kierunkiem prof. dr

dr hab. prof. US Elzbieta Dutka Uniwersytet _Sl4ski w Katowicach Wydzial Filologiczny

lnstytut Nauk o Literaturze polskiej im. L Opackiego

Katowice.9 czerwca 2015 roku

Recenzja rozprawy

doktorskiej

pod tytulem

Mit

Lwowa w polskiej literaturze

XX

wieku

napisanej przez

Martg

Wolariczyk

pod

kierunkiem prof. dr

hab. Stanislawa Uliasza

l)vsertacja _{napisana przez.} Marlg Wolariczi,k _zasluguje z wielu wzgledow. na ltznanic.

Przc'cle wszystkim trudno nie zauwa|yc.2e Autorka pod.igla bardzo tru<Jne zailanic.

Po pierwsze, niezwykle obszern;-.iest stan badan na

ten

temat.

W

ciagu zale6rn,ic kilkuclziesigciu ostatnich

lat

dyskurs kresowy

(w

ramach ktorego mozna sytLrowai rowniez refleksjg na temal

mitu

[,wowa) podlegal dynamicznym zmianom

i

przewartoscio*,ani.nr.

Pomigdzy tym,

jak

_pisano

o

Kresach

po roku

_{1989. a}

jak _to

zagadnienie

jest

postrzeganc wsp6iczesnie' zdaje

sig

rozci4gac cala epoka.

zaczglo sig od

ponownego .,odkrywania.' Kres6w po latach przemilczenia

i

wypierania ich ze swiadomoSci w kra.iu, kt6re. w pol4czeniu

z

gwaltownym nadrabianiem zalegloSci

w

przyswa.ianiu .,zle obecnej" wczeSniej literaturl,.

emigracyjnej' sprawilo, 2e Kresy przestaly byi

tematem niecenzuraln\,m. zakazanr,m.

przentilczanym, staly sig modne. z marginesu przesungly sig w samo centrum zainteresowania literaturoznawc6u'. historyk6w. sociolog6w, kulturoznawc6w. pisarzv. Zmienialv _{sie .igzy.ki} badawcze. narzqdz-ia

i

metodologie.

\['

^jedne.i

z

pierwszych prac

na ten

tenrat Boleslaw Hadaczek pisal _o .'pielgrzymowaniu" po Kresach'. ktore staly siE miejscem mitl,cz-pvm .

a.iut

na pewno kluczow.ym

w

kulturze polskie.i. .lan Bloriski tam sytuowal ..polski rai'"

i

..polskie

pieklo"r' obecrlie dominuj4

prace.

w' ktorych Kresy nie

t1,'lko

nie sq

idealizor.r,ane i

sakralizowane. ale w'rqcz postrzeganc bywaj4.iako _obszar opresji. mie.isce sporo\\. f3gguslaw Bakula

czv

IIanna ciosk pisz4

w t)'m

kontekscie

o

polityce

iprzeniocv.

relacjach centr.-

' _B. Hadaczek'. Od uutora. W: Idem: Kres1, y, literutur:e potskicl .\,\.v,ieku. S:kice

'J. ^{Blonski' Polski} raj..,Tygodnik powszechny.- _19g7, nr 5l/52, s. 3.

Szczecin 1993. s.4.

peryfery.inych,

itp.j

Mitografie coraz. czqsciej bi,w,aj4 ,nvypierane przezstudia postkolonialne _i postzaleznosciowea. Nast4pily przesunigcia

w terminologii:

sygnalizu14ce odniesienia _do

polskiego centrum pojgcie ,.Kresv"

zastgpu.ie

sig wielokulturowym

".pograniczem'^ ^lub .'przestrzeni4 transgraniczn4"s. W obliczu rciznorodnoSci stanowisk. u.jgi metodologi cznych. a tak2e zmieniaj4cych sig ..mod" batlawczych nie.iest latwo w.ypracowai wlasne podejScie.

Po drugie. Marta Wolariczyk podjgla _bardzo wazny temat" kt6r1'w,ci42,bud2i spory i

emoc.ie' Doktorantka szeroko zakresla

ramy

swo.jcgo

projektu

badawczego

w

^fbrmule

tytulowe.j:

Mit I'u'rtwu v'

polskie.l litaruturze X.Y

v'ieku.

Stanislaw'

Slaw.mir Nicieja

w wykladzie wygloszonym

w

Uniwersytecie SlEskim

w

1997

roku

zauw a2.vl, 2e sam Lwow tylko:

["']

^w ostatnich dziesigciu latach, uwolniony z cenzorskich kleszczy. zostal opisany,w okolo trzystu r62nych opracowaniach. Sq tez wsr<id nich reprinty przedwojennych wydawnictw. tom1, roznego rodzaju wspomnieri' rozmaite wydawnictwa zr6dlowe, rozne syntezy. miniatury, wiersze. opowiadania,,.

(podkreSlenie _E. D.)

PrzywoiujE stwierdzenie historyka by uwypuklii _{.ieszcze bardziei}

_rozmach

recenzowanej pracy doktorskiej

-

Marta Wolanczyk obejmuje swoj4 refleks.j4 nie ti,lko ^je<in4 dekadg. ale caly

wiek. Choi

trzebaod razu wy.iaSnii.2e Doktorantka dokonu.jc'we _wstgpie pewnego zawgaenia materialu, pisz4c,

2e

bgdzie

analizowai

przede

wszystkim

utwory zwi4zane z dwoma momentami przelomowyrni w historii kresowego miasta: walkami o nie w latach 1918-1920

i

laktem,2e po

II

wojnie Swiatowej znalazlo sig poza granicanri polski _(s.

I

1)'

Jednak

wci42

pozostaj4

to

bardzo szerokie

ramy i

ogromny material clo zbatlania.

Doktorantka

pisze o

pewne.i

selekcii tego materialu.

zauwa?aj4c.

2e wybrata

utwory na.iwybitniejsze,

najbardziej

reprezentatywne.

pomingla publicy.stykq (s. i2).

Tak sfbrmulowane

kryteria s4 doSi

enigmatyczne.

nic clo kofica

przcjrz,v-'ste

i

przekonuj4ce.

T'rudno bowiem nie zauwa2yc.2e wiele wic-rsz1 przlwolywanych

w

rozdziale

III

ma wlaSnie t zob' np' B' Bakula: Koltnialne i postkrtlonialne _aspektv yil.skiego cllskursu kreso:nawc:ego. ..'feksty Drugie,, 2006' nr 6; H' Gosk: Polski clv.skurs kre'sttu'1' u' nie/ikclrnalnych zupisach migd:yv,o.jennvch. [,r6ba lekru, w

f

^{L'rs p( k t} l'v' ^{i L, pt t.t t t'ol on i Lt/ st tr} J i e.:. ..Tekst1 Diugie.. 100g. nr 6.

, ^j"t]'... tlekttn,strukcru. Red. K.'rrybus. J. Kala2ny,. R. okuricz-Kozar),n. poznah2007.

' _S'

lJliasz: Litertttru

Kre.siv'

kresl' lilerulun'. F ent)ntcn Kre,siv' wsc,hoclnit,h rt, lirerurur:e pti.tkiej

dv'trdziestttlec'ict migtl:tu'ttiertnego. Rzeszow 19911; S. Llliasz: o lrteraturze Kre,y6v,ipogranic.:u kultur. Rzeszow 200 l.

u

s's

Niciela" I'w6v'

i

^Kre's.t'v mitologii narodotre.i. www.lworv.conr.pl,,mitologia.html. _(dostgp dnia 0-5.06.2015 r.)

charakter publicystyczny. Jeszcze u'igkszy klopot sprawia kryterium

zwiqzane z wartosciowaniem

wierszy o obronie Lwowa -

^s4dzg.

^2e

Doktorantka

powinna

szerze;

wyjasnic, czym sig kierowala uznaiEc przywolywane wiersze za ,,na.iw1,bitnie.f sze"?

z,

toku wywodu wynika. 2e przede wszystkim chodzi o utwory uznawane za takie w cjwudziestoleciu migdzywojennym (byly popularne. znane. wznall,iane), ale niekoniecznie _o takim ich statusie przesqdzala wartoSi estetyczna. czgsciej duz4 rolg odgrywaly zbiorowe _{emoc.je lub .jeszcze}

inne czynniki. Z

perspektywy wsp6lczesnej

wiele liryk6w

przywolywanych przez _Martg

Wolariczyk po prostu sig _..nie broni"" widoczny jest ich

okolicznoSciowy _charakter.

schematyzm. natrgtny _czasem dydaktyzm.

itp.

Bardziej krytycznego _namyslu zabraklo _mi zwlaszcza

we

wspominanym

tu

rozdz,iale

III

Legencla

obrrnl,

Ltyt)v,(t

l,l,

literalurze migtlzyuoiennei.

Mniej

tego

typu

w4tpliwoSci mam prz1, doborze materiaiu baclawczego w tozdziale IY

- ^Mit

Lwowu w literaturze po ,Iulcie. Zgadzam sig.iak najbardzie.f . ze

Mtji

Lwrjv, Jozefa

wittlina

czy poemat Jechac tJo Lu'ou,a Adama Zagajewskiego s4 utworami wa2nymi i

w

pewnym stopniu reprezentatywnymi dla prze2,yi emigrantow

czy..dzieci

pojaltariskich',.

ale szerokie om6wienie

w

dysertac.ii tomiku Chlib kulikovlski Mariana Flemara wymaga

.iuz- jak

_s4dzq

-

staranniejszego uzasadnienia. moze tak2e bardzLej krytyczne.i refleks.ji. ^podczas lektury tej czgsci pracy mialam poczucie niedosytu. Chcialabym bowiem wiedziei, dlaczego Doktorantka koncentru.ie

swoj4 uwag9 na

ese.iu

wittlina, a ^pomija Diatogi

lu,ov,skie Stanislawa Vincenza.

nie pisze o

obrazie

l,wowa w

opowiadaniach Zygmunta _t{aupta, wysokim Zamku Stanislawa Lema, Zegtrze sktnecznym Jana Parandowskiego (te dwa

utw.ry autobiograficzne zostaly jedynie wymienione na s. 278). eseistyce wlodzimierza

Pazniewskiego? Utwory _{te mozn} aby przywoiai chociazby.iako tto dla tych, ktore sQ w pracy poddawane analizie. Zdajq sobie sprawg, ze trudno uwzglgdnii wszystkie utwory

o

[.wowie.

ze

konieczna

byla

selekcJa materialu.

ale

brakuje

mi bardziej

precyzyjnych _kryteri6w.

szerszych wy.iaSnien na temat dokonanych wyborow.

O ile w

rozdziale

III

argumentem na

rzecz

przywolanych

utworow moze byi

historycznoliteracki obowi4zek przypomnienia.

odnotowania. _zbadania tekstow.

kt6re w

dwudziestoleciu

byly

wazne.

a

dziS

s4

niemal zupeinie nieznane, o

tvle w kolejnym

rozdziale Marta Wolafrczyk omawia doskonale znane

utwory. wielokrotnie interpretowane. kt6re takiego przypomnienia nie

wymagai4.

Doktorantka pisze rowniez. 2e nie uwzglgdnia w swoich

rozwa?aniach utwor6w przedstawiaj4cych ..Lu'ow'w czasach pierwsze.i i drugicj wojny swiatowe.i"' (s.

l2).

^{przyznam^}

2e

to

zdanie mnie trochg zdztwilo. gdyz _wyda.ie

mi

sig, ze trudno

pisai

o walkach o Lwow w

latach

191

8-1920 i

powo.iennych obrazach

tego miasta nie

uwzglgdniaj4c _kontekstu wydarzen' kt6re mialy na to bezpoSredni

wplyw.

nie analizuj Ec przyczyn poznie.iszego stanu

rzeczy' _{tego. co} doprowadziio do tego. ze Marian Hemar czy inni emigranci pisz4

o

Lwowie utraconym? S4dzg. 2e Autorka rozprawv _sama odczuwala ten brak

i

dlatego

w

rozdziale

III

dodala podrozdzial zatytulowany _Pol,ski zolnierz, v,oienna sytuac'ju

i

kontek.yt 1brony (kt6ry jednakze w tym mieJscu nieco odbiega od pozostalych podrozdzial6w. narusza.i4c sp6jnoSi tej czESci dysertacji).

Po trzecie. nale2y docenii ogrom pracy wykonanej przez Marlg

wolanczyk.

Dysertacja

jest

_{bardzo obszerna}

(liczy

ponad

400 stron).

Doktorantka

dolarla do

u,ielu utwor6w' ktore dziS s4

juz

prawie..nie

ilo

zdobycia". przybli?ateksty zapomniane. nieznane w'sp6lczesnie' Autorka dysertacji analizu.ie zar6wno wiersze. piosenki, poetyckie reportaze"

jak i

opowiadania. powiesci. wspomnienia. utwory dla mlodszych czytelnikow.. Roznorodnosi genologiczna badanych tekstow wymagata zastosowania roznych narzEdzi interpretacy.inych.

Uklad pracy wobec przyjgtych

i

zasygnalizowanych we wstgpie zalo2ehjest logiczny i

ptzeirzysry' Dysertacja _zostala podzielona na cztery rozdzialy. pierwsze dwa s4 prezentacj4 metodologicznego .,zaplecza". poswigcone

zostaly teoriom mitu i refleksii na

temat przestrzeni we wsp6lczesnym literaturoznawstwie. _Kole.ine dwa maj4 charakter analit'czny:

w trzecim rozdziale uwaga zostal skoncentrowana na legendzie obrony Lwowa. a w czwartym

na micie Lwowa w

literaturze

po Jalcie.

Podzial

i uklad czgsci rozprawy nie

budzi w4tpliwoSci'

pewne

zasrrzelenia mo2e

nasuwai

dysproporc.ia widoczna

w spisie

treSci:

pierwsze _dwa rozdzialy s4

w

og6le pozbawione podrozdzial6w. _rozdzial trzeci.iest pod tym wzgl gdem naj bardziej rozbudowany.

Marta Wolariczyk tozpoczyna od prezentac.ii r62nych

teorii mitu.

Trzeba podkreSlii ponownie' _2e Doktorantka wykonala _ogromn4 praca zaznajamiaj4c sig ze stanem badari na ten temat.

z

roi.nymi pracami

o

charakterze teoretycznoliterackim. ale takZe psychologicznym, fllozollcznym

i

innymi. Ponownie uderza rozmach tych rozwazari" wyda.ie sig. ze Doktorantka pragnie odnotowai rzeczywiScie ,.wszystkie" spojrzenia na

mit

w humanistyce wspolczesnej.

R6wnoczesnie .iednak ttzeba zauwa|yc. ze czgsto czyni

to

dosc powierzchownie, _{dominu.f e}

tryb

referowania pogl4d6w kolejnych badawczy, niektore fragmenty _ma14 wrgcz charakter konspektu

-

^notatek

^w

punktach (s. 28-.29,

3l-33. 38-44 i

inne).

w tym

rozdziale brakuje wyraznego porz4dku mySlowego. Pocz4tkowo Marta wolanczyk pisze o tym,

jak

_zmienialo

sig rozumienie mitu,

jak

ewoluowalo.iego znaczenie pocz4wszy od czas6w najdawniejszych.

po2nieijednak wyw6d ma bardziej charakter enumeracy.jny, wyliczane sQ kole.f ne stanowiska, Doktorantka _slabo sygnalizuje relacje porniqdzy nimi. Niew4tpliwie mit.jest po;gciem bardz<t

"klopotliwym",

^{trudnym. ale}

nie

mogE sig

zgodzii z

Doktorantk4.

gdy

_{pisze. ze .,w takim}

wypadku najlepszym wyjSciem jest _uznanie ich w.szl,stkich

fdefinicji

^mitu

_

przyp.h..D.]z,a obowi4zuj4ce"

(s. 17). Taka

sytuac.ia

wyniaga

racze1

- ^moim

^zdaniem

-

szczegolnej ostroznosci

w

uzywaniu _tego terminu. precyzii. wl,.iasniania..jakie rozumienie mitu

w

danym momencie ma sig na mySli' Szkoda. ze Autorka dysertacji

nie

skoncentrowala siq na tych rozumieniach mitu. kt6re moglyby

byi

najistotniejsze dla.jej wywodu" do pozostalych jedynie odsyiaj4c

w

przypisach.

w bibliografii.

Bardziej czytelne

bylyby

w6wczas Je-j intencje. ^po lekturze tego obszernego rozdzialu nie _"iest jasne rozumienie mitu.

jakie Marla

wolariczyk przyjmu.ie

w swojej

pracy'

jak

_rozurnie

_tytulowy mit Lwowa. czy jest to 4la Niej

mit polityczny. spoleczny. historyczny" literacki. a moze jeszcze inny'? Doktorantka pisze

w

tym rozdziale o micie I-wowa. odr62niaj4c go od legendy obrony Lwowa.

To

rozro2nienie wy6aje sig istotne dla Marty

wolafczyk

(powraca do niego .ieszcze m.in. na s. 88. przywoiuj4c u*.agi Jacka Kolbuszewskiego o legendzie Kresow. _{takze na} s.273

i

na s.405 podsumor,l,uj4c _swo1e roz'waaania) ale roZnica pomigdzy mitem

i

legend4

w tym

przypadku nie zostala r6wnie2 w bardziej przekonujEcy _sposob wyjasniona (racze-i sygnalizowana

jest

sy'nonimicznosd tych

pojqi)' _Zabraklo mi w tym

rozdziale refieks.ii

na temat mitu Kres6w 6ego

^zakresu

znaczeniowego' przestrzennego)' a

jest to -.iak

^s4dzg

-

podstawowe. najbardziej _naturalne tlo, na kt6rynr nalezaloby usytuowai ref)eks.jg na temat mitu Lwowa.

Identyczne

zasrrze2enia

budzi rozdzial

poSwigcony problematvce przestrzennej.

Znowu Marta wolariczyk wykonala olbrzymi4 pracE, zapoznajqc sig

z

ro2nymi studiami

.a

ten temat

i

znowu zabraklo mi koncentrac.ii na tym. co istotne dla _dalszego wywodu. W tym przypadku szczeg6lnie _wa2ne vrydajq sig studia miejskie.

W tym

rozdziale

t.w6w

nie _.jest wspominany. nie wiadomo.iak Doktorantka rozumie specyfikg _tego miasta i

jakie

spo.irzenie na problematykg rniejsk4 przyjmuje

w

dalszej czgsci wywodu. kt6re z kategorii spacjalnych bgd4 potem istotne

w toku

analiz

i

interpretacii. _Szkoda. ze Autorka pracy nie wyodrgbnila

(mocniej nie

podkreSlila' wyeksponou,ala)

tego. co mogloby sig stai dla Niej

istotnym natzEdz'iem" bo te wazne uwagi gin4

w

natloku innych.

A

takimi isrotnvmi _sprawami jest (na przyklad) teoria mie.isc autobiograficznych Malgorzatl Clzerminskie.i. kt6ra moglaby sprzl,jai reinterpretac.ii

utwor6w

wspomnieniowych.

przywolyrvanych \\ dalsze.i czgsci.

czy interesuj4ce

stwierdzenia na

temat literatury .iako .,kapitalu kulturow.ego miast..

(s.

^g6).

Jestem bardzo ciekawa.

co

Marta Wolanczyk ma na rn."-Sli. prz1,wolu.j4c tg tezg

z

arlykulu Elzbiety' Rybickiej,

iak

wygl4da ..kapital kulturowy" Lwowa. co go rwor z.v. itp..!

Szkoda. 2e Doklorantka do kategorii przywoh'wanych w, rozdzialach ..teoretycznych..

(rozdziale

I i II)

nie powraca czgsciej r.r'czgsciach analiti,'cznych

(rozdzial lll i IV).

ze nie

wykorzystu.ie

ich

bardzieJ

juz w toku

bezpoSrednich

analiz (np.

elementow poetyki percepcyjnej miasta).

Rozdzial

III

otwiera ciekawe wprowadzenie.

w kttirym

_Marta Wolanczy,k uzasadnia.

dlaczego pisze

o

legendzie obrony Lwowa. co sig na ni4 sklada. powolu.i4c sig na studium Stanislawa

Uliasza. wskazuje etapy

ksztaltowania

sig tej legendy. a

^rak1e wstgpnie charakteryzuje zgromadzony material

(s. 87-94).

Szczegolnie zaciekawila

mnie

uwaga o

nawi4zywaniu do legendy

orl4t w

p6znie.isze.i poez-li. zwiqzanej

z

drug4 wojn4 Swiatow4. o kontynuac.ii motywu mlodych obroricow. 2olnierzy',..chlopca polskiego" _{(s. 90)}

-

^chcialabym

jednak. _Zebv Doktorantka rozwingla ten w4tek (niezbyt.iasne jest zdanie ..Wiersze o Orlgtach staly siE

[...]

prawzorcem motywu

-

^elegii

^o

^chlopcu polskim"

-

^{czy chodzi}

^{tylko o}

^znany

utwor

Krzysztofb

Kamila

Baczyriskiego.

czy

re2 szerzej

o motyw. kt6ry

mo2na odnalezi r6r'r'niez

w

innych tekstach. a moze o bezpoSrednie nawi4zania do legendy obronc6w l-wowa

w poezji

p6zniejszej?).

w tym

wprowadzeniu dostrzegam r6wniez elementy krytycznego ogl4du.

gdy

Doktorantka pisze

o

dydaktyzmie niekt6rych utwor6w podejmu.i4cych temat obrony Lwowa.

o

idealizacji, sakralizacji obrofic6w.

o

swego rodzaju

..religii

ojczyzny'' (s.

90-91)' Marta Wolanczyk

sygnalizuje problematycznoSi przedstawiania

stron

konfliktu (uproszczenia. optyka czarno-biala: dobrzy Polacy

- ^zli

Ukrairicy), wspomina rown ie2,2e _.iu7 redaktor antologii wydanej

w roku

1979 zauwa2yl. 2e ,.poezjata

nie

czaruje potgg4 aftyzmu.

doskonalosci4 budowy. wspaniatosci4 obraz6w.

ani

glgbokosciq

mysli" (s. 94).

zwracam uwagq na te pojawiaj4ce _sig we wprowadzeniu uwagi (czasem _sE to

tylko

sugestie). gdy1bez nich trudno czylac kolejne partie wywodu.

Rozdzial

III

rozpoczyna _przegl4d

poezji

zwiEzanej

z

walkami

o l-w6w.

Doktorantka porz4dku.ie sw6j w1'w6d wok6l (migdzy innymi) takich zagadnieri.

jak:

kresowv gr6d, miastcr samotne. obrofrcy.

piosenki uliczne. om6wionych tu

zostalo kilkadziesiEt

wierszy.

pod wzglgdem materialowym

jest to

bardzo cenna

czesi

dysertacji. Doktorantka wydobywa powtatzaj4ce

sig motywy,

zwraca uw'agg

na

odwolania

do

tradyc.ii

(topos

przedmurza.

oblgzonej twierdzy, por6wnania do koliszczyzny

i

walk

z

Chmielnickim). Marta wolariczyk analizuje warstwg stylistyczn4 wierszy.

w ktorych

dominu.ie podniosloSi, patos.

Walki

o

Lw6w

ulegajQ uwzniosleniu. _kresowe miasto

ijego

obroircy s4 sakralizowani

i

idealizowani.

Ciekawe _sq

te

fragmentl' wywodu.

w

ktorych Dclktorantka wchodzi

w

rolE badacza mitu.

wnika w jego

szczeliny'. pokazuje mechanizmy mitologizacji

(np.

uwagi

o

niewiarygodne.l radykalnoSci postaci matek

- ^s.

^102.

^o

prz,erysowanych obrazach L;krairicow

- s. I 25, lg3.

konfiontacia _legendy Jurka Bitschana z,przekazami historycznymi

-

^{s. 144).}

^Ale

^{s4 islabsze}

fragmenty. gdy dominuje

tok

streszczania kolejnych wierszy. pojawiaj4 sig odczyta nia zby.

doslowne' Na przyklad

w

uwagach o wierszu Nihy lcigtyc.h kwiutriw

lun -

bardzo dostownie zostalo potraktowane tytulowe por6wnanie (s. 140). wqtpliwosci _{budzi kome} ntarz ^rJ,o wiersza Jana Kasprorvicza Kochuny obronco Lv,ov,(t.

uwagi o

obrazie mlodocianego obroricy

-

.,podmiot m6wi4cy poblazliwie

_przebacza

mu nawet

papierosa

w

ustach-.

(s. l4l).

zastanowitabym sig. czy jest to ,,poblazliwosi" wobec bohatera. cz.y racze-i w.yeksponowa'ie faktu" ze dziecko

zbyt

szybko doroslo, weszlo

w rolg

doroslego.

albo

pokazanie _barclziej

"ludzkiego"

wizerunku Orl4tka,

w

kt6rr,'nr .iest rowniez miejsce

1a ludzkic

slaboSci? Dcr

strony

188

wyw6d ma batdziej

charakter sprawozdawczy.

Marta Wolanczyk

przybliz,a.

charakter.v-zu.ie kolcjne wiersze, od strony

l8g

rozpoczyna sig czgsi bardzie1 ..dyskursywna ^..

W zalozeniach Autorki zapewne miala ona byc podsumowaniem przegl4du poez-ji. jednak

-

^,"r,

moim

odczuciu

- ^to

.iest bardzo ciekawy fiagment.

ktory

wzbogacony

o

clobrze dobrane

przyklady mogl byi

zasadnicz4. w{aSciw4

czgsci4 rozdzialu. Doktorantka

uniknqlabl, wciwczas zbgdnego ."omawiania" wierszy (niekt6re z nich mozna bylo zamiescii w caloSci w aneksie).

Kolejny duZy fragm ent rozdzialu

III

zostal poSwigcony utworom prozatorskim. ^pragng podkreSlii.

ze

Doktorantka _dobrala niezwykle interesuj4ce

i

zastanawia.i4ce przykla<ly. _W pierwsze.i kole.inosci

Marla wolariczyk przybliLa dwie ksi4zki

adresowane racze.i cl.

doroslych' choi pojawiaj4 sig w nich

pewne

elementy

zbliaa.iqce

je _do lireratur'

_dla

nTlodszych czytelnik6w. Adresatami dr.r'6ch kolejnl'ch utwor6w prozatorskich _s4 dzieci. choc

uydaj4

_{sig one} rciwnieZ skierowane do bardziej doSwiadczonych

czytelnik6w.

_{I'o zbli2enic} utr'lor6rv

o

obronie

Lwowa dla dzieci i dla

doroslych sklania

do

zastanowienia. _{l3cz1, .ic} zapewlle d1'dakt1'zm. uproszczenia, ale funkcja tych podobieristlv moze sig

okazai

barclzic-f

skonrplikowana- _zwi4zana

z

ksztaltowaniem migdzy'pokoleniowe.f sw,iadomosci zbioror,,,ej i

polityk4 (dziS powicdzieliSmy polityk4 historycznq). Ta czgsc prac]- bardzo

_mnie

zainteresowala-

chtli itu

duzo.iest..streszczania"'

utlvor6u

(kt6re

w

pew.n\.m stopniu wydaje sig konieczne. uzasadnione). to rownoczesnie Doktorantka s.v--gnalizu-ic wazne problemir.

przl

okazji

wsponlnien Wladyslawa

Lipiriskiego Iilirdtl

lu,rnyskit:h

orlqt

^po.iarvia

siq

problem relacji polsko-ukrairiskich (s. 199" 207). tego

w.iaki

sposcib

widzije

^(rwczesny _{wojskowy. ro} ciekawy rnaterial do dalszych _analiz na ten temat. Doktorantka charakteryzu.f e dwadzie:icia ieden opowiadafr

-

epizodow. tworz4cycl'r te wspomnienia, myslg. ze warto zw,r6cii _{uwagg na}

fiagment

trll'{rdd ghrchych

ulic. ktory

mozna b."- spr6bowad zinterpretowai

przy

pomocy instrumentarium podstl\\'ane8o przez. wsp6lczcsnq gcopoety'kg? Jcszcze w.igceli

pytal

pojawia

sig

w

zwiqzku

z

powieSci? Jana ZygmY

lgruszki

lu,otrskie. Zaskakuj4ce

i

intrvgu.l4ce _.jest ukazanie

wojny jako _igraszki.

_{zabaw\,. pisze}

o rym Marta Wolanczyk _{(s. 216} i

^224).

podkreSlaj4c Zartobliwy. ironiczny _charakter utworu.

Dlulszy

cyLat zpowieSci. przywotany w rozprawie (s. 224) sugeruje jednak dramatyczny rozd2wigk pomigrJzy Zartobliwym _{opisem a} tragizmem tego. co.iest opisywane (obraz rannvch. zabitych)'? Cenne s4 uwagi (na

s.

225_

227') zdtadzaj4ce.,nieufhoSi".

z

jak4 Doktorantka podchodzi do analizowanego tekstu. kt6ry rzeczywiScie.

wbrew pozornej prostocie.

zd,a.ie

sig mno2yi problemy

interpretacyjne (pomijanie cierpienia. Smierci Polak6w, scena dezerc.ii wSr6d

obrofc6w

Lwowa"

gry

na flsharmonii w opuszczonej cerkwi, kt6ra moze ma wiEksz

e

znaczenie. niz tylko ..rozrywka',

-

jak

pisze Doktorantka

-

^{moze to jest fbrma} upokorzenia wroga?).

Bardzo interesuj4ce

byly dla mnie uwagi o

utworach

dla dzieci:

Orlgtach Artura Schroedera

i

Dziec'iac'h

Lwov,a Heleny

Zakrzewskiej. sklaniaj4ce

do refleksji na

temat wvchowania patriotycznego

w

dwudziestoleciu. S4

to ksi4zki jak

najbardzie.i _{wa2ne ze} wzglgdu _{na temat} podjqty przez Martq Wolariczyk. gdyl ukazuj4ce. czym stal sig przed wojnE Lvi'6w (symbol polskoSci. wiemoSci o.iczy2nie, poSwigcenia sprawom najwazniejszym. _itp.).

Ciekawe.iest rowniez zestawienie kole.inych dw6ch utwor6w': wspomnienia Seweryna Faliriskiego _Rycerze zadwrjrzaitscy

i

opowiadania

Zofii

Kossak-Szczuck rej po1 Zudwtirzem.

Doktorantka udowadnia,

ze autorka Pozogi

wzorowala

siE

wlaSnie

na

wspomnieniach Fafiriskiego, pokazuje

tym

samym tworzenie sig legendy Zadworza

-

,,polskich Termgpil"

(mechanizmy tego dobrze ukazuJe Autorka pracy

w

bardziej .,dyskursywnym" fiaglrencie

-

podsumowaniu tych podrozdzial6w

-

s. 269-271).

Lektura

rozdztalu

IV byla dla mnie latwiejsza, byi moze z

tego wzglgdu. 2e

przyw'oiywane

tu utwory wydaj4 sig blizsze.

Doktorantka

ten

rozdzial. podobnie

jak

poprzedni, rozpoczyna

od

wprowadz,enia.

pisze o

ksztaltowaniu

siq konwencji

pisania nostalgicznego o ..kraju lat dziecinnych". zwi4zanego z opublikowanegjeszcze w czasie wojny

antologi4' Nastqpnie

przedstawi

a analizy wybranych utwor6w emigrantow.

Dzieki wspomnieniom .l6zefb

Wittlina wywolany

zostal w' pracy ponownie w4tek bratob6jczych walk, ale takze w4tek zydowski, ktory

w

ogole nie pojawil sig

w

czgsci dysertacji _dotycz4cej dwudziestolecia migdzvwojennego (przemilczenie? tego tematu

w

poezji

i

wspomnie niach z

tego

okresu

r6wniez sklania do

refleks.fi).

Marla Wolaficzyk przywoluje slowa

autora

Ilymnriu': '.O ^Boze! BoZe Polak6w. l]krairicow. Ormian.

Ro2,e

lwowskich

Zyd,ow, wytgpiony'ch do szczgtu!" (s. 293). Pacylistyczna _postawa

Wittlina

stanowi kontrapunkt dla wielu utworow omawianych w rozdziale

III.

Autorka dysertacji przywoluje r6wniez wyznanie

emigranta: ."Nie chcq dotykai ran na zywym ciele t,vch wspornnien i dlatego nie rn6wiE o roku 1918"

(s'

_299). Zestawienie Moiego Lvt'otru

z

^('hlehem kuliktnt,skim Mariana Ilemara.iest ciekawvm zabiegiem.

kt6ry - ^{w moim}

^odczuciu

-

^wydobywa dystans pierwszego _aLlrora.

maj4cego SwiadomoSc,2e

z

oddalenia..bawi sig w'sielankg". ze

pamigi

ma sklonnoSi do idealizacii-

a nawet

f-alszowania przeszloSci.

ale i

^obnaza slaboSci

wierszy i

^piosenek

drugiego' Szkoda.

2e

Marta Wolariczyk

nie

podjgla

proby takich

por6wnan. Mozna bylo

rowniez

przeprowadzic analizE por6wnawczE

lwowskich wierszy

Zbigniei,va

Ilerberta

i

Adama Zagajewskiego. (Zupelnie na marginesie dodam.

ze

nota biograficzna autora Dwtjc,h miast, przedstawiona na s. 389-390, jest niekompletna, brakuje

w

niej na.inowszych tomik6w poetyckich

i

eseju autobiograficznego Lekku prze,sutlu)

Doktorantka przywoluje

w

pracy bardzo interesuj4ce utwory (zabraklo mi ^jedynie

-iak

juz

_o

tym

pisalam

-

szerszego uzasadnienia dokonanego wyboru

i

bardzie.j krytycznego ogl4du). niezw'ykle ciekawe.iest zaproponowane

tu

zestawienie. ..S4siedztuo,'

tak

rtizn-rch tekstow sprawia.

2e

rzeczywiscie mo2na dostrzec ksztaltowanie

sig i

ewoluowernie nritu I-wowa' Problemem do zbadania wyr.l'olanvm prz.ez koncepcjg prac), Mar-ty Wolariczvk.iest relac"ia pomigdzy wczesniejszym wiz.erunkiem

Lwowa -

przedwujennl,m.

a tynr.

ktory ksztaltowal _{sig po} wojnie (na emigracji

iw

^kraju) do

roku

1989 (bo wiaSciwie _na tei cezurze zamy'kajq sig badania autorki rozprawy).

Dysertac.ia sklania do refleksji, prowoku.ie do dyskusji. zachgca do pocl;gcia dalszych poszukiwan badawczych. Doktorantka

wykonala

ogromng pracg. gromadz4c

tak

^ro1ne

utwory' dokonuj4c ich analizv

i

interpretacji. osadza.;4c

je

_w szerokich kontekstach.

Napisana przez Mar19 Wolariczyk rozprawa

Mit

Lwowa

w

polskie.i literaturze

,y\'

v'ieku spelnia rvynlogi stawiane dysertacjom cloktorskim. wniosktrjg zatem

o

dopuszczenie Autorki do kole.inych etapirrv przewodu doktorskieqo.

ftnt""t" 3r.ft,4