Pożyczanie pieniędzy a poduszka finansowa
Wyjaśniamy
Z pożyczaniem pieniędzy i tworzeniem poduszki finansowej wiąże się jedna wspólna, niezwykle istotna kwestia ‒ zapewnienie bezpieczeństwa finansowego. Bezpieczne zaciąganie zobowią- zań wymaga umiejętności decydowania, od kogo pożyczymy pieniądze, poznania całkowitych kosztów pożyczenia pieniędzy oraz dokładnego przeanalizowania umowy. Błędnie wybrany sposób zadłużenia się może spowodować, że nie będziemy w stanie spłacić naszych długów, a to może prowadzić do niebezpiecznego zjawiska, jakim jest spirala zadłużenia.
Kiedy pożyczamy pieniądze?
Wzięcie kredytu lub pożyczki wiąże się z chęcią lub potrzebą wydania w danym momencie więk- szych środków niż posiadamy. Decyzję o zaciągnięciu takiego zobowiązania finansowego po- dejmujemy m.in. z powodu braku pieniędzy na dobra konieczne lub gdy jednorazowo musimy wydać dużą kwotę (np. na zakup mieszkania czy samochodu). Pieniądze, które pożyczymy, trze- ba będzie spłacić i to z odsetkami. Dlatego oprócz dokładnego rozważenia ofert związanych z zaciąganiem zobowiązań finansowych, musimy ocenić, czy będzie nas stać na czyli płacenie comiesięcznych rat w celu terminowej spłaty kredytu lub pożyczki.
Kredyt a pożyczka
Często zdarza się, że słowa „pożyczka” i „kredyt” traktujemy jako synonimy. W przypadku kre- dytu również pożyczamy pieniądze – stąd naturalne wydaje się używanie tych słów wymiennie.
Jednak z prawnego punktu widzenia pojęcia określają dwie różne formy pożyczania pieniędzy.
W przypadku pożyczki będziemy mieć do czynienia z pożyczkodawcą (czyli osobą lub firmą, która udziela pożyczki) oraz pożyczkobiorcą (czyli stroną, która otrzymuje pożyczkę). Pożyczko- dawca w umowie o udzielenie pożyczki zobowiązuje się do przekazania określonej sumy pienię- dzy (lub rzeczy) pożyczkobiorcy, który zobowiązuje się do oddania należności. Umowę pożyczki regulują przepisy Kodeksu cywilnego.
W umowie kredytu zawsze stroną udzielającą kredytu będzie bank. Kredytobiorca otrzymuje pieniądze na określony cel, który jest zapisany w umowie (tzn. może korzystać z pieniędzy tylko na warunkach, które zostały zapisane w umowie). Musi spłacić kredyt wraz z należnymi odset- kami oraz prowizją za jego udzielenie. Umowę kredytu reguluje Prawo bankowe.
Różnice między kredytem a pożyczką:
a. pożyczki może udzielić każdy, natomiast kredytu udziela wyłącznie bank lub spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa (SKOK);
b. pożyczać można zarówno pieniądze, jak i przedmioty, natomiast przedmiotem kredytu są jedynie pieniądze;
c. udzielenie pożyczki nie musi być odpłatne, natomiast udzielenie kredytu zawsze wiąże się z opłatami (w postaci oprocentowania i/lub prowizji);
d. umowa pożyczki musi zostać spisana, dopiero jeśli pożyczana kwota przekroczy 500 zł; umowa kredytowa ma formę pisemną bez względu na zaciąganą kwotę;
e. kredyt jest zawsze udzielany na określony cel (np. kupno mieszkania czy budowę domu), a bank kontroluje, na co są przeznaczone pieniądze z kredytu i czy wydatki są zgodne z umową; pożycz- kobiorca nie musi informować pożyczkodawcy, na co przeznaczy pożyczone środki;
f. czas przyznawania pożyczki jest krótki, a formalności prostsze; w przypadku kredytu procedury mogą trwać dłużej, a formalności i wymagania mogą być trudniejsze;
g. zarówno kredyt jak i pożyczkę można spłacić wcześniej w całości lub częściowo. Zawsze należy się upewnić, jakie są warunki wcześniejszej spłaty określone w umowie.
Starając się o kredyt czy pożyczkę (kiedy bierzemy ją w banku), musimy mieć zdol- ność kredytową, czyli możliwość spłacenia kredytu w terminie ustalonym w umowie.
Bank, oceniając zdolność kredytową, bierze pod uwagę m.in. dochód uzyskiwany przez osobę, która chce wziąć kredyt, szacunkowe koszty utrzymania oraz zaciągnięte przez nią inne kredyty, udzielone poręczenia kredytów oraz zadłużenie na kartach kredytowych.
Bank przy rozpatrywaniu wniosku o kredyt sprawdza historię kredytową w Biurze Infor- macji Kredytowej.
Szczególnym rodzajem pożyczki jest
tzw. szybkie pożyczki krótkoterminowe, czyli tzw. chwilówki. Są udzielane przez firmy pożycz- kowe nazywane parabankami. Chwilówek nie znajdziemy w ofertach banków. Chwilówka to pożyczka zwykle do 30 lub 60 dni. Wniosek o chwilówkę można złożyć w siedzibie instytucji pożyczającej, przez internet czy telefonicznie. Procedury i formalności trwają bardzo krótko, wystarczy dowód osobisty (nie jest wymagane np. zaświadczenie o zarobkach). Kwota, która może być pożyczona, to zazwyczaj od kilkudziesięciu do kilku tysięcy złotych. Łatwość zacią- gania tego typu pożyczek oraz brak oceny zdolności do spłaty mogą sprawić, że pożyczkobior- ca łatwo zaciągnie zobowiązanie za duże w stosunku do jego finansowych możliwości. Czas na spłacenie chwilówki jest bardzo krótki, a jej zwrócenie wraz z odsetkami może być niemoż- liwe w wymaganym terminie. Instytucje udzielające chwilówek bardzo szybko dochodzą swo- ich roszczeń, a nawet drobne opóźnienie w spłacie generuje duże koszty. Osoba, która w spo- sób nieprzemyślany zdecyduje się na wzięcie chwilówki (gdyż np. nie ma zdolności kredytowej w banku) i nie spłaci jej w terminie, naraża się na to, że jej dług bardzo
szybko wzrośnie do znacznego poziomu. Jeżeli zdecyduje się zaciągnąć kolejną chwilówkę, jej sytuacja pogarsza się jeszcze bardziej ‒ zobowią- zania powiększą się, a na ich spłacenie pozostaje z reguły bardzo mało czasu.
Biuro Informacji Kredytowej
Biuro Informacji Kredytowej (BIK) gromadzi informacje dotyczące zobowiązań kredy- towych i ich spłacania. W BIK-u znajduje się cała nasza historia kredytowa – dane doty- czące wszystkich zaciągniętych kredytów włącznie z zadłużeniem na kartach kredyto- wych. Historia kredytowa jest aktualizowa- na przynajmniej raz w miesiącu. BIK został utworzony przez Związek Banków Polskich oraz banki w 1997 r.
Najpopularniejsze rodzaje kredytów
Rodzaj kredytu zależy od tego, na co chcemy przeznaczyć otrzymane środki. Do najpopularniej- szych rodzajów kredytów należą:
• Kredyt hipoteczny. Celem pożyczenia pieniędzy od banku jest zakup mieszkania lub budowa domu. Taki kredyt jest zobowiązaniem na wiele lat, a zabezpieczeniem kredytu jest najczę- ściej ustanowienie tzw. hipoteki.
• Kredyt konsumpcyjny. Pożyczone środki służą do sfinansowania określonych wydatków kre- dytobiorcy (np. kupna samochodu). Zabezpieczeniem są zazwyczaj dochody kredytobiorcy, a okres spłaty jest krótszy niż w przypadku kredytu hipotecznego i może wynosić od kilku miesięcy do kilku lat.
• Kredyt inwestycyjny. Środki pochodzące z kredytu są przeznaczane na inwestycje, czyli po- większanie majątku kredytobiorcy ‒ np. zakup akcji na giełdzie.
• Kredyt konsolidacyjny. Jest to połączenie kilku kredytów w jeden, co może prowadzić do ob- niżenia miesięcznej raty (suma kilku wcześniej płaconych rat jest wyższa niż jedna skonsoli- dowana rata).
Kredyt może otrzymać wyłącznie osoba pełnoletnia.
Polisa ubezpieczeniowa
Polisa ubezpieczeniowa jest umową z ubez- pieczycielem i jednocześnie potwierdze- niem nabycia ubezpieczenia. Zawiera infor- mację, co jest przedmiotem ubezpieczenia (np. czy jest to ubezpieczenie na życie czy ubezpieczenie samochodu) oraz zakres ubezpieczenia, dane ubezpieczyciela, ubez- pieczającego oraz ubezpieczonego (i uposa- żonego w przypadku ubezpieczenia na życie),
a także okres ubezpieczenia. Podpisując umowę ubezpieczenia, należy zwrócić szczegól- ną uwagę na informację, jakiego rodzaju szkody ona obejmuje (np. może obejmować kradzież i włamanie, ale nie zniszczenie domu w wyniku katastrofy naturalnej), oraz na wyłączenia, czyli sytuacje, których umowa nie obejmuje (np. choroby, po których wystąpieniu świadczenie z funduszu ubezpieczeniowego nie zostaje wypłacone). Bardzo ważne jest również zwrócenie uwagi na wysokość składki i częstotliwość jej wpłacania. Możemy mieć bowiem do czynienia ze składkami płaconymi jednorazowo, ale również z takimi, które należy uiszczać co miesiąc.
Należy być szczególnie czujnym w przypadku ofert ubezpieczeń ze składką zdecydowanie niższą niż pozostałe. Natomiast jeżeli wyliczona przez ubezpieczyciela składka jest niższa, ponieważ zaniżyliśmy wartość ubezpieczanego przedmiotu, np. samochodu, możemy wpaść w tzw. niedoubezpieczenie. Wówczas gdyby skradziono nam samochód, nie otrzymamy świad- czenia zgodnego z jego wartością, ale odpowiadające wpłaconej składce. Ważnym punktem umowy jest zapis o sumie ubezpieczenia. Jest to najwyższa kwota, którą
możemy otrzymać z funduszu ubezpieczeniowego, gdy nastąpi szkoda całkowita. Na przykład w wypadku ubezpieczenia samochodu jego utrata z powodu kradzieży jest szkodą całkowitą. W przypadku ubezpieczenia na życie jest to śmierć osoby ubezpieczonej.
Hipoteka
Ustanowienie hipoteki oznacza, że nieru- chomość jest zabezpieczeniem dla banku na wypadek, gdybyśmy przestali spłacać kredyt. Jednocześnie wciąż pozostajemy właścicielami nieruchomości, a hipoteka (jeśli terminowo spłacamy kredyt) jest je- dynie zapisem w księdze wieczystej i wyga- sa w momencie spłacenia kredytu.
Co składa się na koszt kredytu lub pożyczki?
Kredyt zawsze jest oprocentowany. Pożyczka z reguły jest, ale nie musi być oprocentowana, jeśli zdecydują o tym obie strony umowy. Jeżeli pieniądze pożyczamy w rodzinie, np. od rodzi- ców, często jest udzielana na podstawie umowy słownej. Najprawdopodobniej nie będzie wte- dy oprocentowana. Pożyczki zaciągane w instytucjach finansowych zawsze wiążą się z pono- szeniem kosztów w postaci oprocentowania i/lub prowizji.
Na koszt kredytu składają się comiesięczne odsetki, które zależą od aktualnego oprocento- wania kredytu. Wysokość oprocentowania kredytu jest sumą dwóch elementów: wysokości stawki bazowej (którą jest najczęściej WIBOR) oraz marży określanej przez bank. WIBOR jest uśrednionym oprocentowaniem kredytów na rynku międzybankowym, a jego wysokość jest związana z poziomem stopy referencyjnej, ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej. Marża za- stosowana przez bank zależy od różnych czynników, np. od wkładu własnego (w przypadku kredytów hipotecznych), kwoty kredytu czy okresu kredytowania oraz posiadania innych pro- duktów z oferty banku. W przypadku niektórych kredytów dodatkowym kosztem może być pro- wizja oraz opłata przygotowawcza. Innym wydatkiem związanym z kredytem są opłaty związa- ne z ubezpieczeniem (np. na życie, na wypadek utraty pracy czy ubezpieczenie nieruchomości).
Wszelkie koszty, które kredytobiorca musi ponieść w związku z podpisaniem umowy o kredyt, tj. oprocentowanie nominalne kredytu, prowizja oraz koszty usług dodatkowych, tj. ubezpieczeń, niezbędne do otrzymania kredytu lub otrzymania kredytu na określonych warunkach, składają się na całkowity koszt kredytu. Jeśli sumę tych kosztów odniesiemy do kwoty kredytu w prze- liczeniu na rok, otrzymamy rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, czyli RRSO. Im wyższy poziom RRSO, tym wyższy jest faktyczny koszt kredytu. Z reguły jest tak, że im łatwiej uzyskać kredyt czy pożyczkę, tym wyższy jest ich koszt. Na koszt pożyczki składają się: nominalna sto- pa procentowa, prowizja za udzielenie pożyczki oraz dodatkowe opłaty,
którymi mogą być: ubezpieczenie, opłaty za spłatę nieterminową czy opłata przygotowawcza (ponoszona za przygotowanie wniosku). Koszty pożyczki są najczęściej wyższe niż koszty kredytu. Jest to spowodowa- ne wyższą marżą, oprocentowaniem czy opłatami.
Nominalna stopa oprocentowania kredytu/pożyczki
Nominalna stopa oprocentowania kredytu jest podawana w skali roku.
Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu/pożyczki
Zauważmy, że konstrukcja wskaźnika RRSO umożliwia nam łatwe porównanie kosztów różnych rodzajów kredytów i pożyczek, o różnych sumach i zaciąganych na różne okresy. W ten sposób różnorodne oferty kredytowe i pożyczkowe stają się porównywalne z punktu widzenia całkowi- tych kosztów związanych z zadłużeniem.
Nominalna stopa oprocentowania = WIBOR + marża
RRSO = WIBOR + marża + wszystkie koszty dodatkowe
Czym kierować się w wyborze oferty pożyczki lub kredytu?
Gdy podejmujemy decyzję o pożyczce lub kredycie, pierwszą rzeczą, którą należy zrobić, jest anali- za ofert dostępnych na rynku. Musimy zwrócić uwagę nie tylko na oprocentowanie, ale także inne koszty tj. całkowity koszt kredytu lub pożyczki ‒ RRSO, czyli Rzeczywistą Roczną Stopę Oprocen- towania. Kiedy już wybierzemy ofertę, powinniśmy dokładnie przeczytać umowę. Jeżeli znajduje się w niej zapis, którego nie rozumiemy, musimy prosić o wyjaśnienie. Gdy uznamy, że zapisy są dla nas niezrozumiałe, zbyt skomplikowane, lepiej zrezygnować z takiej oferty. Jeśli po podpisaniu umo- wy doszliśmy do wniosku, że chcemy się z niej wycofać, pamiętajmy, że mamy prawo odstąpienia od niej w ciągu 14 dni od daty zawarcia. Wówczas musimy zwrócić otrzymaną od banku kwotę wraz z odsetkami należnymi za okres, w którym korzystaliśmy z przekazanej kwoty. Takie samo prawo odstąpienia od umowy przysługuje przy wzięciu pożyczki.
Gdy już weźmiemy kredyt lub pożyczkę, musimy dbać o to, żeby każdą ratę spłacać w terminie ‒ nieterminowa spłata zobowiązań powoduje naliczenie karnych odsetek i może prowadzić do obni- żenia zdolności kredytowej, a przede wszystkim do rozwiązania umowy przez kredytodawcę. Jeżeli spłacamy swoje zobowiązania terminowo, budujemy wiarygodność. Powinniśmy również pamiętać o tym, żeby na bieżąco sprawdzać wysokość rat, które musimy zapłacić (może się ona zmieniać z miesiąca na miesiąc). Wysokość raty jest powiązana ze stopą referencyjną Narodowego Banku Polskiego. Jeśli Rada Polityki Pieniężnej zdecyduje o obniżeniu lub podwyższeniu stopy referencyj- nej, wysokość raty się zmieni. Monitorowanie wysokości stopy referencyjnej pozwoli na uniknięcie konieczności wprowadzania zmian w zaplanowanym wcześniej budżecie domowym, wywołanej wzrostem wysokości raty.
Poduszka finansowa – pieniądze na czarną godzinę
Poduszką finansową nazywamy naszą rezerwę finansową do wykorzystania na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń pociągających za sobą dodatkowe wydatki. Tymi zdarzeniami mogą być np. choroba, wypadek czy utrata pracy. Zwyczajowo przyjmuje się, że poduszka finansowa, która zapewnia minimum bezpieczeństwa, to kwota odpowiadająca sumie co najmniej trzech miesięcznych wynagrodzeń. Utracenie źródła utrzymania czy pojawienie się dodatkowych, nieprzewidzianych wydatków może spowodować, że nasze dochody nie wystarczą na pokry- cie bieżących zobowiązań. Jeżeli w takich sytuacjach nie będziemy mieli poduszki finansowej, możemy być zmuszeni dla pokrycia niespodziewanych wydatków do zaciągania zobowiązań.
Jeśli nasze obciążenia finansowe będą wyższe niż możliwości spłaty, możemy doprowadzić do niewypłacalności i spirali zadłużenia.
Spirala zadłużenia
Niewypłacalność wiąże się z nierozsądnym zarządzaniem budżetem. Do czynników, które mogą prowadzić do niewypłacalności, należą:
• brak wiedzy na temat zarządzania budżetem, finansów i bankowości,
• lekkomyślne wydawanie pieniędzy (bez dostosowania wydatków do otrzymywanego dochodu),
• brak oszczędności,
• nierozważne zaciąganie długów – pożyczek i kredytów.
Lekkomyślne zaciąganie zobowiązań może spowodować, że nie tylko staniemy się niewypła- calni, ale także wpadniemy w spiralę zadłużenia. Może się to zdarzyć, gdy rozrzutnie wydajemy pieniądze, nie potrafimy oszczędzać i przestajemy kontrolować budżet domowy. Wówczas ‒ aby go ratować ‒ zaciągamy dług. Niestety, jeśli nie uczymy się na swoich błędach i popełniamy kolejne, nie wystarcza nam środków na spłatę rat, więc zaciągamy kolejną pożyczkę. Gdy spła- camy jedne pożyczki za pomocą następnych, zamiast stopniowo pozbywać się zaciągniętych zobowiązań finansowych, stajemy się coraz bardziej zadłużeni. Dlatego właśnie zjawisko to na- zwano spiralą zadłużenia ‒ jest to sytuacja, w której jedne długi spłacamy kolejnymi.
W spiralę zadłużenia łatwo wpaść, ale zdecydowanie trudniej się z niej wydostać. Dlatego lepiej nauczyć się tak zarządzać swoim budżetem, by nie zaciągać zbyt wielu zobowiązań przekra- czających możliwość spłaty. Co można zrobić, aby wyjść ze spirali zadłużenia? Wspomnieliśmy o kredycie konsolidacyjnym, dzięki któremu można połączyć zobowiązania i zapłacić ratę niż- szą od sumy rat wynikających z poszczególnych zobowiązań. Można również złożyć w banku wniosek o tzw. restrukturyzację długu, czyli wynegocjować nowe warunki spłaty zobowiązań (m.in. wydłużenie okresu spłaty kredytu czy czasowe zawieszenie spłacania rat). Jeśli bank nie zgodzi się na przyznanie kredytu konsolidacyjnego lub restrukturyzację długu, ostatnią możli- wością jest ogłoszenie upadłości konsumenckiej, która powoduje zlicytowanie części majątku zadłużonego na poczet spłaty zaciągniętych zobowiązań.
Zadania dla uczniów
1. Zadanie w klasie
Młody człowiek otrzymuje kieszonkowe w wysokości 80 zł miesięcznie. Wie, że w grudniu bę- dzie miała premierę wymarzona gra komputerowa, a jej cena wyniesie 150 zł. Jednocześnie jest świadomy, że tuż przed świętami będzie na nią bardzo dużo chętnych – będzie musiał szyb- ko ją kupić lub zamówić. Właśnie zaczyna się listopad i ma na nią odłożone 100 zł. Brakującą kwotę chce odłożyć z listopadowego i grudniowego kieszonkowego, które otrzymuje zawsze 10. dnia miesiąca. Niespodziewanie okazuje się, że gra została wydana przedpremierowo już 1 listopada. Co może zrobić, żeby kupić grę wcześniej?
2. Dyskusja w klasie
W jakich sytuacjach częściej są zaciągane pożyczki, a w jakich kredyty?
3. Dyskusja w grupie
Wyobraźcie sobie, że posiadacie kredyt w wysokości 20 tys. i macie możliwość spłacenia go wcześniej bez poniesienia dodatkowego kosztu. Wasze oszczędności wynoszą 25 tys. i jest to Wasza poduszka finansowa. Omówcie, co przemawia za całkowitym spłaceniem kredytu z oszczędności, a jakie są argumenty przeciw temu.
