RÓNICOWANIE RÓDE DOCHODÓW GOSPODARSTW
AGROTURYSTYCZNYCH NA OBSZARACH PRAWNIE
CHRONIONYCH
1Izabela Kurtyka
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu
Streszczenie. Agroturystyka jest jedn z realnych szans rozwoju dla rolników i terenów
wiejskich, w szczególnoci za dla obszarów o trudnych warunkach gospodarowania (ONW). Celem opracowania jest ukazanie zrónicowania róde dochodów gospodarstw agroturystycznych pooonych na terenach prawnie chronionych (Park Krajobrazowy Do-lina Baryczy). W opracowaniu przedstawiono struktur dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa agroturystyczne oraz szacowan wielko dochodu z agroturystyki w anali-zowanych obiektach. Do celów porównawczych zostay przeanalizowane róda dochodów gospodarstw typowo rolniczych pooonych na obszarze Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy. Badania zostay przeprowadzone w 2009 r.
Sowa kluczowe: agroturystyka, gospodarstwo rolne, dodatkowe ródo dochodów,
przed-sibiorczo
WSTP
Przedsibiorczo na obszarach wiejskich to szeroko rozumiana aktywno gospo-darcza, majca na celu w pierwszej kolejnoci zabezpieczenie ekonomiczne i socjalne mieszka ców, w dalszej za perspektywie popraw osignitych warunków bytowych. Wskutek przemian, jakie dokonay si w Polsce w cigu ostatnich 20 lat (przejcie do gospodarki rynkowej, wstpienie do Unii Europejskiej) znacznie przesun si ciar tej aktywnoci – dziaalno opierajca si wycznie na rolnictwie zacza by coraz mniej opacalna, zwaszcza dla niewielkich i niewyspecjalizowanych gospodarstw majcych
Adres do korespondencji – Corresponding author: Izabela Kurtyka, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, Instytut Nauk Ekonomicznych i Spoecznych, pl. Grunwaldzki 24 a, 50-363 Wrocaw, e-mail: kurtyka@tlen.pl
1Publikacja powstaa w ramach projektu badawczego MNiSW pt. „Ocena realizacji celu
pro-dukcyjno-ekonomicznego rolnictwa dolnolskiego w warunkach zrównowaonego rozwoju” nr N N114 207834 pl, realizowanego przez IRWiR PAN w Warszawie pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Kutkowskiej.
kopoty ze zbytem swoich produktów. Jej miejsce zaczy wic zajmowa róne formy pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej [Gabryjo czyk, Iwa ska 2010]. W 2007 roku 115,2 tys. gospodarstw rolnych (4,8% ogóu gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz) prowadzio jednoczenie dziaalno gospodarcz inn ni rolnicza zwizan z gospodarstwem rolnym. Wród rodzajów dziaalnoci nierolniczej na pierwszy plan wysuwaj si usugi zwizane z wykorzystaniem wasnego sprztu (m. in. transportowe, maszynowe), w dalszej kolejnoci: agroturystyka i wynajem pokoi, rkodzieo, wytwa-rzanie energii odnawialnej na rynek i inne2.
W województwie dolnolskim agroturystyka rozwija si od 20 lat. Pocztkowo dzia-alno tak podejmoway gospodarstwa usytuowane w najatrakcyjniejszych zaktkach Dolnego lska. Póniej, zachceni sukcesami rolników w Sudetach, waciciele gospo-darstw nizinnych podjli aktywno w tym zakresie wykorzystujc proste i naturalne walory przyrodnicze, takie jak las czy woda. Na terenie województwa dolnolskiego funkcjonuje okoo 600 gospodarstw agroturystycznych, z czego okoo 80% to gospodar-stwa w Sudetach, a pozostae 20% to obiekty pooone na terenie Borów Dolnolskich, Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy i aglomeracji wrocawskiej.
CEL, ZAKRES, METODYKA BADA
Celem opracowania byo ukazanie zrónicowania róde dochodów gospodarstw agro-turystycznych pooonych na obszarach chronionych. Badania zostay przeprowadzone w 2009 roku na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy w 23 gospodarstwach wiadczcych usugi turystyczne. Obiekty te usytuowane s na obszarach o niekorzyst-nych warunkach gospodarowania (ONW). Gospodarstwa zostay dobrane w sposób celo-wy. W gromadzeniu danych posuono si metod wywiadu z wykorzystaniem kwestio-nariusza wywiadu. Dla celów porównawczych w niniejszym opracowaniu wykorzystano wyniki bada przeprowadzonych w 25 gospodarstwach rolnych usytuowanych na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy w 2009 roku. Do opracowania materiaów ró-dowych zastosowano metod opisow i porównawcz [Kope 1983, Stachak 1978].
CHARAKTERYSTYKA REGIONU BADA
Park Krajobrazowy Dolina Baryczy jest parkiem ponadregionalnym. Znajduje si na terenie województwa dolnolskiego (80%) i wielkopolskiego (20%), midzy migro-dem i Odolanowem. Zosta powoany rozporzdzeniem wojewody kaliskiego i wojewo-dy wrocawskiego z dnia 3 czerwca 1996 r. Jest najwikszym parkiem krajobrazowym w Polsce, jego powierzchnia cakowita wynosi 87 040 ha (cz dolnolska 70 040 ha, cz wielkopolska 17 000 ha). Dolnolska cz parku znajduje si w odlegoci ponad 60 km na pónoc od Wrocawia, obejmujc gminy: Milicz, Kronice, migród, Cieszków, Twardogóra, Trzebnica i Prusice, trzon parku stanowi jednak trzy pierwsze gminy.
Obej-2
Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 r. GUS, Warszawa 2008, s. 162–163, za [Sikorska--Wolak I., Krzyanowska K. 2010].
muje swoim zasigiem 3 typy siedlisk: stawy rybne, podmoke ki i lasy, te ostatnie nale- do nadlenictw Milicz i migród (cz dolnolska). Gówn rzek tego obszaru jest Barycz, stanowica najwikszy prawobrzeny dopyw Odry na terenie Dolnego lska. Znaczna cz doliny poronita jest lasami. Pomidzy nimi znajduj si pola uprawne, ki i pastwiska. Saba jako gleb przyczynia si do stosunkowo niewielkiego rozwoju rolnictwa w tym rejonie i maego zagszczenia ludnoci. Obszar parku jest objty kon-wencj ochrony rodowisk wodnych z Ramsar. Celami jego utworzenia byy: zachowanie wartoci krajobrazowych, przyrodniczych i historyczno-kulturowych, objcie ochron najcenniejszego obok doliny Odry fragmentu rodowiska przyrodniczego, zachowanie mao zmienionych ekosystemów wodno-botnych i lenych oraz ich cennej ornitofau-ny, stopniowa redukcja zanieczyszcze wód, gleb i powietrza. Dolina Baryczy uwaana jest za europejsk ostoj ptaków. Wielkie kompleksy lene i stawowe s naturaln osto-j zwierzyny lenej i ptactwa, którego stwierdzono tu ponad 270 gatunków. Wikszo z nich yje na terenie rezerwatu Stawy Milickie.
Rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”, który zasuguje na szczególn uwag, powsta dla ochrony wielu wystpujcych tu cennych i rzadkich gatunków ptaków oraz miejsc ich gniazdowania, erowania i odpoczynku. Zajmuj 8000 ha na terenie caej do-liny Baryczy. Od XIII wieku budowali je cystersi. Milickie stawy rybne s najwikszym w Polsce i Europie orodkiem hodowli karpia. Znalazy si one w programie ONZ Living Lakes jako jeden z 13 unikalnych obszarów wodnych na wiecie [http://www.ekowczasy. pl/parkbaryczy.html].
Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy zosta powoany 27 padziernika 1998 r. Po-wierzchnia parku wynosi 8570 ha. Rozpoczyna si w zachodniej czci Wrocawia i bie-gnie w gór doliny Bystrzycy, obejmujc gminy: Wrocaw, Kty Wrocawskie, Sobótka i Mietków. Park utworzono w celu zachowania i popularyzacji walorów przyrodniczych, historycznych i krajobrazowych w warunkach racjonalnego gospodarowania. Na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy najwiksz rol odgrywaj tocenozy lene, mimo i zajmuj one niewiele ponad 40% ogólnej powierzchni. Zdecydowana wikszo drzewostanów naley do klasy lasów o najwyszych walorach ekologicznych. S to lasy wystpujce na yznych i podmokych siedliskach o stosunkowo bogatym runie lenym. Gównymi gatunkami lasotwórczymi s: grab, jesion, lipa drobnolistna i db szypukowy, rosnce zarówno na grdach, gach, jak i w zbiorowiskach przejciowych. Do najcen-niejszych zaliczy naley tocenozy gu wizowo-jesionowego oraz grdu. Wystpuj tu take mniejsze zbiorniki wodne (utworzone w wikszoci przez starorzecza) oraz za-budowania, w pobliu których rozwijaj si zbiorowiska antropogeniczne.
Na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy zlokalizowano 43 obiekty ma-jce ziele wysok pochodzenia kulturowego o znaczeniu zabytkowym. Znajduje si tu: siedemnacie parków podworskich, jedenacie cmentarzy, czternacie kocioów (siedem z nich razem z para alnymi cmentarzami przykocielnymi), jeden park miejski w Ktach Wrocawskich. Sporód parków podworskich do najcenniejszych mona zaliczy: Sa-dowice (ronie tam jeden z najokazalszych na Dolnym lsku platanów), Czere czyce (zabytkowa aleja lipowo-grabowa, liczcy ponad 400 lat db szypukowy o obwodzie 612 cm), Okulice (pochodzcy z Ameryki Pónocnej db botny), Domanice (trzy ok. 170-letnie lipy) [ http://www.agroturystyka.wroclaw.pl/parkbystrzycy.html].
Teren parku nie jest jeszcze dostatecznie zagospodarowany turystycznie i krajoznaw-czo, co spowodowane jest zarówno sabo rozwinit baz turystyczn, jak i niewielk liczb szlaków. Wprawdzie park ley w bezporednim ssiedztwie Wrocawia, dla które-go stanowi potencjalne centrum rekreacji wypoczynku weekendowektóre-go lub urlopowektóre-go, lecz „przegrywa” ze znacznie lepiej zagospodarowanymi Sudetami [http://www.dzpk. pl/…].
WYNIKI BADA
W ostatnich kilku latach nastpuje przewartociowanie zasobów, jakimi dysponuje czowiek – wzrasta znaczenie wiedzy, kreatywnoci, innowacji i przedsibiorczoci. Sta-j si one kluczowym czynnikiem rozwoju zarówno przedsibiorstw, rodowisk lokal-nych, regionów, jak i caej gospodarki kraju. Wanym zadaniem jest zatem ksztatowanie postaw przedsibiorczych, których konsekwencj bd okrelone dziaania w rónych sferach ycia czowieka, zwaszcza za w dziaalnoci gospodarczej. Przedsibiorczo szczególnie podana jest na terenach wiejskich zarówno w dziaalnoci rolniczej, jak i pozarolniczej, co zgodne jest z polityk wielofunkcyjnego rozwoju wsi. To osoby przed-sibiorcze (w rolnictwie i poza nim) stanowi najbardziej dynamiczn i aktywn grup mieszka ców wsi i w znacznej mierze od nich zaley, czy obszary wiejskie bd si roz-wijay czy stagnoway [Sikorska-Wolak, Krzyanowska 2010].
Szczególnie godnym podkrelenia jest rozwój aktywnoci zawodowej stwarzajcej dodatkowe róda dochodu rodzin rolniczych, jak jest dywersy kacja gospodarstw rol-nych w kierunku dziaalnoci pozarolniczej z wykorzystaniem zasobów wasrol-nych gospo-darstw. Pozarolnicze podmioty gospodarcze na obszarach wiejskich rozwijaj si bardzo nierównomiernie. Najwiksze ich zagszczenie wystpuje w województwach zachodnich oraz mazowieckim i lskim. Najwiksza koncentracja gospodarstw wiejskich prowa-dzcych dziaalno pozarolnicz cechuje strefy podmiejskie duych miast oraz obszary atrakcyjne turystycznie [Sikorska-Wolak 2009, Ba ski 2006]. Dywersy kacja dochodów na obszarach wiejskich przyczynia si do lepszego wykorzystania wolnych pomieszcze (atwiejszy start przy rozpoczynaniu dziaalnoci), istniejcych zasobów pracy, umiejt-noci, predyspozycji i dowiadczenia rolników, a take walorów turystycznych, maj-cych najwiksze znaczenie w dziaalnoci turystycznej.
wiadczenie usug turystycznych przez wacicieli gospodarstw na terenach wiej-skich jest ródem dodatkowego dochodu, szczególnie dla tych rolników, którzy ze wzgldu na ma skal produkcji rolniczej nie s w stanie uzyska dochodu na pozio-mie zapewniajcym utrzymanie rodziny. Przeprowadzone badania, jak równie literatura z tego zakresu dowodz, i dziaalno agroturystyczn podejmuj zarówno mae, jak i due gospodarstwa, przy czym najwiksz aktywno wykazuj obiekty do 10 ha UR. rednia powierzchnia analizowanych gospodarstw wynosia 12 ha. Prawie w 40% byy to obiekty do 5 ha, niewiele mniej (35%) stanowiy gospodarstwa od 6 ha do 10 ha UR. Zadeklarowany redni roczny dochód z dziaalnoci agroturystycznej ksztatowa si na poziomie 7,7 tys. z i by dwu- i trzykrotnie mniejszy od redniego dochodu, jaki uzyskay
gospodarstwa funkcjonujce w czci sudeckiej województwa dolnolskiego3. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele, m.in. stosunkowo krótki okres wiadczenia usug turystycz-nych (najwicej obiektów powstao po 2000 roku), maa skala dziaalnoci (gospodar-stwa wynajmuj rednio 3 pokoje), sezonowo oferty (walory naturalne skaniaj do wypoczynku gównie w trzecim kwartale roku, który generuje ponad 50% ogólnej liczby sprzedanych noclegów i odwiedzajcych goci) [Kurtyka 2010].
Analizowane gospodarstwa uzyskiway dochody z rónych róde (tab. 1). wiad-czy to o przedsibiorwiad-czych postawach rolników. Najwiksz populacj stanowi gospo-darstwa czerpice dochody z 3 róde: produkcja rolnicza, agroturystyka oraz dochody z umowy o prac. W dalszej kolejnoci jest grupa gospodarstw uzyskujcych dodatko-wo emerytury lub renty (22% populacji). Tylko 4 wacicieli gospodarstw zdecydowao si dodatkowo na prowadzenie pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej. Równie liczn populacj (po 4 gospodarstwa) stanowiy obiekty uzyskujce dochód tylko z rolnictwa i agroturystyki (wariant 1, tab. 1) oraz z rolnictwa, agroturystyki i pozarolniczej dziaal-noci gospodarczej (wariant 2, tab. 1).
Udzia dochodu z agroturystyki w dochodzie osobistym waha si od 7 do 39%. wiadczenie usug turystycznych miao najwikszy udzia w tworzeniu tego dochodu w wariantach 1 i 2. Równie w tych dwóch przypadkach redni roczny dochód z dziaal-noci agroturystycznej ksztatowa si na najwyszym poziomie: w wariancie 1 – 11,25 tys. z, w wariancie 2 – 15,13 tys. z. W pierwszym przypadku gównym ródem docho-du bya dziaalno rolnicza, a wpywy z agroturystyki stanowiy istotne uzupenienie
3redni roczny dochód z dziaalnoci agroturystycznej w 2006 r. wynosi 25,3 tys. z (populacja 50
gospodarstw agroturystycznych w powiecie kodzkim), natomiast w 2007 r. 18,3 tys. z (populacja 28 gospodarstw agroturystycznych w byym województwie jeleniogórskim).
Tabela 1. Struktura dochodu osobistego z uwzgldnieniem wariantów oraz redni roczny dochód osobisty i z agroturystyki
Table 1. The structure of personal income with the regard of variants and average annual personal income and income from agrotouristic
Wyszczegól-nienie Liczeb-no populacji ródo dochodów redni dochód z agrotu-rystyki redni dochód osobisty rolnictwo renty i emery-tury dzia-alno gospo-darcza agrotury-styka inne % z/rok Wariant 1 17 61 – – 39 – 11 250 28 500 Wariant 2 17 12 – 56 31 – 15 125 48 700 Wariant 3 35 18 – – 7 75 2 900 41 825 Wariant 4 22 34 32 – 8 26 6 000 76 000 Wariant 5 9 12 67 – 20 – 7 400 36 652 Wszystkie badane obiekty 100 23 18 11 18 30 7 743 42 550
ródo: Badania wasne [Kurtyka 2010]. Source: Author’s research [Kurtyka 2010].
dochodu osobistego. W drugim wariancie wiadczenie usug turystycznych wpyno podobnie na tworzenie dochodów rolników, lecz gównym ródem utrzymania bya dla nich pozarolnicza dziaalno gospodarcza (w jednym gospodarstwie prowadzona bya szkóka jazdy konnej, w pozostaych dziaalno handlowa). W najliczniej reprezentowa-nym wariancie 3 dziaalno agroturystyczna miaa najmniejszy udzia w tworzeniu do-chodu osobistego rolnika i jego rodziny, jak równie wytworzya najniszy redni roczny dochód (2,9 tys. z) sporód wszystkich wariantów. W tym przypadku okoo 75% docho-du osobistego tworzyy wynagrodzenia czonków rodziny na podstawie umowy o prac lub umowy o dzieo i umowy zlecenia. Najwyszy redni roczny dochód uzyskay gospo-darstwa reprezentujce wariant 4 –76 tys. z (trzeba jednak wzi pod uwag bardzo ma liczebno tej grupy) oraz wariant 2 – 48,7 tys. z (tab. 1) [Kurtyka 2010].
Kolejne tabele przedstawiaj róda dochodów gospodarstw agroturystycznych we-dug grup obszarowych, wyksztacenia i wieku gospodarzy.
Najliczniejsz populacj (a 17 gospodarstw) tworz gospodarstwa posiadajce do 10 ha UR (tab. 2). Równie w tej grupie najwicej byo osób prowadzcych dziaalno gospodarcz i uzyskujcych dochód z umowy o prac. Potwierdza to tez, i tak maa skala produkcji wymusza na wacicielach gospodarstw szukanie róde dochodów poza rolnictwem. W gospodarstwach typowo rolniczych najwiksze zrónicowanie róde do-chodów jest widoczne w gospodarstwach o powierzchni od 10 do 20 ha UR.
Odnoszc badany problem do wyksztacenia respondentów, mona stwierdzi, i wa-ciciele gospodarstw agroturystycznych mieli wyszy poziom wyksztacenia ni rolnicy z Doliny Bystrzycy, gdzie nie znalaz si ani jeden respondent z wyszym wyksztace-niem, natomiast byy tam 3 osoby z wyksztaceniem tylko podstawowym. W gospodar-stwach agroturystycznych najwiksze zrónicowanie róde dochodu wystpio wród respondentów ze rednim wyksztaceniem (tab. 3). Bya to równie najliczniejsza
popu-Tabela 2. róda dochodów gospodarstw agroturystycznych i gospodarstw rolniczych wg grup ob-szarowych
Table 2. The source of incomes of agrotouristic farms and agricultural farms according to area groups Powierzchnia gospodarstwa Produkcja rolnicza Renty i emerytury Dziaalno
gospodarcza Agroturystyka Inne gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** Do 10 ha 17 5 5 1 3 0 17 0 8 2 Od 10 do 20 ha 2 7 0 2 1 3 2 0 0 2 Od 20 do 50 ha 3 11 1 1 0 1 3 0 2 2 Od 50 do 100 ha 1 2 1 0 0 0 1 0 0 0 Ogóem 23 25 7 4 4 4 23 0 10 6
*Gospodarstwa agroturystyczne Park Krajobrazowy Dolina Baryczy **Gospodarstwa rolnicze Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
lacja (57%). W nastpnej kolejnoci byy osoby legitymujce si wyszym wyksztace-niem (26%). Rolników z Doliny Bystrzycy najliczniej reprezentoway równie osoby ze rednim wyksztaceniem. Gównym ródem dochodu bya dla nich produkcja rolnicza, a budet domowy wspomagany by dochodem z pracy najemnej (umowa o prac), rentami i emeryturami oraz dziaalnoci gospodarcz. Mniej liczebn, ale równie reprezenta-tywn bya grupa rolników majcych wyksztacenie zawodowe. Zasadniczy udzia w do-chodzie osobistym rolnika i jego rodziny miaa produkcja rolnicza, natomiast w trzech przypadkach uzupenia j dochód z dziaalnoci gospodarczej, a w jednym przypadku bya to praca najemna.
Analizujc zrónicowanie róde dochodu w odniesieniu do wieku respondentów na-ley zauway, i najbardziej mobiln grup zarówno w przypadku agrokwaterodawców, jak i rolników byy osoby w wieku od 46 do 56 lat. Byy to jednoczenie najbardziej liczne grupy. Dochody z dziaalnoci rolniczej, pozarolniczej i agroturystycznej oraz pra-cy najemnej czerpali równie kwaterodawpra-cy w grupie wiekowej 20–35 lat. Gównym ródem dochodu dla rolników z Doliny Bystrzycy w wieku od 20 do 35 lat oraz powyej 56 lat bya produkcja rolnicza (tab. 4).
Kolejne zestawienie obrazuje zaleno wysokoci uzyskanego dochodu od jego ró-de (tab. 5). Wród respondentów wiadczcych usugi agroturystyczne grupy uzyskujce dochody na poziomie redniej krajowej i poniej niej s prawie równoliczne. W pierw-szym i drugim przypadku znaleli si gospodarze wspomagajcy dochód uzyskany z pro-dukcji rolniczej i agroturystycznej dziaalnoci gospodarcz (1 wskazanie i 2 wskaza-nia), prac najemn (5 wskaza i 4 wskazania) oraz rentami i emeryturami (4 wskazania i 3 wskazania). Wród kwaterodawców znalazy si osoby deklarujce dochód powyej redniej krajowej, czego nie zauwaono w grupie rolników z Bystrzycy.
Tabela 3. róda dochodów gospodarstw agroturystycznych i gospodarstw rolniczych wg wy-ksztacenia respondentów
Table 3. The source of incomes of agrotouristic farms and agricultural farms according to respon-dents’ education level
Wyszczegól-nienie Produkcja rolnicza Renty i emerytury Dziaalno
gospodarcza Agroturystyka Inne gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** Podstawowe 0 3 0 1 0 0 0 0 0 0 Zawodowe 4 10 1 0 1 3 4 0 1 1 rednie 11 12 4 3 1 1 11 0 4 5 Wysze 6 0 2 0 1 0 6 0 4 0 Ogóem 21 25 7 4 3 4 21 0 9 6
*Gospodarstwa agroturystyczne Park Krajobrazowy Dolina Baryczy **Gospodarstwa rolnicze Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
POSTAWY ROLNIKÓW GOSPODARUJCYCH NA OBSZARACH PRAWNIE CHRONIONYCH WOBEC ROZWOJU AGROTURYSTYKI
Do przeszoci naley utosamianie wsi z rolnictwem. Polska wie podlega stopniowo procesowi dezagraryzacji. Dezagraryzacja struktur spoecznych i gospodarczych na wsi zwizana jest z aktywizacj niewykorzystanych zasobów znajdujcych si na obszarach wiejskich, a wic przede wszystkim zasobów ludzkich, ziemi oraz rodowiska
przyrodni-Tabela 4. róda dochodów gospodarstw agroturystycznych i gospodarstw rolniczych wg wieku respondentów
Table 4. The source of incomes of agrotouristic farms and agricultural farms according to educa-tion of respondents age
Wyszczegól-nienie Produkcja rolnicza Renty i emerytury Dziaalno
gospodarcza Agroturystyka Inne gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** 20–35 2 5 0 0 1 0 2 0 1 1 36–45 3 5 0 1 0 2 3 0 2 2 46–56 16 12 5 2 3 2 16 0 7 3 pow. 56 2 3 2 1 0 0 2 0 0 0 Ogóem 23 5 7 0 4 0 23 0 10 1
*Gospodarstwa agroturystyczne Park Krajobrazowy Dolina Baryczy **Gospodarstwa rolnicze Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
Tabela 5. Poziom dochodów w odniesieniu do redniej krajowej wedug róde dochodów gospo-darstw agroturystycznych i rolniczych
Table 5. Level of incomes in the reference to national average according to income sources of agrotouristic and agricultural farms
Wyszczegól-nienie
Produkcja
rolnicza Renty i emerytury
Dziaalno
gospodarcza Agroturystyka Inne gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** gosp. agrot.* gosp. rol.** Dochody ni-sze od redniej krajowej 10 14 3 1 2 2 10 0 4 2 Dochody na poziomie red-niej krajowej 11 11 4 3 1 2 11 0 5 4 Dochody wy-sze od redniej krajowej 2 0 0 0 1 0 2 0 1 0 Ogóem 23 25 7 4 4 4 23 0 10 6
*Gospodarstwa agroturystyczne Park Krajobrazowy Dolina Baryczy **Gospodarstwa rolnicze Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
czego i kulturowego. Naley nadmieni, i to wanie rolnictwo miao decydujcy wpyw na ksztatowanie krajobrazu kulturowego wsi [Adamowicz 2004]. I chocia rolnictwo jest nadal dominujcym czynnikiem ksztatujcym charakter wikszoci obszarów wiej-skich oraz dugo jeszcze pozostanie podstawow czci wiejskiej ekonomii wikszoci regionów, to coraz wyraniej zauwaalny jest proces rónicowania dziaalnoci gospo-darczej i wkomponowywania w wiejsk przestrze nowych pozarolniczych i pozapro-dukcyjnych funkcji. Jest to zgodne z polityk wielofunkcyjnego i zrównowaonego roz-woju wsi. Jedn z nich jest funkcja turystyczna. Szczególnie du rol w aktywizowaniu spoecznoci lokalnych moe odegra turystyka wiejska na obszarach pooonych pery-feryjnie i terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania w rolnictwie, na których produkcja rolna jest utrudniona ze wzgldu na niekorzystne dla niej warunki glebowo--przyrodnicze (obszary nizinne) i uksztatowanie terenu (obszary górskie), a take na terenach szczególnie cennych przyrodniczo, zajmujcych wysok pozycj w krajowym i midzynarodowym systemie obszarów chronionych. S to jednoczenie tereny o bo-gatych walorach turystycznych. Za rozwojem funkcji turystycznej wiejskiej przestrzeni przemawia take coraz wiksze zainteresowanie mieszka ców miast turystyk wiejsk, agroturystyk [Sikorska-Wolak 2009].
Waciciele badanych gospodarstw rolniczych Doliny Bystrzycy dostrzegaj moli-woci wykorzystania wasnych zasobów, a take walorów rodowiska przyrodniczego w celu poprawy sytuacji materialnej rodziny. Nie jest to jednak zbyt liczna populacja, gdy na 25 respondentów tego typu dziaalno pragnie podj tylko 7 rolników. Mae zainteresowanie w tym wzgldzie wynika z faktu, i obszar gospodarowania rolników przylega bezporednio do aglomeracji Wrocawia, która konkuruje z obszarami wiejski-mi, oferujc intratne miejsca pracy, a take bogat baz noclegow. To ssiedztwo moe jednak mie bardzo pozytywny wpyw, poniewa ta sza baza noclegowa gospodarstw agroturystycznych moe skutecznie konkurowa z o wiele droszymi, nawet na kiesze obcokrajowców, usugami hotelarskimi. Paradoksalnie, najwiksze zainteresowanie tak form pozarolniczej dziaalnoci charakteryzowao wacicieli gospodarstw o powierzch-ni od 10 do 20 ha UR (4 na 7 odpowiedziao „tak”), a powierzch-nie wacicieli gospodarstw naj-mniejszych (do 10 ha UR), gdzie tylko 1 na 5 respondentów pragnie w przyszoci wiad-czy usugi turystyczne.
W odniesieniu do wieku, wyksztacenia respondentów oraz róde pozyskiwania do-chodu mona stwierdzi, i decyzja o podjciu dodatkowej dziaalnoci cechowaa osoby gównie ze rednim wyksztaceniem w wieku od 36 do 56 lat oraz obecnie ju czerpice dochody z innej pozarolniczej dziaalnoci.
Wacicielom gospodarstw rolniczych zadano pytanie dotyczce kierunku, w jakim powinno rozwija si gospodarstwo pooone na terenach prawnie chronionych. Na 25 respondentów 19 wypowiedziao si, i gospodarstwo powinno wykorzysta zasoby ro-dowiska obszarów prawnie chronionych i obok produkcji rolniczej ekonomicznie uza-sadnione jest wiadczenie usug turystycznych (rys. 2). W tej kwestii w wikszoci zgod-ni byli rolzgod-nicy reprezentujcy wszystkie grupy obszarowe, grupy wiekowe oraz osoby ze rednim i zawodowym wyksztaceniem. Na rolniczo-turystyczny kierunek rozwoju gospodarstwa pooonego na terenach atrakcyjnie turystycznych wskazuj równie re-spondenci w wikszoci utrzymujcy si z rónych róde dochodu (produkcja rolnicza, dziaalno gospodarcza, praca najemna, renty i emerytury).
PODSUMOWANIE
Niewielka populacja badanych obiektów nie upowania do formuowania uogólnie i daleko idcych wniosków. Badania miay charakter jakociowy i pozwalaj na ukazanie zrónicowania róde dochodów gospodarstw agroturystycznych i gospodarstw typowo rolniczych pooonych na obszarach chronionych.
Rys. 1. Plany wacicieli gospodarstw dotyczce prowadzenia dziaalnoci agroturystycznej w przyszoci [liczba wskaza ]
Fig. 1. Plans of the farm owners relating to carring out the agrotouristic activity in the future [number of answers]
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
4 3 9 2 3 8 7 4 3 8 3 0 2 4 6 8 10 do 10 ha od 10 do 20 ha od 20 do 50 ha od 50 do 100 ha podstawowe zawodowe rednie 20–35 36–45 46–56 pow. 56 Nie Tak `
Powierzch- Wykszta- Wiek nia cenie
Rys. 2. Kierunek rozwoju gospodarstw pooonych na terenach prawnie chronionych wg respon-dentów [liczba wskaza ]
Fig. 2. The direction of development of farms laid on legally protected terrains according to respondents [number of answers]
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
0 2 4 6 8 10 do 10 ha od 10 do 20 ha od 20 do 50 ha od 50 do 100 ha podstawowe zawodowe rednie 21–35 37–45 47–56 pow. 57 wycznie turystyka wiejska produkcja rolnicza i turystyka wiejska wycznie produkcja rolnicza
Powierzchnia Wykszta- Wiek cenie
Zaprezentowane w opracowaniu wyniki bada wskazuj, i najwiksze zrónicowa-nie róde uzyskiwanych dochodów charakteryzuje kwaterodawców w wieku od 46 do 56 lat, co przekada si na due dowiadczenie zawodowe, posiadajcych gospodarstwa do 10 ha UR i majcych wyksztacenie rednie i wysze. Wród rolników Doliny Bystrzycy byli to gównie waciciele gospodarstw od 10 do 20 ha UR, posiadajcy wyksztacenie rednie i zawodowe oraz zaklasy kowani do grupy wiekowej 46–56 lat.
Analizujc struktur dochodu osobistego gospodarstw agroturystycznych mona stwierdzi, i udzia dochodu uzyskanego ze wiadczenia usug turystycznych by za-leny od zrónicowania róde zarobkowania. Najwikszy udzia w tworzeniu dochodu osobistego miaa dziaalno agroturystyczna tam, gdzie równolegle prowadzona bya jedynie produkcja rolnicza (39%). Niewiele mniejsze znaczenie w dochodowoci go-spodarstwa miaa agroturystyka (31%) w 2 wariancie, gdzie obok produkcji rolniczej respondenci podejmowali wasn dziaalno gospodarcz.
Niespena 30% wacicieli rolniczych gospodarstw Doliny Bystrzycy zamierza w przyszoci podj dziaalno agroturystyczn, doceniajc moliwoci drzemice w zasobach gospodarstw, rodowiska naturalnego i bliskoci aglomeracji wrocawskiej. Wicej respondentów, bo okoo 76% populacji, byo zgodnych w kwestii, i gospodarstwo pooone na obszarach prawnie chronionych powinno si rozwija w dwóch kierunkach: rolniczym i turystycznym. W tym gronie znalazy si gównie osoby z wyksztaceniem zawodowym i rednim oraz czerpice dochody z rónych róde.
Reasumujc, waciciele gospodarstw agroturystycznych realizuj koncepcj wie-lofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. S to osoby, które nie czekay biernie na pomoc z zewntrz, ale czsto wiadomie dokonyway radykalnych zmian dla zapew-nienia odpowiedniego standardu ycia [Sikorska-Wolak, Krzyanowska 2010]. Analizo-wani respondenci to rolnicy-przedsibiorcy podejmujcy wiele aktywnoci, które czsto wzajemnie uzupeniajc si stanowiy cenne ródo dochodu. Waciciele gospodarstw typowo rolniczych z Doliny Bystrzycy, jeli nawet na dzie dzisiejszy nie s zbyt aktywni (tylko 4 na 25 respondentów prowadzi dziaalno gospodarcz), to w przyszoci widz szans na uzyskanie dodatkowego dochodu ze wiadczenia usug turystycznych wyko-rzystujc pooenie i atrakcyjno turystyczn regionu.
PI MIENNICTWO
Adamowicz M., 2004. Krajobraz wiejski jako produkt wytwarzania w rolnictwie i wany element popytu turystycznego, [w:] Turystyka w rozwoju lokalnym. Red. naukowa I. Sikorska--Wolak. Wyd. SGGW, Warszawa, 187–199.
Ba ski J., 2006. Geogra a polskiej wsi. PWE, Warszawa, 121.
Gabryjo czyk P., Iwa ska M., 2010. Stan i kierunki rozwoju przedsibiorczoci na obszarze Lo-kalnej Grupy Dziaania „Krzemienny Krg”. Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia 9 (2) 2010, 72.
Kope B., 1983. Metodyka bada ekonomicznych w gospodarstwach rolnych. Skrypt AR we Wrocawiu nr 269, 7–277.
Kurtyka I., 2010. Agroturystyka jako forma przedsibiorczoci na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy. Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia 9 (2) 2010, 111–119.
Sikorska-Wolak I., 2009. Ksztatowanie funkcji turystycznych obszarów wiejskich – potrzeby i moliwoci, [w:] Turystyczne funkcje obszarów wiejskich. Red. naukowa I. Sikorska--Wolak. Wyd. SGGW, Warszawa, 23–34.
Sikorska-Wolak I., Krzyanowska K., 2010. Przedsibiorczo w ujciu teoretycznym i praktyce. [w:] Przedsibiorczo na obszarach wiejskich. Stan i perspektywy. Redakcja naukowa K. Krzyanowska. Wyd. SGGW, 39–57.
Stachak S., 1978. Metody nauk ekonomiczno-rolniczych w zarysie. Skrypt AR w Szczecinie, 48–86. www.ekowczasy.pl/parkbaryczy.html
www.agroturystyka.wroclaw.pl/parkbystrzycy.html
www.dzpk.pl/modules.php?op=modload&name=PagEd& le=index&topictoview=11
DIVERSIFYING INCOME SOURCES OF AGRITOURISM FARMS IN LEGALLY PROTECTED AREAS
Abstract. Agritourism is one of the real chances of development for farmers and country
areas, in the peculiarity meanwhile for areas with less favoured areas (LFA). The exhibition of the differentiation of incomes sources of agro - touristic farms laid on legally protected terrains is the aim of the study (the Lanscape Park of Barycz Valley). The structure of incomes of agro-touristic farms was introduced in the study and the estimated size of the income from agritourism in analysed objects. To comparative aims has been analysed the source the earnings typically agricultural farms laid the area of Lanscape Park of Bystrzyca Valley. The investigations were conducted in 2009.
Key words: agritourism, farm, additional source of income, entrepreneurship
