Henryk Bogacki
"Die Lehre von der Kirche : vom
Augustinus bis zum Abendländischen
Schisma; vom Abendländischen
Schisma bis zur Gegenwart", Yves
M.-J. Congar, z fr. tłum. Hans Sayer,
Freiburg-Basel-Wien 1971 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/2, 187-188
R E C E N Z J E
187
i w ład za n a u czy cielsk a p apieża, k olegialn ość, k o n ieczn o ść K o ścio ła do zb a w ien ia , słow o B oże w K o ściele, jed n ość K ościoła itp. N ie ty lk o n a św ietla je od strony P ism a św ., a le szk icu je rów n ież h isto ry czn y rozw ój zagad n ień oraz pod aje d zisiejsze próby ich ro zw ią zy w a n ia . W yk azu je, w ja k i sposób roz strzy g n ięcia n a u czy cielsk ie K ościoła, zw ła szcza Soboru W atyk ań sk iego I, za w a ży ły na k ieru n k u rozw oju ek lezjologii. H istoryczn e u w a ru n k o w a n ia za w sze w p ły w a ły na jed n ostron n ość rozstrzygn ięć, stw a rza ją c k on ieczn ość ich u zu p ełn ian ia i m o d y fik o w a n ia w p rzyszłości. Z ad an ie teg o rodzaju w y k o n a ł tak że Sobór W a ty k a ń sk i II. A utor tra fn ie p od k reśla o g lęd n o ść i k o m - p rom isow ość sfo rm u ło w a ń ek lezjo lo g iczn y ch p rzy jęty ch przez sobór, co u ła tw ia d alsze p oszu k iw an ia, a jed n o cześn ie naraża na rozb ieżn ości w in terp re tacji i p rak tyczn ym r e a lizo w a n iu jeg o w y ty czn y ch .
K siążk a sta n o w i dobrą o rien ta cję dla w sz y stk ic h in teresu ją cy ch się ob ecn ym stan em ek lezjo lo g ii.
K s , H e n r y k B o g a c k i SJ, W a r s z a w a
Y v es M.—J. C ONGAR, D ie L e h r e v o n d e r K ir c h e : V on A u g u s ti n u s bis z u m
A b e n d lä n d i s c h e n S c h i s m a ; V o m A b e n d lä n d i s c h e n S c h is m a bis z u r G e g e n w a r t ,
tłum . z fra n cu sk ieg o H an s S a y e r , F reib u rg— B a sel— W ien 1971, V erlag H e r der, s. 192 + 128 (H a n d b u ch d e r D o g m e n g e sc h ic h te , w y d . M. S c h m a u s , A. G r i l ' l m e i e r SJ, L. S c h e f f c z y k , t. III, f. 3c i 3d).
N ie z w y k łe z a in tereso w a n ie w ca ły m K o ściele p ro b lem a ty k ą ek lezjologiczn ą n ie w y d a ło dotąd an i jed n eg o p ełn eg o opracow ania h isto r ii ek lezjologii. U k a zało się w p ra w d zie n iem a ło stu d ió w szczegółow ych , a ta k że w ie lu autorów p rób ow ało stw o rzy ć p rzyn ajm n iej ogóln y zarys tej h istorii. P ierw szy m ca ło ścio w y m o p racow an iem h isto r ii e k lezjo lo g ii są zeszy ty z serii H a n d b u c h d e r
D o g m e n g e s c h i c h t e 8. D w a z n ich — ob ejm u jące okres od św . A u g u s t y n a
aż po czasy d zisiejsze — p ochodzą od Y. C o n g a r a. J e s t on jed y n y m a u to rem , który m ógł o d w ażyć się na taką sy n te z ę d ziejó w ek le z jo lo g ii n a p rze strzen i p iętn a stu w ie k ó w 9. C zterd zieści la t bad ań ek lezjo lo g iczn y ch C o n g a - r a już w cześn iej w y d a ło im p on u jący ow oc w p ostaci h isto rii ek lezjo lo g ii w czesn eg o śr e d n io w ie c z a 10. O b ecn ie zeb rał w y n ik i tak b ad ań w ła sn y ch , jak d ociek ań i stu d ió w szczeg ó ło w y ch in n y ch n ad h isto rią ek lezjo lo g ii. P o w sta ła duża k siążk a, p rzep ełn ion a treścią i b ogato u d ok u m en tow an a. Sposób u jęcia je s t n ie z w y k le z w ięzły . N ie m a zb y teczn y ch słów , jed n a k że czy teln ik p ra g n ą łb y w id z ie ć szersze r o zw in ięc ie w y p o w ia d a n y ch tw ierd zeń . W ob szernych p rzypiskach autor o d sy ła do bogatej b ib lio g ra fii p oszczególn ych zagad n ień , w której m ożna zn aleźć u za sa d n ien ie sąd ów i d o k ła d n iejsze ich w y ja śn ien ie. P raw d op od ob n ie szczu p łe ram y serii H a n d b u c h d e r D o g m e n g e s c h i c h te n a rzu ciły tę zw ięzłość. C zy teln ik ży czy łb y sob ie raczej p ełn iejszeg o op racow an ia w rodzaju w z m ia n k o w a n ej h isto rii e k lezjo lo g ii w c zesn eg o śred n iow iecza.
Y. C o n g a r u k azu je po m istrzo w sk u okoliczn ości, ja k ie w p ły w a ły na roz w ój ek lezjo lo g ii i d eterm in o w a ły jej jed n ostron n ość. S ta n ten m u sia ł w y w o 8 N a jp ierw u k azał się zeszyt: P. C a m e l o t , Die L e h r e v o n d e r K irc h e :
V â t e r z e i t bis aussch liesslich A u g u s ti n u s , F reib u rg— B a sel—W ien 1970. Z apo
w ie d z ia n y je st z eszy t p o św ięco n y ek lezjo lo g ii b ib lijn ej i w czesn o p a try sty czn ej (P. D i a s ) . W ten sposób przyn ajm n iej jed en dział teg o p od ręczn ik a h isto rii d ogm atów zo sta n ie zakończony.
9 P oczątk ow o u k azała się w języ k u fran cu sk im : Y v e s С o n g a r, V E g l i s e
d e saint A u g u s ti n à Vépoque m o d e r n e , P a ris 1970, L es E d ition s du C erf, s. 483.
10 Y. M. —J. С о n g a r, U e c c lé s i o lo g i e d u H a u t M o y e n A g e. D e sa in t G r é
goire le G ra n d à la d é su n io n e n tr e B y z a n c e e t R o m e , P a ris 1968, L es E ditions
188
R E C E N Z J Eła ć zasad n iczy sp rzeciw L u t r a oparty o zn ajom ość P ism a św . i m y śli św . A u g u s t y n a . W alka z reform acją d oprow adziła do d alszego zu bożenia e k le zjo lo g ii i za cie śn ien ia jej za in tereso w a ń do asp ek tu in sty tu cjo n a ln eg o K o ś cioła, a n a w e t do p ro b lem a ty k i p rym atu p ap iesk iego. O strożna reak cja n a te braki p rzygotow ała u ch w a ły Soboru W atyk ań sk iego II, po k tórym n a stą piła rad yk alizacja w ie lu k ieru n k ó w ek lezjologii. N a ich tle u ch w a ły o s ta t niego soboru w y d a ją się na w ie lu odcinkach ju ż tylk o św ia d ectw em p rzeb y tej drogi.
D zieło C o n g a r a ek sp on u je p rzede w sz y stk im d zieje p rob lem atyk i w ła dzy w K ościele, która is to tn ie d om in ow ała, zw ła szcza w ek lezjo lo g ii dru giego ty sią clec ia ch rześcija ń stw a . O dnosi się w ra żen ie, że autor w zb yt m a ły m s to p n iu u w zg lęd n ił in n e w ą tk i ek lezjo lo g iczn e p ozostające w cien iu zagad n ień „h ierarch iologiczn ych ”. B y ć m oże zw ięzło ść (n a jw ięk szy m an k am en t!) d zieła zm u szała do tak iego ograniczenia. Z azn aczyło się ono ta k że w ostatn im ro z dziale p o św ięco n y m n a szem u w ie k o w i (s. 114— 127) u .
Z najom ość p rzed m iotu i u m iejętn o ść o sią g n ięcia sy n te z y sp raw iają, że d zieło m im o z w ięzło ści i obarczen ia cenną d o k u m en tacją b ib liograficzn ą s t a n o w i lek tu rę ła tw ą , k tóra w cią g a i w zb u d za za in tereso w a n ie czyteln ik a.
K s. H e n r y k B o g a c k i SJ, W a r s z a w a
H ans DO M BOIS, H ierarchie. G r u n d u n d G r e n z e e in e r u m s t r i t t e n e n S t r u k
tu r, F reib u rg— B asel—W ien 1971, V erlag H erder, s. 112.
K a to lick ie p u b lik acje teo lo g iczn e p o św ięco n e h ierarch ii an alizu ją o b ecn ie ten problem p rzede w sz y stk im od stron y p od staw b ib lijn ych . Z an iech an o p o szu k iw a n ia w ustrojach p a ń stw o w y ch an alogii dla w y ra żen ia stru k tu ry K o ś cioła. N ie m ożna b o w iem p rzed staw ić K ościoła w k ategoriach za czerp n iętych z p raw a p a ń stw o w eg o , choć n ie w ą tp liw ie w y stę p u ją w n im p ew n e elem en ty u strojow e w sp ó ln e lub p odobne do in sty tu cji istn ieją cy ch w p ań stw ie.
Od tego sta n o w isk a w y ra źn ie od b iega p u b lik acja w y d a n a przez H. D o m - b o i s , ew a n g elick ieg o p ra w n ik a z H eid elb ergu . A utor za jm u je się p ojęciem „ h ierarchii” w zn aczen iu p ew n eg o „u szeregow an ia sta n o w isk w ed łu g sto p n i”, w y stęp u ją ceg o w k ażd ym sp o łeczeń stw ie. Po za n a lizo w a n iu sam ego term in u D o m b o i s rozpatruje „ h ierarchię” p ań stw ow ą, w ojsk o w ą , sąd ow n iczą, p ar tyjn ą, gospodarczą itp. P o tem p rzen osi w y n ik i na teren k o ścieln y i w ich ś w ie tle ocen ia k a to lick ą k on cep cję h ierarchii oraz w sp ó łczesn e p rzem ian y stru k tu raln e w k iero w a n iu K ościołem k atolick im . T aka m etod a w y w o łu je zd ziw ien ie, gd yż jako k ryteriu m ocen y sto su je rozm aite k a teg o rie p raw n o- -socjologiczn e, k tóre przy rozp atryw an iu h iera rch ii k o ścieln ej m ogą p ełn ić ty lk o fu n k cję drugorzędną i pom ocniczą. W k o n se k w e n c ji autor dostrzega op ozycję m ięd zy stru k tu rą „h ierarchiczn ą” a w sp ó łczesn y m nurtem k o le g ia l n ym w K o ściele k a to lick im . W m y ś l w ła sn y c h założeń dochodzi do w n iosk u , że „h ierarchii” n ie m ożn a uw ażać za p ra w id ło w e r o zw in ięc ie zaczątk ów u stro jo w y ch K ościoła p rzed sta w io n y ch w N ow ym T estam en cie.
W k siążce sp otyk a się tw ierd zen ia w y n ik łe z b raku p ełn eg o zrozu m ien ia k on cep cji k atolick ich . W edług autora np. dogm at w a ty k a ń sk i z r. 1870 o n ie o m y ln o ści papieża u zy sk a ł w K o ściele m oc ob o w ią zu ją cą — w b rew w y p o w ie d z i sam ego V atican u m I — dopiero d zięki p rzy jęciu i og ło szen iu go przez b isk u p ów w e w ła sn y c h d iecezjach (s. 82—83). P o d o b n ie dostrzega sprzeczność m ięd zy form u łą una c u m użytą w u ch w ałach Soboru W atyk ań sk iego II na
11 N ajp ełn iej p rzed sta w ia ek lezjo lo g ię X X w ie k u J. F r i s q u e, D ie E k k l e
siologie i m 20. J a h r h u n d e r t , w : B il a n z d e r T h eo lo g ie i m 20. Ja h rh u n d e rl, t. III, F reib u rg— B a sel—W ien 1970, 192—294; por. C ollectan ea T heologica
