—8/1960, s . 895; J . M a l e c : P o d s t a w y p r o g n o z y p r z y w a
36 M i k o ł a j L e o n i e n i N r 5 (137)
leźć odbicie w polity ce p e n ite n c ja rn e j: k a ra p o w in n a realizow ać z a d an ia obu p r e w encji. D latego w łaśn ie w sp o m n ian a u sta w a (art. 1 § 1) u p ra w n ia jedynie, ale nie zobow iązuje sąd do w aru n k o w eg o zw olnienia n a w e t w raz ie u sta le n ia p ozytyw nej prognozy społecznej skazanego. Z ty m o sta tn im poglądem je st zgodna p r a k ty k a sądow a. U zależnia ona w a ru n k o w e zw olnienie nie ty lk o od u sta le n ia do d a tn ie j prognozy przyszłego zachow ania się skazanego, ale ta k że od rozw ażenia ro d z a ju naruszonego d o b ra praw nego, sto p n ia społecznego niebezpieczeństw a czynu, ro zm iaru w yrząd zo n ej szkody i ogólnych zad ań (celów) k a ry .5
K odeks k a rn y PRL, z 1969 r.« uw zg lęd n ia pow yższy sta n rzeczy, d ają c te m u w y ra z w a rt. 90 § 1, dotyczącym p o d sta w (przesłanek) w aru n k o w eg o zw olnienia. P rz ep is te n u m ożliw ia sądow i o rzekanie w aru n k o w eg o zw olnienia w razie u z a sadnionego przypuszczenia, że skazany, po zw olnieniu go z zak ład u karnego, b ę dzie przestrzeg ał p o rz ą d k u praw nego, a w szczególności że nie popełni now ego p rze stęp stw a i że m im o n iew y k o n an ia k a ry w całości jej cele zostały osiągnięte. P ow ołany k.k. n a k a z u je — przy u sta la n iu d o d atn iej prognozy społecznej sk a z a nego — b rać pod rozw agę w łaściw ości tego skazanego i jego w a ru n k i osobiste, sposób życia p rze d p o p ełn ien iem p rz e stę p s tw a oraz zachow anie się po jego dofco- n an iu , a zw łaszcza w czasie o d b y w an ia k a ry .7 W y jaśn ien iu celów k a ry , o k tó ry c h w sp o m in a a rt. 90 § 1, słu ż y p rz e d e w szy stk im a rt. 50 om aw ianego kJc. Z tre śc i jego w idać, że k a r a m a osiągnąć cele zapobiegaw cze i w ychow aw cze w sto su n k u do skazanego oraz cele w zakresie społecznego o ddziaływ ania.
Nowy k.k. u z n a je zatem ja k o za d an ia k a ry p rew en c ję szczególną, reso c jaliza cję przestępcy, n ie jed n o k ro tn ie ak c e n tu ją c jej znaczenie (np. w a rt. 51 i a rt. 80), a z a razem u w y d a tn ia potrzebę osiągnięcia innych cejów k a r y w zakresie jej „społecz nego o d d ziały w a n ia”. W ydaje się, że chodzi tu ta j nie ty lk o o w zgląd n a zapobie żenie ogólne, ale rów nież o to, by w ym ierzać k a rę sp raw ied liw ą. Z a ta k im w n io s kiem przem aw ia an a liz a przepisów now ego k.k. i u za sa d n ien ia do P ro je k tu tego kodeksu,8 ja k rów nież stanow isko S ąd u N ajw y ż sze g o » i w yw ody te o re ty k ó w 10 n a te m a t zad ań (celów) i fu n k c ji k ary . Je śli chodzi o społeczne o d działyw anie za r u n k o w y m z w o l n i e n i u , P i P z 1964 r . n r 10, s. 561; S . P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , ,,P r z e g l ą d P e n i t e n c j a r n y ” z 1965 r . n r 1; t e n ż e : W y k o n a n i e o r z e c z e ń S ą d o w y c h w s p r a w a c h k a r n y c h — K o m e n t a r z , W a r s z a w a 196), s. 134; M . R y b a : W a r u n k o w e z w o l n i e n i e w p o l s k i m p r a w i e k a r n y m , W a r s z a w a 1956, s. 101 i n . 5
s.
W a l c z a k : N i e k t ó r e z a g a d n i e n i a w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a , o p . c i t ., s. 895 i n . ; T . K u c h a r s k i : I n n y c z ł o w i e k , G S iP n r 24/1968. 6 O z n a c z a n y d a l e j w s k r ó c i e j a k o \ , n o w y k j k . ” . 7o
t r e ś c i t y c h p o j ę ć d o t y c z ą c y c h c h a r a k t e r y s t y k i o s o b o w o ś c i p r z e s t ę p c y p o r . s z e r z e j n p . : A . K o w a l e w : P s i c h o ł o g i c z e s k i j e o s n o w y i s p r a w l e n i j a p r a w o n a r u s z y t d e l a , M o s k w a 1968, s . 12—19; S . R u b i n s z t e j n : P o d s t a w y p s y c h o l o g i i o g ó l n e j , W a r s z a w a 1962,“ s . 879 i n . ; A . S a c h a r o w : O l i c z o o s t i p r ie s f c u p n ik a , M o s k w a 1'961, s. 162—195. O p o t r z e b i e k r y t y c z n e j o c e n y z a c h o w a n i a s i ę s k a z a n e g o w c z a s ie o d b y w a n i a k a r y p o r . n p . : H . i w . Ś w i - d o w i e : M ł o d o c i a n i p r z e s t ę p c y w w i ę z i e n i u , W a r s z a w a 1961, s. 43—45; S . B a t a w i a , Z . B a u c z - S t r a s z e w i c z : W ię ź n io w ie r e c y d y w i ś c i , P i P n r 12/1961, s. 952. P o r . t e ż S . L e l e n t a l : o p . c i t ., s. 151—155. W o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m p o r . n p . F . W e b e r : D ie g u t e F ü h r u n g d e s G e f a n g e n e n , „ B l ä t t e r f ü r G e f ä n g n i s k u n d e ” 1937, t . 68, s. 2. 8 P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o P R L , W a r s z a w a 1963, s. 112, 120. 9 P o r . O S N K W z 1958 r . , n r 1. P o r . t e ż ip rz y p . 3. 10 W ie lu u c z o n y c h , p o d k r e ś l a j ą c s u p r e m a c j ę w e w s p ó ł c z e s n y m p r a w i e k a r n y m i d e i k a r y c e l o w e j , a z w ł a s z c z a p r e w e n c j i s z c z e g ó l n e j, 'r e s o c j a l i z a c j i p r z e s t ę p c y — n a t y m n i e p o p r z e s t a j e . S t w i e r d z a j ą o n i, ż e k a r a p o w i n n a b y ć z a r a z e m s p r a w i e d l i w a , c z y n i ć z a d o ś ć s p o ł e c z n e m u p o c z u c i u s p r a w i e d l i w o ś c i , z a s p o k a j a ć w p o k r z y w d z o n y m i w s p o ł e c z e ń s t w i e p o c z u c i e k r z y w d y , r e a l i z o w a ć z a s a d y h u m a n i z m u s o c j a l i s t y c z n e g o i r ó w n o ś c i i t p . P o r . n p . l,. L e r - n e 11: W y k ła d p r a w a k a r n e g o , W a r s z a w a 19611, s. 228—270; K . B u c h a ł a : D y r e k t y w y s ą-N r 5 (137) W a r u n k o w e p r z e d t e r m i n o w e z w o l n i e n i e w n o w y m k . k . 37
pom ocą w y m ie rz an e j k ary , to now y k.k. nie m a n a w zględzie ty lk o p rew en c ji ogólnej, i to w ąsk o p o ję tej w sensie o d strasza n ia innych osób od p o p ełn ien ia p rz e stę p stw a . „Społeczne oddziaływ anie w ym ierzonej k a ry będzie zatem polegało n a p o tw ie rd z en iu w społeczeństw ie p rze k o n an ia , że w w alce z przestępczością zw y cięża praw o rząd n o ść, że p rzestępcy są sp raw ie d liw ie k a r a n i ” .10^
N a obow iązek sąd u w y m ie rz an ia skutecznej, a zarazem sp raw ie d liw ej k a ry , w sp ó łm iern ej do zaw in ien ia sp raw cy i do sto p n ia społecznego niebezpieczeń stw a czynu przestępnego, z w rac ał uw ag ę rów n ież Sąd N ajw yższy w szeregu orze czeń, a zw łaszcza w w ydanych w d n iu 16.X.1957 r. W ytycznych w y m ia ru s p ra w iedliw ości i p ra k ty k i sąd o w ej.« W w ytycznych p odkreślono p o trze b ę orzek an ia k a r odpow iednio surow ych, zdolnych uczynić zadość „społecznem u poczuciu s p r a w iedliw ości” .
Z re asu m u jm y dotychczasow e uw agi. P o ru szo n e zagadnienie p o d sta w w a ru n k o w ego zw olnienia w ym agałoby odrębnego jego rozw ażenia, p rze k ra cza ją ce g o ra m y niniejszego arty k u łu . W św ietle poczynionych ro zw ażań m ożna je d n a k p rzy ją ć, że now y k.k., fo rm u łu ją c w a rt. 90 § 1 p o d sta w y w aru n k o w eg o zw olnienia, d ał p rzew ag ę te m u k ie ru n k o w i w n auce p ra w a karnego, z którego te n d e n c ja m i są zgodne zarów no ju d y k a tu ra S ąd u N ajw yższego, ja k i orzecznictw o sądów w o je w ódzkich.1*
i i
Z ag ad n ien iem w y m ag a ją cy m z kolei om ów ienia są kw estie z a k resu i w a ru n k ó w sto so w an ia om aw ian ej in sty tu cji.
N ow y k.k. w p ro w a d za rów n ież w ty m w zględzie szereg zimian w ze sta w ien iu z dotychczasow ym sta n em p raw n y m :
1) In aczej niż o b ow iązująca dotychczas u sta w a (art. 1 § 1), now y k.k. dopuszcza je d y n ie w w y jątk o w o u zasadnionych w y p ad k a ch orzeczenie w aru n k o w eg o zw ol n ie n ia w obec skazanego n a zastępczą k a rę pozb aw ien ia w olności {art. 90 § 2). S tan o w isk o to odpow iada ten d en cjo m n a u k i p ra w a karn eg o i potrzebom p ra k ty k i.13 Z u za sa d n ien ia do P ro je k tu k.k. w y n ik a, że przep is te n został p o d y k to w an y od ręb n o śc ią celów k a ry zastępczej i d ąż en iem do b ard z iej efek ty w n eg o w y k o n y w a n ia orzeczeń skazu jący ch na k a rę grzyw ny, k tó re j zakres stosow ania w now ym k.k. je st — w zestaw ien iu z dotychczasow ym u sta w o d aw stw em — p o w ażnie rozsze rzony.1!
2) W a ru n k i orzeczenia w aru n k o w eg o zw o lnienia są w now ym k.k. zależne od k ate g o rii osób skazanych. W aru n k o w e zw olnienie może n astąpić, p odobnie ja k w obow iązu jącej dotychczas u sta w ie, p o odbyciu przez skazanego co n a jm n ie j dw óch d o w e g o w y m i a r u k a r y , W a r s z a w a 1964" s . 132 i n . ; S . Ś l i w i ń s k i : P r a w o k a r n e , W a r s z a w a 1946, s. 434—438; S . P ł a w s k i : P r a w o p e n i t e n c j a r n e , o p . o it. s. 30—46. J e ś l i c h o d z i o o k r e s m i ę d z y w o j e n n y — p o r . B . W r ó b l e w s k i : F e n o l o g i a — S o c j o l o g i a k a r y , W iln o 1926, t . I, s . 200—202, t . I I , s . 14; W . W o l t e r : Z a iry s s y s t e m u p r a w a k a r n e g o — C z ę ś ć o g ó l n a , t . I I , K r a k ó w 1934, s . 12—26. W l i t e r a t u r z e r a d z i e c k i e j p o r . n p . N . B i e l a j e w : C ela n a - k azam d j a , w y d . L e n i n g r a d s k ie g o U n iw . 1963, s . 20—70; M . S z a r g o r o d g k i : W o p r o s y o b - s z c z e g o u c z e n i j a o n a k a z a n i i w t i e o r i i s o w i e t s k o g o p r a w a , „ S o w . G o s. i P r . ” 1961, n r 10, s. 37. loa F*»r. p r z y p . 8. 11 P o r . O S N z 1958 r . n r 1. P a r . t e ż O S N z 1951 r . , p o z . 11. 12 C o d o k r y t y k i t e g o s t a n o w i s k a — p o r . M . S z e r e r : z b ę d n a i n n o w a c j a , G S iP z 1969 r . , n r 1, s. 9. la P o r . K . D a s z k i e w i c z : P r a w o k a r n e , w y d . I I , P o z n a ń 1962, s. № r -14 N a p r z y k ł a d a r t , 54 .i a r t . 75 n o w e g o k . k . P o r . s . P a w e l a ; K r ó t k o t e r m i n o w e p o z b a w i e n i e w o l n o ś c i w s y s t e m i e p r a w a k a r n e g o , N p n r 9/1968, s . 1265 i n .
38 M i k o ł a j L e o n i e n l N r 5 (137)
trzecich k a ry , nie w cześniej je d n a k , niż po sześciu m iesiącach. N ow y k.k. u p ra w n ia sąd do w aru n k o w eg o zw olnienia m łodocianego po upły w ie połow y k a ry , a le nie w cześniej niż po sześciu m iesiącach. U m ożliw ia ta k ż e w a ru n k o w e zw olnienie rec y d y w isty n a zw ykłych, podan y ch w yżej zasad ach , gdy b y ł on raz k a ra n y , a po odbyciu przezeń co n a jm n ie j trze ch czw arty ch k a ry — gdy je s t on p rze stęp c ą w ie lo k ro tn ie p o w ro tn y m w ro zu m ien iu art. 60 § 2 now ego k.k. (art. 91 § 1). W tym o sta tn im w y p a d k u za w aru n k o w y m zw olnieniem m uszą n ad to przem aw iać szcze gólne okoliczności (art. 91' § 2).
P oza ty m now y k.k. p rze w id u je jeszcze sy tu a cję, w k tó re j sąd m oże w a ru n k o w o zw olnić skazanego niezależnie od przew id zian y ch w a rt. 91 § 1 i § 2 ograniczeń, o k tó ry c h b y ła w yżej m ow a. M ianow icie — ta k ja k w u sta w ie z 1957 r. (art. 2 § 4) — skazanego m ożna w aru n k o w o zw olnić po odbyciu 15 la t pozbaw ienia w olności (art. 92). W a rto tu dodać, że w edług p r o je k tu k.k. z 1968 r. sąd m ógł w aru n k o w o zw olnić w k aż d y m czasie osobę sk a z a n ą o ograniczonej poczytalności (w rozu m ien iu a rt. 25 § 2 k.k.), o d b y w ają cą k a rę pozb aw ien ia w olności po zw ol n ie n iu je j ze sz p ita la psychiatrycznego albo z innego odpow iedniego za k ład u , w k tó ry m p rze b y w a ła ona ty tu łe m zastosow anego do niej śro d k a zabezpieczającego (art. 100 § 1 i § 2).
O ceniając z p u n k tu w id ze n ia założeń i z a d a ń ra c jo n a ln e j p o lity k i k ry m in a ln e j tre ś ć pow yższych przep isó w , należy z u zn an iem p o d n ie ść ich zróżnicow anie ze w zględu n a o d m ien n ą k ateg o rię osób skazanych. C elow e je s t niew ątp liw ie u ch y le n ie zakazu co do o rz e k a n ia w aru n k o w eg o zw olnienia w sto su n k u do re c y d y w i stów .15 T ra fn ie rozszerzono m ożliw ości są d u o rze k an ia w aru n k o w eg o zw olnienia w obec m łodocianych. S łuszne też były w p ro jek c ie k.k. z 1968 r. szczególnie sze ro k ie u p ra w n ie n ia są d u w za k resie w aru n k o w eg o zw olnienia w sto su n k u do osób sk a za n y ch o ograniczonej poczytalności, po odbyciu p rzez nich leczenia, i w zw iąz k u z ty m istn ie n ia dużego p raw d o p o d o b ie ń stw a społecznie p opraw nego w przyszłości ich za ch o w an ia się. Z e w zględu n a te n f a k t p o w sta ło p y ta n ie, czy nie należało pójść d alej i u p ra w n ić sąd do tego, b y rozw ażyć p o trzeb ę odb y w an ia przez te osoby k a r y p o zb aw ien ia w olności po ich zw oln ien iu z za k ła d u l e c z n i c z e g o .15a
N ow y k.k. (w a rt. 100 § 3) u p ra w n ia sąd do p o d ejm o w an ia ta k ie j decyzji, i to nie ty lk o w raz ie orzeczenia k a r y p o zbaw ienia w olności nie p rze k ra cza ją ce j sześciu m iesięcy, ja k to p rze w id y w a ł p ro je k t k.k. z 1968 r.
W arto m oże jeszcze zw rócić uw ag ę n a specyficzną pod w zględem p raw n y m k o n stru k c ję pow yższego p rze p isu p ro je k tu k.k. z 1968 r. o u p raw n ie n iac h sąd u w z a k resie w aru n k o w eg o zw olnienia w obec osób o ograniczonej poczytalności (art. 100 § 2). P o d staw o w y d la w aru n k o w eg o zw olnienia czynnik odbycia przez skazanego znacznej części orzeczonej k a r y p ozbaw ienia w olności nie o dgryw a w tym w y p ad k u isto tn ej roli. N ato m ia st n a p la n p ierw szy w ysuW ają się tu d o d atn ie w y n ik i p o b y tu w zak ład zie leczniczym oraz ro la obow iązków w okresie p ró b y i dozoru, w tym
15 P o r . J . Ś l i w o w s k i : S ą d o w y n a d z ó r p e n i t e n c j a r n y , W a r s z a w a 1965, a. 188; t e n ż e : K a ż d y p r z e s t ę p c a m o ż e s i ę p q p r a iw ić , P i Ż n r 9/1956. p o r . t e ż S . P t a w s t i : P r a w o p e n i t e n c j a r n e , o p . c i t ., s . 40; t e n ż e : R e c y d y w a , W a r s z a w a 1965, s . 78. W l i t e r a t u r z e r a d z i e c k i e j p o r . n p . M . J a k o w 1 e w : B o r ’b a s r i e c l d l w n o j p r i e s t u p n o s t l j u , M o s k w a 1964, s. 133, 183; t e n ż e ; p r i e d u p r i e ż d i e n i j e p o w t o r n o g o s o w i e r s z e n i j a p r i e s t u p l e n i j a u s ł o w r i o - o s u ż d i e n n y m i 1 u s ł o w n o - d o s r o c z n o o s w o b o ż d i e n n y m i , „ S a w . G o s . i P r . ” z 1961 r ., z . 12; N . A . S t r l i c z k o w : U s ł o w m o - d o s r a c z n o je o s w o b o ż & ie n ije , M o s k w a 1961, s . 8 i n . W u s t a w o d a w s t w i e r a d z i e c k i m n i e s t o s u j e s i ę j e d n a k w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a d o s z c z e g ó l n ie n i e b e z p i e c z n y c h r e c y d y w i s t ó w . 15a P o r . s z e r z e j S . P ł a w s - k i : N i e p o c z y t a l n o ś ć i p o c z y t a l n o ś ć o g r a n i c z o n a , G S iP z 1969 r . n r 3, s . 8; S . B a r d y n : P r o j e k t k . k . w S e j m i e — K o m i s j e w p r o w a d z a j ą p o p r a w k i , P i Ż n r 7/69.
N r 5 (137) W a r u n k o w e p r z e d t e r m i n o w e z w o l n i e n i e w n o w y m k .k . 39
w y p a d k u koniecznego. Z pow yższych w ięc w zględów o m a w ian a in sty tu c ja zb liżała s ię rac zej — w sy tu a cjach odbycia przez skazanego nieznacznego o k re su orzeczonej k a r y pozb aw ien ia w olności — do tzw . w aru n k o w eg o odroczenia w y k o n a n ia te j k a ry , sto so w an eg o w sta d iu m egzekucji w y ro k u . P od o b n ą in sty tu c ję p rz e w id u ją np. de k r e t P re z y d iu m R ad y N ajw yższej Z SR R z 1964 r. o w a ru n k o w y m zw olnieniu i § 349—351 k.p.k. NRD z 1968 r. (Die b ed in g te S tra fa u ssetzu n g ).
N a zakończenie ty c h ro zw ażań należy jeszcze nadm ienić, że ta k ja k u sta w a z 1957 r., ró w n ież now y k.k. w y ra ź n ie n ie n o rm u je u p raw n ie ń są d u do p o tr a k to w a n ia ok resu a re sz tu tym czasow ego ja k o o k resu „odbycia k a r y pozb aw ien ia w o lności” w ro zu m ien iu a rt. 90 § 1. W dotychczasow ej p ra k ty c e sąd y w łąc za ły o k re s are szto w a n ia tym czasow ego do o k resu odbycia k a ry niezbędnego do u d zie le n ia w aru n k o w eg o zw olnienia.16 Z a u trz y m a n ie m takiego sta n o w isk a p rze m aw ia n ie ty lk o w y k ła d n ia odpow iednich p rzepisów now ego k.k. ( § 1 — § 3 a rt. 83), lecz ta k ż e to, że a re sz t tym czasow y w naszym u sta w o d aw stw ie n ie je st pozbaw iony p e w n y c h ry só w in s ty tu c ji p ra w a p e n ite n c ja rn e g o .17
3) Z k o le i w y m ag a te ra z ro zw aż en ia isto tn a k w e stia sposobu u k sz ta łto w a n ia p rz y w a ru n k o w y m zw olnieniu tzw . o k resu p ró b y i obow iązków skazanego w ty m o k resie. U n o rm o w an ie w now ym k.k. o k resu p ró b y p rzy w a ru n k o w y m zw o ln ie n iu w zasadzie n ie ró żn i się od sta n o w isk a u sta w y z 1957 r. (art. 3). N ow y k.k. p rz y jm u je , że w ra z ie w aru n k o w eg o zw o ln ien ia czas pozostały do odbycia k a r y sta n o w i ok res próby, k tó ry je d n a k nie m oże być k ró tszy niż ro k a n i dłuższy niż 5 la t (art. 93). Od te j zasad y w p ro w a d z a się je d n a k isto tn e w y ją tk i. T a k w ięc n o w y k.k. u sta la , że jeżeli sk a za n y m je s t m łodociany, to ok res p r ó b y nie m oże u p ły n ą ć p rze d ukończeniem 21 ro k u życia (art. 93 § 1). W ra z ie zaś w aru n k o w eg o zw olnienia p rze stę p c y w ielo k ro tn ie p o w ro tn eg o o k re s pró b y n ie m oże b y ć k ró tszy n iż 3 la ta (art. 93 § 2). T a k ie ro zw ią zan ie o m aw ian ej k w e stii je s t słu szn e. P rz e d łu żen ie pow ołanego o k resu p ró b y p o d y k to w a n e je s t szczególnym i w łaściw o ś c ia m i osobow ości m łodocianego p rze stę p c y i zatw ard ziałe g o re c y d y w isty i zm ierza
do za p ew n ie n ia w sto su n k u do n ich sk u te cz n ej reso c jaliza cji.18 M a ono rów n ież niem ałe znaczenie z p u n k tu w id zen ia p ro fila k ty k i k ry m in a ln e j i zad ań zap o b ie że n ia ogólnego.19
4) A nalogicznie ja k w u sta w ie z 1957 r. (art. 4), now y k.k. p rz e w id u je p rz y w a ru n k o w y m zw olnieniu poręczenie, obow iązki w o k resie p ró b y i o d d a n ie pod dozór w yznaczonej osoby, in s ty tu c ji lu b o rg an iz ac ji społecznej (a rt. 94 w zw iąz k u z a rt. 75 § 2 i § 3, a rt. 76 i a rt. 77). U za leżn ien ie w aru n k o w eg o zw o ln ien ia od p o ręczen ia nie ró żn i się w now ym k.k. od sposobu u n o rm o w a n ia te j k w e s tii w u sta w ie z 1957 r . S ąd m oże u zależnić w a ru n k o w e zw olnienie od p o ręc zen ia o rg a n i z a c ji społecznej, in s ty tu c ji lu b osoby godnej z a u fa n ia za p ew n ia ją c e j p o d ję cie s ta ra ń , b y sk a z a n y p rz e strz e g a ł p o rz ą d k u p raw n eg o , a zw łaszcza b y n ie p o p ełn ił ■nowego p rz e stę p s tw a (art. 94 w zw iązk u z a r t. 76 § 1).
N ow y k i . dopuszcza m ożliw ość jednoczesnego sto so w an ia p o ręczen ia i dozoru. Z p rze p isó w k o d ek su k arn e g o w ykonaw czego P R L z 1969 r.20 w y n ik a , że o d d ając
1» P o r . J . B a f i a , K. B u c h a ł a : W a r u n k o w e z w o l n i e n i e , W a r s z a w a 1957, s . 49 1 n . O d m i e n n i e — K . D a s z k i e w i c z : o p . e i t ., s. 27. 17 p a r . J . S 1 i w o w s k ii: T y m c z a s o w y a r e s z t j a k o i n s t y t u c j a p e n i t e n c j a r n a , P i P z 1968 r . , z. 2; t e n ż e : K o d e k s k a r n y w y k o n a w c z y , G S iP n r 17/1968, s. 4. P o r . S . P ł a w s k i : P r a w o p e n i t e n c j a r n e , o p , c i t ., s . 20. 18 J . S I l w o w s k i : S ą d o w y n a d z ó r p e n i t e n c j a r n y , o p . c l t ., s . 182—193. 19 p o r . G . p . H o e f n a g e l s : A n d e r e n d a n d a d e r s — D e s t r a f f e r e n d e g e n e r a l j j r e v e n t i e v e w e r g i n g , K l ü v e r 1966 ( c y t . w e d ł u g „ E x c e r p t a o r i m i n o l o g i o a ” 1967, s . 719—720 — w p r a c y A . K a b a t a , J . S l i w o w s k i e g o : o p . « i t . , s . 64 1 p r z y p . 85a n a s . 84). 20 O z n a c z a n y d a l e j w s k r ó c i e j a k o , , k j £ . w . ”
40 M i k o ł a j L e o n i e n i N r 5 (137>
skazanego p o d dozór, s ą d m oże zrezygnow ać z udzielonego p oręczenia, a zw ol n ie n ie od d o zo ru m oże uzależnić od złożenia p o ręczenia (art. 81 w zw ią zk u z a rt. 75). P rz y istn ie n iu ob u ty c h in s ty tu c ji p o sta n o w ien ie to je st n ie w ą tp liw ie pożyteczne. P o w s ta je je d n a k p y ta n ie , czy u zasa d n io n e je s t w p ro w a d ze n ie d o u sta w y p o rę c z e n ia obok dozoru? S e n s p o ręc zen ia spro w ad za się przecież d o p o d ję c ia obow iązku dozoru, opieki i re so c ja liz a c ji skazanego. A nalogicznie u jm u ją tę sp raw ę np. k.k. R S F R R z 1961 r. i k.k. N RD z 1968 r.« W arto dodać, że p rze w i dziane w o b o w iąz u ją ce j u sta w ie (art. 4 § 1) poręczenie je s t rza d k o sto so w a n e w p ra k ty c e sądow ej.
5) P ro b le m u ję c ia za k re su o bow iązków w ok resie p ró b y i ich sto so w an ia je s t ro zw iązan y w now ym k.k. o w ie le lep iej niż w u sta w ie z 1957 r. N ow y k.k . f o r m u łu je p rzy k ła d o w o szereg obow iązków w o k resie p ró b y , czyni to je d n a k b a rd z ie j szczegółowo i tra fn ie j niż w sp o m n ian a u sta w a. N astępnie, now y k.k. z a w iera d w ie k la u zu le o c h a r a k te rz e ogólnym . U p ra w n ia on m ianow icie są d do zobow iązania w a ru n k o w o zw olnionego do w y k o n a n ia określo n y ch p ra c lu b św iadczeń n a c e le społeczne, a ta k ż e do innego stosow nego p o stę p o w a n ia w ok resie p ró b y , jeżeli m oże to zapobiec p o p e łn ie n iu p o n o w n ie p rz e stę p stw a . P oza ty m now y k.k. u s ta la, że w raz ie w aru n k o w eg o zw olnienia skazanego za za g arnięcie m ien ia spo łecznego — w wypa«Hcu gdy szkoda p rzez sp raw cę nie z o stała w y ró w n a n a — sąd w k ła d a n a ń o ,Z w ią ze k je j n a p ra w ie n ia . W k ład a n ie tego obow iązku służyć będzie, podobnie j» k p rzy w aru n k o w y m sk a za n iu , w zm ożeniu ochrony m ien ia spo łecznego. N ie m ożna je d n a k n ie zw rócić tu ta j u w ag i na zn aczn ie szerszy zakres tego obow iązku p rz y w a ru n k o w y m zw olnieniu. W zw iązku z ty m m oże b a rd z ie j u d a n a b y ła b y ta k a re d a k c ja tego p rze p isu , k tó ra by n a k a zy w a ła sądow i zobow ią zanie w aru n k o w o zw alnianego do w y n ag ro d z e n ia — w całości lu b w c z ę ś c i —
w y rz ąd z o n ej szkody. 1
' N ależy w k ońcu podnieść, że w o b o w iąz u ją ce j dotychczas u sta w ie w śró d — p rzy k ła d o w o przytoczonych obow iązków w ok resie p ró b y — tr a fn ie je s t w y m ie n iony ró w n ież obow iązek w aru n k o w o zw olnionego do w y k o n y w an ia o d pow ied niej p rac y zaro b k o w ej, n a w e t w e w sk azan y m m u przez sąd m iejscu p ra c y (art. 4 § 3). T ak ie u ję c ie o m aw ian eg o obow iązku zd a je egzam in w p ra k ty c e . N ow y k.k. w y m ie n ia w p ra w d z ie ta k i sam obow iązek p rac y , a le nie p o d k re śla m ożności w s k a zania p rzez sąd m ie jsc a te j p rac y . S fo rm u ło w an ie now ego k.k. n ie w y łącza je d p a k takiego u ję c ia om aw ianego obow iązku w y k o n a n ia p rac y zarobkow ej. W p ra k ty c e sądow ej trz e b a będ zie n a d a l zw rac ać u w ag ę n a zobow iązanie — w stosow nych w y p ad k a ch — w aru n k o w o zw olnionego do nieopuszczania p rze zeń b e z zgody są d u m ie jsc a p o b y tu i w yznaczonego za k ła d u p r a c y . “ F a k ty n ieuzasadnionej ze stro n y w a ru n k o w o zw olnionego zm iany m ie jsc a p o b y tu lu b za k ła d u p ra c y , n a w e t w y z n a czonego p rzez sąd , nie są w p ra k ty c e sporadyczne, u tru d n ia ją c p rzez to sądow i n ależ y te w y k o n a n ie zw ierzchniego n a d z o ru w o k resie próby.
6) N ow y k.k. u p ra w n ia sąd do w y zn a cz en ia n ad w aru n k o w o zw a ln ia n y m d o zoru. D ozór te n s ta je się je d n a k k o n i e c z n y w ted y , gdy sp raw cą p rz e stę p s tw a um yślnego b y ł m ło d o cian y {art. 24 w zw iązku z a rt. 76 § 3), ja k rów n ież je s t o n konieczny w obec recy d y w isty (art. 98 § 1).
• l N . A . S t r u c z k o w : o p . c i t ., s . 42, 43. F o r . A . S c h r ö d e r : A r b e i t s p l a t z v e r p f l i c h t u n g u n d B ü r g S c h a f t s ü b e m a h m e , N J n r 2/1964.
« P o r . W . W a c ł a w : S k u t e c z n o ś ć n a d z o r u s ą d o w e g o - n a d o s o b a m i w a r u n k o w o z w o l n i o n y m i , „ Z e s z y t y P r o b l e m o w o - A n a l a t y c z n e M i n i s t e r s t w a S p r a w i e d l i w o ś c i ” z 1968 r . , z. 12, s. ł*.
N r 5 (137) W a r u n k o w e p r z e d t e r m i n o w e z w o l n i e n i e w n o w y m k . k . 4L
P o stan o w ie n ie kodeksow e o o b lig a to ry jn y m dozorze w obec pow yższych k a te g o rii w aru n k o w o zw aln ian y ch je s t ze w szech m ia r słuszne. Je d n a k ż e u n o rm o w a nie o m a w ia n e j k w estii dozoru n asu w a n a s tę p u ją c e zastrzeżenia. M ianow icie z e w zględu n a społecznie doniosłe fu n k c je dozoru należy u zn ać za b a rd z ie j tr a f n e sfo rm u ło w an ie obow iązującej u sta w y . S tw ierd za ona, że w aru n k o w o zw a ln ia nego sąd o d d a j e na okres p ró b y pod n ad z ó r ochronny, ch y b a że ze w zg lę d u n a w y ją tk o w e okoliczności danego w y p a d k u uzna on stosow anie n ad z o ru z a n iecelow e (a rt. 4 § 2).23
N iew ą tp liw ą z a le tą u sta w y z 1957 r . je s t p o d k reśle n ie słuszności sto so w an ia z r e g u ł y in s ty tu c ji dozoru w p ra k ty c e . D otychczasow a p r a k ty k a w ty m z a k re s ie nie n a su w a ła isto tn ie jszy c h zastrzeżeń . Dość często w y zn aczan y p rze z s ą d n a d w aru n k o w o zw aln ian y m n ad z ó r o ch ro n n y b y ł zazw yczaj m e ry to ry c zn ie u za sadniony. P ow yższe u za sa d n iało u trz y m a n ie w m ocy obow iązującej re d a k c ji p r z e p isu co do o b lig ato ry jn o ści w zasadzie w y zn a cz an ia p rze z sąd dozoru w obec osoby w aru n k o w o zw a ln ia n ej z o d b y w an ia resz ty k a ry p o zbaw ienia w olności.21 N ależy n a to m ia st p o d k reślić tra fn ie js z e niż w pow ołanej w yżej u sta w ie sfo rm u ło w a n ie w now ym k.k. p rzep isu , k tó ry u p ra w n ia sąd do o k re śla n ia czasu i sposo b u w y k o n an ia w łożonych n a skazanego obow iązków w okresie p ró b y , ich k s z ta ł to w a n ia i d ecydow ania o dozorze, a m ianow icie p rzyznanie sądow i w tym zakresie p ra w o do p o d ejm o w an ia decyzji zarów no w chw ili orzek an ia w aru n k o w eg o zw ol nie n ia, ja k i w o k resie próby.
W sp o m n ian a u sta w a (art. 8 § 2) z a trz y m a ła się w tym w zględzie ja k b y w p ó l drogi. U sta w a ta stw ie rd z a, że sąd m oże orzec o o d d an iu w aru n k o w o zw olnionego pod n ad z ó r o c h ro n n y o raz o w łożeniu na niego obow iązków w ok resie p ró b y bądź w p o sta n o w ien iu o w aru n k o w y m zw olnieniu, bąd ź też w o d ręb n y m p o sta n o w ie n iu w y d a n y m w o k resie próby. Z u sta w y nie w y n ik a, żeby sąd b y ł u p raw n io n y do zm iany obow iązków w o k resie próby, a ta k że do uch y len ia ich i n ad z o ru w ra z ie zbędności. In ac zej n o rm u je tę k w e stię n o w y k.k., k tó ry zanierza do p ogłębienia za sa d y in d y w id u a liz ac ji w y k o n a n ia k a ry . N ow y k.k. stw ierd za, że jeżeli w zględy w ychow aw cze za ty m p rz e m a w ia ją , sąd m oże w okresie p ró b y u sta n a w ia ć , rozsze rz a ć lu b z m ien iać obow iązki albo od w y k o n a n ia tych obow iązków zw olnić, ja k ró w nież oddać skazanego pod dozór lu b od dozoru zw olnić (art. 94 w zw iązku z a rt. 77 § 2). T ak ie stanow isko now ego kJk. uw zg lęd n ia a k tu a ln e p o trze b y p r a k ty k i sąd o w e j i je s t o n o zgodne z z a d an iam i ra c jo n a ln e j p o lity k i p e n ite n c ja rn e j, n a co z w ra ca się uw agę w n auce zarów no w k ra ja c h socjalistycznych, ja k i w k ra ja c h b u rż u a z y jn y c h .25
W końcu n ależy nadm ienić, że w ra z ie orzeczenia p rze z R ad ę P a ń stw a — w t r y bie ła sk i — w arunkow ego zw olnienia bez w sk az an ia okresu p ró b y i obow iązków w ty m o k resie , p rz y ję ła się p r a k ty k a oznaczania przez sąd tego o k resu p ró b y
23 o
r o l i d o z o r u — p o r . P . W i e r z b i c k i : O p ie k a p o s t p e n i t e n c j a r n a w P o l s c e , W a r s z a w a 1966, s. 110 i n ., 144 i n . P o r . p r z y p . 18. P o r . t e ż G . K e m p e : L i b e r a t i o n c o n d i t i o n n e l l e -e t a i d -e p o s t^ p -e n i t-e n ti a ir -e , N o w y J o r k 1956, s . 2 i n . 24 W n a s z e j p r a k t y c e d o z ó r o c h r o n n y s t o s u j e s i ę w s t o s u n k u d o o k o ł o 20% s k a z a n y c h w a r u n k o w o , a n a d z ó r o c h r o n n y — w s t o s u n k u d o o k o ło 63% o g ó ł u w a r u n k o w o z w o l n i o n y c h . P o r . S . W a l c z a k : P r o j e k t y k o d y f i k a c j i k a r n e j , ,,P r z e g l ą d P e n i t e n c j a r n y ” z 1968 r . , z. 3. 25 P o r . p r z y p . 18. P o r . te ż J . G u g e n o t : L a r é a l i s a t i o n d u t r a i t e m e n t p é n i t e n t i a i r e d a n s le d o m a i n e j u d u c i a i r e , „ R é v u e d e S c i e n c e - C r i m i n e l l e e t d e D r o i t P é n a l C o m p a r é ” 1961* *. 501 i n . ; G . S i m s o n : D ie b e d i n g t e E n t l a s s u n g im m o d e r n e n R e c h t , „ Z . f .d . g .S . ” 1955». S, 05, «6.-42 M i k o ł a j L e o n i e n i N r 5 (137)
i jego obow iązków zgodnie z o b o w iąz u ją cą u sta w ą . T a słu szn a p ra k ty k a , z n a j d u ją c a u zn a n ie w n au c e p ra w a karnego,26 p o w in n a być u trz y m a n a rów n ież po w ejściu w życie o m a w ian y c h przepisów .
i i i
W łaściw e u n o rm o w an ie k w e stii o d w ołania w aru n k o w eg o zw o ln ien ia w p ły w a n a p ra w id ło w e fu n k c jo n o w a n ie te j in sty tu c ji. O dw ołanie w aru n k o w eg o zw olnienia d o ty c zy bow iem p o d sta w (przesłanek) sto so w a n ia te j in sty tu c ji.27
W zestaw ien iu z u sta w ą z 1957 r. (art. 5 § 1), now y k.k. tra fn ie j u jm u je p rz e sła n k i o b lig a to ry jn eg o o dw ołania w aru n k o w eg o zw olnienia. N a stę p u je ono w ted y , g d y zw olniony w o k resie p ró b y p o p ełn ił p o d o b n e p rze stęp stw o u m y ś l n e , z a k tó re orzeczono praw o m o cn ie k a r ę p o zb aw ien ia w olności (art. 95 § l).2^ N ow y k.k. zm ierza w ięc do u n ik n ię cia ty c h tru d n o śc i, ja k ie odczuw a p r a k ty k a p rzy w y k ła d n i p o ję cia p rz e stę p s tw a „tego sam ego ro d z a ju ”, a p o n ad to zw ęża on za s a d n ie za k res koniecznego o d w ołania w a ru n k o w e g o zw olnienia. P rz e w id u je je m ia n o w icie (inaczej niż w sp o m n ia n a u sta w a) je d y n ie w raz ie sk a z a n ia za p o
d obne p rze stęp stw o „u m y śln e ”, w y ra ź n ie św iadczące o uporczyw ości sp ra w c y w p o w ra c a n iu do p rz e s tę p s tw a i o b r a k u w sto su n k u do tegoż sp ra w c y w y ch o w aw czego o d d ziałan ia o dbytej k a r y p o zbaw ienia w olności.
Do szeroko n a to m ia s t u ję ty c h fa k u lta ty w n y c h pow odów odw ołania w a ru n k o w ego zw o ln ien ia zalicza n o w y k.k. p raw o m o c n e sk a za n ie za dokonanie w o k re sie p ró b y innego niż w sk azan eg o w yżej p rz e stę p s tw a , u ch y la n ie się w ty m ok resie od dozoru, niedopełnienie obow iązków w ok resie p ró b y lu b raż ące n a ru sz en ie p o rz ą d k u p raw n eg o . T en o sta tn i pow ód od w o łan ia w aru n k o w eg o zw o ln ien ia jest, ja k się w y d aje , tr a fn ie j o k reślony niż w o b o w iąz u ją ce j dotychczas u sta w ie, u p r a w n ia ją c e j do o dw ołania w aru n k o w eg o z w o ln ien ia z pow o d u n ie p rz e strz e g a n ia „za sad w spółżycia społecznego”. W a ru n k o w e zw o ln ien ie o d w o łu je się w p ra k ty c e z a zw yczaj w ted y , gdy n aru sz e n ie ty c h zasad p rz e ja w ia się w p o sta c i p o g w ałc en ia o bow iązującego p ra w a , np. gdy częste lu b nałogow e n a d u ż y w a n ie alk o h o lu d o p ro w ad z a sp raw cę do rażącego zakłó cen ia p o rz ą d k u publicznego, do zn ę ca n ia się n a d osobą b lis k ą itp .
P rz e p isy o n a s tę p stw a c h o d w ołania w a ru n k o w e g o z w o ln ien ia w zasad zie są w n o w y m k.k. (art. 96) u ję te id en ty czn ie ja k w u sta w ie z 1957 r. (a rt. 6 i a r t. 7). W raz ie od w o łan ia w aru n k o w eg o zw olnienia nie zalicza się n a poczet k a ry o k re su spędzonego n a w olności, a p o za ty m nie m o żn a ponow nie w aru n k o w o zw olnić sk a za n eg o od o dbycia re sz ty k a r y p o zb a w ien ia w olności, k tó re j odw ołanie do
tyczyło. *
O dm iennie je d n a k od dotychczasow ej u sta w y , k tó r a nie za jm o w a ła w te j k w e s tii w y ra źn e g o sta n o w isk a, now y k.k. stan o w i, że je ż e li w o k resie p ró b y oraz w ciągu dalszych 6 m iesięcy n ie odw ołano w a ru n k o w eg o zw olnienia, to k a rę u w a ża się za o d b y tą „z ch w ilą w aru n k o w eg o zw o ln ien ia” (a rt. 97). Z pow yższego w y n ik a , że now y k.k. z a ją ł sta n o w isk o znane u sta w o m in n y c h k ra jó w (np. k.k. czech o sło w ack iem u z 1962 r.), a u n as w y ra ż o n e w u ch w ale C ałej Izb y W ojskow ej S ą d u N ajw yższego z d n ia 11 czerw ca 1963 r . <RNw 1/63), p rz y jm u ją c , że w w y p a d - -ku w aru n k o w eg o zw o ln ien ia w y m ie rz o n ą sk a z a n e m u k a r ę pozb aw ien ia w olności
26 O t y m s z e r z e j p o r . A . M u r z y n o w s k l : U ł a s k a w i e n i e w P o l s c e L u d o w e j , w a r s z a w a 1965, s . 114—120.
27 S . W a l c z a k : O d w o ł a n i e w a ru n to o w e g o z w o l n i e n i a , , N P z 1963 r . , n r 1. 27a O „ p r z e s t ę p s t w i e p o d o b n y m ” — p o r . w y j a ś n i e n i e w a r t . 120 5 2 n o w e g o k . k .
N r 5 (137) W a r u n k o w e p r z e d t e r m i n o w e z w o l n i e n i e w n o w y m k . k . 43
uw aż a się za o d b y tą z dniem rzeczyw istego zw o ln ien ia go z za k ła d u k arn e g o , je że li w ciąg u 6 m iesięcy od u p ły w u o k re su p ró b y nie n astąp iło odw ołanie w a r u n kow ego zw olnienia.28 B ra k w o bow iązującej dotychczas u sta w ie w yraźn eg o w tym w*zględzie stw ie rd z e n ia w zb u d z ał w ątp liw o śc i w p ra k ty c e o ra z w y w o ły w ał różnicę z d a ń w lite r a tu r z e i ju d y k a tu rz e S ą d u N ajw yższego. M ożna było np. sp o tk a ć się z poglądem , że w w y p a d k u ta k im n ależy u w ażać k a rę za od b y tą z ch w ilą u p ły w u o k re su p ró b y .29 D latego te ż w y ja ś n ie n ie w no w y m k.k. te j okoliczności sp e łn i po w ażn e zad an ie, bo ujed n o lici orzecznictw o w te j dziedzinie. P rz y ję te przez te n k o d ek s ro zw iązan ie je s t p rz y ty m k o rz y stn e d la skazanego, ro d ząc d la ń d o d a tn ie s k u tk i, np. w p o sta c i szybszego o dzyskania lu b w ogóle m ożności od zy sk an ia u tr a conych p r a w i u p ra w n ie ń do s ta r a n ia się o z a ta rc ie sk a za n ia.
N ależy n adm ienić, że w m y śl a rt. 98 now ego k.k. nie m ożna w yk o n ać w obec w a ru n k o w o zw olnionego rec y d y w isty tzw . n ad z o ru ochronnego, orzeczonego w sto su n k u do niego, n a to m ia st o d d an ie go pod dozór je s t obow iązkow e (por. w yżej p k t II-6). Rzecz ja sn a, p o sta n o w ien ie to je s t ze w szech m ia r słuszne. U m ożliw ia ono p o d ję cie w okresie p ró b y w obec ta k ie g o re c y d y w isty odpow iednich środków celem o siąg n ięcia jego re so c ja liz a c ji i zabezpieczenia p rze d nim społeczeństw a.
IV
K odeks k a r n y w ykonaw czy w p k t 6 R ozdziału IX pośw ięca (w a r t. 78—81) u n o rm o w an iu in s ty tu c ji w aru n k o w eg o zw olnienia szereg p o stan o w ień , celowo ro z w ija ją c y c h w ty m z a k resie p rze p isy zarów no ko d ek su karnego, ja k i ko d ek su p o stę p o w an ia k a rn e g o .30
R ozstrzy g n ięcie w k w e stii w a ru n k o w eg o zw olnienia odbyw a się pod w ielu w zg lęd am i n a analogicznych zasadach, ja k ie p rz e w id u je obow iązująca dotychczas u s ta w a (ant. 8— 10). U w aga ta dotyczy u p ra w n ie ń są d u do o rze k an ia o w a ru n k o w ym zw olnieniu z u rzę d u lu b n a w niosek, w sk a z a n ia osób u p raw n io n y c h do sk ła d a n ia w n io sk u o w a ru n k o w e zw o lnienie (skazany, jego obrońca, p ro k u ra to r, n a cz eln ik za k ła d u karnego), m ie jsc a posiedzeń (te re n za k ła d u karnego) i obow iązko w eg o u d ziału w p o siedzeniu p r o k u ra to ra (art. 78 § 1, § 2 i a rt. 79). W p rz e c iw ie ń stw ie do u sta w y z 1957 r. (art. 8 § 2), k.k.w . zasad n ie zobow iązuje sąd do w y słu c h a n ia nie ty lk o p rzed staw iciela a d m in istra c ji za k ła d u karnego, ale ta k ż e sk a zanego (art. 79 § 1). P oza ty m je śli chodzi o now e w k.k.w . u reg u lo w a n ie, to w p ro w a d z a on p rz e d e w szy stk im tę is to tn ą innow ację, że o w a ru n k o w y m zw o ln ie n iu o rz e k a s ą d p e n i t e n c j a r n y ; w sp ra w a c h zw iązanych z w y k o n an ie m orzeczenia o w a ru n k o w y m zw oln ien iu oraz w sp ra w ie o d w o łan ia w aru n k o w eg o zw o ln ien ia w łaściw y je s t są d p e n ite n c ja rn y , k tó ry ud zielił zw olnienia, a jeżeli zw olniony pozostaje pod dozorem — sąd p e n ite n c ja rn y , w któ reg o o k ręg u dozór je s t w y k o n y w an y (art. 78 § 1 i a r t. 80). N astę p n ie k.k.w . p rz e w id u je , że w n io sk u o w a ru n k o w e zw o ln ien ie — złożonego p rzez sk a za n eg o lu b jego obrońcę p rz e d w cześn ie (art. 91 k.k.) lu b p rze d u p ły w e m 3 m iesięcy od w y d a n ia p o sta n o w ien ia o odm ow ie w aru n k o w eg o zw olnienia, jeżeli orzeczona k a r a nie p rz e k ra c z a 2 la t p o zb a w ien ia w olności, a przed u pływ em 6 m iesięcy, jeżeli te n o k res p rze k ra c z a —
28 O S N K W z 1963 r „ z. 12, p o z . 210 i O S N z 1962 T ., z . IV , p o z . 65. 29 S z e r z e j — p o r . K . D a s z k i e w i c z : o p . c i t ., s . 35, 36. so P o r . Z . K r a u z e : Z a s a d y p o s t ę p o w a n i a p r z e d s ą d e m , G S iP iz 1969 r . , n r 4, s. 5. O d o n i o s ł o ś c i u n o r m o w a n i a p o r u s z o n y c h z a g a d n i e ń w o d d z i e l n e j u s t a w i e — po-r. n p . : J . Ś 1 i - ■ w o w s k i : K o d e k s k a r n y w y k o n a w c z y , o p . c i t .; E . S . R a p p a p o r t : P o l i t y k a k r y m i n a l n a v r z a r y s i e , Ł ó d ź 1948, s . 180, 181.
44 M i k o ł a j L e o n i e n i N r 5 (13ff>
n ie ro zp o z n aje się aż do u p ły w u ustaw ow ego te rm in u u p ra w n ia ją c e g o do u b ie g a n ia się o w a ru n k o w e zw olnienie albo do u p ły w u w ym ienionego w yżej o k resu 3 m ie sięcy lu b 6 m iesięcy od w y d a n ia p o sta n o w ie n ia o odm ow ie w aru n k o w eg o z w o ln ie n ia (art. 78 § 2).
In aczej nieco niż w u sta w ie z 1957 r. u n o rm o w a n a je s t rów n ież k w e stia s k ła d a n ia p rz e z stro n y zażaleń. Otóż k.k.w . zasad n ie stan o w i, że sk a za n em u p rz y s łu g u je zażalenie n a p ie rw sz e p o sta n o w ien ie o d m a w ia ją c e w aru n k o w eg o .zw olnienia ty lk o w raz ie p o zy ty w n e j opinii, w y d a n e j o nim p rz e z a d m in istra c ję za k ła d u k a r nego; poza ty m sk a za n y m oże złożyć 'zażalenie n a d ru g ie i dalsze p o sta n o w ie n ia o d m a w iają ce w aru n k o w eg o zw olnienia (art. 79 § 2). P ro k u ra to ro w i n a to m ia st p rz y słu g u je za ża le n ie w te rm in ie trze ch d n i n a p o stan o w ien ie o w a ru n k o w y m zw olnieniu. Z ażalen ie to p odlega ro zp o z n an iu w ciągu 7 dni, p rz y czym n ie w strz y m u je ono w y k o n a n ia zaskarżonego p o sta n o w ien ia, jeżeli p r o k u ra to r n ie zgłosi w ty m w zględzie sp rze ciw u (a rt. 79 § 3). W y d a je się, że b a rd z ie j słu s z n e je s t je d n a k stan o w isk o dotychczasow ej u sta w y , k tó re u p ra w n ia p ro k u ra to ra do sk ła d a n ia zażaleń ró w n ież n a odm ow ę u d z ie le n ia w aru n k o w eg o zw o ln ien ia (art. 8 § 4), ta k ie bow iem sta n o w isk o b a rd z ie j o d p o w iad a szczególnej ro li p ro k u ra to r a w naszym p rocesie k a rn y m , p o d k reślo n e j m .in. w a r t. 6 i a rt. 29 k.k.w . T rz eb a tu ta j nadm ien ić, że p o stę p o w an ie procesow e w raz ie złożenia za ża le n ia n o rm u ją p o s ta n ow ienia a rt. 409—412 k.p.k. P R L z 1969 r. — analo g iczn ie ja k dotychczas obo w ią z u ją c e w ty m w zględzie p rze p isy .3'1
v
K onieczną p rz e sła n k ą re a liz a c ji p o lity c z n o -k ry m in a ln y c h zad ań in sty tu c ji w a ru nkow ego zw o lnienia je st należyte w y k o n an ie przez sąd n a d z o r u w o k resie p ró b y n ad je j przeb ieg iem . K odeks k a rn y w y k o n aw cz y z a w iera w ty m w zg lę d zie doniosłe p rz e p isy (art. 81 w zw iązku z a r t. 75—77), nie zn a n e u sta w ie z 1957 r. Z treśc i tych przepisów w yn ik a, że jeżeli w aru n k o w o zw olniony nie p o zo staje w okresie p ró b y pod dozorem , sąd pow inien w m ia rę potrzeb y zarządzić z e b ra n ie in fo rm a c ji o jego zachow aniu się w ty m okresie, a w szczególności o w y k o n a n iu włożonych n a ń o bow iązków oraz o p rz e strz e g a n iu p o rz ą d k u p raw n eg o (art. 81 w zw iązku z a rt. 77). N ato m iast osoba, in s ty tu c ja lu b o rg an iz ac ja społeczna, pod k tó re j dozór oddano skazanego, p o w in n a w ok resie p ró b y inform ow ać sąd o zach o w an iu się skazanego, a w szczególności o w y k o n a n iu w łożonych n a ń obo w iąz k ó w (art. 81 w zw iązku z a rt. 74 § 3). P ow yższym podm iotom p rz y s łu g u je p ra w o sk ła d a n ia do są d u w n io sk u o u sta n o w ien ie, ro zsz erze n ie lu b zm ianę obo w iązków w o k re sie p ró b y , o zw olnienie od w y k o n a n ia ty c h obow iązków albo o o d d an ie pod dozór lu b zw olnienie od dozoru, a ta k ż e o odw ołanie w arunkow ego' zw o lnienia (art. 80 § 2).
Pow yższe, isto tn e zre sztą , p rz e p isy z p ew n o śc ią służyć b ę d ą d alszem u u s p ra w n ie n iu p o lity k i p e n ite n c ja rn e j w z a k re sie w aru n k o w eg o zw olnienia i jego od w o łan ia. Z araz em p rze p isy o nad zo rze są d u n ad p rzeb ieg iem o k re su p ró b y n a s u w a ją n a s tę p u ją c e re fle k sje .
O m aw iana in sty tu c ja spełnia należycie sw o ją doniosłą społecznie ro lę w te d y , gdy je s t p raw id ło w o w y k o n y w an a. C hodzi o to , żeby w aru n k o w o zw olniony do p e łn ił ciążących n a nim obow iązków , n ależycie się spraw ow ał, nie n a ru s z a ł p o -ś i P o r . S. K a l i n o w s k i : P o s t ę p o w a n i e k a r n e — Z a r y s c z ę -ś c i o g ó l n e j , W a r s z a w a 1861, s. 147, U l .
N r 5 (137) U c h y l e n i e p r z e z s ą d p a ń s t w o w y w y r o k u s ą d u p o l u b o w n e g o 45
rz ą d k u praw n eg o , a zw łaszcza żeby n ie w szed ł p o n o w n ie w kolizję z u s ta w ą k a r n ą . W ażn e je s t rów nież, żeby w y k o n u ją c y dozór (w ra z ie jego u sta n o w ien ia) p o d e jm o w a ł nieodzow ne i w e w łaściw y m te rm in ie sta ra n ia zarów no w z a k resie o p ie k i n a d w a ru n k o w o zw olnionym , ja k i co do jego p o p raw y , reso c jaliza cji, a w ra z ie b ezskuteczności tych w y siłk ó w — żeby nie zw lek ał z w n io sk a m i o o d w o ła n ie w aru n k o w eg o zw olnienia. W zw ią zk u z ty m należałoby w k.k.w . p o d k reślić e x p re ssis ve rb is obow iązek są d u p e n ite n c ja rn e g o dotyczący sp ra w o w a n ia nad zo ru n a d przeb ieg iem o k resu p ró b y . N adzór te n je s t w y k o n y w an y p rze d e w szy stk im za p o śred n ic tw em osób sp ra w u ją c y c h dozór, o czym słusznie się m ów i w k i . w . W p rzeciw n y m razie, w b ra k u w yznaczenia dozoru, sąd pow inien w k a ż d e j s p ra w ie zarząd zić ze b ra n ie in fo rm ac ji o zachow aniu się w aru n k o w o zw olnionego w o k re sie próby, a w szczególności o w y k o n a n iu przezeń w łożonych n a niego obo w iąz k ó w .
T a k ie p o stę p o w an ie w y n ik a z isto ty o m a w ian e j in sty tu c ji. K .k.w . zasad n ie s ta now i, że przed w y d an ie m p o sta n o w ien ia w k w e stii odw ołania w aru n k o w eg o zw ol n ie n ia sąd p ow inien w ysłuchać zw olnionego i jego obrońcę, p rzy czym udział p r o k u ra to r a w p osiedzeniu je s t obow iązkow y, a n a p o sta n o w ien ie p rz y słu g u je s k a za n em u za ża le n ie (art. 80 § 4, § 5). N ależy dodać, że k.k.w . n ie p rz e w id u je z n a nego u staw om inn y ch k ra jó w (np. k.k. szw a jc arsk iem u z 1937 r. w red. u sta w y z 1950 r. — a r t. 38 § 4) obow iązk u są d u , by o strzec skazanego p rze d odw ołaniem ■warunkowego zw olnienia. S ądy sto s u ją je d n a k tego ro d z a ju o strzeżenia. T a celo w a p r a k ty k a z a słu g u je n a je j u trzy m an ie .
R e asu m u jąc poczynione uw agi, należy p rzy ją ć, że now e przepisy o w aru n k o w y m zw o ln ien iu zm ierza ją do dalszego p o g łę b ien ia in d y w id u alizacji w y k o n a n ia k a ry i b ę d ą służyć u sp ra w n ie n iu w ty m za k re sie p o lity k i p e n ite n c ja rn e j.32 P rz e p isy te celow o zu ż y tk o w u ją dośw iadczenie dotychczasow ej p ra k ty k i i ju d y k a tu rę S ąd u
N ajw yższego, a ta k ż e u w zg lę d n ia ją isto tn e w sk az an ia n a u k i p ra w a karnego. 32 P o r . J . S l i w o w s k i : o p . c i t . ( p r z y p . 18). P o r . A . R i e m i e n s o n : i n d i w i d u a l i z a c i j a n a k a z a n i j a w p r o c e s s ie j e g o i s p o ł n i e n i j a , T o m s k i j G o s u d . U n i w i e r s i t i e t im . K u j b y s z e w a , „ S b o m i k r a b o t j u r i d i c z i e s k o g o f a k y i ł t i e t a ” , T o m s k 1961.
P O L E M I K A
1. ROMAN DANIECSkutki uchylenia przez sqd państwowy w yroku
sqdu polubownego
Z agadnienie, ja k ie s k u tk i n a tu ry p ro c e d u ra ln e j w y w ie ra uch y len ie w y ro k u s ą d u polubow nego p rze z sąd p ań stw o w y , n ie je s t ureg u lo w an e ustaw ow o.
C hodzi p rze d e wiszystikim o to, czy po u ch y len iu w y ro k u s ą d u polubow nego p rze z sąd p ań stw o w y p o zo staje w łaściw y m do ponow nego ro zp o z n an ia sp o ru sąd p a ń stw o w y czy te ż sąd polubow ny.
