PROFESOR WACŁAW STRYKOWSKI
– PEDAGOG W ŚWIECIE TECHNOLOGII
Profesor Wacław Strykowski należy do grona pedagogów o wyraźnie określonej tożsamości naukowej, a jednocześnie wrażliwych na nowości wpływające na sposób uprawiania własnej dyscypliny i aplikacyjne (tu: oświatowe) walory tej dyscypliny. Jest bowiem od kilkudziesięciu lat peda-gogiem „z krwi i kości”, ale wybraną przez siebie subdyscyplinę czy dyscy-plinę pedagogiki stale konfrontuje z rozwojem technik i technologii, które stwarzają nowe możliwości edukacyjnej praktyce. Możliwości te trafnie dostrzega i przedstawia w swoich pracach. Jego dorobek po części odtwa-rza, a po części kreuje losy mariażu pedagogiki z szeroko rozumianymi technologiami informacyjnymi. Przede wszystkim o tym traktować będzie ten tekst – dedykowany Jubilatowi.
Ale Wacław Strykowski, jak na pedagoga przystało, jest nie tylko uni-wersyteckim uczonym. Udziela się w różnych społecznościach, podejmował i podejmuje działania sprzyjające podnoszeniu poziomu oświaty, z zaanga-żowaniem uczestniczy w upowszechnianiu wiedzy, kształceniu nauczycieli. W Jego życiorysie jest także ważny epizod związany ze studencką działal-nością kulturalną. Z pewdziałal-nością można o Nim powiedzieć, że ma osobowość wielostronną, otwartą na świat, przyjazną sprawom ludzi.
Bliższy obraz sylwetki i dokonań Profesora przedstawię – niech będzie to nawiązanie do Jego artystycznej przeszłości – w dwunastu odsłonach. I niech nikomu nie kojarzy się to z „12 krzesłami” Ilji Ilfa i Eugeniusza Pie-trowa. To raczej obrazki z dwunastu miesięcy roku, a może dwunastu go-dzin z zegarowej tarczy życia. Tak czy inaczej – to tuzin skojarzeń, tuzin mikroprzedstawień Jego zainteresowań i dorobku.
MŁODY PEDAGOG ZAFASCYNOWANY FILMEM
Lata 60. ubiegłego wieku były czasem upowszechniania dydaktycznych środków nauczania (tak wówczas je nazywano) w edukacji szkolnej.
Od-powiedni przedmiot kształcenia znalazł się w planach studiów na kierun-kach pedagogicznych. Studenci mogli korzystać z prac między innymi E. Berezowskiego, E. Fleminga, W.P. Zaczyńskiego. W ramach dydaktyki wyodrębniła się swoista dydaktyka zajmująca się stosowaniem środków nauczania. Wśród kilku znaczących środowisk – obok Warszawy i Krakowa – był Poznań. W Poznaniu, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, dzia-łał Międzywydziałowy Zakład Nowych Technik Nauczania – pod kierun-kiem prof. Leona Leji. I wtedy właśnie nastała szczególna moda na wyko-rzystanie filmu do celów naukowych i dydaktycznych.
Zaczynający wówczas swoją karierę uniwersytecką, Wacław Strykowski odczytał tę modę. Po siermiężnym okresie dominowania statycznych obra-zów i dalekich od doskonałości środków audialnych powstały szanse wprowadzenia do procesów edukacyjnych atrakcyjnego i komunikatywne-go filmu. Wacław Strykowski podjął najpierw studia literaturowe – powsta-ła praca Pojęcie filmu naukowo-dydaktycznego w literaturze polskiej (było to w roku 1969), a potem publikacje: Struktura filmu naukowo-dydaktycznego (1973), Wstęp do teorii filmu dydaktycznego (1977) oraz Zarys metodyki
stosowa-nia filmu dydaktycznego w szkole podstawowej i średniej ogólnokształcącej (w
pra-cy zbiorowej pod red. S. Fryciego i J. Koblewskiej, 1983). Publikacje wydane na UAM stały się podstawą awansu naukowego autora, a rodzimej peda-gogice i oświacie nadały kierunek rozważań o filmie dydaktycznym oraz impuls do ożywienia oświatowej praktyki.
CZŁOWIEK MEDIALNY – ARTYSTA
W życiu ludzi zdarzają się epizody, które – być może – nie wpływają bezpośrednio na dalsze losy, ale które nie pozostają bez wpływu na osobo-wość. Wacław Strykowski uczestniczył w akademickim ruchu kulturalnym, występował w studenckim kabarecie. Było to środowisko, w którym ukształtowały się później znane postacie poznańskiego i – szerzej – polskie-go kabaretu. Nabył tam umiejętność występowania przed dużymi grupami ludzi, aktorskiego szlifu. To zapewne było pomocne w następnych latach, gdy przyszło Mu występować w innej roli – nauczyciela akademickiego. A do repertuaru kabaretowego chętnie powracał w spotkaniach towarzy-skich. Był więc i pozostaje człowiekiem medialnym – artystą-amatorem, potem osobą występującą w programach telewizyjnych, a nade wszystko nauczycielem akademickim potrafiącym w dobrej formie przekazać ważne treści.
ELEMENTY DYDAKTYKI KSZTAŁCENIA KURSOWEGO
Temperament nauczycielski i dążenie do upowszechniania wiedzy pe-dagogicznej przejawiały się w działalności Wacława Strykowskiego między innymi w pracach poświęconych kształceniu kursowemu. Najpierw był to udział w publikacji Wybrane zagadnienia z pedagogiki (wydanej w roku 1977 przez TNOiK w Bydgoszczy) i współredakcja – z Leonem Leją – oraz współautorstwo czterech zeszytów pt. Wybrane zagadnienia z psychologii,
pedagogiki i socjologii kształcenia kursowego (1977; TNOiK w Poznaniu). Potem
ukazały się dwie prace dotyczące zasad, metod i technik samokształcenia na kursach (współautorem był E. Radecki, publikacje wydane w roku 1980 i 1981 przez TNOiK w Bydgoszczy). Kontakty z Towarzystwem Nauko-wym Organizacji i Kierowania niosły nowe doświadczenia przydatne w analizach organizacji procesów edukacyjnych. Warto przypomnieć, że do-cierały wtedy do Polski różne koncepcje organizacji pracy, naukowej orga-nizacji pracy itp.
OD ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH
DO TECHNOLOGII KSZTAŁCENIA W EDUKACJI SZKOLNEJ
Główny nurt zainteresowań Wacława Strykowskiego dotyczył i zapew-ne wciąż dotyczy kolejnych odmian środków dydaktycznych, które z cza-sem nazwano technologią kształcenia, a dzisiaj obejmują rozmaite techno-logie informacyjne w edukacji. Kolejno ukazywały się prace: Funkcje środków
i materiałów dydaktycznych w organizacji procesu kształcenia w powszechnej szko-le średniej (1980; Kuratorium Oświaty i Wychowania w Poznaniu, red.
W. Strykowski), Kształcenie multimedialne w szkole (1983; ODN w Kaliszu),
Audiowizualne materiały dydaktyczne (1984; PWN, Warszawa), Technologie kształcenia w pracy szkoły (1988; ODN w Bydgoszczy), Metody i środki kształ-cenia stosowane w szkole (1980; współautor L. Gawrecki, PWN, Warszawa–
Kraków), Wideo w szkole (1990, współredakcja z B. Puszczewicz, NURT, Warszawa) oraz Scenariusze zajęć z edukacji czytelniczej i medialnej (2002 i 2009, pod redakcją W. Strykowskiego, UAM, Poznań). Podsumowaniem wątków kojarzonych z rozwojem mediów stosowanych w edukacji jest tytuł pracy zbiorowej Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej (2006, UAM i DSWE TWP, Poznań). Z wcześniejszymi publikacjami, poświęco-nymi filmowi dydaktycznemu, wszystkie te prace stanowią znaczący wkład w rozwój teorii i praktyki technologii kształcenia. Istotną cechą twórczości Jubilata w tym zakresie jest łączenie refleksji o rozwoju technologii
eduka-cyjnych z propozycjami stosowania tej technologii w praktyce. Nadaje to dokonaniom Profesora Wacława Strykowskiego walor dobrze pojmowanej i niewątpliwie pożytecznej dydaktyki stosowanej.
TECHNOLOGIA KSZTAŁCENIA W KULTURZE, NAUCE I INNYCH SFERACH ŻYCIA SPOŁECZNEGO
Technologia kształcenia, technologie informacyjne odgrywają coraz większą rolę w życiu współczesnych społeczeństw. Spostrzega to i dobrze rozumie Profesor Strykowski. Co więcej – podejmuje starania o upo-wszechnianie wiedzy o relacjach między różnymi sferami życia społeczne-go a nowoczesnymi mediami. Ślady tych starań są wyraźne w kilku tomach prac zbiorowych pod redakcją W. Strykowskiego – tomy te noszą główny tytuł Media a edukacja (wydania w latach: 1997, 1998, 2000, 2005) oraz w zbiorach Media i edukacja w dobie integracji (2002; eMPi2, Poznań),
Nowocze-sna technika w kulturze, nauce, oświacie (1995; współredakcja A. Zając, UAM,
WSP w Rzeszowie, WOM w Tarnowie i in., Tarnów), Nowoczesne media
w kulturze, nauce, oświacie (1997; wyd. jw.).
TECHNOLOGIA KSZTAŁCENIA JAKO (SUB)DYSCYPLINA PEDAGOGIKI
Uniwersytecki status Profesora obligował do określenia naukowej toż-samości i kondycji technologii kształcenia jako (sub)dyscypliny pedagogiki. Dysponując, z biegiem lat, coraz bogatszym doświadczeniem i dorobkiem własnym oraz dokonaniami innych autorów, Wacław Strykowski podjął próby diagnoz technologii kształcenia, a z czasem pedagogiki medialnej. Są to opracowania: W poszukiwaniu statusu technologii kształcenia i pedagogiki
medialnej („Rocznik Pedagogiczny” 1995), Technologia kształcenia i pedagogika medialna jako nauki o mediach („Neodidagmata” 1996, t. 22), Problematyka ba-dawcza technologii kształcenia („Neodidagmata” 1997, t. 23), Rozwój pedagogiki medialnej w Polsce w latach 1995–2004 („Rocznik Pedagogiczny” 2004). Teksty
te w znacznej mierze oddawały stan refleksji o pedagogice medialnej, która współcześnie reprezentowana jest przez duże grono specjalistów i ma dość silne podstawy instytucjonalne.
W TROSCE O KOMPETENCJE NAUCZYCIELI I KOMPETENCJE MEDIALNE SPOŁECZEŃSTWA
Do istotnych warunków pomyślnego rozwoju poszczególnych ludzi i społeczeństwa zaliczane są kompetencje nauczycieli – grupy zawodowej, od której w dużym stopniu zależy jakość kształcenia i wychowania, a w konsekwencji często losy edukacyjne, zawodowe, życiowe uczniów i ab-solwentów szkół. Profesor Wacław Strykowski ma znaczny udział w przy-gotowaniu zawodowym nauczycieli. Jako nauczyciel nauczycieli czyni sta-rania o wysoki poziom edukacji kadr oświatowych. Poza bezpośrednim oddziaływaniem i udziałem w procesach kształcenia oraz doskonalenia nauczycieli, a także innych grup prowadzących aktywność wychowawczą – a więc poza powinnościami nauczyciela akademickiego – podejmował roz-ważania, formułował propozycje i poddawał pod dyskusję własne ujęcia kompetencji nauczycieli. Zagadnieniom kompetencji poświęcona jest praca
Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej (współautorzy J. Strykowska
i J. Pielachowski, wyd. 1. – 2003, wyd. 2. – 2004, eMPi2, Poznań).
Inne ważne kompetencje współczesnych ludzi związane są z racjonal-nym korzystaniem z mediów. I tej sprawie poświęcił uwagę Jubilat. W roku 2004 – pod Jego redakcją i Wojciecha Skrzydlewskiego – wydana została książka Kompetencje medialne społeczeństwa wiedzy (eMPi2, Poznań).
UDZIAŁ W LETNICH SZKOŁACH MŁODYCH PEDAGOGÓW
Niezwykle cenionym obszarem starań na rzecz wspierania rozwoju młodej kadry naukowej są coroczne Letnie Szkoły Młodych Pedagogów (LSMP). Szkoły te stały się już instytucją życia naukowego – mają piękną tradycję (odbyło się 25 szkół), ramy organizacyjne, opiekę naukową oraz współpracującą, w toku kolejnych lat akademickich, dużą grupę asystentów i adiunktów wyższych uczelni. Zwieńczeniem corocznych prac są spotkania w lecie – właśnie Letnie Szkoły Młodych Pedagogów, odbywające się pod patronatem KNP PAN.
W początkowych latach funkcjonowania LSMP bardzo znaczący udział w ich przygotowaniu i prowadzeniu miał Profesor Wacław Strykowski. Jego trud organizacyjny, a także udział merytoryczny wyznaczały począt-kowe standardy tych naukowych spotkań. Do dobrych tradycji nawiązywa-ły kolejne edycje LSMP.
NAUCZYCIEL – SPOLEGLIWY OPIEKUN STUDENTÓW
Inną społecznością młodzieżową, której poświęcał uwagę Wacław Stry-kowski, byli studenci. Wśród funkcji przypisanych nauczycielom akade-mickim są funkcje opiekuńcze – pełnione w szczególnych warunkach uczelni wyższych i wobec szczególnej społeczności – dorosłych młodych ludzi studiujących na tych uczelniach. Pracy opiekuna roku i opiekuna gru-py studenckiej w szkole wyższej poświęcona została publikacja przygoto-wana pod redakcją Leona Leji i Wacława Strykowskiego Praca opiekuna roku
i opiekuna grupy studenckiej w szkole wyższej (1981; UAM, Poznań).
PRACE REDAKCYJNE W CZASOPISMACH
Uznanie budzi zaangażowanie Jubilata w prace liczących się w środowi-sku pedagogicznym periodyków naukowych. Duże doświadczenie zdobył, wypełniając funkcje sekretarza w „Roczniku Pedagogicznym”, periodyku Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Kolejne doświadczenia gromadził w innych redakcjach. Ukoronowaniem działalności na tym polu było powie-rzenie Mu powinności redaktora naczelnego „Edukacji Medialnej”, kwar-talnika Polskiego Towarzystwa Technologii i Mediów Edukacyjnych oraz redaktora naukowego czasopisma „Neodidagmata”. I na tym polu pozo-stawał wierny zagadnieniom wspólnym pedagogice i nowoczesnym tech-nologiom informacyjnym.
PEDAGOG W ŚWIECIE TECHNOLOGII,
KONTYNUATOR SZKOŁY NAUKOWEJ PROFESORA LEONA LEJI
Przywołane obszary działalności, zainteresowania, osiągnięcia układają się w spójny obraz Pedagoga, który z przekonaniem i determinacją wkro-czył w świat technologii w poszukiwaniu możliwości wykorzystania tech-nologii na rzecz atrakcyjności i efektywności procesu kształcenia. Poznawał rozmaite media, wraz z rozwojem technologii przydatnych w edukacji uczył się tych technologii i określał zasady oraz sposoby ich stosowania. Ale pozostawał i jest nadal przede wszystkim pedagogiem. Owszem, dostrzegał i dostrzega fascynujące możliwości, jakie daje technologia informacyjna. Ale nie poddaje się tym fascynacjom. W odróżnieniu od wielu innych pedago-gów medialnych, którzy: znają parametry i zakresy działań, znają
wielo-stronne zastosowania mediów, imponują wiedzą inżynierską i sprawnością posługiwania się wielofunkcyjnymi mediami, Profesor Wacław Strykowski koncentruje uwagę na edukacyjnych walorach mediów, na pedagogicznych czy raczej edukacyjnych korzyściach płynących z rozwoju technologii.
Tak rozłożone akcenty – bardziej na pedagogiczną niż techniczno- -technologiczną stronę mediów – są charakterystyczne dla naukowej szkoły, jaką tworzył Profesor Leon Leja – Mistrz i Nauczyciel Wacława Strykow-skiego. Matecznik tej szkoły, przy ul. Słowackiego 20 w Poznaniu, trwał z powodzeniem przez dziesięciolecia dzięki uczniom Leona Leji, wśród których rolę lidera spełniał i spełnia Jubilat.
PROFESOR WACŁAW STRYKOWSKI – SZLACHETNY CZŁOWIEK, PRZYJACIEL
Wacława Strykowskiego znam od wczesnych lat Jego drogi zawodowej. W różnych sytuacjach zawodowych i prywatnych wielokrotnie przekony-wałem się, że jest to Człowiek mądry, szlachetny, jak określiłby Profesor Tadeusz Kotarbiński – spolegliwy. W sprawach naukowych rzetelny, cie-kawy nowości, wciąż uczący się. Jednocześnie bardzo konsekwentny w swoich zainteresowaniach.
Rzadko spotykane Jego cechy to lojalność wobec bliskich Mu ludzi i skromność. Chociaż był gwiazdą kabaretu, nigdy nie starał się być gwiaz-dą w społeczności pedagogów. Zawsze wolał być w cieniu swoich przeło-żonych, być im pomocnym. Nie promował się sam, to inni dostrzegali Jego kompetencje i odkrywali, że jest znaczącą postacią poznańskiej i polskiej pedagogiki.
Miałem sposobność poznać Go także w warunkach Jego życia rodzin-nego. W wielu trudnych sytuacjach wykazywał dbałość o rodzinę, dawał dowody, że jest człowiekiem rodzinnym. Z godnością i poczuciem humoru znosi dolegliwości, które niesie ludzki los.
Dla mnie jest przede wszystkim Przyjacielem, bliską Osobą, szlachet-nym Człowiekiem. Nasze drogi życiowe układały się tak, że bywały lata ścisłej współpracy i częstych spotkań, a były też lata bez okazji do spotkań, ale przyjacielskie więzi trwają. Cieszę się tą przyjaźnią.
A w roku Jubileuszu życzę zacnemu Profesorowi, Drogiemu Wacławo-wi przede wszystkim zdroWacławo-wia, pomyślności, pogody ducha, radości ze spraw wielkich i radości ze spraw codziennych, satysfakcji z dokonań i spełnienia nowych zamierzeń!
LITERATURA
Funkcje środków i materiałów dydaktycznych w organizacji procesu kształcenia w powszechnej szkole średniej, red. W. Strykowski, Kuratorium Oświaty i Wychowania, Poznań 1980. Kompetencje medialne społeczeństwa wiedzy, red. W. Strykowski, W. Skrzydlewski, eMPi2,
Poznań 2004.
Media a edukacja, red. W. Strykowski, eMPI², Poznań, wyd.: 1997, 1998, 2000, 2005. Media i edukacja w dobie integracji, red. W. Strykowski, W. Skrzydlewski, eMPi2, Poznań
2002.
Nowoczesna technika w kulturze, nauce, oświacie, red. W. Strykowski, A. Zając, UAM, WSP w Rzeszowie, WOM w Tarnowie i in., Tarnów 1995.
Nowoczesne media w kulturze, nauce, oświacie, red. W. Strykowski, A. Zając, UAM, WSP w Rzeszowie, WOM w Tarnowie i in., Tarnów 1997.
Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej, red. nauk. W. Strykowski, UAM i DSWE TWP, Poznań 2006.
Praca opiekuna roku i opiekuna grupy studenckiej w szkole wyższej, red. L. Leja, W. Strykow-ski, UAM, Poznań 1981.
Scenariusze zajęć z edukacji czytelniczej i medialnej, red. W. Strykowski, UAM, Poznań, wyd. 1. – 2002, wyd. 2. – 2009.
Strykowski W., Audiowizualne materiały dydaktyczne, PWN, Warszawa 1984. Strykowski W., Kształcenie multimedialne w szkole, ODN, Kalisz 1983.
Strykowski W., Pojęcie filmu naukowo-dydaktycznego w literaturze polskiej, UAM, Między-wydziałowy Zakład Nowych Technik Nauczania, Poznań 1969.
Strykowski W., Problematyka badawcza technologii kształcenia, „Neodidagmata” 1997, t. 23. Strykowski W., Rozwój pedagogiki medialnej w Polsce w latach 1995–2004, „Rocznik
Peda-gogiczny” 2004, t. 27.
Strykowski W., Struktura filmu naukowo-dydaktycznego, UAM, Poznań 1973.
Strykowski W., Technologia kształcenia i pedagogika medialna jako nauki o mediach, „Neodi-dagmata” 1996, t. 22.
Strykowski W., Technologie kształcenia w pracy szkoły, ODN, Bydgoszcz 1988.
Strykowski W., W poszukiwaniu statusu technologii kształcenia i pedagogiki medialnej, „Rocz-nik Pedagogiczny” 1995.
Strykowski W., Wstęp do teorii filmu dydaktycznego, Wyd. Nauk. UAM, Poznań 1977. Strykowski W., Gawrecki L., Metody i środki kształcenia stosowane w szkole, PWN,
War-szawa–Kraków 1980.
Strykowski W. i in. red., Wybrane zagadnienia z pedagogiki, TNOiK, Bydgoszcz 1977. Strykowski W., Strykowska J., Pielachowski J., Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej,
eMPi2, Poznań, wyd. 1. – 2003, wyd. 2. – 2004.
Wideo w szkole, red. W. Strykowski, B. Puszczewicz, NURT, Warszawa 1990.
Wybrane zagadnienia z psychologii, pedagogiki i socjologii kształcenia kursowego, red. L. Leja, W. Strykowski, z. 1–4, TNOiK, Poznań 1977.
