Ludność w województwie lubelskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna - NSP Ludności i Mieszkań 2011

ZESPÓŁ REDAKCYJNY

Przewodniczący Krzysztof Markowski

Członkowie: - Waldemar Dymek - Jerzy Greszta - Zofia Kurlej - Elżbieta Łoś - Andrzej Matacz - Kazimierz Tucki - Paweł Wroński

Sekretarz - Aneta Olszewska-Welman

Autor opracowania - Zofia Dymek – Lubelski Ośrodek Badań Regionalnych

Naliczanie tablic precyzji - Zofia Wadowska – Wydział Informatyki

Graficzne wykonanie map i wykresów, prace edytorskie - Zofia Dymek, Zofia Wadowska

Projekt okładki – Lidia Motrenko-Makuch

ISBN 978-83-7402-206-4

Publikacja dostępna na http://www.stat.gov.pl/lublin

Przedmowa

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań przeprowadzony w dniach od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011r. (NSP 2011) był pierwszym spisem powszechnym, w którym Polska uczestniczyła jako część Unii Europejskiej. Obowiązywały w nim ujednoli- cone, podstawowe definicje i klasyfikacje, zakres pozyskiwanych w spisach informacji, jak również formy i zakres informacji wynikowych. Mam przyjemność przedstawić Państwu publikację ”NSP 2011 – Ludność w województwie lubelskim. Stan i struktura demograficz- no-społeczna”. Jest to pierwsze, z serii tematycznych, opracowanie zawierające wyniki spisu.

W miarę dalszego opracowywania wyników spisu będą sukcesywnie ukazywać się kolejne publikacje tematyczne.

Publikacja zawiera szeroki zakres wyników spisu dotyczących stanu i struktury demograficznej ludności faktycznie zamieszkałej w województwie lubelskim. Zbudowane jest z siedmiu części, m.in. uwag ogólnych, metodycznych, syntetycznego omówienia wyników spisu oraz aneksu tabelarycznego.

W części pierwszej – uwagach ogólnych przedstawiono podstawę prawną, zakres tematyczny, formę oraz sposoby zbierania danych w ramach narodowego spisu powszechne- go ludności i mieszkań. Z kolei w części drugiej, tj. uwagach metodologicznych zawarte zostały definicje podstawowych pojęć obowiązujące w ramach spisu. Bardziej szczegółowo metodologia spisu została opisana w publikacji „Ludność. Stan i struktura demograficzno- społeczna Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011” opracowanej przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie. W pozostałych częściach od trzeciej do siódmej zaprezentowane zostały najistotniejsze dane dotyczące stanu ludności, struktury demograficz- nej, wykształcenia, kraju urodzenia, obywatelstwa, przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu, języka ojczystego, przynależności wyznaniowej, osób zamieszka- łych w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz dane dotyczące osób bezdomnych.

Publikacja zawiera również aneks tabelaryczny, gdzie dane zaprezentowane są w różnych układach, m.in. według płci, wieku, jak również w ujęciu terytorialnym według powiatów i gmin. Ponadto publikację wzbogacono kartogramami i wykresami.

Jestem przekonany, że przygotowana przez pracowników Urzędu Statystycznego w Lublinie publikacja zarówno wzbogaci Państwa zasób wiedzy na temat sytuacji demogra- ficznej oraz społeczno-ekonomicznej w województwie lubelskim. Mam również nadzieję, że syntetyczny jej charakter zachęci Państwa do zgłębiania przedstawionych w niej zagadnień wykorzystując w tym celu dane dostępne w Urzędzie Statystycznym, a także na stronach internetowych GUS – w Banku Danych Lokalnych.

Jednocześnie dziękuję Wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania i przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz opracowania jego wyników.

Dyrektor

Urzędu Statystycznego w Lublinie

dr Krzysztof Markowski

Lublin, październik 2013 r.

PREFACE

National Census of Population and Housing conducted from 1 April to 30 June 2011. (NSP 2011) was the first census in which Poland participated as part of the European Union. The basic definition and classification , obtained in the censuses range information, as well as the form and extent of the result information were unified. I am pleased to present the publication " NSP 2011 – Population in lubelskie voivodship . Status and demographic and social structure". This is the first publication of the thematic series of the results of the census. More thematic publications will be successively appear as the further census results elaboration are prepared.

The publication contains a wide range of census results concerning the demographic state and the structure of the population actually living in the Lubelskie Voivodship. It con- sists of seven parts , including general and methodical comments, synthetic discussion of the census results as well as tabular annex.

In the first part - the general comments the legal basis , the thematic scope , form and methods of data collection in the national census of population and housing were presented.

In the second part , i.e. the methodological notes, the definitions of basic concepts in force in the census were contained. A more detailed census methodology is described in the publi- cation " Population . Status and demographic and social structure. National Census of Popu- lation and Housing 2011"compiled by the Central Statistical Office in Warsaw. From the third to the seventh parts the most relevant data on the population, demographics, education, country of birth, citizenship , national and ethnic identity, language used at home, mother tongue, religious domination, persons living in collective accommodation and details of homeless people were presented. The publication also includes the tabular annex – where the data are presented in a variety of systems, among others by sex , age, as well as in terms of powiats and gminas. In addition, the publication was enriched by maps and graphs.

I am convinced that prepared in the Statistical Office in Lublin publication both enrich your knowledge about the demographic and socio-economic situation in the Lubelskie Voivodship. I also hope that its synthetic nature will encourage you to explore the issues pre- sented in this enumeration using the data available in the Statistical Office , as well as on the websites of the CSO – in the Local Data Bank .

I thank all who contributed to the preparation and implementation of the National Census of Population and Housing , and the elaboration of its results.

Director Statistical Office

In Lublin

Krzysztof Markowski, Ph.D.

Lublin, October 2013 r.

5

Spis treści

Str.

Przedmowa ... 3

CZĘŚĆ I. UWAGI OGÓLNE ... 9

CZĘŚĆ II. METODOLOGIA SPISU LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2011 – wybrane aspekty ... 13

CZĘŚĆ III. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA LUDNOŚCI ... 21

1. Stan ludności ... 21

2. Ludność według płci i wieku ... 24

3. Ludność według stanu cywilnego ... 27

CZĘŚĆ IV. LUDNOŚĆ WEDŁUG KRAJU URODZENIA I OBYWATELSTWA . 34 1. Ludność według kraju urodzenia ... 34

2. Ludność według obywatelstwa ... 38

CZĘŚĆ V. PRZYNALEŻNOŚĆ NARODOWO-ETNICZNA, JĘZYK I WY- ZNANIE ... 40

1. Przynależność- narodowo-etniczna ... 40

2. Język używany w domu ... 41

3. Język ojczysty ... 42

4. Przynależność wyznaniowa ... 43

CZĘŚĆ VI. WYKSZTAŁCENIE LUDNOŚCI ... 44

1. Poziom wykształcenia ... 44

2. Kontynuacja nauki ... 47

3. Dziedzina, kierunek kształcenia i zawód wyuczony ... 49

CZĘŚĆ VII. OSOBY W OBIEKTACH ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA ORAZ OSOBY BEZDOMNE ... 54

1. Osoby w obiektach zbiorowego zakwaterowania ... 54

2. Osoby bezdomne ... 57

ANEKS TABELARYCZNY ... 73

Wykaz wykresy Wykres 1. Przyrost/ubytek liczby ludności w latach 2002-2011 według powiatów ... 22

Wykres 2. Ludność według płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku ... 24

Wykres 3. Piramida wieku (2002,2012 ... 25

Wykres 4. Ludność według biologicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 roku ... 25

Wykres 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania w 2011 roku ... 26

Wykres 6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i wieku w 2011 roku ... 30

Wykres 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku ... 30

Wykres 8. Osoby pozostające w związkach kohabitacyjnych według płci i stanu cywil- nego prawnego w 2011 roku ... 33

Wykres 9. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego i fak-

tycznego ... 33

6

Wykres 10. Ludność w tys. według kraju urodzenia w 2011 roku ... 35

Wykres 11. Ludność urodzona za granicą według płci i wieku w 2011 roku ... 35

Wykres 12. Ludność w wieku 15 lat i więcej według miejsca urodzenia i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku ... 37

Wykres 13. Ludność w wieku 13 lat i więcej według miejsca urodzenia i poziomu wy- kształcenia w 2011 roku ... 37

Wykres 14. Ludność z obywatelstwem niepolskim według kraju obywatelstwa w 2011 roku. ... 39

Wykres 15. Ludność z obywatelstwem niepolskim według płci i wieku w 2011 roku ... 39

Wykres 16. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci w latach 2002-2011 roku ... 45

Wykres 17. Ludność w wieku 13 lat i więcej według płci i rodzaju szkoły, w której kon- tynuowana była nauka w 2011 roku ... 48

Wykres 18. Ludność o wykształceniu wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora według dziedziny kształcenia i płci w 2011 roku ... 50

Wykres 19. Ludność o wykształceniu wyższym z tytułem magistra, lekarza lub równo- rzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty według kierun- ku wykształcenia i płci w 2011 roku ... 51

Wykres 20. Ludność posiadająca wykształcenie policealne, średnie zawodowe lub za- sadnicze zawodowe według płci i zawodu wyuczonego w 2011 roku ... 53

Wykres 21. Ludność w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiektu w 2011 roku ... 55

Wykres 22. Mieszkańcy obiektów zbiorowego zakwaterowania urodzeni za granicą we- dług kraju urodzenia w 2011 ... 56

Wykres 23. Cudzoziemcy w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiek- tu w 2011 roku ... 57

Wykres 24. Osoby bezdomne według kategorii bezdomności w 2011 roku ... 59

Wykres 25. Osoby bezdomne I i II kategorii według płci i wieku w 2011 roku ... 60

Wykres 26. Przyczyny bezdomności według płci osób bezdomnych I kategorii w 2011 roku ... 62

Wykres 27. Osoby bezdomne I kategorii według wieku i okresu bezdomności w 2011 roku ... 63

Wykaz Map Mapa 1. Ludność w powiatach w 2011 roku w 2011 roku ... 67

Mapa 2. Gęstość zaludnienia w 2011 roku ... 67

Mapa 3. Liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn w 2011 roku ... 68

Mapa 4. Starzenie się społeczeństwa ... 68

Mapa 5. Mediana wieku ludności w 2011 ... 69

Mapa 6. Ludność urodzona za granica ... 69

Mapa 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2011 roku ... 70

Mapa 8. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2011 roku .... 71

7 CONTENTS

Preface ... 3

PART I. GENERAL COMMENTS ... 9

PART II. THE METHODOLOGY OF THE 2011 CENSUS OF POPULATION AND HOUSING – selected aspects... 13

PART III. SIZE AND DEMOGRAPHIC STRUCTURES OF POPULATION ... 21

1. Size of population ... 21

2. Population by sex and age ... 24

3. Population by marital ststus ... 27

PART IV. POPULATION BY CANTRY OF BIRTH END CITIZENSHIP ... 34

1. Population by cantry of birth ... 34

2. Population by citizenship ... 38

PART V. NATIONAL OR ETHNIC IDENTITY, LANGUAGE AND RELI- GIOUS DENOMINATION ... 40

1. National or ethnic identity ... 40

2. Language used at home ... 41

3. Mother tongue ... 42

4. Composition by religious denomination of population ... 43

PART VI. EDUCATION OF POPULATION ... 44

1. Level of education ... 44

2. Continuing education ... 47

3. Field of education, speciality of education and trained occupation ... 49

PART VII. POPULATION IN THE COLLECTIVE LIVING QUARTERS AND HOMELESS PERSONS ... 54

1. Population in the collective living quarters ... .... 54

2. Homeless persons ... 57

TABULAR PART ... 73

List of charts Chart 1. Growths/decreases of population by powiats in 2002-2011 ... 22

Chart 2. Population by sex and residence in 2012 ... 24

Chart 3. Population age pyramid (2002 ,2011) ... 25

Chart 4. Population by sex and biological age groups in 2002 and 2011 ... 25

Chart 5. Population by economical age groups and place of residence in 2011 ... 26

Chart 6. Population aged 15 years and more by jurel marital status, sex and age in 2011 . 30 Chart 7. Population aged 15 years and more by jurel marital status, sex and place of residence in 2011 ... 30

Chart 8. Cohabitants by sex and de jure marital status in 2011 ... 33

Chart 9. Population aged 15 years and more by jurel marital status and de facto marital status ... 33

Chart 10. Population by country of birth in 2011 ... 35

8

Chart 11. Foreign-born population by sex and age in 2011 ... 35

Chart 12. Population aged 15 and more by place of birth and de jure marital status in 2011 ... 37

Chart 13. Population aged 13 and more by place of birth and education level in 2011 ... 37

Chart 14. Population holding non-Polish citizenship by country of citizenship in 2011. .... 39

Chart 15. Population holding non-Polish citizenship by sex and age in 2011 ... 39

Chart 16. Population aged 13 and more by education level and sex in 2002-2011 ... 45

Chart 17. Population aged 13 and more by sex and type of school in 2011 ... 48

Chart 18. Population with a degree of Doctor’s (PhD) by sex and fields of education in 2011 ... 50

Chart 19. Population with a degree of Master (MA, MSc), Medical Doctor, equivalent or degree of Engineer, Bachelor, certified economist by sex and specialty of education in 2011 ... 51

Chart 20. Population with college diploma, post-secondary education secondary voca- tional or basic vocational by trained occupation in 2011 ... 53

Chart 21. Population in the collective living quarters by type of living in 2011 ... 55

Chart 22. Foreign-born population in the collective living quarters by country of birth in 2011 ... 56

Chart 23. Foreigners in the collective living quarters by type of living quarters in 2011 57 Chart 24. Homeless persons by category homelessness in 2011 ... 59

Chart 25. Homeless persons I and II category by sex and age in 2011 ... 60

Chart 26. Reasons of homelessness by sex of homeless persons I category in 2011 ... 62

Chart 27. Homeless persons I category by duration of homelessness and age in 2011 ... 63

Wykaz Map Map 1. Population in powiats in 2011... 67

Map 2. Population per km

in 2011 ... 67

Map 3. Females per 100 males in 2011 ... 68

Map 4. Ageing of population in 2011 ... 68

Map 5. Median age of population in 2011 ... 69

Map 6. Foreign-born population ... 69

Map 7. Population aged 15 and more by jure marital status in 2011 ... 70

Map 8. Population aged 13 and more by education level in 2011 ... 71

9

CZĘŚĆ I. UWAGI OGÓLNE

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w Polsce w 2011 roku był pierwszym spisem realizowanym od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i przeprowadzony został na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011r. według stanu w dniu 31 marca 2011 roku, o godz. 24.00.

Ramy tematyki spisu ludności i mieszkań w 2011 roku, zakres, formę, tryb, granice obowiązków statystycznych i dobrowolności udziału w badaniach określiła Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz. U.

z 26 marca 2010 r. nr 47, poz.277) wraz z aktami wykonawczymi do ustawy oraz Rozporzą- dzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r.

w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Dz. U. UE. L. z dnia 13.08.2008 r.

Nr 218).

Spis ludności 2011 obejmował osoby stale zamieszkałe (zameldowane) na obszarze Polski bez względu na fakt, czy te osoby przebywały w kraju w czasie spisu czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo. Spis był przeprowadzony w budynkach, miesz- kaniach, obiektach zbiorowego zakwaterowania i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami.

Zakres spisu obejmował następujące tematy:

1) geograficzne rozmieszczenie ludności – miejsce przebywania, miejsce zamieszkania w okresie międzyspisowym i przyczyny jego zmian;

2) demograficzną charakterystykę osób – płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny), kraj urodzenia, obywatelstwo;

3) charakterystykę gospodarstw domowych i rodzin – wielkość i skład gospodarstw domowych i rodzin, rodziny biologiczne i zrekonstruowane, rodziny niepełne, pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie;

4) wykształcenie – poziom wykształcenia, kontynuacja nauki, rodzaj szkoły, dziedzina i kierunek kształcenia;

5) migracje wewnętrzne i zagraniczne, w tym badanie emigracji Polaków, emigracji zarobkowej, reemigracji oraz imigracji cudzoziemców do Polski;

6) dzietność kobiet;

7) narodowość i język;

8) wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego);

9) niepełnosprawność prawna i biologiczna;

10) ekonomiczna charakterystyka osób, w tym:

10

 bieżąca aktywność ekonomiczna: pracujący w pracy głównej i dodatkowej, bezrobotni, bierni zawodowo, charakterystyka zawodowa pracujących,

 stała aktywność zawodowa dla pracujących w indywidualnym gospodarstwie rolnym,

 dojazdy do pracy;

11) główne i dodatkowe źródło utrzymania osób;

12) źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania i zamieszkania;

13) rodzaj zamieszkanych pomieszczeń;

14) charakterystyka mieszkań, w tym:

- mieszkania zamieszkane według rodzaju zajmowania mieszkania, własności miesz- kania, wielkości mieszkania, w tym: liczba izb z wyszczególnieniem pokoi, pomieszczeń kuchennych i innych izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań, wyposażenia w instalacje sanitarno-techniczne, sposób ogrzewania mieszkania;

- mieszkania niezamieszkane dodatkowo charakteryzowane według przeznaczenia oraz przyczyny niezamieszkania;

15) charakterystyka budynków z zamieszkanymi lokalami mieszkalnymi, w tym: rodzaj budynku, forma własności budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania;

16) informacje o tytule prawnym do zajmowanego mieszkania.

Powszechny spis ludności i mieszkań 2011 został przeprowadzony metodą mieszaną.

tj. poprzez pozyskiwanie danych ze źródeł administracyjnych (rejestrów i systemów informa- cyjnych) oraz zbieranie danych bezpośrednio od ludności w ramach badania reprezentacyjne- go oraz tzw. badania pełnego. Oprócz tego przeprowadzone zostały dwa pełne badania, obej- mujące osoby przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz osoby bezdomne.

Zastosowane rozwiązania miały przede wszystkim zmniejszyć koszty spisu oraz obciążenie osób objętych spisem, przy zachowaniu wysokiej jakości wyników spisu.

W ustawie o NSP 2011 przyjęte zostało założenie jak najszerszego wykorzystania systemów informacyjnych administracji publicznej, jako źródeł danych do spisu, co w konsekwencji oznaczało, że informacje przewidziane do zebrania w trakcie spisu pobrane zostały przede wszystkim z dostępnych źródeł administracyjnych, a następnie wykorzystane do przygotowania i aktualizacji wykazu adresowo-mieszkaniowego, następnie do utworzenia operatu adresowo-mieszkaniowego do losowania próby do badań reprezentacyjnych oraz jako bezpośrednie źródło danych spisowych. Dane niewystępujące w systemach informacyjnych administracji publicznej lub niespełniające wymogów jakości danych statystycznych zebrano od osób objętych spisem. Jednak w tym przypadku przewidziano zastosowanie nowoczesnych technik gromadzenia danych w celu wyeliminowania formularzy papierowych.

11

PART I. GENERAL COMMENTS

The 2011 Polish Census of Population and Housing (NSP 2011) was the first census performed since Poland's accession to the European Union and took place on the territory of the Republic of Poland in the period from 1 April to 30 June 2011 as of 31 March 2011, at 00.00.

The frames of the 2011 population and housing census subject matters, its scope, form, mode, statistical obligations limits and freedom of participation in surveys were provided for in the Act of 4 March 2010 on Polish population and housing census in 2011 (Journal of Laws of 26 March 2010, No 47, item 277) together with implementing regulations to the act and Regulation (EC) No 763/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 on population and housing censuses (Journal of Laws EU of 13 August 2008, No 218).

The 2011 census covered the persons living permanently (registered for permanent residency) in Poland, regardless of the fact whether these persons were staying in the country during the census or were abroad, as well as persons staying temporarily in the country The census was taken in buildings, dwellings, collective accommodation places and other housing units.

The scope of the census

1) geographic characteristic of population: place of residence, place of residence in the period between censuses and the reasons for changing thereof;

2) demographic characteristic of persons: sex, age, marital status (legal and de facto), coun- try of birth, including the parents country of birth, citizenship;

3) households and families - the size and composition of household and family, nuclei and reconstituted families, single-parent families, family status, household status;

4) educational characteristic: educational level, the continuation of education, the type of school (educational institution), the field and direction of study;

5) internal and international migrations, including emigration of the Poles, labour-related emigration, re-emigration and immigration of foreigners to Poland;

6) fertility of women;

7) nationality and language;

8) religious denomination (a church or religious association);

9) legal and biological disability;

10) economic characteristics of persons, including:

 current activity status – persons having the main and additional job, the unemployed,

persons economically inctive,, occupational characteristics of the employed

12

 usual activity status in respect to persons employed on individual agricultural hold- ings;

 commuting to work

11) main and additional source of livelihood of persons;

12) household sources of economic and living self-dependence;

13) the type of living quarter;

14) the characteristics of dwellings including:

 occupancy status of dwellings, type of ownership, size of dwellings including:

the number of rooms (1), specifying rooms (2), kitchens and other facilities as well as usable area of dwellings, technical and sanitary system (fittings), method of heating a dwelling;

 uninhabited dwellings, additionally described by their purpose and the reasons why such dwellings are uninhabited;

15) the characteristics of buildings with inhabited dwelling premises, including: the type of building, type of ownership, the number of dwellings in the building, and period of construction;

16) information on tenure status

The 2011 Population and Housing Census was taken with the use of so-called mixed method i.e. allowing for data acquisition from administrative sources (registers and infor- mation systems) as well as their collection directly from population as part of sampling survey and so-called complete survey. Additionally, two complete surveys were conducted, covering persons staying in collective living quarters as well the homeless. The purpose of such solu- tions was mostly to reduce the census costs and the level of bias with respect to persons cov- ered by the census, without affecting high quality of the census results.

The Act on the 2011 national population and housing census stipulates that the information systems of public administration shall be used as widely as possible as both the source of data for the census purposes (which as a consequence meant that information to be gathered during the census was mostly obtained from available administrative sources and then used to pre- pare and update an address and housing register followed by preparation of an address and housing frame for samples to be used in sampling survey) as well as direct source of census data. Data not included in the information systems of public administration or data ineligible in terms of the statistical data quality were collected from persons covered by the census.

In this case however, it is envisaged that modern techniques of data collection shall be used

in order to eliminate paper forms.

13

CZĘŚĆ II. METODOLOGIA SPISU LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2011 – wybrane aspekty

W opracowanej publikacji prezentowana jest ludność faktycznie zamieszkała (ludność faktyczna). Kategoria ta obejmuje osoby:

 mieszkające stale, które w momencie spisu:

a) były obecne;

b) były nieobecne, ale ich nieobecność trwała krócej niż 3 miesiące;

c) były nieobecne przez okres dłuższy niż 3 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z powodu: przebywania w zakładzie karnym lub śledczym; pobytu za granicą;

 przebywające czasowo przez okres powyżej 3 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki.

Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas zamierzony.

Do kategorii ludności faktycznej nie są zaliczane osoby przybyłe z zagranicy na pobyt czaso- wy, tj. te, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się).

Wiek osób – określony liczbą lat ukończonych – ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu tzw. dniem krytycznym spisu tj. 31 marca 2011 r.

Stan cywilny - ze względu na przepisy prawa obowiązujące w poszczególnych krajach – wyznaczające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie związków małżeńskich – w spisach ludności przyjęto określanie stanu cywilnego dla osób będących w wieku 15 lat i więcej.

Stan cywilny prawny

Stan cywilny prawny osób definiuje się jako prawny status danej osoby w zakresie stanu małżeńskiego w myśl prawa danego kraju (status de jure). Zgodnie z prawem polskim wystę- pują cztery kategorie stanu cywilnego:

- kawaler, panna – osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim, - żonaty, zamężna – osoby, których związek małżeński został zawarty zgodnie z prawem

świeckim,

- wdowiec, wdowa – osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci współmałżonka,

- rozwiedziony, rozwiedziona – osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem sądu.

Osoby, w stosunku do małżeństwa których sąd orzekł separację z prawnego punktu widzenia

- w dalszym ciągu pozostają w stanie małżeńskim.

14

Stan cywilny faktyczny osób został określony wtórnie: na podstawie stanu cywilnego prawnego, charakteru związku, w jakim żyje dana osoba, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji z głową gospodarstwa domowego oraz wzajemnych powiązań między osobami spisanymi.

Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego:

- kawaler, panna, tj. osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego (konkubinatu) z inną osobą, - żonaty, zamężna – osoby, które zawarły prawny związek małżeński i faktycznie pozostają

w małżeństwie. Osoby te zadeklarowały pozostawanie we wspólnocie małżeńskiej niezależ- nie od tego, czy współmałżonkowie zostali spisani razem (w jednym mieszkaniu) czy od- dzielnie (np. nieobecność spowodowana była nauką, pracą, brakiem wspólnego mieszkania).

Osoby pozostające w prawnym małżeństwie, które – decyzją jednego lub obojga małżonków - nie tworzyły wspólnoty małżeńskiej, ale rozpad ich związku nie został usankcjonowany

decyzją sądu (poprzez orzeczenie rozwodu lub separacji) nie zostały zaliczone do żona- tych/zamężnych, a ich stan cywilny faktyczny został określony zgodnie z deklaracją respondenta, jako separacja lub pozostawanie w związku kohabitacyjnym z inną osobą, - partner, partnerka – związki kohabitacyjne wyodrębniono w ramach tego samego gospodar-

stwa domowego, bez względu na prawny stan cywilny osób tworzących konkubinat, - wdowiec, wdowa – osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci

współmałżonka i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą, - rozwiedziony/rozwiedziona – osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem

sądu i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą, - separowany, separowana. Kategoria ta dotyczyła osób, które w momencie spisu:

a) pozostawały w separacji prawnej i nie tworzyły związków kohabitacyjnych z innymi osobami;

b) pozostawały w prawnym małżeństwie, ale nie tworzyły już wspólnoty małżeńskiej, a także nie pozostawały w związku kohabitacyjnym z innymi osobami.

Kraj urodzenia – zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami należało podać biorąc pod uwagę granice państw aktualne w momencie spisu, a nie w momencie urodzenia osoby, np. jeżeli osoba urodziła się w Wilnie, to – bez względu na rok jej urodzenia – jako kraj urodzenia należało wpisać Litwa. Rozstrzygnięcie takie zostało przyjęte w związku z koniecznością zabezpieczenia porównywalności, a przede wszystkim nie dublowania danych w skali międzynarodowej.

Obywatelstwo oznacza prawną więź pomiędzy osobą a państwem. Nie wskazuje

ono na pochodzenie etniczne tej osoby i jest niezależne od jej narodowości. Osoba może mieć

15

jedno, dwa lub kilka obywatelstw. Możliwa jest również sytuacja, że osoba nie ma żadnego obywatelstwa. Osoba mająca obywatelstwo polskie i inne jest w Polsce traktowana zawsze jako obywatel polski – nie jest cudzoziemcem.

Cudzoziemcem jest każda osoba, która nie posiada polskiego obywatelstwa, bez względu na fakt posiadania lub nie obywatelstwa (obywatelstw) innych krajów. Cudzoziemcy, którzy przybyli do Polski na pobyt stały, są traktowani jako osoby mieszkające stale, pozostali zaś, w zależności od czasu faktycznego pobytu w naszym kraju:

• jako przebywający czasowo (imigranci krótkookresowi) – w przypadku przebywania przez okres poniżej 1 roku,

• jako rezydenci (imigranci długookresowi) – w przypadku przebywania przez okres co najmniej 12 miesięcy.

Bezpaństwowiec to osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego kraju (bezpaństwowcy są zaliczani do cudzoziemców).

Narodowość – przynależność narodowa lub etniczna – jest deklaratywną, opartą na subiektywnym odczuciu, indywidualną cechą każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub wynikający z pochodzenia rodziców, z określonym narodem lub wspólnotą etniczną. W spisie ludności w 2011 r. po raz pierwszy w historii polskich spisów powszechnych umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażanie złożonych tożsamości narodowo-etnicznych, poprzez zadanie osobom spisywanym dwóch pytań o przynależność narodowo-etniczną.

Język ojczysty

Za język ojczysty należy uważać ten język, który dana osoba opanowała jako pierwszy we wczesnym dzieciństwie (w którym nauczyła się mówić), względnie ten, w którym w cza- sach jej dzieciństwa najczęściej zwracali się do niej jej rodzice lub opiekunowie.

Wyznanie – przynależność wyznaniowa

Wyznanie (przynależność wyznaniowa) to formalne uczestnictwo lub emocjonalny związek osoby z określonym wyznaniem religijnym (kościołem lub związkiem wyznaniowym).

Wyznanie powinno być określane na podstawie dobrowolnej deklaracji, w tym także – wyra- żającej brak związku z jakimkolwiek wyznaniem (bez wyznania).

Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukoń- czenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej.

W porównaniu do NSP 2002 klasyfikacja poziomów wykształcenia została poszerzona

o informacje o absolwentach posiadających dyplom ukończenia kolegium (na poziomie szko-

16

ły policealnej) oraz o absolwentach szkół gimnazjalnych. Informacje o poziomie wykształce- nia pozyskiwano dla wszystkich osób w wieku 13 lat i więcej.

Klasyfikacja poziomów wykształcenia Wykształcenie wyższe:

1 – dotyczy osób ze stopniem naukowym: doktora, doktora habilitowanego, profesora,

2 – z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, uzyskanym po ukończeniu studiów drugiego stopnia (uzupełniających magisterskich) lub jednolitych studiów magisterskich, 3 – z tytułem zawodowym: inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty, uzyskanym po ukończeniu studiów pierwszego stopnia (licencjackich, inżynierskich);

Dyplom ukończenia kolegium:

4 – dotyczy absolwentów kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych (z wyjątkiem organizowanych w ramach szkoły wyższej) oraz absolwentów kolegiów pracowników służb społecznych. Do tej kategorii należy zaliczyć również osoby, które ukoń- czyły studium nauczycielskie;

Wykształcenie policealne:

5 – z maturą, pomaturalne – dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły pomaturalnej , do której przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa dojrza- łości (matury),

6 – bez matury – dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły poli- cealnej, do której przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa ukończenia szkoły średniej;

Wykształcenie średnie:

7 – zawodowe z maturą – posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) w szkole średniej zawodowej (technikum, technikum uzupełniającym, liceum zawodowym, liceum technicznym, szkole artystycznej II stopnia),

8 – zawodowe bez matury – posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia szkoły średniej zawodowej (technikum, technikum uzupełniającego, liceum zawodowego, liceum technicznego, szkoły artystycznej II stopnia),

9 – ogólnokształcące z maturą – posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) uzyskane w liceum ogólnokształcącym lub w liceum profilowanym lub ukończyły gimnazjum przed 1932 rokiem (osoby, które ukończyły gimnazjum w latach 1932-1948 (4-letnie) sklasyfikowano w poziomie podstawowym),

10 – ogólnokształcące bez matury – posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego lub liceum profilowanego;

wykształcenie zasadnicze zawodowe

17

11 – dotyczy osób, które posiadają świadectwo ukończenia: szkoły zawodowej (zasadniczej szkoły zawodowej lub rolniczej, szkoły przemysłowej, gimnazjum zawodowego itp.), szkoły przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego wyłącz- nie o poziomie zasadniczej szkoły zawodowej oraz szkoły mistrzów;

Wykształcenie gimnazjalne:

12 – posiadają osoby, które uzyskały świadectwo ukończenia gimnazjum (gimnazja zaczęły funkcjonować w roku szkolnym 1999/2000). Ponadto do tej kategorii zalicza się absolwentów specjalnych szkół przysposabiających do pracy;

Wykształcenie podstawowe (ukończone):

13 – dotyczy osób posiadających świadectwo ukończenia: szkoły podstawowej (przed wojną powszechnej) niezależnie od tego, ile klas liczyła (sześć, osiem, czy dawniej cztery), kursów dla pracujących w zakresie szkoły podstawowej, szkoły artystycznej I stopnia, realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej;

Wykształcenie podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego:

14 – dotyczy osób, które uczą się w szkole podstawowej, uczyły się w szkole podstawowej, lecz jej nie ukończyły, bądź nigdy nie uczęszczały do szkoły.

Kontynuacja nauki - oznacza dalsze uczęszczanie do szkół w dowolnym trybie: dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym lub stacjonarnym, na odległość, których ukoń- czenie zapewnia podwyższenie posiadanego poziomu wykształcenia.

Nowe zagadnienia badane w obszarze edukacji w NSP 2011 to dziedzina kształcenia – dla osób posiadających tytuł lub stopień naukowy, kierunek wykształcenia – dotyczył osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów magisterskich lub licencjackich oraz zawód wyuczony – określany przez absolwentów szkół policealnych, średnich zawodowych oraz zasadniczych zawodowych. Zbierano również informacje o rodzaju szkoły, w której osoby kontynuują naukę (uczą się) według następującej klasyfikacji: studia doktoranckie, podyplomowe, magisterskie, licencjackie, kolegia i szkoły policealne, technika, licea ogólnokształcące i profilowane, zasadnicze szkoły zawodowe, gimnazja oraz szkoły podstawowe.

W spisie ludności i mieszkań 2011 w celu określenia dziedziny i kierunku kształcenia oraz zawodu wyuczonego wykorzystano następujące słowniki: „Klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych”, „Klasyfikacji kierunków studiów” oraz „Klasyfikacji zawodów”.

Słowniki te zostały opracowane według Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Eduka- cji ISCED 97 (International Standard Classification of Education).

W NSP 2011 wyniki z tego obszaru opracowano wykorzystując następujące grupy:

100, 200, 222, 300, 420, 440, 460, 481, 500, 600, 700, 800, 900.

18

W ramach wymienionych grup ujęto poniższe dziedziny:

 100 – Kształcenie nauczycieli, pedagogika – grupa ta obejmuje kształcenie nauczycieli do nauczania przedmiotów ogólnych, zawodowych i innych, a także naukę o kształceniu;

 200 – Nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka – to m.in. sztuki piękne, muzyka i sztuki sceniczne, projektowanie i wzornictwo, rzemiosło (artystyczne), religia, filologia polska, historia i archeologia, filozofia i etyka;

 222 – Języki obce – lingwistyka;

 300 – Nauki społeczne, ekonomia, prawo – obejmują m.in. psychologię, socjologię, nauki polityczne, ekonomię, dziennikarstwo i komunikację społeczną, marketing i reklamę, finanse, bankowość i ubezpieczenia, rachunkowość i podatki, handel, prawo;

 420 – Nauki biologiczne – to biologia, biofizyka, biochemia, mikrobiologia, biologia medyczna oraz ekologia;

 440 – Nauki fizyczne – fizyka, chemia, geografia, geologia, geofizyka, astronomia i oceanologia;

 460 – Matematyka, statystyka;

 481 – Informatyka;

 500 – Inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo – grupa obejmuje m.in. następujące specjalności: przemysł maszynowy i metalurgiczny, elektryczność i energetykę, elektroni- kę i automatyzację, procesy chemiczne, pojazdy mechaniczne, produkcję i przetwórstwo, górnictwo i kopalnictwo, budownictwo;

 600 – Rolnictwo i weterynaria – do tej kategorii należą: produkcja roślinna i zwierzęca, ogrodnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, weterynaria;

 700 – Zdrowie i opieka społeczna – obejmuje medycynę, pielęgniarstwo, diagnostykę medyczną, terapię i rehabilitację, farmację, opiekę nad dziećmi i młodzieżą, pomoc społeczną;

 800 – Usługi – to m.in. usługi indywidualne dla ludności, hoteli i restauracji, podróży, turystyki i wczasów, nauki o sporcie i kulturze fizycznej, ochrona środowiska, ochrona osób i mienia, bezpieczeństwo i higiena pracy, siły zbrojne i obrona kraju;

 900 – Nieustalone – brak możliwości sklasyfikowania do odpowiedniej grupy.

Dla kierunków wykształcenia nie wyodrębniono grupy języków obcych (222), natomiast

dla zawodu wyuczonego klasyfikacja według poszczególnych grup nie obejmuje języków

obcych (222), nauk biologicznych (420) oraz matematyki i statystyki (460).

19 Bezdomny

Osoba, która z różnych przyczyn – ekonomicznych, rodzinnych lub administracyjnych – deklaruje brak stałego miejsca zamieszkania. Do osób bezdomnych nie należy zaliczać takich, które są pozbawione dachu nad głową z powodu wypadków losowych (kataklizmów, powo- dzi, pożarów itp.).

Obiekt zbiorowego zakwaterowania

Jest to zespół pomieszczeń (pokoi i innych pomieszczeń pomocniczych), zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden odrębny zakład, świadczący usługi:

opiekuńczo-wychowawcze, opiekuńczo-lecznicze, hotelarskie, bądź inne, w którym to obiek- cie zamieszkuje/przebywa zwykle większa liczba osób. Jeżeli w jednym budynku zlokalizo- wane były dwa lub większa liczba odrębnych zakładów, np. dom dziecka i prowadzące ten dom zgromadzenie sióstr zakonnych, szpital i hotel dla pielęgniarek, dom dla słuchaczy seminarium duchownego i zgromadzenie księży, każdy zakład został spisany oddzielnie. W domach mieszkalno-pensjonatowych, w których prowadzony był zarejestrowa- ny pensjonat (hotel, dom wczasowy itp.), jako mieszkanie (mieszkania) uznano te pomiesz- czenia, które przeznaczone były na stałe zamieszkiwanie właściciela domu, zarządcy lub pra- cowników pensjonatu, prowadzących odrębne gospodarstwa domowe. Część domu przezna- czoną na pensjonat (hotel, dom wczasowy) uznano za obiekt zbiorowego zakwaterowania.

Zastosowana została następująca klasyfikacja obiektów zbiorowego zakwaterowania Symbol Rodzaj obiektu zbiorowego zakwaterowania

51 internaty, bursy

52 domy studenckie, domy asystentów (jeżeli nie zostały przekształcone w mieszkania), domy słuchaczy seminariów duchownych

53 hotele pracownicze

54 domy dziecka, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce

55

inne placówki opiekuńczo-wychowawcze (nie dotyczy zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich) w tym: pogotowia opiekuńcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, ogniska wychowawcze

56 domy pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych

57 domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi

58

dla przewlekle somatycznie chorych, dla przewlekle psychicznie chorych,

umysłowo upośledzonych, niepełnosprawnych fizycznie, młodzieżowe ośrodki

socjoterapii, hospicja

20

Symbol Rodzaj obiektu zbiorowego zakwaterowania

59 zakłady (szpitale) psychiatryczne, ośrodki leczenia odwykowego, ośrodki rehabilitacyjne dla narkomanów

60 domy zakonne, klasztory, zgromadzenia osób duchownych (również bezhabitowe)

61 schroniska dla bezdomnych, noclegownie 62

pozostałe obiekty zbiorowego zakwaterowania, w tym: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, schroniska turystyczne, kempingi, szpitale, sanatoria, prewentoria

.

Klasyfikacje i grupowania wykorzystywane w zakresie ludności w NSP 2011:

1. Grupowania i klasyfikacje, określone w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1201/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie specyfikacji technicznych tematów i dotyczących ich podziałów 2. The In- ternational Standard Classification of Education (ISCED – UOE, 1997)

3. International Standard ISO 3166-1, Codes for the representation of names of countries and their subdivisions-Part 1: Country codes, ISO 3166-1: 2006 (E/F), International Organization on Standardization (Geneva, 2006)

Szczegółowa metodologia spisu, oraz

 jakość wyników w spisie pełnym oraz w badaniu reprezentacyjnym,

 schemat losowania próby oraz alokacja jednostek w powiatach,

 łączenie danych pozyskiwanych z różnych źródeł

 uogólniane wyników badania reprezentacyjnego

 precyzja estymacji wartości globalnych

została opublikowana w publikacji „Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011” opracowanej przez Główny Urząd

Statystyczny w Warszawie.

21

CZĘŚĆ III. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA LUDNOŚCI

1. Stan ludności

Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 roku wykazały, że w dniu 31 marca 2011 roku liczba mieszkańców województwa lubelskiego wyniosła 2175,7 tys. osób zaliczanych do kategorii ludności faktycznej. Od ostatniego spisu powszech- nego przeprowadzonego według stanu w dniu 20 maja 2002 roku, w wyniku utrzymującego się przez lata ujemnego przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji, liczba mieszkańców województwa zmniejszyła się o 23,4 tys. osób, tj. o 1,1%. W kraju w omawianym okresie odnotowano wzrost liczby ludności faktycznej o 281,7 tys. (0,7%).

Tabl. 1. Ludność według płci w miastach i na wsi w latach 2002 i 2011

Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś

Stan w dniu:

20 V 2002 r. w tys. ... 2199,1 1068,8 1130,3 1025,6 1173,5

31 III 2011 r. w tys. ... 2175,7 1054,9 1120,8 1011,5 1164,2

Różnica w latach 2002-2011

- przyrost/ubytek w tys. ... -23,4 -13,9 -9,5 -14,0 -9,3

Dynamika zmian (2002=100) ... 98,9 98,7 99,2 98,6 99,2

Pomimo ogólnego spadku liczby ludności w województwie lubelskim w czterech powiatach odnotowano przyrost mieszkańców, dotyczy to powiatów: lubelskiego o 7,5%

(10,2 tys. osób), świdnickiego o 1,4% (1,0 tys.), łęczyńskiego o 0,8% (0,4 tys.) i łukowskiego o 0,6% (0,7 tys.). Główną przyczyną zwiększenia liczby ludności w powiecie lubelskim i świdnickim był rozwój ośrodków podmiejskich skupionych wokół miasta Lublina i Świdni- ka, które zostały zasilone byłymi mieszkańcami miast, natomiast w powiecie łęczyńskim i łukowskim – utrzymujący się w okresie międzyspisowym dodatni przyrost naturalny.

Największy przyrost liczby ludności w powiecie lubelskim wystąpił w gminie Głusk o 36,3%

(2,4 tys. osób), Wólka o 31,1% (2,5 tys.) oraz Konopnica o 20,9% (2,1 tys.), natomiast w po- wiecie świdnickim w gminie Mełgiew o 15,1% (1,2 tys.). Największy ubytek mieszkańców odnotowano w powiecie krasnostawskim o 5,2% (3,7 tys.), w mieście Chełmie o 3,7%

(2,5 tys.) oraz w powiecie hrubieszowskim o 3,5% (2,5 tys.). Rozpatrując liczbę ludności

w poszczególnych gminach w okresie międzyspisowym największy ubytek wystąpił w gminie

Gorzków o 11,6% (0,5 tys. osób), Podedwórze o 11,6% (0,2 tys.), Ułęż o 11,5% (0,4 tys.)

oraz Rybczewice i Dubienka po 11,0% (odpowiednio 0,5 i 0,3 tys.).

22

1

Najliczniejszym pod względem liczby ludności powiatem było miasto na prawach powiatu Lublin liczące 349,1 tys. mieszkańców, następnie powiat lubelski – 146,7 tys.

i puławski – 117,1 tys., natomiast najmniej licznymi powiatami według stanu w dniu 31 marca 2011 roku były: parczewski z 36,4 tys. mieszkańców, włodawski – 40,1 tys. i janowski 47,9 tys. (mapa 1. s. 67).

Województwo lubelskie odznacza się niższym niż średnia w kraju poziomem urbani- zacji. Wyniki spisu 2011 wykazały, że w 42 miastach zamieszkiwało 1011,5 tys. osób, tj. 46,5% ogółu ludności, podczas gdy przeciętnie w kraju ludność miast stanowiła 60,8%

ogółu populacji. W okresie międzyspisowym zmniejszyła się liczba mieszkańców w miastach o 14,0 tys. osób, a na terenach wiejskich o 9,3 tys. Największym miastem pod względem liczby ludności był Lublin, którego mieszkańcy stanowili 34,5% ludności miast i 16,0% ogółu ludności województwa. W stosunku do 2002 roku liczba mieszkańców Lublina zmalała o 2,2% (8 tys. osób). Kolejne miasta pod względem liczby ludności to Chełm z 66,4 tys.

mieszkańców (ubytek o 3,7% w stosunku do 2002 r.), Zamość – 66,0 tys. (ubytek o 1,8%) i Biała Podlaska – 58,0 tys. (ubytek o 0,5%).

1

.

-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12

m.Zamość

m.Lublin tomaszowski m.Biała Podlaska m.Chełm lubartowski parczewski zamojski biłgorajski włodawski kraśnicki puławski radzyński rycki opolski łęczyński łukowski świdnicki lubelski krasnostawski hrubieszowski janowski

chełmski bialski

osoby w tys.

Wykres 1. Przyrost/ ubytek liczby ludności w latach 2002-2011 według powiatów

osoby w tys.

23

Z powiatów ziemskich najbardziej zurbanizowane były powiaty: świdnicki (59,2%

stanowiła ludność miast), puławski (48,4%) i rycki (46,9%), natomiast najmniejszy udział mieszkańców miast odnotowano w powiatach chełmskim (5,7%) i lubelskim (8,3%).

Tabl. 2. Ludność według powiatów w latach 2002-2011

Wyszczególnienie Ludność Przyrost/ubytek

2002 2011 2002 20011 w oso-

bach w %

w osobach w %

Województwo ... 2199054 2175700 100,0 100,0 -23354 98,9 Powiaty:

bialski ... 115429 114260 5,2 5,3 -1169 99,0 biłgorajski ... 104945 103927 4,8 4,8 -1018 99,0 chełmski ... 81746 80426 3,7 3,7 -1320 98,4 hrubieszowski ... 71116 68620 3,2 3,2 -2496 96,5 janowski ... 48673 47885 2,2 2,2 -788 98,4 krasnostawski ... 71395 67665 3,2 3,1 -3730 94,8 kraśnicki... 101147 99823 4,6 4,6 -1324 98,7 lubartowski ... 91482 90459 4,2 4,2 -1023 98,9 lubelski... 136419 146666 6,2 6,7 10247 107,5 łęczyński ... 57230 57671 2,6 2,7 441 100,8 łukowski... 109383 110057 5,0 5,1 674 100,6 opolski ... 64055 62899 2,9 2,9 -1156 98,2 parczewski ... 37543 36430 1,7 1,7 -1113 97,0 puławski ... 118202 117135 5,4 5,4 -1067 99,1 radzyński ... 62232 61446 2,8 2,8 -786 98,7 rycki ... 61043 59137 2,8 2,7 -1906 96,9 świdnicki ... 72382 73391 3,3 3,4 1009 101,4 tomaszowski ... 90530 88417 4,1 4,1 -2113 97,7 włodawski ... 41052 40088 1,9 1,8 -964 97,7 zamojski ... 111560 109858 5,1 5,0 -1702 98,5

Biała Podlaska ... 58311 58009 2,7 2,7 -302 99,5 Chełm ... 68909 66362 3,1 3,1 -2547 96,3 Lublin ... 357110 349103 16,2 16,0 -8007 97,8 Zamość ... 67160 65966 3,1 3,0 -1194 98,2

Mieszkańcy województwa lubelskiego stanowili 5,6% ogółu ludności Polski. Pod względem liczby ludności województwo lubelskie zajmowało 8 miejsce w kraju, a biorąc pod uwagę udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności uplasowało się na 14 pozycji.

Średnia gęstość zaludnienia w województwie lubelskim była niższa niż w kraju i wyniosła 87 osób na km

wobec 123 w kraju. W miastach na 1 km

przypadało 1042 osoby, a na wsi 48. W poszczególnych powiatach województwa rozmieszczenie ludności nie było równomierne - największe zagęszczenie występowało w miastach na prawach powiatu:

w Lublinie (2368), Zamościu (2174), Chełmie (1881) i w Białej Podlaskiej (1174), a najmniejsze w powiatach: włodawskim (32), parczewskim (38) oraz bialskim (41).

Zagęszczenie ludności według powiatów przedstawia mapa. 2 na s. 67. Pod względem

gęstości zaludnienia województwo lubelskie uplasowało się na 12 pozycji w kraju.

24 2. Ludność według płci i wieku

Struktura ludności według płci w województwie lubelskim uległa tylko minimalnym zmianom. Według wyników spisu 2011 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności województwa wobec 51,4% w 2002 roku. W Polsce tendencja była podobna, tj. w ogólnej liczbie mieszkańców przeważały kobiety, których odsetek wyniósł 51,6%. Średnio na 100 mężczyzn w województwie przypadało 106 kobiet. W miastach przewaga liczebna kobiet była większa niż na wsi, w których to przeciętnie na 100 mężczyzn przypadało 112 kobiet wobec 102 na terenach wiejskich. Współczynnik feminizacji zwiększa się wraz ze wzrostem wieku ludności. Mężczyźni przeważali do 47 roku życia, stanowiąc 51,2% populacji tej grupy wiekowej, a współczynnik feminizacji wyniósł 95, natomiast wśród ludności od 48 lat przeważały kobiety (56,1%), na 100 mężczyzn w tej grupie wieku przypadało już 128 kobiet.

Najwięcej kobiet na 100 mężczyzn przypadało w mieście Lublinie (117), w Chełmie (113) w Zamościu (112) oraz w Białej Podlaskiej i w powiecie puławskim (po 108).

Najbardziej wyrównane pod względem proporcji płci były powiaty radzyński oraz rycki, gdzie na 100 kobiet przypadało prawie 100 mężczyzn. Przewaga mężczyzn nad kobietami występowała tylko na terenach wiejskich w powiatach: radzyńskim i łukowskim (wskaźnik feminizacji 98) oraz ryckim i włodawskim (99) (mapa 3, s.68).

Tabl. 3. Stan i struktura ludności według wieku 2002 i 2011

Wyszczególnienie Ogółem W wieku Mediana

wieku poniżej 20 lat 15-64 65 i więcej

razem 0-14 lat

w tys.

20 V 2002 r. Ogółem. ... 2199,1 615,4 419,1 1474,3 305,6 35,5

Mężczyźni ... 1068,8 315,3 214,6 737,3 116,9 33,3

Kobiety ... 1130,3 300,1 204,5 737,0 188,7 37,8

Mężczyźni ... 1054,9 244,7 170,7 766,5 117,7 36,0

Kobiety ... 1120,8 233,4 162,6 760,8 197,4 40,2

Dynamika zmian (2002 = 100) w %

Ogółem ... 98,9 77,7 79,5 103,6 103,1 x

Mężczyźni ... 98,7 77,6 79,5 104,0 100,7 x

Kobiety ... 99,2 77,8 79,5 103,2 104,6 x

0 500 1000 1500

wieś miasta

577,1 477,8

587,0 533,8

osoby w tys.

mężczyźni kobiety

Wykres 2. Ludność według płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku

25

Wyniki spisów 2002 i 2011 w zakresie struktury wieku ludności różnią się znacząco.

W okresie międzyspisowym systematycznie malała liczba dzieci i młodzieży z równocze- snym wzrostem ludności w starszych rocznikach. Główną przyczyna tych zmian było prze- suwanie się w czasie wyżów i niżów demograficznych przez kolejne grupy wieku, a także obserwowany od początku lat 90-tych spadek dzietności kobiet oraz wydłużenie się przecięt- nego czasu trwania życia.

W wyniku zachodzących zmian licz- ba osób w wieku poniżej 20 lat w okresie międzyspisowym zmniejszyła się o 22,3%

z 615,4 tys. w 2002 roku do 478,15 tys.

w 2011 roku, natomiast liczba osób w wieku 65 lat i więcej zwiększyła się o 3,1% z 305,6 tys. w 2002 roku do 315,2 tys. W 2011 roku na 100 osób w wieku poniżej 20 roku życia przypadało prawie 66 osób w wieku 65 lat i więcej, podczas gdy w 2002 roku było około 50 osób. Wskaźnik ten wykazywał znaczne zróżnicowanie między poszczegól- nymi powiatami (mapa 4. s. 68). Najwięcej osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku poniżej 20 roku życia przypadało w powiecie krasnostawskim (88 osób),

w mieście Lublinie (77) oraz w powiecie puławskim (76), natomiast najmniej w powiecie łęczyńskim (43) i w mieście Biała Podlaska (47).

Zmiany w strukturze wieku ludności przedstawia piramida wieku zaprezentowana na wykresie 3.

Wykres 4. Ludności według biologicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 w tys.

Wykres 3 . Piramida wieku

419,1

1474,3 305,6

2002

0-14 lat 15-64 65 i więcej

333,2

1 527,3 315,2

2011

26

Z analizy danych dotyczących liczby ludności według biologicznych grup wieku wynika, że w 2011 roku dzieci do 14 roku życia stanowiły 15,3% ogółu populacji, ludność dorosła w wieku od 15 do 65 lat – 70,2%, a w wieku starszym 14,5%. W porównaniu do 2002 roku liczba dzieci zmalała o 85,9 tys. (20,5%), osób dorosłych wzrosła o 53,1 tys. (3,6%), zaś liczba osób starszych wzrosła o 9,5 tys. (3,1%).

Struktura ludności według wieku jest zróżnicowana w zależności od płci i miejsca zamieszkania. Biorąc pod uwagę płeć, dzieci w wieku do 14 roku życia w 2011 roku stanowi- ły 16,2% ogółu mężczyzn wobec 14,5% kobiet, a osoby dorosłe 72,7% mężczyzn wobec 67,9% kobiet. Odsetek kobiet w wieku starszym był wyższy (17,6%) niż mężczyzn (11,2%).

Na terenach wiejskich wyższy był udział dzieci (o 2,3 p. proc.) i osób starszych (o 2,4 p. proc.), natomiast w miastach więcej niż na terenach wiejskich zamieszkiwało osób doro- słych (o 4,7 p. proc.).

Tabl. 4. Ludność według ekonomicznych grup wieku w latach 2002 i 2011

Wyszczególnienie Ogółem W wieku

przedproduk-

cyjnym produkcyjnym poprodukcyj- nym

Stan ludności w tys. (20 V 2002 r.) ... 2199,1 534,3 1307,5 357,3

w % ... 100,0 24,3 59,5 16,2 Stan ludności w tys. (31 III 2011 r.) ... 2175,7 415,7 1375,4 384,6 w % ... 100,0 19,1 63,2 17,7 Różnica w latach 2002-2011

- przyrost/ubytek w tysiącach ... -23,4 -118,6 67,9 27,3 Dynamika zmian (2002 = 100) ... 98,9 77,8 105,2 107,7

Według wyników spisu 2011 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym (od 0 do 17 lat) stanowiła 19,1% ogółu mieszkańców województwa, w wieku produkcyjnym (od 18 do 64 lat – mężczyźni i od 18 do 59 lat – kobiety) 63,2%, a poprodukcyjnym (65 lat i więcej – męż- czyźni i 60 lat i więcej – kobiety) 17,7%. W 2002 roku w wieku przedprodukcyjnym było 24,3% ogółu ludności, w wieku produkcyjnym 59,5 %, a poprodukcyjnym 16,2%.

0 200 400 600 800

poprodukcyjnym produkcyjnym przedprodukcyjnym

214,3

710,9 239,0

170,3

664,5 176,7

osoby w tys.

Wykres 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania w 2011 roku

miasto wieś

27

Na skutek zmian liczby ludności w poszczególnych grupach wiekowych obniżył się współczynnik obciążenia ekonomicznego. W 2011 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58 osób w wieku nieprodukcyjnym wobec 68 w 2002 roku

W okresie międzyspisowym w wyniku zachodzących niekorzystnych zmian demogra- ficznych zwiększyła się również mediana wieku ludności (wiek środkowy, który oznacza, że połowa populacji nie osiągnęła tego wieku, a druga połowa go przekroczyła). Z danych spisu wynika, że w 2011 roku statystyczny mieszkaniec województwa lubelskiego był w wie- ku 38 lat, przy czym mężczyzna miał 36 lat, a kobieta 40,2 lat. Mieszkańcy wsi byli młodsi od mieszkańców miast, ich wiek środkowy wyniósł 37,6 lat wobec 38,4 mieszkańców miast.

W porównaniu do 2002 statystyczny mieszkaniec województwa lubelskiego był starszy o 2,5 roku. Najmłodsze społeczeństwo zamieszkiwało w powiecie łęczyńskim i łukowskim (wiek środkowy 35 lat), natomiast najstarsze w krasnostawskim (41) i puławskim (40,3) (mapa 5. s. 69).

Statystyczny mieszkaniec Polski według danych NSP 2011 miał 38,1 lat, mężczyzna – 36,4, a kobieta 40 lat i w porównaniu do 2002 roku był starszy o ponad 2 lata.

Dane NSP 2011 potwierdzają zachodzące zmiany w strukturze wiekowej ludności województwa lubelskiego oraz utrzymujący się od lat proces starzenia się społeczeństwa.

3. Ludność według stanu cywilnego

Struktura ludności według stanu cywilnego uwarunkowana jest liczbą osób w poszczególnych grupach wieku, liczbą zawieranych związków małżeńskich, rozwodów i zgonów występujących na danym terenie oraz sytuacją społeczno-ekonomiczną kraju, wpływającą na podejmowanie decyzji prorodzinnych.

Ze względu na przepisy prawne ustanawiające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie zawiązków małżeńskich, w spisach ludności przyjęto określenie stanu cywilnego dla osób w wieku 15 lat i więcej.

Stan cywilny prawny

Według danych spisu w 2011 roku w województwie lubelskim 28,7% mieszkańców w wieku 15 lat i więcej stanowili kawalerowie i panny, 56,4% osoby pozostające w małżeń- stwie, 10,4% wdowcy i wdowy, 3,9% osoby rozwiedzione, a w przypadku 0,6% stan cywilny prawny nie został ustalony.

W odniesieniu do wyników spisu z 2002 roku struktura ludności według stanu cy- wilnego prawnego nie uległa większym zmianom. Udział kawalerów i panien wzrósł o 0,3 p.

proc., osób owdowiałych o 0,2 p. proc., a osób rozwiedzionych o 1,2 p. proc. Zmniejszył

się natomiast udział osób pozostających w małżeństwie o 1,9 p. proc.

28

Tabl. 5. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci w latach 2002 i 2011

Stan cywilny prawny 2002 2011

razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety

w tys.

Ogółem ... 1779,9 854,2 925,7 1842,5 884,2 958,2

Kawalerowie, panny ... 506,2 289,5 216,7 529,3 305,9 223,4 Żonaci, zamężne ... 1038,5 517,0 521,5 1038,9 517,5 521,3 Wdowcy, wdowy ... 182,1 25,4 156,7 191,9 26,5 165,4

Rozwiedzeni, rozwiedzione ... 48,7 20,0 28,7 72,2 29,6 42,6

Nieustalony ... 4,5 2,3 2,2 10,2 4,8 5,5

w odsetkach

Ogółem ... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Kawalerowie, panny ... 28,4 33,9 23,4 28,7 34,6 23,3

Żonaci, zamężne ... 58,3 60,5 56,3 56,4 58,5 54,4

Wdowcy, wdowy ... 10,2 3,0 16,9 10,4 3,0 17,3

Rozwiedzeni, rozwiedzione ... 2,7 2,3 3,1 3,9 3,3 4,4

Nieustalony ... 0,3 0,3 0,2 0,6 0,5 0,6

Struktura ludności według stanu cywilnego jest zróżnicowana w zależności od płci, wieku i miejsca zamieszkania. Biorąc pod uwagę płeć kawalerowie stanowili 34,6 % ogółu mężczyzn w wieku 15 lat i więcej, zaś panny 23,3%. Wynika to z różnego wieku zawierania małżeństw – kobiety w chwili ślubu są przeciętnie o dwa lata młodsze od mężczyzn.

Mediana wieku kawalerów wynosiła 25,2 lat, co oznacza, że ponad połowa kawalerów nie przekroczyła jeszcze wieku mediany zawierania małżeństw przez mężczyzn, który wyniósł w 2011 roku 27,7 lat. Taka sama tendencja występuje w przypadku kobiet, wśród których mediana wieku panien wyniosła 23,3 lata, a wiek środkowy zawierania małżeństw przez kobiety to 25,7 lat.

W przypadku osób pozostających w związkach małżeńskich odsetek żonatych męż-

czyzn był wyższy (58,5%) niż zamężnych kobiet (54,4%), przy czym do 50 roku życia wyż-

szy jest wśród kobiet, a od 50 lat wśród mężczyzn. Największe różnice występowały wśród

osób w wieku 60 lat i więcej, gdzie udział mężatek stanowił 41,3% wobec 78,9% żonatych

mężczyzn. Przedstawione tendencje wynikają z występującej w województwie lubelskim,

podobnie jak w kraju, wyższej umieralności mężczyzn co z kolei jest przyczyną częstszego

owdawiania kobiet. W miarę przechodzenia do starszych grup wieku proces ten nasila się,

a w jego rezultacie starsi mężczyźni najczęściej do końca życia pozostają żonaci,

a starsze kobiety są wdowami. Tym samym odsetek wdów był wyższy (17,3%) niż wdow-

ców (3,0%). Większy udział wdów nad wdowcami dotyczył wszystkich grup wieku.